Wys bron van Etrurië

[[Lêer:Etruscan civilization map.png|duimnael|regs|300px|'n Kaart toon Etrurië en Etruskiese kolonies met ingang 750 v.C. en soos uitgebrei teen 500 v.C.]]
'''Etrurië''' was 'n streek van Sentraal-Italië, afgebaken deur die Arno en [[Tiber]]-riviere. Die gebied beslaan tans die grootste deel van [[Toskane]], Noord-[[Lazio|Latium]] en die noordweste van [[Umbrië]].

== Etruskiese Etrurië ==
Die antieke mense van Etrurië<ref>{{Cite journal|doi = 10.1126/sciadv.abi7673|title = The origin and legacy of the Etruscans through a 2000-year archeogenomic time transect|year = 2021|last1 = Posth|first1 = Cosimo|last2 = Zaro|first2 = Valentina|last3 = Spyrou|first3 = Maria A.|last4 = Vai|first4 = Stefania|last5 = Gnecchi-Ruscone|first5 = Guido A.|last6 = Modi|first6 = Alessandra|last7 = Peltzer|first7 = Alexander|last8 = Mötsch|first8 = Angela|last9 = Nägele|first9 = Kathrin|last10 = Vågene|first10 = Åshild J.|last11 = Nelson|first11 = Elizabeth A.|last12 = Radzevičiūtė|first12 = Rita|last13 = Freund|first13 = Cäcilia|last14 = Bondioli|first14 = Lorenzo M.|last15 = Cappuccini|first15 = Luca|last16 = Frenzel|first16 = Hannah|last17 = Pacciani|first17 = Elsa|last18 = Boschin|first18 = Francesco|last19 = Capecchi|first19 = Giulia|last20 = Martini|first20 = Ivan|last21 = Moroni|first21 = Adriana|last22 = Ricci|first22 = Stefano|last23 = Sperduti|first23 = Alessandra|last24 = Turchetti|first24 = Maria Angela|last25 = Riga|first25 = Alessandro|last26 = Zavattaro|first26 = Monica|last27 = Zifferero|first27 = Andrea|last28 = Heyne|first28 = Henrike O.|last29 = Fernández-Domínguez|first29 = Eva|last30 = Kroonen|first30 = Guus J.|journal = Science Advances|volume = 7|issue = 39|pages = eabi7673|pmid = 34559560|pmc = 8462907| bibcode=2021SciA....7.7673P |display-authors = 1}}</ref>
was die [[Etruskers]]. Hul komplekse kultuur<ref>Kindy, David, ''[https://www.smithsonianmag.com/smart-news/dna-analysis-shows-early-etruscans-were-homegrown-180978772/ Where Did the Ancient Etruscans Come From?: A new DNA analysis suggests the enigmatic civilization was native to the Italian Peninsula]'', Smithsonian, 29 September 2021</ref> was gesentreer rondom verskeie stadstate wat in die negende eeu v.C. gedurende die [[Villanovakultuur]] ontstaan het. Hulle was baie magtig tydens die Oriëntale fase van die [[Argaïese Griekeland|Argaïese periodes]]. 

Die [[Etruskers]] was teen 650 v.C. 'n dominante kultuur in Italië<ref name="Rix-2008">Rix, Helmut. "Etruscan." In ''The Ancient Languages of Europe,'' red. Roger D. Woodard. Drukpers van die Universiteit van Cambridge, 2008, pp. 141–164.</ref> en het ander ou-[[Italiërs|Italiese volke]] soos die [[Liguriërs]] oortref. Hulle invloed kan buite Etrurië se grense bespeur word in die [[Po (rivier)|Po-rivier]]vallei en [[Latium]], sowel as in [[Kampanië]] en deur hul kontak met die [[Magna Graecia|Griekse kolonies]] in Suid-Italië (insluitend [[Sisilië]]). Inderdaad, by sommige Etruskiese grafte soos dié van die Tumulus di Montefortini by Comeana (Carmignano) in [[Toskane]], is fisiese bewyse deur argeoloë gevind wat die Etruskers se handel met [[Derde Tussentydperk van Egipte|Egipte]] staaf—fyn Egiptiese keramiekkoppies is 'n voorbeeld hiervan. Sulke handel het óf direk met Egipte plaasgevind óf deur middel van tussengangers soos Griekse of Fenisiese matrose.

Rome is sterk deur die Etruskers beïnvloed, al is dit van die vroeë grens van Etrurië geskei deur die Silva Ciminia, die Ciminiaanse Woud. 'n Reeks Etruskiese konings het [[Rome]] regeer tot 509 v.C., toe die laaste Etruskiese koning, Lucius Tarquinius Superbus, onttroon is en die [[Romeinse Republiek]] gestig is.<ref name="Cary" > Cary, M.; Scullard, H. H., ''A History of Rome.'' Bl. 28. 3de Uitg. 1979. {{ISBN|0-312-38395-9}}.</ref> Die Etruskers word daarmee gekrediteer dat hulle Romeinse argitektuur en rituele praktyke beïnvloed het; dit was onder die Etruskiese konings dat belangrike strukture soos die die Tempel van Jupiter Optimus Maximus ([[Latyn]]s: ''Aedes Iovis Optimi Maximi Capitolina'', Afrikaans; "die beste en grootste Jupiter")<ref>Die Tempel van Jupiter was die belangrikste en een van die grootste tempels in antieke Rome. Die tempel is op die Kapitolyn- of Kapitool-heuwel ([[Latyn]]s: Capitolium of Collis Capitolinus, "Kapitolynse heuwel", Italiaans: Campidoglio) (Die Kapitolyn of Kapitool is die belangrikste van die sewe heuwels van Rome) gebou en is daarom ook die Tempel van Jupiter Capitolinus genoem. In die tempel was daar drie aparte [[cella|cellae]]: in die sentrale cella is Jupiter aanbid en weerskante daarvan was twee kleiner sellae vir sy vrou Juno en sy dogter Minerva. Hierdie drie heiligdomme het dus die Kapitolynse Drie-eenheid gevorm. Voor die trappe van die tempel het die groot Altaar van Jupiter (ara Iovis) gestaan, waar offerandes gemaak is. Die Tempel van Jupiter was die eindpunt vir die seëvierende generaals wat toegelaat is om 'n triomftog te maak, en dit was die plek waar die profetiese Sibillynse boeke gehou is.</ref>, Cloaca Maxima, en Via Sacra ontstaan het.

Die [[Etruskers|Etruskiese beskawing]] en sy tradisies het 'n groot invloed op die kultuur van die vroeë Republikeinse Rome gehad, en sommige tradisies was later van die mees simboliese tradisies van die stad. Dit het ook die bekendstelling van nuwe kossoorte, die [[Latynse alfabet]], [[argitektuur]], en komponente van siviele ingenieurswese ingesluit.<ref>{{Cite web |last=Roma.Com |first=Redazione |date=2021-08-04 |title=L'influenza della civiltà etrusca sugli antichi Romani |url=https://www.roma.com/linfluenza-della-civilta-etrusca-sugli-antichi-romani/ |access-date=2023-04-26 |website=Roma.Com |language=it}}</ref>

== Territoriale subafdelings van Etrurië ==
Etrurië is verdeel in twee hoofgebiede wat bekendstaan as Noord-Etrurië en Suid-Etrurië. Hierby moet bygevoeg word die mees noordelik gebiede wat as Etruria Padana bekendstaan en die mees suidelike gebiede wat bekendstaan as Etruria Campana.
; '''Etrurië''':
* '''Noord-Etrurië''' - 'n groot deel van moderne [[Toskane]], van die [[Arno|Arno-rivier]] tot die noorde, die [[Apennyne]] tot die ooste, en die [[Albegna|Albegna-rivier]] tot die suide van Toskane; verdermeer, die Etruskiese gebiede noord na Perugia in moderne [[Umbrië]]
* '''Suid-Etrurië''' - klein gedeeltes van die mees suidelike gebiede van Toskane, die hele noord- en sentraal [[Lazio|Latium]] tot die hekke van [[Rome]]
; Etruskiese kolonies:
* '''Etruria Padana''' (Padaniese Etrurië) - gebiede in [[Emilia-Romagna]] en in die suidelike grense van [[Lombardye]] en [[Veneto]], in Noord-Italië
* '''Etruria Campana''' (Kampaniese Etrurië) - gebiede in die suide van [[Lazio|Latium]] en [[Kampanië]] in Suid-Italië

== Etrurië se stede ==
[[Lêer:Etruscan votive heads IV-II century BC.jpg|duimnael|regs|300px|Etruskiese votiefhoofde wat gevind is in verskeie heiligdomme in Etrurië wat dateer uit die vierde eeu v.C. tot die tweede eeu v.C.]]

Latynse en Italiaanse name word gegee in hakkies:
* [[Arezzo|Arritim]] (Arretium, '''Arezzo''')
* [[Adria|Atria]] ('''Adria''')
* [[Cerveteri|Caisra]] (Caere, '''Cerveteri''')
* [[Chiusi|Clevsin]] (Clusium, '''Chiusi''')
* [[Cortona|Curtun]] (Cortonium, '''Cortona''')
* [[Volterra|Felathri]] (Volaterrae, '''Volterra''')
* [[Populonia|Fufluna]] (Populonium, '''Populonia''')
* [[Perugia|Parusia]] (Perusia, '''Perugia''')
* [[Terracina|Tarchna]] ([[Volscian language|Volscian]] Anxur) (Tarracina, '''Terracina''')
* [[Tarquinia|Tarchnal]] (Tarquinii, '''Tarquinia''')
* [[Veii]] (Veii, Veio)
* [[Vetluna]] (Vetulonium, '''Vetulonia''')
* [[Fiesole|Vipsul]] (Faesulae, '''Fiesole''')
* [[Volci|Velch]] (Vulci, '''Volci''')
* [[Volsinii|Velzna]] (Volsiniia, '''Volsinii''')

Daar was 'n tydperk tussen 600 v.C. en 500 v.C. waartydens twaalf Etruskiese stadstate 'n los konfederasie gevorm het wat bekendstaan as die Etruskiese Liga. Etruskies was die amptelike taal vir hul vergaderings. Toe Etrurië deur die [[Romeinse Republiek]] verower is het [[Latyn]] die amptelike taal geword.

== Romeinse Etrurië ==
In die [[Augustus Octavianus|Augustynse]] organisasie van Romeins-Italië was ''Etruria'' die naam van 'n streek (Regio VII). Sy grense was die [[Tiber]], die [[Tirreense See]], die [[Apuaanse Alpe]] en die [[Apennyne]]. Dit stem rofweg ooreen met dié van Etrurië voor die Romeinse tydperk wat in 509 v.C. begin het.<ref>{{cite book|last1=Baracca|first1=M.|title=Atlante Storico|date=1970|publisher=De Agostini|location=Novara|page=15|language=Latin}}</ref>

== Etrurië in moderne geskiedenis ==
Die Groothertogdom Toskane (wat tussen 1569 tot 1801, en van 1814 tot 1859 bestaan het) het homself in [[Latyn]]s gestileer as ''Magnus Ducatus Etruriae'' (Groothertogdom Etrurië). Die naam Etrurië is ook toegepas op die Koninkryk van Etrurië, 'n kortstondige kliëntstaat van [[Napoleon I van Frankryk]] wat die Groothertogdom tussen 1801 en 1807 vervang het.

'n Besonder noemenswaardige werk wat handel oor Etruskiese plekke is [[D.H. Lawrence]] se ''Sketches of Etruscan Places and Other Italian Essays''.

== Nog leesstof ==
*{{cite book| title = An Ancient and Modern History of Etruria | last = Coberly| first =Daniel | isbn = 978-0615819112| year=2013| publisher = Italian Heritage Press}}

== Sien ook ==
* [[Etruskers]]

== Verwysings ==
{{Verwysings}}

== Bronnelys ==
* {{cite book|last1=Bonfante|first1=Giuliano|last2=Bonfante|first2=Larissa|title=The Etruscan Language: an Introduction|location=Manchester|publisher=Manchester U.P.|year=2003|isbn=0719055407}}
* {{cite book|editor-last=Hall|editor-first=John F.|title=Etruscan Italy: Etruscan Influences on the Civilizations of Italy from Antiquity to the Modern Era|publisher=Drukpers van die Universiteit van Indiana |year=1996|isbn=9780842523349|url-access=registration|url=https://archive.org/details/etruscanitaly00john/page/411}} Kronologie van Etruskiese Italië, [https://books.google.com/books?id=bUhT7i7XhOAC&pg=PA367|p.96].
* {{cite web|title=Etruria|publisher =Treccani.it |lang=it|work=Istituto dell'Enciclopedia Italiana|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/etruria|ref={{harvid|Treccani}}}}

== Eksterne skakels ==
{{wiktionary}}
* [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/_Periods/Roman/Archaic/Etruscan/_Texts/DENETR*/home.html Cities and Cemeteries of Etruria], deur George Dennis, 'n oorsig van die [[Etruskers]]
* {{Cite EB1911|wstitle=Etruria|short=x}}
* [https://transferinrome.cab/etruscan-cerveteri-an-ancient-civilization/ "The Mysteries of Etruscan Cerveteri: A Walk Through an Ancient Civilization"] . ''transferinrome.cab'' - 2023-06-30

{{Normdata}}

[[Kategorie:Geskiedenis van Italië]]