Qatil dalğaları
Qatil dalğaları (doqquzuncu dalğa, gəzən dalğalar, canavar dalğaları, ağ dalğa, ing. rogue wave — yaramaz dalğa, freak wave — dəli dalğa; fr. onde scélérate — cani dalğa, galéjade — pis zarafat) — 20-30 metr hündürlüyündə (və bəzən daha da çox) okeanda yaranan[1], dəniz dalğalarına xas olmayan davranışa sahib nəhəng tək dalğalar. "Qatil dalğaları" gəmilər və dəniz strukturları üçün ən çox təhlükə yaradır: belə bir dalğaya rast gəlmiş bir gəminin gövdəsi, üzərinə düşən suyun (1000 kPa ya da 10 atm-a qədər) böyük təzyiqinə dözə bilməz və gəmi bir neçə dəqiqə ərzində batacaq[2].
Yaramaz dalğalar fenomenini ayrı bir elmi və praktik mövzu olaraq ayırmağa və anormal dərəcədə böyük amplituda (məsələn, sunami) dalğaları ilə əlaqəli digər fenomenlərdən ayırmağa imkan verən vacib bir vəziyyət, görünüşlərinin qəfil olmasıdır[3].
Sualtı zəlzələlər və ya torpaq sürüşmələri nəticəsində meydana gələn və yalnız dayaz sularda böyük bir hündürlük əldə edən sunamilərdən fərqli olaraq, "yaramaz dalğalar" ın görünüşü fəlakətli geofiziki hadisələrlə əlaqəli deyil. Göründüyü kimi yaramaz dalğaların tək bir səbəbi olmasa da[4], səth dalğalarının suda qeyri-xətti dinamikası okeanda yaramaz dalğaların meydana gəlməsinin xarakterik səbəblərindən biridir[5].
Uzun müddət gəzişən dalğalar o dövrdə mövcud olan dəniz dalğalarının görünüşü və davranışının heç bir riyazi modelinə sığmadığı üçün qondarma sayılırdı və kifayət qədər etibarlı dəlil də yox idi. Ancaq 1 yanvar 1995-ci ildə Norveç sahillərində Şimal dənizindəki Dropner neft platformasında 25,5 metr yüksəklikdə Dropner dalğası adlandı[6]. Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) ERS-1 və ERS-2 radar peyklərindən istifadə edərək okeanların səthinin izlənilməsini nəzərdə tutan MaxWave layihəsi ("Maksimum Dalğa") çərçivəsində daha çox iş, 10-dan çox tək nəhəng qeyd etdi hündürlüyü 25 metrdən artıq olan dünyanın dörd həftəsində dalğalar. Bu tədqiqatlar, son iyirmi ildə konteyner gəmiləri və supertankerlər qədər olan gəmilərin ölüm səbəbləri, mümkün səbəblərdən qatil dalğaları daxil olmaqla yeni fikirlər verir[7].
İstinadlar
- ↑ Rogue heat and diffusion waves, Cihan Bayindir, Chaos, Solitons & Fractals 139, 110047, October 2020
- ↑ "Rogue Waves – Monsters of the deep: Huge, freak waves may not be as rare as once thought". Economist Magazine. September 17, 2009. İstifadə tarixi: 2009-10-04.
- ↑ "What Is A Sneaker Wave?". WorldAtlas. İstifadə tarixi: 2020-07-29.
- ↑ Dynamics of nonautonomous rogue waves in Bose–Einstein condensate, Li-Chen Zhao, Annals of Physics 329, 73-79, 2013
- ↑ Rogue quantum harmonic oscillations, Cihan Bayindir, Physica A 547, 124462, 1 June 2020
- ↑ Financial rogue waves, Yan Zhen-Ya, Communications in Theoretical Physics 54, 5, 2010
- ↑ Haver, Sverre. Freak wave event at Draupner jacket January 1 1995 (PDF) (Hesabat). Statoil, Tech. Rep. PTT-KU-MA. 2003. İstifadə tarixi: 2015-06-03.
