Ver la fonte de Uviéu

{{artículu destacáu}}
{{rexón
| partíu=Uviéu
| mayor_altitú = 709 [[Metru|msnm]] ([[El Picayu]])
}}
'''Uviéu''' o '''Uvieo'''<ref name="Uvieo">{{cita web |url= https://lletresasturianes.alladixital.org/pdf/Art%C3%ADculu%203-Xos%C3%A9%20Miguel%20Su%C3%A1rez%20Fern%C3%A1ndez-Uvieo-%20Uvi%C3%A9u%20y%20otres%20isogloses%20del%20conceyu.pdf |títulu= Uvieo/Uviéu y otres isogloses del conceyu |autor= [[Xosé Miguel Suárez Fernández]] |editorial= [[ALLA]] |fechaaccesu= 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120704015314/https://lletresasturianes.alladixital.org/pdf/Art%C3%ADculu%203-Xos%C3%A9%20Miguel%20Su%C3%A1rez%20Fern%C3%A1ndez-Uvieo-%20Uvi%C3%A9u%20y%20otres%20isogloses%20del%20conceyu.pdf |fechaarchivu= 2012-07-04 }}</ref> (oficialmente ''Oviedo/Uviéu'') ye una [[ciudá]] [[España|española]] capital del [[Principáu d'Asturies]]. Tien el so orixe na [[Alta Edá Media]] ([[sieglu VIII]]), o enantes<ref>Afayen una fonte romana n'Uviéu qu'adelanta la so fundación en cuatro sieglos</ref>. Asinamesmo, ye un [[Conceyos d'Asturies|conceyu]] asturianu, siendo la so capital la ciudá del mesmu nome, Uviéu; y una parroquia de dichu conceyu, qu'abarca a Uviéu capital.

Ye'l noyu comercial, relixosu, alministrativu y universitariu d'Asturies y la sede de l'[[Archidiócesis d'Uviéu]]. Ostenta los títulos de ''«mui noble, mui lleal, benemérita, invicta, heroica y bona»'' que figuren nel [[Escudu d'Uviéu|escudu del conceyu]] y asina lo recueye una placa allugada na fachada del edificiu de la [[Casa de conceyu d'Uviéu|casa de conceyu]]. Uviéu ye'l segundu conceyu más pobláu del Principáu con 225.391 ([[INE]] [[2011]]) habitantes y ta incluyíu nel [[área metropolitana central d'Asturies]], qu'engloba a más de 860.000 persones, y nel denomáu ''ocho asturianu''.

Esisten otres ciudaes col mesmu nome, toes elles nel continente americanu: en [[Baxa California]], en [[Veracruz (Méxicu)|Veracruz]] ([[Méxicu]]), en [[Paraguái]], na [[República Dominicana]] y en [[Estaos Xuníos d'América|Florida]] ([[Estaos Xuníos d'América|EE. XX.]]).

== Etimoloxía ==
[[Archivu:LemaUviéu.jpg|thumb|Títulos de la ciudá d'Uviéu. Relieve allugáu na [[Casa de conceyu d'Uviéu]].]]
[[Archivu:El Carbayón. Oviedo.jpg|thumb|[[El Carbayón d'Uviéu]] que dio nome a los habitantes de la ciudá, tronzáu en [[1879]].]]
''Uviéu'' o ''Uvieo''<ref>Uviéu (Lletres Asturianes)</ref> ye'l topónimu tradicional del conceyu. Nes cróniques medievales del [[Reinu d'Asturies]] denoma alternativamente a la ciudá ''Ovetao'' u ''Oveto''. Asina nel [[Testamentu d'Alfonsu II]] llámasela ''Ovetdao'',<ref>Testamentu d'Alfonsu II d'Asturies</ref> ''Ovetao'' na [[Crónica Albeldense]] y ''Oveto'' nel [[Pautu monásticu de San Vicente]]<ref>Pautu monásticu de San Vicente</ref> y nes Cróniques d'Alfonsu III, tanto nes sos versiones [[Crónica Rotense|rotense]], como [[Crónica Sebastianense|sebastianense]].

Etimolóxicamente nun ta claro l'orixe del nome de la ciudá. [[Ramón Menéndez-Pidal]] atribuyó-y al topónimu un orixe [[llingües celtes|celta]]. Tamién se-y atribuyeron significados estremaos n'[[euskera]].<ref>Tolivar Faes,''Nombres y cosas de las calles de Oviedo'', pax. 39.</ref> Delles teoríes apunten a que remanez del [[llatín medieval]] ''Urbs Vetus'', que significa «ciudá vieya». Propuesto por [[Luis Alfonso de Carvallo]] (Padre Carvallo). Dalgunes fontes, como [[Xosé Lluis García Arias]], dulden d'esta propuesta pos ''urbs'' yera femenín y ''vetus'' neutru y, polo tanto, nun se podría falar d'una "ciudá vieyo", nun siendo qu'''urbs'' seya consideráu como dalgo non contable. Propuesto por Floriano Cumbreño y Recio García, l'orixe trataríase de la unión de ''Ovis'' col sufixu ''-etum'', que significa «llugar abondosu n'oveyes», anque esto nun parez mui fundamentáu.<ref name="toponimiaweb">{{cita web |url=http://mas.lne.es/toponimia/index.php?leer=311&pallabra=Oviedo |títulu=Toponimia asturiana - El porqué del nome de los nuesos pueblos |autor=[[Xosé Lluis García Arias]] |editorial=[[La Nueva España]] |fechaaccesu=6 de payares de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200810220939/https://mas.lne.es/toponimia/index.php?leer=311&pallabra=Oviedo |fechaarchivu=2020-08-10 }}</ref> Otres esplicaciones consideren que ''iovetano'' ye xetivu de ''Iove'' (que significa Xúpiter, polo que'l llugar pudiera ser un llugar de veneración a [[Xúpiter (mitoloxía)|Xúpiter]]), o que remanez del [[idioma celta]]. [[Joaquín Manzanares]] propunxo la esplicación de que'l nome de la ciudá provién del llatín ''Albetum'' (blanquín), debío a la color de l'atalaya onde s'asitiaba'l nucleu orixinal de la ciudá;<ref name="toponimiaweb" /> esto coincide cola descripción que fizo del llugar el [[Padre Carvallo]]. Asina, surde otra posible interpretación del orixe del nome de la ciudá, qu'indica qu'Uviéu vien de ''Alvietum'' (de la unión de ''Alveum'' y la terminación ''-etum''), que significa «llugar abondosu en ñores» y que tamién coincidiría cola descripción dada por Padre Carvallo.

== Xentiliciu ==
{{VT|El Carbayón d'Uviéu}}
El xentiliciu de los habitantes d'Uviéu ye uvieín, anque popularmente tamién se los conoz como [[El Carbayón d'Uviéu|carbayones]], n'alcordanza d'un árbol que foi per munchos sieglos símbolu de la ciudá. Un [[Quercus robur|carbayu]], un árbol que yera sagráu pa los antiguos [[Astures|ástures]]. Ún d'ellos, delles veces centenariu, yera conocíu col nome d'''[[El Carbayón d'Uviéu|El Carbayón]]'', y crecía no que, hasta mediaos del [[sieglu XIX]], yeren les afueres de la ciudá. La necesidá de coneutar el cascu vieyu de la ciudá cola nueva [[Estación del Norte d'Uviéu|Estación del Norte]] (a la que llegaben los trenes provenientes de la [[Meseta Central]]) llevó a la corporación conceyera a afalar a un ensanche qu'obligó a tronzalu, yá que la so presencia torgaba que la qu'anguaño ye [[Cai Uría (Uviéu)|cai d'Uría]] tuviere'l trazáu rectilliniu que pretendíen los impulsores d'esti ordenamientu de l'arredolada de la ciudá. Pese a la oposición de gran parte de los ciudadanos, el carbayu foi tronzáu finalmente en [[1879]].<ref>{{cita llibru | autor = Canella Secades, Fermín | títulu = El Carbayón. Recuerdos históricos de Oviedo |url = http://www.bibliotecavirtual.asturias.es/i18n/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1001940 | editorial = La ilustración gallega y asturiana |ubicación = Madrid | añu = 1880 }}</ref>

En [[1950]] el conceyu llantó otru carbayu a la vera del [[Teatru Campoamor]], al que se-y dio'l nomatu d'''El Carbayín'', pero secó pocos años dempués. En [[1970]] sustituyóse por otro trayíu de San Llázaru de Paniceres (conceyu d'Uviéu), que güei entá se llevanta na parte trasera del teatru, dando nome a la plaza que lu acueye. Amás, nel llugar onde taba ''El Carbayón'' orixinal colocóse, sobre l'acera, una placa conmemorativa en marzu de [[1959]].<ref>AVELLO, Manuel, ''Oviedo'' Ayuntamiento de Oviedo, 1984.</ref><ref>Teatru Campoamor</ref>

== Símbolos ==
{{AP|Bandera d'Uviéu}}
{{AP|Escudu d'Uviéu}}
Los símbolos del conceyu d'Uviéu son l'[[escudu]], nel que figuren los títulos qu'ostenta la ciudá alredor de la [[Cruz de los Ánxeles]] y timbráu por una corona real, y la [[bandera]], de color azul col escudu nel centru.<ref>Sociedad española de Vexicología</ref>

== Historia ==
{{AP|Historia d'Uviéu}}
[[Archivu:Muralla de Oviedo 3.jpg|thumb|A la espera d'un estudiu fondu, too paez indicar que'l fragmentu de la muralla integráu nes muries del [[Monesterio de San Pelayu]] correspuende a la primitiva muralla prerrománica construyida pol rei [[Alfonsu II d'Asturies]] a principios del [[sieglu IX]].]]

=== Edá Media ===
[[Archivu:San Tirso Oviedo1.jpg|thumb|Parte trasera de la Ilesia de San Tiso.]]
[[Archivu:Edificio Histórico de la Universidad de Oviedo.JPG|thumb|Edificiu históricu de la [[Universidá d'Uviéu]].]]

[[Archivu:Casa de la Rúa tras rehabilitación.jpg|thumb|[[Casa de la Rúa]], l'edificiu civil más antiguu d'Uviéu.]]
{{VT|Oríxenes d'Uviéu}}
La ciudá d'Uviéu fundóse en [[761]], según el rellatu que se fai de la mesma nel [[Pautu monásticu de San Vicente]], datáu en [[781]] y conserváu en copia del [[sieglu XII]] nel Archivu del [[Monesteriu de San Pelayu (Uviéu)|Monesteriu de San Pelayu]], sobre una llomba asitiada na [[Camín de Santiago|encruceyada]] qu'unía, de norte a sur, [[Llión]] con ''[[Lucus Asturum]]'', l'actual [[Llugo]], pasando pel [[puertu de Payares]], y el que s'empobinaba al oeste en direición a [[Galicia]]. La llomba, nesi momentu desierta, llamada ''Ovetao'' o ''Oveto'',<ref>Fruela I el Cruel</ref> foi ocupada polos monxos [[Máximu (Uviéu)|Máximu]] y [[Fromestanu]] onde construyeron un monesterio que dedicaron a [[Monesteriu de San Vicente|San Vicente]]. Posteriormente, nuna data imprecisa y probablemente pa confirmar la posesión de la llomba polos monxos de San Vicente, el rei [[Fruela I d'Asturies|Fruela I]] visitó'l llugar y decidió llevantar una basílica dedicada a [[Catedral d'Uviéu|San Salvador]] y otres dependencies, nes que nacería so fíu, el futuru [[Alfonsu II d'Asturies|Alfonsu II el Castu]].<ref>{{cita llibru |autor=Sánchez Albornoz, Claudio |títulu=Orígenes de la Nación Española. El Reino de Asturias. (seleición). |añu=1985 |editorial =Sarpe |ubicación=Madrid |isbn=84-7291-739-8 |páxines=133-134}}</ref><ref>{{cita llibru | apellíos =García de Castro Valdés | nome =César | coautores =de Caso,Francisco; Cuenca Busto, Cosme; Hevia Blanco, Jorge; de la Madrid Álvarez, Vidal; Ramallo Asensio, Germán 
| títulu =La Catedral de Oviedo. Historia y Restauración |capítulu=Las primeras fundaciones | volume =I | añu =1999 | editorial =Ediciones Nobel S.A. | isbn =84-89770-83-2 }}</ref>

Anque históricamente consideróse que la fundación de la ciudá se remonta al [[sieglu VIII]], vieno especulándose dende mediaos del [[sieglu XX]] cola posibilidá de la esistencia de dalgún poblamientu del llugar nel periodu [[Antigua Roma|romanu]], deduciéndolo fundamentalmente a partir d'una llectura crítica del mentáu Pautu monásticu de San Vicente.<ref>{{cita publicación | autor =Fernández-Buelta, Jose María | coautores =Hevia Granda, Víctor | títulu =Ruinas del Oviedo primitivo. | añu =1948 | publicación =Boletín del Real Instituto de Estudios Asturianos | númberu =4 | páxines =77-86 | issn=0020-384X }}</ref> Esta suposición foi cobrando cada vuelta más fuercia con recientes descubrimientos arqueolóxicos obteníos nes obres d'ampliación del [[Muséu de Belles Artes d'Asturies]] en [[2008]], dataos nel [[sieglu IV]].<ref>Uviéu yá esistía n'época romana</ref><ref>Rogelio Estrada: «Oviedo nun ye Estorga nin Xixón, pero hebo una evidente romanidá»</ref>

[[Alfonsu II d'Asturies|Alfonsu II el Castu]] treslladó la capital del [[reinu d'Asturies]] a Uviéu nún momentu indetermináu, pero enantes de [[812]], data del [[Testamentu d'Alfonsu II]], que se guarda nel Archivu de la Catedral d'Uviéu, y onde yá cita a la ciudá como llugar onde reside. Convirtióla en sede episcopal,<ref>Archivu domumental del Conceyu de Pravia</ref> fortificóla y dotóla de palacios, ilesies y otres estructures.<ref>Historia del Reinu d'Asturies</ref> La [[muralla medieval d'Uviéu|muralla]] que protexía la ciudá, de la que güei malapenes queden partes visibles en dellos emplazamientos, llindiaba una figura circular afayada a la llomba, ocupando un área de 11&nbsp;[[ha]] qu'acoyía a unes 6.000 persones distribuyíes en trés barrios bien diferenciados: ''La Villa'', qu'axuntaba los edificios más antiguos relixosos y civiles; ''Cimavilla'', mercantil y venceyada a les pelegrinaciones; y ''Socastiellu''.<ref name="geoast">{{cita llibru |nome=Guillermo |apellíos=Morales Matos |editor=Lisardo Lombardía |títulu=Geografía de Asturias |añu=1992 |mes=xineru |editorial=Editorial Prensa Ibérica S.A. |ubicación=Uviéu |isbn=84-87657-25-7}}</ref>

Al tiempu del so reináu descubrióse en [[Santiago de Compostela|Compostela]] un cabuercu que se supunxo del apóstol Santiago (nel [[812]]). Esti rei foi'l primeru en visitalu partiendo dende Uviéu, colo qu'Alfonsu II se convirtió nel primer pelegrín a Santiago, inaugurando'l primer [[Camín de Santiago|camín de pelegrinos]], como se pue lleer nún documentu d'Alfonsu II datáu nel 4 de setiembre del añu [[829]], onde se concede a la ilesia de Santiago de Compostela l'espaciu comprendíu nún radiu de trés milles alredor d'ésta, construyida pa venerar a les sagraes reliquies, y onde d'esta manera se cuenta cómo'l rei s'enteró del descubrimientu y cómo acudió colos ''maiores'' del so palaciu; anque anguaño se sabe que ye falsu, supónse que se debe basar n'otru verdaderu d'Alfonsu II que yá nun se conserva.

Darréu el so contautu cola corte de [[Carlomagno]], entamó a fluyir dende'l reinu d'ésti un ríu de pelegrinos qu'entraben pelos [[Pirineos]] y pel norte diben hasta Uviéu y dende ehí pa Santiago, colo que'l camín norte ye la ruta más antigua de los pelegrinos a Santiago de Compostela. Si los primeros pelegrinos usaben esta vía débese a que más al sur el camín nun yera seguru nesa dómina, ya que se trataba d'un territoriu en que, anque yá conquistáu a [[Al-Andalus]], yeren frecuentes les incursiones [[musulmán|musulmanes]]. De fechu, el camín del sur ye posterior, yá que namái reis posteriores fueron a alloñar los musulmanes hasta más allá del [[ríu Dueru|Dueru]].

Nel añu [[1075]] visitó Uviéu en calidá de pelegrín el rei de [[Reinu de Llión|Llión]] y de [[reinu de Castiella|Castiella]], [[Alfonsu VI de Castiella|Alfonsu VI]]. Abrió solemnemente l'[[Arca Santa]] na [[Catedral d'Uviéu|ilesia de San Salvador]], que contenía munches y mui bones reliquies que tuvieren escondíes nel monte [[Monsacru]], por mor de la conquista musulmana. A partir d'esti fechu, Uviéu y les sos reliquies fueron famoses internacionalmente, hasta'l puntu que los pelegrinos que veníen a [[Santiago de Compostela]] s'esviaben en [[Llión (provincia)|Llión]] y s'empobinaben al norte pa facer un altu nesta ciudá asturiana y venerar les reliquies. De fechu hai un refrán antiguu que diz ''Quien va a Santiago y nun a San Salvador, visita al siervu y dexa al Señor'', indicando poro qu'Uviéu yera ruta obligada pa los pelegrinos del camín.

El rei [[Xuan I de Castiella|Xuan I]], en [[1388]], funda'l [[Principáu d'Asturies]], títulu inauguráu pol infante don [[Enrique III de Castiella|Enrique]], fíu d'aquelli, y que dende entós corresponderá a los socesores a la [[Corona d'España|Corona]]; Uviéu tórnase, entós, na capital del Principáu. Al empar surdía la [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]], institución de drechu públicu que como [[Xunta de Conceyos]] funcionó con calter permanente n'Asturies dende mediaos del [[sieglu XV]] hasta [[1834]], añu nel que dio pasu a les [[Diputación Provincial|Diputaciones Provinciales]].

=== Edá Moderna ===
Nestos sieglos la ciudá vivió una época d'inmovilización económica por mor d'un ciertu aisllamientu y pola mengua del númberu de pelegrinos qu'aportaben a la ciudá camín de [[Santiago de Compostela]]. Destaca nesti tiempu el fueu que, na [[Nuechebona]] de [[1521]], arrasó la capital. P'axudar a la reconstrucción, el rei [[Carlos I d'España|Carlos I]]-y concede, en [[1525]], el drechu a celebrar un mercáu llibre d'impuestos los xueves. Reconstrúise la ciudá, aprovechando tamién pa facer delles obres non direutamente rellacionaes colo destruyío pol fueu: fízose l'[[acueductu de les Pilastres]], acabóse la torre la catedral y construyéronse los conventos de los [[dominicos]] y los [[Xesuita|xesuites]]. La reconstrucción aprovechose, tamién pa reordenar el trazáu urbanu, camudando'l planu radial anterior por otru ortogonal.

El fechu más destacáu nel [[sieglu XVII]] foi la fundación de la [[Universidá d'Uviéu|universidá]] en [[1608]]. La donación póstuma de [[Fernando de Valdés Salas]] pa que se creara tardó bien de tiempu n'usase (l'inquisidor y arzobispu yá morriera en [[1568]]), pero camudó pa siempres la vida cultural de la ciudá. Esta conoció, nesti sieglu, ciertu crecimientu demográficu. Pese a ello, y a que va convirtiéndose nel llugar de residencia de la nobleza y l'altu cleru, nun pasaba de los 7.000 habitantes al finar el sieglu. 

Na [[Guerra de Socesión española]] la ciudá caltúvose fiel a [[Felipe V d'España|Felipe V]]. Esti, años dempués ([[1717]]), fundó la [[Real Audiencia d'Asturies]] como tribunal d'apelación escontra les decisiones, munches veces arbitraries, de la [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies|Xunta Xeneral]], controlada pola nobleza. Esti sieglu, d'otra banda, foi de gran actividá cultural; nella rescampló la figura de fray [[Benito Jerónimo Feijoo]], una de les figures cimeres de la cultura española d'esti sieglu que provocó colos sos ensayos, qu'elli nomaba ''discursos'' (axuntaos nes obres ''Teatro crítico universal'' y ''Cartas eruditas y curiosas'', ente más otres) y escribía na so celda del conventu de San Vicente (anguaño sede del [[Muséu Arqueolóxicu d'Asturies]]), grandes polémiques na so época. Creóse tamién nesta dómina la [[Sociedaes Económiques d'Amigos del País|Sociedá Económica d'Amigos del País]] que llegó a ser un grupu con un ciertu prestixu cultural y influyencia política.

=== Sieglu XIX endelantre ===
[[Archivu:Edificiu Xunta Xeneral d'Asturies.JPG|thumb|Edificiu de la [[Xunta Xeneral del Principáu]].]]
N'[[ochobre]] de [[1807]] tuvo llugar la invasión francesa comandada por [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]]. Al llegar a Asturies les noticies de los socesos del [[2 de mayu]] de [[1808]] en [[Madrid]], y tres el llevantamientu de la población, la [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]] aconceyó'l [[9 de mayu]] pa tomar les primeres midíes qu'asegurasen la defensa del país, en rebeldía énte les órdenes del Gobiernu Central en manes yá de los franceses. Les noticies fueron asocediendo, sobre too les [[abdicaciones de Bayona]], polo que finalmente'l [[24 de mayu]], y con gran presión popular, y tres la espulsión de los miembros contrarios a la guerra, la Xunta declaróse soberana, convirtiéndose na Xunta Suprema de Gobiernu del Principáu d'Asturies, y declarando la guerra a [[Francia]].<ref>{{cita llibru |autor= Friera Álvarez, Marta |títulu= La Xunta Xeneral del Principáu a fines del Antiguu Réxime |editor= Conseyería d'Educación y Cultura del Principáu d'Asturies |añu= 2003 |ubicación= Uviéu |editorial= KRK ediciones |isbn= 84-96119-05-x |páxines= 529-546 }}</ref>

Económicamente nesti sieglu hebo un surdimientu económicu n'Asturies, que se reflexó na capital a partir de [[1850]], cuando se maquinizó la Fábrica d'Armes (qu'ocupaba a mil obreros), lo qu'ayudó a que s'instalaren [[Fundición|fundiciones metalúrxiques]] como ''La Amistad'' y ''Bertrand'', la [[Fábrica de gas d'Uviéu|Fábrica de gas]] y una tabacalera. Sicasí, la xera d'Uviéu nel [[capitalismu|desenrollu capitalista]] d'Asturies foi la de centru organizador. La so privilexada llocalización ente les cuenques [[hulla|hulleres]] y los [[puertu (navegación)|puertos]] foi apoyada pola so fuerte capacidá d'inversión (enantes de [[1897]] abriérense cuatro bancos), capacidá que foi incrementada col retornu de [[capital (economía)|capitales]] [[cuba|cubanos]] tres la [[Guerra de Cuba]] en [[1898]].

El [[Sector servicios|sector terciariu]] de la ciudá empezó a ser significativu a principios del [[sieglu XX]], cuando se frenó'l puxu industrializador, y creció rápidamente; en [[1930]] había operatives 874 llicencies comerciales, de les qu'una de cada trés taba na [[Cai Uría (Uviéu)|cai Uría]]. En parte debióse a la meyora de les comunicaciones, que permitió ampliar l'área económica de la burguesía uvieína. El tráficu del sistema [[ferrocarril|ferroviariu]] incrementóse sobremanera: hasta 42 trenes llegaben diariamente en [[1924]] a les trés [[estación de ferrocarril|estaciones]] coles que la ciudá cuntaba entóncenes. Al empar, la rede de [[carretera|carreteres]] tamién enantó, creándose llinies regulares de viaxeros y mercancíes; en [[1926]] operaben na ciudá dolce compañíes d'[[autobús|autobuses]], anque hasta [[1956]] nun esistieron autobuses urbanos.

Na [[Revolución d'Asturies de 1934|revolución d'ochobre 1934]] llibráronse diez díes d'intensos combates dientro de la ciudá que l'afararon en bona parte: resultaron dañaos en mayor o menor midida, ente otros edificios, el de la Universidá, nel que la so biblioteca guardaba fondos bibliográficos d'estraordinariu valir que nun se pudieron recuperar, el Teatru Campoamor y munches cases particulares, especialmente de la zona de la cai Uría. La [[Cámara Santa d'Uviéu|Cámara Santa]] na [[Catedral d'Uviéu|Catedral]], pola so parte, foi dinamitada. Tovía ensin tener concluyío dafechu la reconstrucción de les zones afeutaes, la ciudá alcontróse cola sulevación del [[Fuercies Armaes d'España|Exércitu]] en [[1936]] que dio llugar a la [[Guerra Civil española|Guerra Civil]]. El [[Antonio Aranda Mata|coronel Aranda]] llevantóse, y foi la única ciudá de tol cantábricu que quedó en manes de los [[Bandu subleáu|sulevaos]], arrodiada dafechu por tropes y [[milicianu|milicianos]] lleales a la [[Segunda República Española|República]]. Pronto la ciudá quedó [[sitiu d'Uviéu|asitiada]], y asina permaneció per noventa díes hasta que l'exércitu franquista que venía de [[Galicia]] rompió'l cercu, creando un ''pasiellu'' que permaneció abiertu hasta la fin de la guerra nel norte, un añu dempués. Esto foi la fin de la guerra n'Uviéu, que nun volvió a sofrir más operaciones militares.<ref>{{cita llibru |apellíos=Fraser |nome=Ronald |enllazautor=Ronald Fraser (historiador) |títulu=Blood of Spain, An Oral History of the Spanish Civil War |añu=1979 |editorial=Pantheon Books |isbn=9780394489827 |páxines=238 y 239}}</ref> Nestos trés meses d'asediu, l'efeutu de l'[[artillería]] y de les lluches dientro de la ciudá foi la destrucción del 75% de la so capacidá d'agospiu. Dellos barrios, como ''El Campillín'', quedaron arrasaos y gran parte del patrimoniu cultural foi dañáu, quemáu o destruyíu. A partir de [[1941]] la ciudá s'acueye al Plan d'Urbanización o de Reconstrucción Nacional de [[Valentín Gamazo]], siendo'l cascu vieyu declaráu zona monumental en [[1955]]. Tres una prollongada etapa franquista, celebráronse les primeres eleiciones democrátiques el [[3 d'abril]] de [[1979]]. El [[24 de setiembre]] de [[1980]] créase la [[Fundación Príncipe d'Asturies]], qu'ente otres coses celebra los [[Premios Príncipe d'Asturies]] dende [[1981]].<ref>Historia d'Uviéu</ref>

== Xeografía ==
<gallery mode="packed" heights="120" perrow="4" caption="Ortofotomapes d'Uviéu">
Archivu:Ortofotomapa Asturias 2010-OVIEDO CENTRO.jpg|Uviéu - Centru
Archivu:Ortofotomapa Asturias 2010-OVIEDO ESTE.jpg|Uviéu - Este
Archivu:Ortofotomapa Asturias 2010-OVIEDO OESTE.jpg|Uviéu - Oeste
</gallery>
El conceyu allúgase nel centru d'Asturies, ocupando 186,65&nbsp;[[km²]] ente los ríos [[ríu Nalón|Nalón]] y [[ríu Nora|Nora]] (los ríos más importantes del conceyu, xunto al [[ríu Trubia]]), anque nengún d'ellos crucia'l cascu urbanu. Llenda al norte colos conceyos de [[Les Regueres]] y [[Llanera]], al sur con [[Mieres]] y [[La Ribera]], al este con [[Siero]] y [[Llangréu]] y al oeste con [[Grau]] y [[Santo Adriano]].<ref>Turismu del Conceyu d'Uviéu</ref>

L'altura del conceyu varía ente los 80&nbsp;[[msnm]] que marca'l ríu Nalón y los 709&nbsp;msnm qu'algama L'Escobín, nel macizu de La Grandota, asitiáu na llende con Llangréu. La ciudá ta protexida de los vientos del norte pol [[Monte Naranco]]; al sur ta la [[sierra L'Aramo]], Na que s'alcuentra'l puertu de [[L'Angliru]], famosu pola so dureza pa los ciclistes y popularizáu por ser final d'etapa de la [[vuelta ciclista a España]] en delles ocasiones.<ref>{{cita llibru |autor=Cima, José Enrique |editor= CajAstur |títulu= Angliru, la nueva cumbre del ciclismu |añu=1999 |isbn= 84-86889-67-7}}</ref> El cascu urbanu ocupa una topografía accidentada, que se traduz en bruscos desniveles de más de 100 metros ente'l barriu d'''El Cristu'' (315&nbsp;m) y ''La Tenderina'' (190&nbsp;m); normalmente s'utiliza como referencia pal cascu urbanu l'altura a la que s'alcuentra'l [[Teatru Campoamor]] (227&nbsp;m).<ref>Portal turismu</ref> Pese a esta topografía, el conceyu representa'l primer ámbitu de cierta horizontalidá al norte de la [[Cordelera Cantábrica]], que ye continuada polos conceyos de Llanera y Siero.

=== Clima ===
[[Archivu:Oviedo desde las faldas del Naranco.JPG|thumb|Vista de la ciudá dende'l [[Monte Naranco|Naranco]].]]
Climatolóxicamente, como na mayor parte d'Asturies, domina un [[clima oceánicu]] con branos seles y iviernos frescos y una pluviosidá bien repartida a lo llargo del añu, predominando n'iviernu y primavera. El clima ta daqué continentalizáu debío a qu'Uviéu nun te una ciudá llitoral, sinón interior, polo que les temperatures fluctúen más que nes zones costeres.

Nel periodu de [[1972]] a [[2000]] la temperatura media añal foi de 12,9&nbsp;[[°C]], con agostu como'l mes más calurosu, con una media de 18,7&nbsp;°C, y xineru como'l más fríu, con 8,0&nbsp;°C de permediu.<ref>Valores climatolóxicos d'Uviéu</ref> Históricamente, la menor temperatura rexistrada na ciudá desque esisten mediciones ocurrió'l [[3 de febreru]] de [[1902]], cuando s'algamaron -10,4&nbsp;[[°C]]; la máxima s'algamó'l [[11 d'agostu]] de [[1870]], cuando'l termómetru xubió hasta los 38&nbsp;°C.<ref>Valores climatolóxicos máximos</ref> Nel periodu 1972 a 2000, el mes más lluviosu foi abril, con 109&nbsp;[[mm]], mentes que los menos lluviosos fueron xunu, xunetu y agostu, con unes precipitaciones medies de 52, 53 y 55&nbsp;mm respeutivamente; añalmente'l permediu s'asitió en 973&nbsp;mm. Tanta pluviosidá fai que la media d'[[Humedá del aire|humedá relativa]] s'asitie sobre'l 78% per tol añu, práuticamente ensin variación ente los meses. Nun son frecuentes los fenómenos meteorolóxicos estremos, nel periodu anterior la media añal de díes de [[ñeve]] foi de 5, concentrándose esclusivamente nos meses d'iviernu.

== Población ==
El conceyu d'Uviéu tien 225.391 habitantes, de los que 119.904 son muyeres y 105.251 son varones, y una densidá de población de 1.206,30&nbsp;hab/km² ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. Si mos referimos a la parroquia d'Uviéu, la so población ye de 208.313&nbsp;habitantes (INE 2009).

=== Evolución de la población ===
La población nel conceyu d'Uviéu viniera medrando imparable a lo llargo de tol [[sieglu XX]] hasta xustamente la segunda metá de la década de los [[Años 1990|90]] cuando la población a nivel nacional s'estancó. Esta situación camudó cola entrada del nuevu sieglu y anguaño la población del Conceyu vuelve a medrar, si bien lo fai cola aportación principal d'habitantes que lleguen d'otros conceyos asturianos, ya que la diferencia ente la tasa de defunciones (11,77‰) y la de nacimientos (6,91‰) ye negativa nel [[2004]].

<center>
{| {{tablaguapa}} border="0" style="background:#ffffff" align="top"
! colspan="10" style="background-color: #e0e0e0; text-align:center;" |'''Población d'Uviéu (1787-2006)'''
|-
! width=400px | Evolución 1842-2007<ref name = "ine">{{cita web | títulu = Istitutu Nacional d'Estadística | url = http://www.ine.es/ | dataacesu = 10/05/2007 | añuacesu = 2007 | idioma = asturianu | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20190907000901/https://www.ine.es/ | fechaarchivu = 2019-09-07 }}</ref>
! width=20px|
! width=50px style="background:#efefef;"| Añu
! width=50px style="background:#efefef;"| Ciudá
! width=50px style="background:#efefef;"| Conceyu
! width=50px style="background:#efefef;"| Añu
! width=50px style="background:#efefef;"| Ciudá
! width=50px style="background:#efefef;"| Conceyu
|----- align="center"
| rowspan=14| {{demografía d'Uviéu}}
| rowspan=14|
|----- align="right"
|1787* ||6.491 ||<center>- ||1996 ||<center>- ||200.049
|----- align="right"
|1857 ||14.156 ||31.933 ||1997 ||<center>- ||<center>-
|----- align="right"
|1887 ||18.614 ||<center>- ||1998 ||<center>- ||199.549
|----- align="right"
|1900 || <center>-||48.103 ||1999 ||<center>- ||200.453
|----- align="right"
|1910 || <center>-||53.269 ||2000 ||183.524 ||200.411
|----- align="right"
|1920 ||<center>- ||69.375 ||2001 ||184.374 ||201.005
|----- align="right"
|1930 ||<center>- ||75.463 ||2002 ||186.463 ||202.938
|----- align="right"
|1940 ||51.410 ||82.548 ||2003 ||191.231 ||207.699
|----- align="right"
|1950 ||71.598 ||106.002 ||2004 ||193.274 ||209.495
|----- align="right"
|1960 ||91.550 ||127.058 ||2005 ||196.156 ||213.782
|----- align="right"
|1970 ||130.021 ||154.117 ||2006 ||199.075 ||214.883
|----- align="right"
|1981 ||168.315 ||190.123 || 2007 || 200.950 ||216.607
|----- align="right"
|1991 ||<center>- ||204.276 || || ||
|----- align="right"
|colspan="6"|* Fonte: [[Xovellanos]], dato ensin valir estadísticu
|-
|}
</center>

=== Dixebra alministrativa ===
{{CP|Parroquies d'Uviéu}}

El conceyu d''''Uviéu''' dixébrase en 30 parroquies qu'arréyense a continuación xunto cola so población a [[1 de xunu]] de [[2005]].

{{llista de sitios|1234567|Uviéu|Bendones|Brañes|Caces (parroquia)|Godos|La Manxoya|Les Caldes (parroquia)|Llatores|Llimanes (Uviéu)|Lloriana|Lluniego (parroquia)|Naranco (parroquia)|Naves (parroquia d'Uviéu)|Pando (Uviéu)|Perera (Uviéu)|Pintoria (parroquia)|Puerto (parroquia)|Samiguel (Uviéu)|San Cloyo (parroquia)|San Isteba|San Pedru Nora (Uviéu)|Santa Mariña de Piedramuelle|Santianes (Uviéu)|Santolaya (parroquia d'Uviéu)|Sograndio|Trubia (parroquia)|Tudela Agüeria (parroquia)|Udrión|Uviéu (parroquia)|Veguín (parroquia)|Villaperi}}

== Política ==
=== Llista d'alcaldes ===
{{VT|Alcalde d'Uviéu}}
[[Archivu:Ayuntamiento oviedo.JPG|thumb|260px|[[Casa de conceyu d'Uviéu]].]]
Dende [[1979]], el partíu que más tiempu gobernó nel [[Conceyos d'Asturies|conceyu]] d'Uviéu foi'l [[Partido Popular]], que lo fai dende [[1991]] (6 [[llexislatura|llexislatures]]). Consiguió mayoría absoluta siempres, sacante na primer llexislatura 1991-[[1995]] y na actual [[2011]]-[[2015]].<ref>Páxina personal de Gabino de Lorenzo</ref>

{{Alcaldes
<!--Alcaldía ente 1979 y 1983-->
| Alcalde_1 = [[Luis Riera Posada]]
| partíu_1 = [[Unión de Centru Democráticu (España)|UCD]]
<!--Alcaldía entre 1983 y 1987-->
| Alcalde_2 = [[Antonio Masip Hidalgo]]
| partíu_2 = [[PSOE]]
<!--Alcaldía entre 1987 y 1991-->
| Alcalde_3 = [[Antonio Masip Hidalgo]]
| partíu_3 = [[PSOE]]
<!--Alcaldía entre 1991 y 1995-->
| Alcalde_4 = [[Gabino de Lorenzo]]
| partíu_4 = [[Partido Popular]]
<!--Alcaldía entre 1995 y 1999-->
| Alcalde_5 = [[Gabino de Lorenzo]]
| partíu_5 = [[Partido Popular]]
<!--Alcaldía entre 1999 y 2003-->
| Alcalde_6 = [[Gabino de Lorenzo]]
| partíu_6 = [[Partido Popular]]
<!--Alcaldía entre 2003 y 2007-->
| Alcalde_7 = [[Gabino de Lorenzo]]
| partíu_7 = [[Partido Popular]]
<!--Alcaldía entre 2007 y 2011-->
| Alcalde_8 = [[Gabino de Lorenzo]]
| partíu_8 = [[Partido Popular]]
<!--Alcaldía entre 2011 y 2015-->
| Alcalde_9 = [[Gabino de Lorenzo]] (renunció en 2012)<br/ >[[Agustín Iglesias Caunedo]] (dende 2012)
| partíu_9 = [[Partido Popular]]
<!--Alcaldía entre 2015 y 2019-->
| Alcalde_10 = [[Wenceslao López Martínez|Wenceslao López]]
| partíu_10 = [[PSOE]]
<!--Alcaldía entre 2019 y 2023-->
| Alcalde_11 = [[Alfredo Canteli]]
| partíu_11 = [[PP]]
}}

=== Eleiciones conceyeres ===
Resultaos de les eleiciones conceyeres dende [[1979]]:<ref>Resultaos eleutorales</ref>

{| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto"
|-
| colspan="12" width="700px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones conceyeres'''</center>
|- bgcolor="#D8D8D8"
| '''Partíu'''
| align="right" | '''1979'''
| align="right" | '''1983'''
| align="right" | '''1987'''
| align="right" | '''1991'''
| align="right" | '''1995'''
| align="right" | '''1999'''
| align="right" | '''2003'''
| align="right" | '''2007'''
| align="right" | '''2011'''
| align="right" | '''2015'''
| align="right" | '''2019'''
|-
| bgcolor="#1E90FF" color="white"| '''[[Alianza Popular (España)|<span style="color:white">AP</span>]]''' / '''[[Partíu Popular|<span style="color:white">PP</span>]]'''
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 2
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 13
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 10
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 13
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 18
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 15
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 17
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 17
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 11
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 11
| bgcolor="#87CEFA" align="right" | 9
|-
| bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu Socialista Obreru Español|<span style="color:white">PSOE</span>]]'''
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 11
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 13
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 12
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 10
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 6
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 10
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 8
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 9
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 6
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 5
| bgcolor="#FF6347" align="right" | 8
|-
| bgcolor="#EB6109" | '''[[Ciudadanos|<span style="color:white">C's</span>]]'''
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#F08947" align="right" | 2
| bgcolor="#F08947" align="right" | 5
|-
| bgcolor="#69235F" color="white"| '''[[Somos Uviéu|<span style="color:white">Somos</span>]]</span>'''
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#8F5A87" align="right" | 6
| bgcolor="#8F5A87" align="right" | 3
|-
| bgcolor="#7CFC00" color="green"| '''[[Vox (partíu políticu)|<span style="color:White">VOX</span>]]</span>'''
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#7CFC00" align="right" | 0
| bgcolor="#7CFC00" align="right" | 2
|-
| bgcolor="#32CD32" | '''[[Partíu Comunista d'España|<span style="color:white">PCE</span>]]''' / '''[[Izquierda Xunida (España)|<span style="color:white">IU</span>]]'''
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 2
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 1
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 1
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 2
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 3
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 2
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 2
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 3
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 3
| bgcolor="#32CD32" align="right" | 0
|- 
| bgcolor="#004C89" | '''[[Foru Asturies|<span style="color:white">FAC</span>]]'''
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#4079A7" align="right" | 7
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 0
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 0
|-
| bgcolor="#FF66FF" | '''[[Asamblea de Ciudadanos pola Izquierda|<span style="color:white">ASCIZ</span>]]'''
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FF88FF" align="right" | 1
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
|-
| bgcolor="#FFA500" | '''[[Unión de Centru Democráticu (España)|<span style="color:white">UCD</span>]] / [[Centru Democráticu y Social|<span style="color:white">CDS</span>]]'''
| bgcolor="#FFC000" align="right" | 12
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFC000" align="right" | 4
| bgcolor="#FFC000" align="right" | 2
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" | 
| bgcolor="#FFFFFF" align="right" |
|- bgcolor="#EEEEEE"
| '''''Total'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
| align="right" | '''''27'''''
|}

== Economía ==
[[Archivu:Fábrica de Armas de la Vega.JPG|thumb|Fábrica d'Armes.]]
[[Archivu:Fábrica de Gas. Oviedo.jpg|thumb|[[Fábrica de gas d'Uviéu|Fábrica de Gas]].]]
La economía del conceyu d'Uviéu básase fuertemente nel [[Sector servicios|sector terciariu]], siendo una ciudá con un centru perocupáu con edificios d'oficines. La capitalidá del Principáu otórga-y un gran númberu de [[Funcionariu públicu (España)|funcionarios públicos]]. La industria ye reducida nel conceyu, y la más cercana a la ciudá s'asienta sobre too nos conceyos vecinos de [[Siero]] y [[Llanera]]. L'[[Ayuntamientu d'Uviéu]] tenía en [[2009]] una deuda pública de 135.185.000,00&nbsp;€.<ref>Ministeriu d'Economía y Facienda</ref>

{| {{tablaguapa}}
|----- 
|+'''Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2009)'''
|----- align="center" bgcolor="#DDDDDD"
!
!'''Númberu de trabayadores'''
!'''Tantu por cientu'''
|-
|----- align="center"
|'''TOTAL'''||'''99.130'''||'''100'''
|-
|----- align="center"
|Agricultura, ganadería y pesca||478||0,48
|-
|----- align="center"
|Industria||6.571||6,63
|-
|----- align="center"
|Construcción||8.760||8,84
|-
|----- align="center"
|Servicios||83.321||84,05
|-
|colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009'', [[SADEI]]
|}

{| {{tablaguapa}}
|----- 
|+'''Usos del suelu del conceyu (añu 2009)'''
|----- align="center" bgcolor="#DDDDDD"
!'''Usu'''
!'''Superficie (km²)'''
|-
|----- align="center"
|Tierres de llabrantíu||1,16
|-
|----- align="center"
|Praderíes||63,01
|-
|----- align="center"
|Terrenu forestal||49,16
|-
|----- align="center"
|Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)||73,32
|-
|colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009'', [[SADEI]]
|}

{| {{tablaguapa}}
|----- 
|+'''Carauterístiques del sector primariu (añu 2009)'''
|-
|----- align="center"
|Ganaderíes de bovín||599
|-
|----- align="center"
|Cabeces de ganáu bovín||6.832
|-
|----- align="center"
|Cabeces de ganáu ovín||2.393
|-
|----- align="center"
|Cabeces de ganáu cabrín||356
|-
|----- align="center"
|Ganaderos con cuota llechera||18
|-
|----- align="center"
|Quilos de cuota llechera||1.213.751
|-
|---- align="center"
|Metros cúbicos de madera valtao ||6.017
|-
|colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009'', [[SADEI]]
|}

== Patrimoniu ==
{{Ficha de Patrimoniu de la Humanidá
| Nome = Monumentos d'Uviéu y el Reinu d'Asturies
| Imaxe = Santa maria del naranco-001.jpg
| Tamañu = 250
| Pie = Santa María del Naranco.
| Coor = {{coor dms|43|21|45|N|5|50|35|W}}
| Rexón = [[Asturies]]
| estáu = España
| Tipu = Cultural
| Criterios = i, ii, iv
| ID = 312bis

| Añu = 1985
| Estensión = 1988
| peligru = 
| coordenaes = non
}}
[[Archivu:San Miguel de Lillo.jpg|thumb|right|Samiguel de Lliño.]]
[[Archivu:Santullano.jpg|thumb|right|Santuyano.]]
[[Archivu:La-Regenta-y-Catedral.jpg|right|thumb|La Rexenta y la Catedral de San Salvador.]]
[[Archivu:Museo Bellas Artes Oviedo.jpg|thumb|Fachada del muséu de Belles Artes d'Asturies.]]

=== Arquiteutura ===
==== Prerrománicu asturianu ====
Uviéu, como capital del antiguu [[Reinu d'Asturies]], acueye la mayor cantidá d'edificios representativos del llamáu [[Arte Asturianu|Arte prerrománicu asturianu]], que se desenrolló al tiempu de la esistencia d'esi reinu pelos [[sieglu IX|sieglos IX]] y [[sieglu X|X]]. Fueron declaraos [[Patrimoniu de la Humanidá|Patrimoniu mundial]] pola [[Unesco]], en [[1985]] y [[1988]], cola denomación «[[Monumentos d'Uviéu y del Reinu d'Asturies]]». N'Uviéu s'alcuentren:
* [[Santa María del Naranco]]. ([[Arte asturianu|Prerrománicu]]) Palaciu del [[sieglu IX]] construyíu por petición del rei [[Ramiru I]], nel averáu [[Monte Naranco]] a la vista de la ciudá. Posteriormente tresformáu n'ilesia nel [[sieglu XII]].<ref>{{Cita web |url=https://sketchup.google.com/3dwarehouse/details?mid=df5b33e5089e59dd72c2127c5c5e6d56 |títulu=Santa María en Google Earth |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121013130909/http://sketchup.google.com/3dwarehouse/details?mid=df5b33e5089e59dd72c2127c5c5e6d56 |fechaarchivu=2012-10-13 }}</ref>
* [[Samiguel de Lliño]]. ([[Arte asturianu|Prerrománicu]]) Ilesia de la segunda metá sieglu IX, construyida al llau del anterior palaciu col que forma un conxuntu arquiteutónicu..<ref>{{Cita web |url=https://sketchup.google.com/3dwarehouse/details?mid=6f3491a823d00d8d736f7f78df64ee3 |títulu=Samiguel de Lliñu en Google Earth |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130930043515/http://sketchup.google.com/3dwarehouse/details?mid=6f3491a823d00d8d736f7f78df64ee3 |fechaarchivu=2013-09-30 }}</ref>
* [[Cámara Santa d'Uviéu]]. Ta na [[Catedral d'Uviéu|Catedral]]. Son les primeres muestres del estilu [[Arte asturianu|asturianu]]. Na Cámara Santa guárdense les reliquies de la ciudá tales como la [[Cruz de los Ánxeles]] (nel escudu del conceyu), la [[Cruz de la Victoria]] (na bandera del Principáu), el [[Caxa de les Ágates|Cofre de les Ágates]] o'l [[Santu Sudariu d'Uviéu|Santu Sudariu]] (una reliquia sagrada, semeyante al [[sudariu de Turín|sudariu]] que tapeció a Cristu tres la so muerte).
*[[Ilesia de Santuyano (Uviéu)|Santuyano]]. Ilesia de principios del [[sieglu IX]], mandada construyir por [[Alfonsu II d'Asturies|Alfonsu II]]. El so interior ta decoráu con pintures al frescu que se conserven práuticamente intautes y que constitúin una de les más importantes muestres de pintura prerrománica d'[[Alfonsu II d'Asturies|Europa]].
* La [[Fonte de Foncalada|Foncalada]]. Fonte orixinaria del sieglu IX. Trátase de la única fonte y la única obra civil del [[Arte asturianu|arte prerrománicu]] que se caltién. 

La otra llocalización del Patrimoniu mundial, fuera yá del conceyu d'Uviéu, ye [[Santa Cristina de Ḷḷena]] (en [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola]])

==== Arquiteutura relixosa ====
* [[Catedral d'Uviéu|Catedral]], de finales del [[sieglu XIII]] y mediaos del [[sieglu XVI]] edificada sobre un templu llevantáu nel [[sieglu VIII]] y dedicáu a ''San Salvador''. Ye la única catedral [[Góticu|gótica]] con esta advocación, y na so mayoría ye d'un góticu tardíu.
* [[Monesteriu de San Vicente (Uviéu)|Monesteriu de San Vicente]], del [[sieglu XVI]]. Esti conventu foi'l primer edificiu construyíu na fundación d'Uviéu. Nos sos claustros ta instaláu el [[Muséu arqueolóxicu d'Asturies|Muséu Arqueolóxicu]].
* [[Capiella de la Balesquida]], construyida nel [[sieglu XIII]], foi recostruyida delles veces nos sieglos [[sieglu XVII|XVII]], [[sieglu XIX|XIX]] y [[sieglu XX|XX]]. Ta dedicada a la ''Virxe de la Esperanza''.
* [[Conventu de Santu Domingu de Guzmán|Conventu y ilesia de Santu Domingu de Guzmán]], del [[sieglu XVI]], foi ún de los asentamientos fuera de les [[Muria medieval d'Uviéu|muries de la ciudá]].
* [[Monesteriu de San Pelayu (Uviéu)|Monesteriu de San Pelayu]], fundáu por Alfonsu II,<ref>Monesteriu de San Pelayu</ref> l'edificiu actual ye d'estilu barrocu del [[sieglu XVII]].<ref>Arquiteutura del Monesteriu de San Pelayu</ref>
* [[Ilesia de San Isidoru (Uviéu)|Ilesia de San Isidoru]], construyida polos [[Compañía de Xesús|xesuites]] nel sieglu XVII, como parte del desapaecíu Colexu de San Matíes, onde güei s'asienta'l [[Mercáu d'El Fontán]].<ref>San Isidoru'l Real</ref>
* [[Ilesia de San Xuan el Real (Uviéu)|Ilesia de San Xuan el Real]], d'estilu [[neorrománicu]], construyida a principios del [[sieglu XX]].<ref>Ilesia de San Xuan el Real</ref> Ye conocida popularmente como la ''Catedral del Ensanche''.<ref>{{cita llibru |títulu=De la cuestión señorial a la cuestión social: homenaxe al profesor Enric Sebastià |volume=76 |serie=Collecció oberta: Història |editor=Manuel Chust Calero |edición=ilustrada |editorial=Universitat de València |añu=2002 |isbn=9788437054018 |url=https://books.google.es/books?id=2jxbrSRgvY8C&pg=PA225&lpg=PA225&dq=Catedral+del+Ensanche+oviedo&source=bl&ots=gCcWXqgAnm&sig=KYdXdCHqjw4qX-v2xj3cRO2hiZI&hl=es&ei=6_OXTemPFdS0hAe3kYzzCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDAQ6AEwAw#v=onepage&q=Catedral%20del%20Ensanche%20oviedo&f=false |páxina=225}}</ref>

==== Arquiteutura civil ====
* [[Casa del conceyu d'Uviéu|Casa del conceyu]], construyíu nel [[sieglu XVII]], ye un edificiu de trés plantes y una planta baxa porticada que poseyía un arcu central, antigua puerta d'entrada na ciudá. Merez especial atención la ''Torre del Reló''.
* El [[Fontán]], conxuntu d'edificaciones que formen una plaza porticada de planta reutangular. Daten de los sieglos [[sieglu XVII|XVII]] y [[sieglu XVIII|XVIII]] y foi construyida sobre un champazu, polo que debió ser reconstruyida a finales del [[sieglu XX]]. Acueye'l '''Mercáu del Fontán''' que se celebra los xueves, sábados y domingos pela mañana.
* [[Casa de Llanes (Uviéu)|Casa de Llanes]], tien una de les meyores fachaes [[arte barrocu|barroques]] d'Asturies, foi construyida nel [[sieglu XVIII]].
* [[Villa Madalena]], palacete d'entamos del [[sieglu XX]] que a entamos de la década de los [[años 1990|90]] foi espropiáu pa usu públicu.
* [[Casa del Deán Payarinos]], edificiu d'estilu eclécticu del [[sieglu XX]] qu'acueye al '''Conservatoriu de Música Eduardo Martínez Torner'''.
* [[Hespiciu Provincial (Uviéu)|Hespiciu Provincial]], del [[sieglu XVIII]] tien una fachada d'estilu barrocu rematada por un gran escudu y una capiella ochogonal. Tres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]] foi rehabilitáu y anguaño acueye les istalaciones del [[Hotel de la Reconquista]], el más prestixosu d'Uviéu.
* [[Antigua prisión provincial d'Asturies|Antigua Prisión Provincial]]: Inaugurada nel añu [[1907]] nel barriu de ''Ciudá Naranco'' actual, el modelu de l'antigua cárcele d'Uviéu axústase al denomáu ''panópticu radial'', siguiendo les direutrices d'un plan direutor ellaboráu pol asturianu [[Eduardo Adaro Magro]], autor, xunto con Tomás Aranguren y Carlos Velasco, del proyeutu de la modelu de Madrid ([[1876]]), una de las pioneras d'esti tipu. Estes nueves cárceles recoyíen les modernes teoríes carcelaries orixinaes a finales del [[sieglu XVIII]] n'[[Inglaterra]] y que más sero acabáronse espardiendo al restu d'[[Europa]] y a los [[Estaos Xuníos]]. Javier Aguirre foi l'arquiteutu provincial encargáu de l'adautación del modelu a Uviéu, obra qu'a la so marcha continuaría Nicolás María García Rivero como arquiteutu direutor. Dende [[2008]] acueye l'[[Archivu Históricu d'Asturies]], calteniendo cuatro celdes de la prisión de muyeres con calter recordatoriu. Tamién acueye la pinacoteca de la ''Fundación Masaveu'' d'Uviéu.
* [[Auditoriu Príncipe Felipe|Auditoriu-Palaciu de Congresos Príncipe Felipe]], inauguráu en [[1999]]
* [[Palaciu de Congresos Princesa Letizia]]: obra del arquiteutu [[Santiago Calatrava]] que debío a deficiencies estructurales quedó abiertu parcialmente en [[2008]], y posteriormente l'auditoriu en mayu de [[2011]].

==== Parques y xardinos ====
* [[Campu de San Franciscu]]: popularmente conocíu como ''El Campu'' polos uvieínos, ye un parque de 90.000 [[m²]] de superficie asitiáu nel centru d'Uviéu, al llau de la [[Cai Uría (Uviéu)|cai Uría]]. Esti parque de grandes árboles foi parte del [[Conventu de San Franciscu (Uviéu)|Conventu de San Franciscu]] y anguaño ye ún de los llugares más significativos de la capital del Principáu d'Asturies.
* '''El Campillín''': esta zona verde al llau de la Ilesia de Santu Domingu foi creada tres la [[Guerra Civil Española]], ya que'l barriu anterior foi arrampláu dafechu.
* '''Parque d'Iviernu''': asitiáu nún gollón ente l'[[Autovía Ruta de la Plata|A-66]] y la Rolda de Circunvalación, cuenta con numberoses equipaciones deportives.
* '''Parque de Purificación Tomás''': allugáu al pie del [[Monte Naranco]].
* '''Parque del Oeste''': allugáu n'arredolada del nuevu [[Estadiu Carlos Tartiere]].
* '''Parque de Santullanu''': allugáu al llau de l'Autopista a [[Avilés]] y [[Xixón]] y n'arredolada de [[San Xulián de los Praos]]
* '''Parque de San Pedru de los Arcos''': allugáu tres la llamada "lliébana" que tapez les víes ferroviaries, nel barriu de ''Ciudá Naranco'', na lladera baxa del monte que-y da nome, onde hai munches representaciones de figures dedicaes a los artistes asturianos, asina como un monumentu dedicáu a la revolucionaria asturiana [[Aida Lafuente]].

=== Escultura urbana ===
[[Archivu:Estatua Woody Allen en Oviedo.jpg|thumb|Estatua a tamañu natural de [[Woody Allen]].]]
El paisaxe urbanu vese completáu con obres escultóriques, xeneralmente monumentos conmemorativos dedicaos a personaxes d'especial relevancia nún primer momentu, y más puramente artístiques dende finales del [[sieglu XX]]. Mención aparte merez l'homenaxe que la [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]]-y fizo en [[1798]], tovía en vida, al ilustráu [[Gaspar Melchor de Xovellanos]], llevantando'l primer monumentu a una persona privada n'Asturies. El [[Monumentu a Xovellanos (Uviéu)|Monumentu a Xovellanos]] pue vese na Cai Xovellanos nún costáu del Monesteriu de San Pelayu.<ref>{{cita llibru |autor= González Santos, Javier |coautor= De la Madrid Álvarez, Vidal |editor= Barón Thaidigsmann, Javier |títulu= El Arte en Asturias |capítulu= arquiteutura de la Ilustración II |páxina= 281 |ubicación= Uviéu |editorial= Editorial Prensa Asturiana |añu= 1996 |isbn= 84-87730-98-1}}</ref>

Nel [[Campu de San Francisco]] puen vese bien d'homenaxes colocaos a principios del [[sieglu XX]]. El más destacáu ye'l monumentu a [[José Tartiere Lenegre]], aniciador de la industrialización d'Asturies, obra de los escultores uvieínos [[Víctor Hevia Granda]] y [[Manuel Álvarez Laviada]] en [[1933]]. Otru homenaxe importante ye'l dedicáu a [[Leopoldo Alas «Clarín»]], obra de los mesmos autores en [[1931]].<ref>{{cita llibru |autor= González Santos, Javier |coautor= De la Madrid Álvarez, Vidal |editor= Barón Thaidigsmann, Javier |títulu= El Arte en Asturias |capítulu= Escultura del siglo XX (I) |páxines= 613-628 |ubicación= Uviéu |editorial= Editorial Prensa Asturiana |añu= 1996 |isbn= 84-87730-98-1}}</ref> El Campu acueye tamién un gran bustu de [[Sabino Fernández Campo]], obra de [[Víctor Ochoa Sierra]]. Ún de los homenaxes más visitaos dende la so instalación en 2005 ye la estatua a tamañu natural de [[Woody Allen]] que se-y dedicó tres la entrega del [[Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes]] que recibió en [[2002]].<ref>Rutes a pie. Les escultures d'Uviéu. Uviéu al traviés de les sos estatues</ref>

Otres obres, más puramente artístiques, d'estremaes autores tán distribuyíes per tola ciudá. Puen destacase: ''El regresu de William B. Arrensberg'', ''Culis Monumentalibus'' y ''Los llibros que mos axunten'', esta última como homenaxe al [[filólogu]] [[Emilio Alarcos Llorach]], obres d'[[Eduardo Úrculo]], ''Monumentu a la Concordia'' y ''Afrodita II'' d'[[Esperanza D'Ors]], ''El diestru'' y ''Torsu de Fruela I'' de [[Miguel Ortiz Berrocal]], ''Amigos'' de [[Santiago de Santiago]] y ''La Maternidá'' de [[Fernando Botero]].<ref>Escultures d'Uviéu</ref>

== Cultura ==
=== Museos ===
* [[Muséu Arqueolóxicu d'Asturies]]: Istaláu nel Claustru del [[Conventu de San Vicente (Uviéu)|Conventu de San Vicente]], ente los sos fondos alcuéntrense: pieces del periodu [[Paleolíticu]], estremaes coleiciones [[numismática|numismátiques]] y [[etnografía|etnográfiques]], dos sales dedicaes al periodu [[arte romanu|romanu]] y otres dos al [[Arte asturianu|arte prerrománicu]], otra más al [[arte románicu|romániu]] y otra última al [[arte góticu]]. Por otra parte espónese la celda del padre [[Benito Jerónimo Feijoo]].
* [[Muséu de Belles Artes d'Asturies]]: Foi inauguráu en [[1980]] nel [[Palaciu de Velarde]], inmueble contiguu al anterior pola so parte trasera. Caltién una escolleta d'artistes asturianos como [[Juan Carreño de Miranda|Carreño Miranda]], [[Evaristo Valle]], [[Nicanor Piñole]], [[Joaquín Vaquero Palacios]], asina como otros artistes contemporáneos.
* [[Muséu Diocesanu d'Uviéu]]: Abierto en [[1990]] contién: restos arqueolóxicos de la Catedral, trabayos n'oro y plata, pintures, pieces de marfil y escultures en maera y documentos del Archivu de la Catedral.
* [[Tabularium Artis Asturiensis]]: Muséu priváu fundáu en [[1947]] por D. Joaquín Manzanares, Cronista Oficial d'Asturies. Tien ente lo sos fondos una escolleta de pieces d'[[arte asturianu]].

=== Música ===
==== Música Clásica ====
[[Archivu:Fachada principal del Teatro Campoamor.JPG|thumb|[[Teatru Campoamor]].]]
[[Archivu:Auditorio de Oviedo 1.jpg|thumb|[[Auditoriu Príncipe Felipe|Auditoriu-Palaciu de Congresos Príncipe Felipe]], sede de la [[Orquesta Sinfónica del Principáu d'Asturies]].]]
[[Archivu:Teatro Filarmonica 2009.JPG|thumb|[[Teatro Filarmónica]], sede de la [[Sociedá Filarmónica d'Uviéu]] y de la orquesta [[Uviéu Filarmonía]].]]
[[Archivu:Interior plaza del fontan.JPG|thumb|[[Plaza d'El Fontán]].]]
A mediaos del [[sieglu XIX]] la naciente burguesía industrial asturiana residente n'Uviéu tomó la música como forma d'ociu y exerció un llabor de [[mecenalgu]] mui activu que se traduxo nel apoyu financieru a la educación musical y a músicos llocales como [[Baldomero Fernández Casielles|Baldomero Fernández]], [[Eduardo Martínez Torner]], [[Saturnino del Fresno Arroyo|Saturnino del Fresno]], [[Manuel del Fresno y Pérez del Villar|Manuel del Fresno]] o [[Víctor Sáenz Suárez|Víctor Sáenz]]. La [[Sociedá Filarmónica d'Uviéu]] fundóse en [[1907]] y organiza dende entón, col único paréntesis de los años de la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], una temporada añal de conciertos, gracies ésta, pudo vese n'Uviéu a músicos y intérpretes como [[Emil von Sauer]], [[Manuel de Falla]], [[Pau Casals]], [[José Iturbi]], [[Arthur Rubinstein]], [[Jascha Heifetz]], [[Andrés Segovia]], [[Sergei Rachmaninoff]], [[Maurice Ravel]], [[Béla Bartók]] o [[Ataúlfo Argenta]]. Dende [[1944]] la Sociedá cuenta con un teatru propiu, el [[Teatru Filarmónica]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Casaprima Collera | nome = Adolfo | títulu = Una vida para la música. Historia de la Sociedad Filarmónica de Oviedo, 1907-1994 | añu = 1995 | editorial = Casaprima | isbn = 84-605-2458-2}}</ref>

En [[1892]] inauguróse'l [[Teatru Campoamor]], sustituyendo al antiguu [[Teatru del Fontán]] que describiera [[Leopoldo Alas Clarín]]. Lleváronse a cabu nelli tou tipu d'espeutáculos desde [[teatru]] y [[conciertu|conciertos]] hasta [[zarzuela]] y [[ópera]]. El teatru tamién acueye temporaes de zarzuela, de [[danza]], un concursu de [[música asturiana]] y tamién de la ceremonia d'entrega de los [[Premios Príncipe d'Asturies]].<ref>Teatru Campoamor</ref>

Nel [[Auditoriu Príncipe Felipe|Auditoriu Palaciu de Congresos Príncipe Felipe]], arriendes d'una gran actividá congresual, tamién se deserollen un Ciclu de conciertos y les Xornaes de Pianu «Luis G. Iberni».<ref>Auditoriu Príncipe Felipe</ref>

==== Orquestes ====
N'Uviéu tienen la so sede dos orquestes sinfóniques. La [[Orquesta Sinfónica del Principáu d'Asturies]] ocupa l'[[Auditoriu Príncipe Felipe]]. Los sos oríxenes remóntense a [[1939]] anque la formación actual data de [[1991]]. A principios de la segunda década del sieglu XX los direutores titulares son [[Jesse Levine (direutor)|Jesse Levine]] y [[Maximiano Valdés]] y anteriormente tuvo a cargu del direutor [[Víctor Pablo Pérez]]. Despliega una gran actividá, non solo n'[[Asturies]], sinón tamién nel restu d'[[España]] y nel estranxeru.<ref>Orquesta Sinfónica del Principáu d'Asturies</ref>

[[Uviéu Filarmonía]] foi una iniciativa del [[Ayuntamientu d'Uviéu]] puesta en marcha en [[1999]] al envís de cubrir les necesidaes musicales de los eventos d'esti organismu. El so direutor titular ye [[Friedrich Haider]] y la so sede alcuéntrase nel [[Teatru Filarmónica|Teatru de la Filarmónica]].<ref>Uviéu Filarmonía</ref>

Dambes orquestes cubren la «Temporada d'Ópera», el Festival de Danza y el Festival de Teatru Llíricu del Teatru Campoamor, la temporada de conciertos y les Xornaes de Pianu «Luis G. Iberni» del Auditorio Príncipe Felipe, y collaboren de contino otres instituciones, como la [[Sociedá Filarmónica d'Uviéu]], y tán presentes n'otros eventos como la entrega de los [[Premios Príncipe d'Asturies]]<ref>Ayuntamientu d'Uviéu</ref>

Amás d'estes orquestes sinfóniques, Uviéu cuenta con otres formaciones musicales: la [[Banda de Gaites "Ciudá d'Uviéu"]], de la que depende otra infantil llamada «Vetusta», formada en [[1992]] y con presencia nes [[Fiestes de San Mateo (Uviéu)|Fiestes de San Mateo]], el desfile del [[Día d'América n'Asturies]] y la ceremonia d'entrega de los [[Premios Príncipe d'Asturies]]. La Banda de Música "Ciudá d'Uviéu", creada tamién en [[1992]], tien gran presencia nos eventos culturales de la ciudá y ufre conciertos selmanales nel [[Quioscu de música|quioscu]] del [[Paséu del Bombé]] nel [[Campu de San Francisco]].

==== Música moderna ====
En cuantes a música moderna, ente otros munchos músicos nacíos nel conceyu d'Uviéu, destaquen: [[Melendi]],<ref>Biografía de Melendi</ref> [[Tino Casal]]<ref>Biografía de Tino Casal</ref> o [[Cristina del Valle (España)|Cristina del Valle]].<ref>Biografía de Cristina del Valle</ref> Amás, a lo llargo de los caberos años, munches bandes y cantantes importantes pasaron pelos escenarios uvieínos: [[U2]],<ref>U2, trespasando fronteres</ref> [[Elton John]], [[Deep Purple]],<ref>Deep Purple</ref> [[The Ramones|Ramones]],<ref>Los Ramones</ref> [[The Offspring]], [[Blink-182]], [[Michael Jackson]]<ref>Michael Jackson</ref> & [[Slash (músico)|Slash]], [[Beach Boys]], [[Status Quo]], [[The Prodigy]], [[Iggy Pop]], [[WarCry]], [[Mägo de Oz]], [[Paco de Lucía]], [[Barón Rojo]], [[Green Day]], [[El Canto del Loco]], [[Mike Oldfield]], [[Dizzy Gillespie]], [[La Oreja de Van Gogh]], [[Lou Reed]], [[Mónica Naranjo]], [[José Ángel Hevia|Hevia]], [[Les Choristes]], [[Miles Davis]] y otros músicos nacionales y internacionales.

=== Teatros ===
* [[Teatru Campoamor]]: Ye un edificiu d'estilu [[neoclásicu]] del [[sieglu XIX]]. Ye la sede de la entrega de los [[Premios Príncipe 'Asturies]].
* [[Teatru Filarmónica]]: Ye la sede de la Sociedá Filarmónica.
* [[Auditoriu Príncipe Felipe]]: Inauguráu en 1999, despliega una gran actividá per tol añu.
* [[Palaciu de Congresos d'Uviéu]]: obra del arquiteutu [[Santiago Calatrava]], abiertu parcialmente en 2008, y darréu l'auditoriu en mayu de 2011.

=== Fundaciones ===
* [[Fundación Dolores Medio]]
* [[Fundación Gustavo Bueno]]
* [[Fundación Isidoro Acevedo]]
* [[Fundación Juan Muñiz Zapico]]
* [[Fundación Padre Vinjoy]]
* [[Fundación Príncipe de Asturias]]

== Turismu ==
=== Fiestes llocales ===
{{VT|Fiestes de San Mateo (Uviéu)}}
* [[Mateo l'Apóstol|San Mateo]]: [[21 de setiembre]], fiestes nes que la ciudá enllénase de chiringos y conciertos per diez díes. El día de San Mateo véndense ''[[Paxarines]]'' (figures realizaes con miga de pan, bañaes n'azafrán, qu'empléguense a mou d'amuletu p'abellugase de les truentes na Plaza de la Catedral), celébrase la Misa Mayor con bendición del [[Santu Sudariu d'Uviéu|Santu Sudariu]], y realízase una xinta campera nel [[Campu de San Franciscu]]. La viéspora a San Mateo llánciense [[fuebos artificiales]]. Demientres les fiestes celébrase'l [[Día d'América n'Asturies]], fiesta declarada d'Interés Turísticu Nacional, actividaes pa neños y adultos. La fiesta fina cola [[romería]] del Cristu de les Cadenes.

* [[Martes de Campu]] o [[La Balesquida]]: fiesta que celébrase'l primer martes depués de [[Pentecostés]], xinta campestre que consiste na tradicional consumición del ''[[bollu preñáu]]'' sidra y vinu. La xinta complementase con empanaes caseres, [[frixuelu|frixuelos]], [[casadiella|casadielles]], etc. Esti día conozse popularmente como ''Día del Bollu''.

* [[Feria de l'Ascensión]]: fiestes dedicaes al campu.

=== Zones comerciales ===
[[Archivu:Edificio la Jirafa.jpg|right|thumb|Edificio ''Xirafa'' na zona comercial de la ciudá.]]
La más importante zona comercial d'Uviéu ye, ensin dubia, la [[Cai Uría (Uviéu)|cai Uría]], exe nel qu'istalen les sedes de bancos, compañíes de seguros, asina como grandes almacenes ([[El Corte Inglés]], [[Zara]], etc.) y milenta tiendes.

Tres los planes de choque de peatonalización del centru, otres cais circundantes tornárense tamién n'exes comerciales importantes, ente les que coye citar la cai de Gil de Jaz, d'Independencia, de Doutor Casal, Cuadonga, Melquiades Álvarez o la cai del Nueve de Mayu, onde asítiase'l Centru Comercial Salesas.

Esisten amás diverses grandes soperficies: 
* el Centru Comercial Los Prados, allugáu nel barriu de Teatinos, nos tarrenos del antiguu matadery xunto a l'[[A-66|autopista A-66]]
* el Centru comercial Parque Principado, qu'anque ubicáu na llende col conceyu de [[Siero]], concentra de cutiu a multitú d'uvieínos, qu'acuden ellí a realizar les sos compres.
* y por últimu, dende marzu de 2008, el [[Centru Comercial Espacio Buenavista|Centru Comercial MODOO]], nel [[Palaciu de Congresos Princesa Letizia]], barriu de Buenavista.

Toes elles conviven col pequeño comerciu. Como iniciativa pa atrayer a los clientes hacia'l pequeñu comerciu, surdiera l'asociación ''Oviedo Tiendas''.

=== Gastronomía ===
{{AP|Gastronomía d'Uviéu}}
[[Archivu:Desarme2.JPG|250px|thumb|Cartel anunciando'l Menú d'El Desarme.]]
El platu típicu por escelencia ye, al igual que nel restu d'Asturies, la [[fabada]] cola [[sidra]] como bébora reina. Mención especial amerita la repostería: los [[carbayón (dulce)|''carbayones'']] que lleven el nome de los habitantes de la ciudá. Tamién son de reconocíu renome les [[moscovita (dulce)|''moscovites'']], tortes de carambelu con frutos suchos esfarrapaos y con una capa de chicolate.

Ye tradición n'Uviéu la fiesta del '''[[Martes de campu]]''', na que se xinta un menú compuestu de [[bollu preñáu]] y [[sidra]]. 

Rescamplen otres exitoses festividaes gastronómiques como son: 

*'''[[El desarme]]''', que se celebra cada [[19 d'ochobre]], en restaurantes y cases particulares, ufriendo invariablemente'l suculentu menú formáu por [[Cicer arietinum|garbanzos]] con [[bacaláu]] y [[espinaca|espinaques]], [[callos]] y [[arroz con lleche]].
*'''[[Menú d'Antroxu]]''', sírvese mientres la festividá del mesmu nome: Pote de berces con abondosu compangu, ''Pote d'Antroxu'' y de postre frixuelos o casadielles.
*'''[[Xornaes del Menú de l'Ascensión]]''', celebráu mientres la [[Feria de l'Ascensión]] y compuestu por menestra de temporada, carne gobernao el estilu d'Uviéu y una tarta de quesu con zrezes.

Nos años últimos, al envís d'encontar la hostelería llocal, desendolcáronse delles xornaes y campeonatos ente los que destaquen: [[Campeonatu de Pinchos d'Uviéu]] o [[Bocaos del Cofrade]].

N'Uviéu tienen el so llar delles Cofradíes y Sociedaes Gastronómiques: [[Cofradía de los Amigos de los Quesos del Principáu d'Asturies]] [http://www.cofradiaquesos.com/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061217035442/http://www.cofradiaquesos.com/ |date=2006-12-17 }}, [[Cofradía Doña Gontrodo]] y [[Sociedad Gastronómica El Rinconín]] [http://www.elrinconin-sg.es/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090829115509/http://www.elrinconin-sg.es/ |date=2009-08-29 }}, fundada ésta última en [[1965]].

=== Vida nocherniega ===
[[Archivu:Oviedo aldeana JMM.JPG|250px|thumb|Plaza de Trescorrales, tremada de mesones y sidreríes.]]
[[Archivu:Isidoroviedo.jpg|250px|thumb|Ilesia de [[Ilesia de San Isidoru (Uviéu)|San Isidoru el Rial]], na plaza del Ayuntamientu.]]
* Sidreríes: si bien ye ciertu que tol perímetru de la ciudá ta tremáu d'escelendes sidreríes onde tastiar la [[sidra]], asina como tomar daqué, pa picar o cenar, debe mencionase la zona de la cai Gascona y les sos arredolaes (agora denomada ''Bulevar de la Sidra''), onde concéntrense dellos llocales, amén de restaurantes y realícense actividaes arreyaes con esti mercáu como concursos d'escanciadores, la ''Selmana de la Sidra'', etc. Otra zona destacada pa cenar con dellos tipos de llocales ye Valentín Masip y la Plaza Pedro Miñor.

* Pubs: la movida nuecherniega concéntrase n'Uviéu preferentemente nel cascu antiguu de la ciudá, onde se han mencionase les cais Mon (noyu por escelencia de ''la movida''), la cai Escura, San Isidoru, la Corrada del Obispu, la Plaza del Paragües, la cai Cimavilla y la cai del Rosal. La zona de Xovellanos (al llau de Gascona), inpónese como una zona pa un públicu más maduru.

* Discoteques: hai na ciudá dellos llocales d'esti tipu, espurríos pela so xeografía. Una discoteca mui famosa de la ciudá foi La Real, que pieslló les sos puertes el día [[1 de xineru]] de [[2006]].

== Tresportes ==
=== Tresporte per carretera ===
=== Tresporte per ferrocarril ===
=== Tresporte aeriu ===
== Medios de comunicación ==
* '''Periódicos:''' [[La Nueva España]], [[La Voz de Asturias]], [[El Comercio]], [[Público (España)|Público]], [[Qué!]], [[Les Noticies]], [[Oviedo Diario]].
* '''Emisores de radio:''' [[Cadena Ser|Radio Asturies-Cadena SER]], [[COPE|COPE Asturies]], [[Onda Cero|Onda Cero Asturies]], [[Radio Vetusta]], [[Punto Radio|Punto Radio Asturies]], [[Radio Sele]].
* '''Cadenes de televisión:''' [[Localia|Localia Asturies TV]], [[TeleAsturias]], [[Popular TV|Popular TV Asturies]], [[Uviéu TV]], [[Televisión del Principáu d'Asturies]].
* '''Revistes:''' [[Revista Vivir Oviedo]].

== Deportes ==
[[Archivu:Alonso (Renault) qualifying at USGP 2005.jpg|thumb|250px|[[Fernando Alonso]] durante la clasificación del Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 2005.]]
El [[fútbol]] ye'l deporte por excelencia y l'equipu más representativu ye'l [[Real Uviéu]], que militó durante 38 temporaes na [[Primer División d'España]], siendo en tres ocasiones el tercer clasificau. Tamién ye de destacar el so primer presidente y fundador, [[Carlos Tartiere]], cuyo nome tamién posee l'estadiu del equipu. Nel Real Uviéu tamién xugaron munchos uvieínos destacaos ente los que se encuentren por exemplu [[Oliverio Jesús Álvarez González]] ("Oli"). Amás n'Uviéu ñacieron dalgunos de los meyores xugadores asturianos de los últimos tiempos como [[Quini|Enrique Castro González]] ("Quini"), [[Javier Paredes]] o [[Luis García Fernández]]. Otros clubes de fútbol importantes de la ciudá son l'[[Astur Club de Fútbol]], l'[[AD Universidá d' Uviéu|Universidá d'Uviéu]], el Centru Asturianu d'Uviéu, el [[Masaveu C.F.]], el Cuadonga, el [[Pumarín Club de Fútbol]], el APA Santa Teresa CD, el Vallobín, el Juventud Estadiu o el [[Club Deportivo Peña Oviedista Berto|CD Peña Oviedo Berto]].

El club más representativu de la ciudá en baloncestu ye l'[[Oviedo Club Baloncesto]], que participa na [[LEB Oru|Lliga LEB Oru]], la segunda división del baloncestu d'España.

Individualmente destaquen [[Fernando Alonso]], bicampeón del mundu de [[Fórmula 1]], y tamién [[Samuel Sánchez]], medayista d'oru nos [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|Pekin 2008]] na prueba de ciclismu en ruta.

== Personalidaes ==
{{CP|Persones d'Uviéu}}
* [[Alejandro Mon]], presidente'l [[Conseyu de Ministros d'España|Conseyu de Ministros]] nel [[sieglu XIX]].
* [[Ángel González]], poeta.
* [[Antonio Gamoneda]], escritor ganador del [[Premiu Cervantes]] 2006.
* [[Antonio Lobato]], periodista.
* [[Carine Jacquet-Viallet]], escritora filosófica y poeta.
* [[Dolores Medio]], escritora.
* [[Emilio Sagi]], direutor d'escena.
* [[Fernando Alonso]], bicampeón mundial de [[Fórmula 1]].
* [[Ignacio León y Escosura]], pintor.
* [[Indalecio Prieto]], políticu socialista.
* [[Leopoldo Alas (Clarín)]], escritor nacíu en Zamora por motivu del trabayu paternu, anque él consideróse siempre uvieín.
* [[Letizia Ortiz]], [[Princesa d'Asturies]].
* [[Lucas Rodríguez Pire]], químicu uvieín.
* [[Luis Fernández López]], pintor.
* [[Luis Menéndez-Pidal y Álvarez]], arquiteutu.
* [[Manuel Álvarez Laviada]], escultor.
* [[Manuel Fernández-Avello]], periodista y cronista de la ciudá d'Uviéu.
* [[Melendi]], cantante y compositor.
* [[Miguel Jacinto Meléndez]], pintor.
* [[Paulino Vicente (padre)|Paulino Vicente]], pintor.
* [[Pedro Masaveu Peterson]], empresariu y financieru, primer presidente de la [[Fundación Príncipe d'Asturies]].
* [[Ramón Pérez de Ayala]], escritor y periodista.
* [[Sabino Fernández Campo]], [[Conde de Latores]], Secretariu Xeneral y Xefe de la [[Casa de So Maxestá'l Rei]].
* [[Samuel Sánchez González]], ciclista, Campeón Olímpicu nos XXOO de Beixín 2008
* [[Susana Roza]], periodista.
* [[Telesforo Cuevas]], pintor.
* [[Tino Casal]], cantante y compositor.
* [[Vicente Fernández Bascarán]], Xeneral de Brigada.

== Ciudaes hermaniaes ==


Les [[ciudaes hermaniaes]] con Uviéu son les siguientes:
* {{bandera|Chile}} [[Valparaíso]], [[Chile]] (dende'l [[26 de xineru]] de [[1973]])
* {{bandera|Alemaña}} [[Bochum]], [[Alemaña]] (dende'l [[26 d'ochobre]] de [[1979]])
* {{bandera|Arxentina}} [[Buenos Aires]], [[Arxentina]] (dende'l [[29 d'abril]] de [[1983]])
* {{bandera|Méxicu}} [[Veracruz]], [[Méxicu]] (dende'l [[24 de payares]] de [[1983]])
* {{bandera|Francia}} [[Clermont-Ferrand]], [[Francia]] (dende'l [[5 d'abril]] de [[1988]])
* {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tampa (Florida)|Tampa]] ([[Florida]]), [[Estaos Xuníos]] (dende'l [[13 d'avientu]] de [[1991]])
* {{bandera|España}} [[Santiago de Compostela]], [[España]] (dende'l [[12 de xineru]] de [[1993]])
* {{bandera|Cuba}} [[Santa Clara (Cuba)|Santa Clara]], [[Cuba]] (dende'l [[2 d'ochobre]] de [[1995]])
* {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Jersey City]] ([[Nueva Jersey]]), [[Estaos Xuníos]] (dende'l [[7 de xunetu]] de [[1998]])
* {{bandera|España}} [[Zamora (España)|Zamora]], [[España]] (dende'l [[9 d'ochobre]] de [[2001]])
* {{bandera|España}} [[Torrevieja]], [[España]] (dende'l [[2 de xineru]] de [[2004]])
* {{bandera|España}} [[Valencia de Don Juan]], [[España]] (dende'l [[14 de xunu]] de [[2004]])
* {{bandera|China}} [[Hangzhou]], [[China]] (dende'l [[12 de mayu]] de [[2006]])
* {{bandera|España}} [[Santander]], [[España]] (dende'l [[14 de mayu]] de [[2007]])
* {{bandera|Portugal}} [[Viseu]], [[Portugal]] (dende'l [[10 d'abril]] de [[2007]])
* {{bandera|España}} [[Torrelavega]], [[España]] (dende'l [[17 de mayu]] de [[2008]])
* {{bandera|Italia}} [[Maranello]], [[Italia]] (dende'l [[17 de setiembre]] de [[2010]])
* {{bandera|España}} [[Móstoles]], [[España]] (dende'l [[2 de mayu]] de [[2012]])
* {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Fuyaira]], [[Emiratos Árabes Xuníos]] (dende'l [[1 de mayu]] de [[2014]])
* {{bandera|Portugal}} [[Sintra]], [[Portugal]] (dende'l [[24 de payares]] de [[2018]])
* {{bandera|Méxicu}} [[Pachuca de Soto]], [[Méxicu]] (dende'l 16 d'avientu de 2022)

== Ver tamién ==
[[Archivu:Oviedo aldeana JMM.JPG|thumb|Plaza de Trescorrales]]
* [[Alcalde d'Uviéu|Llista d'alcaldes d'Uviéu]]
* [[Premios Príncipe d'Asturies]]
* [[El Carbayón d'Uviéu]]
* [[Carbayón (dulce)]]
* [[Conventu de Santa Clara (Uviéu)|Conventu de Santa Clara]]
* [[Acueductu de les Pilastres]]
* [[Santa María del Naranco]]
* [[Samiguel de Lliño]]
* [[San Xulián de los Praos]]
* [[Catedral d'Uviéu]]
* [[Teatru Campoamor]]
* [[Monte Naranco]]
* [[Wikipedia:Wikiproyeutu cais d'Uviéu|Wikiproyeutu cais d'Uviéu]]

== Referencies ==
{{llistaref|2}}

== Enllaces esternos ==
{{enllaces llocalidá}}

{{Parroquies d'Uviéu}}
{{Conceyos d'Asturies}}
{{Capitales de provincia d'España}}

{{control d'autoridaes}}

[[Categoría:Uviéu|*]]