Күвейт битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Дәүләт
 |Статус            = <!-- танылмаған дәүләттәр һәм автоном территориялар өсөн генә-->
 |Башҡортса исеме   = Күвейт Дәүләте
 |Оригиналь исеме   = {{lang-ar2|دولة الكويت}}
Давла́т эль-Куве́йт
 |Эйәлек килеш      = Күвейт
 |Флаг                    = 
 |Герб                    = Coat of Arms of Kuwait-2.svg
 |Герб урынына            = 
 |Девиз                   = 
 |Гимн исеме          = Ан-Нашид аль-Ватани
 |Аудио                   = 
 |Идара итеү төрө         = [[конституция монархияһы]]
 |Дәүләт дине = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 29|lat_min = 22|lat_sec = 0
  |lon_dir = E|lon_deg = 47|lon_min = 38|lon_sec = 0
  |region                 = KW
  |CoordScale             = 1000000
 |Картала                = Map of Kuwait.svg
  |картаға яҙыу        = 
 |Картала2             = 
 |Рәсми тел = [[Ғәрәп теле|Ғәрәп]]
 |Нигеҙләнгән = 
 |Бойондороҡһоҙлок датаһы      = [[19 июнь]] [[1961]] ([[Бөйөк Британия]]нан) 
[[26 февраль]] [[1991]] ([[Ираҡ]]тан)
 |тан бойондороҡһоҙлоҡ        = 
 |Баш ҡала                 = [[Әл-Күвәйт]]
 |Эре ҡалалар       = 
 |Етәкселәрҙең вазифалары = [[Әмир]]
Премьер-министр
 |Етәкселәр            = [[Сәбәх әл-Әхмәт әл-Джабәр ас-Сабах|Сабах ас-Сабах]]
[[Джабәр әл-Мөбәрәк әл-Хәмәд ас-Сабах]].
 |Территория буйынса урыны     = 152
 |Территория              = 17 818
 |% һыу өҫтө            = -
 |Этнохороним             = 
  |Халҡы буйынса урыны     = 136
  |Халыҡ              = 3,566 млн
  |Баһа йылы             = 
  |Иҫәп алыу буйынса халҡы  = 
  |Иҫәп алыу йылы           = 2010
  |Халыҡ тығыҙлығы    = 131
  |Тығыҙлыҡ буйынса урыны     = 
 |ЭТП (ҺАМП)               = 
 |ЭТП (ҺАМП)-ны иҫәпләү йылы   = 
 |ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны      = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны = 
 |ЭТП (номинал)             = 
 |ЭТП-ны (номинал) иҫәпләү йылы = 
 |ЭТП (номинал) буйынса урыны    = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) буйынса урыны = 
 |КПҮИ                    = 
 |КПҮИ-ны иҫәпләү йылы        = 
 |КПҮИ буйынса урыны           = 
 |КПҮИ-ны кимәле            = 
 |Авиакомпания            = 
 |Валюта                  = [[Күвейт динары]]
 |Домен            = [[.kw]]
 |ISO                     = 
 |МОК                     = 
 |Телефон коды          = 965
 |Сәғәт бүлкәте            = 3
 |Иҫкәрмәләр              = 
<!-- |Флаг һәм гербһыҙ=* -->
}}

'''Күвейт''' ({{lang-ar|كويت}}), рәсми исеме '''Күвейт Дәүләте''' ({{lang-ar|دولة الكويت}}; ''Давла́т эль-Куве́йт''), — [[Азия]]лағы, [[Яҡын Көнсығыш]]тағы [[дәүләт]] ([[әмирлек]]). [[Ираҡ]] менән төньяҡтан һәм көнбайыштан, Сәүд Ғәрәбстаны менән көньяҡтан сикләшә. Көнсығышта Фарсы ҡултығында йыуыла. Баш ҡалаһы [[Әл-Күвәйт]].

[[Нефть|Нефттең]] мөһим экспортёры, [[ОПЕК]] ағзаһы.

== Тарих ==
{{Төп мәҡәлә|Кувейт тарихы}}
* Күвейткә [[XVIII быуат]]та [[Нәҗд]]дән күсеп килгән Анаиз [[бәдәүи]] ҡәбиләһенән бер төркем тарафынан нигеҙ һалына. Улар Тигр йылғаһы тамағынан түбәндәрәк Бәну Халидҡа нигеҙ һалалар. Уның башына [[1762 йыл]]да Күвейттең беренсе әмире [[Сабах I]] баҫа.
* Уңышлы ерҙә урынлашыуы сәбәпле [[Бәну Халид]] сауҙа үҙәгенә әүерелә һәм [[Хәлеб]], [[Бағдад]] һәм [[Ғосманлы дәүләте]] менән сауҙа итә башлый.
* Тора-бара Күвейт [[Ғосманлы дәүләте]] менән [[Бөйөк Британия]] араһында низағ килеп сығыуына сәбәпсе була.
* [[1899]], [[23 ғинуар]] — Британия менән Күвейт араһында шартнамә төҙөлә. Был шартнамә буйынса Күвейттың тышҡы сәйәсәте һәм хәүефһеҙлек идараһы Британия ҡулына күсә.
* [[1913]], [[27 октябрь]] — [[шәйех Мөхәммәт]] Британияға Күвейт нефтен монополия булараҡ сығарырға рөхсәт бирә.
* [[1914]] — Британия Күвейтты үҙ протектораты аҫтындағы бәйһеҙ дәүләт булараҡ ҡабул итеүсе шартнамә имзалай.
* [[1927]] — Күвейттың әлегәсә үҙгәрешһеҙ һаҡланып ҡалған сиктәре билдәләнә.
* [[1961]], йәй — Британияның һуңғы ғәскәрҙәре Күвейттан сыға.
* [[1961]], [[19 июнь]] — Күвейт бәйһеҙлеген иғлан итә. [[1980-се йылдар]]ҙа [[Иран-Ираҡ һуғышы]]нда [[Иран]]дың [[Ислам революцияһы]]н Күвейтҡа йәйелдерүенән ҡурҡып, Ираҡ яҡлы була.
* [[1990]], [[2 август]] — Ираҡ Күвейтты баҫып ала.
* [[1991]], ғинуар — февраль — Күвейт нефтенең төп һатып алусыһы булған [[АҠШ]], коалиция төҙөп, Күвейтты азат итә. Ираҡтыҡылар бик күп нефть сығарыу яйланмаларына ут төртөп китәләр.
[[Файл:USAF F-16A F-15C F-15E Desert Storm pic.jpg|thumb|right|267px| АҠШ хәрби көстәре осҡостары Күвейттың янып ятҡан нефть манаралары өҫтөндә]]

== Дәүләт ҡоролошо ==

[[1962 йыл]] ҡабул ителгән [[конституция]] буйынса Кувейт кннституциялы монархия.<ref>[http://www.gcc-legal.org/mojportalpublic/LawAsPDF.aspx?opt&country=1&LawID=2674 الدستور الكويتي (1962)<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120307213853/http://www.gcc-legal.org/mojportalpublic/LawAsPDF.aspx?opt&country=1&LawID=2674 |date=2012-03-07 }}</ref>.

Дәүләт башлығы — '''[[Әмир]]''', [[шәйех]] [[Сабах әл-Әхмәт ас-Сабах]]. Әмир хөкүмәттте тәғәйенләй. Ул уны тарҡата ла ала. Закон проекттарына ҡул ҡуя, шулай уҡ уларҙы эшләп еткереү өсөн мәжлескә кире ҡайтара ала. Әмир-Кувейт Ҡораллы көстәре баш сардары (командующий). Ул Кувет армияһының мөһим постарын тәғәйенләй. Конституцияға ярашлы әәмир тейелгеһеҙлек хоҡуғына эйә.Әммә СМИ буйынса тәнҡитләү рөхсәт ителгән.

Унан тыш әмир принц тажын тәғәйенләй. Тик уның кандидатураһы етәкселек иткән ғаилә ағзалары тарафынан һәм милләттәр ассамблеяһы тарафынан хупланған булырға тейеш. Әгәр ҙә ассамблея әмирҙең тәҡдим иткән кандидатураһына ҡаршы тауыш бирһә, әмир хакимлыҡ иткән ғаиләнән өс кандидат тәғәйенләргә бурыслы. Асамблея өсәү араһынан береһен һайлай.

Әмир хакимлыҡ итеүселәр ғаиләһенән премьер -министр тәғәйенләй. Үҙ сиратында премьер-министр хөкүмәт вазифаларын тәғәйенләй. Бар министрҙар —— ассамблея ағзалары булып тора. Кәмендә шуларҙың береһе һайланып ҡуйылған булырға тейеш. Өҫтөнлөклө министрҙар хакимлыҡ иткән ғаиләнән.

Закон сығарыусы власть әмиргә һәм бер палаталы Милли мәжлескә ҡарай «'''[[Меджлис|Маджлис аль-Умма]]'''» (Национальная Ассамблея). 50 депутат дүрт йыллыҡ мөҙҙәт менән дөйөм халыҡ һайлауҙарында һайлана. Тағы ла 15 депутат премьер-министр тарафынан тәғәйенләнә. Сәйәси фирҡәләр тыйылған.

Шулай уҡ Кувейтта ирҙәр менән бер рәттән ҡатын-ҡыҙҙар ҙа сәйәси хоҡуҡҡа эйә.<ref>http://www.gcc-legal.org/mojportalpublic/LawAsPDF.aspx?opt&country=1&LawID=2674/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120307230131/http://www.gcc-legal.org/mojportalpublic/LawAsPDF.aspx?opt&country=1&LawID=2674%2F |date=2012-03-07 }} ст.29.Конституции Кувейта</ref>

== Хакими бүленеше ==
[[Файл:Kuwait_governorates_english.png|right|thumb|275px| Кувейт провинциялары]]

Кувейт алты провинцияға (мөхәфәзәт; берлектә. — мөхәфәзә) бүленгән, улар тағы ла райондарға бүленәләр.
* [[Әл-Фәрүәниә]]
* [[Әл-Әсимә]]
* [[Әл-Джәхра]]
* [[Хавалли]]
* [[Мөбәрәк әл-Кәбир]]

== Географик билдәләмә ==
{{main|Күвейт географияһы}}

Күвейт [[Ғәрәбстан ярымутрауы]]ның төньяҡ-көнбайышында һәм Фарсы ҡултығының [[Бубиян]], [[Файлака]], [[Варба]], [[Куббар]], [[Кару]], [[Умм-эль-Марадим]] утрауҙарында урынлашҡан.

Күп өлөшөн сүллек ҡаплаған. Ландшафты тигеҙлек, әҙ-мәҙ ҡалҡыулыҡтар бар. Диңгеҙ кимәленән иң бейек урын илдең көнбайышында 290 м.

== Иҡтисады ==

Күвейттың үҙ баһаламаһы буйынса ул нефть ятҡылыҡтарына бик бай. 102 миллиардов баррел тирәһе запасы бар. Был донъя нефтенең 9%-ты. Нефть Күветҡа ЭТП-ның 50%-тын, экспорт килеменең 95%-тын һәм дәүләт бюджетының 95 % тәшкил итә.

2009 йыл Күветтың ЭТП яҡынса 146 млрд долл.тәшкил иткән, йн башына килем 54,1 мең долл. (донъяла 7-се урын)

=== Тышҡы сауҙа ===

2008 йыл экспорты — 86,9 млрд долл., төп килем нефттән һәм нефть продукцияһынан, ашламаларҙан.

Төп һатып алыусы дәүләттәр — Япония 18,5 %, Көньяҡ Корея 14,7 %, Һиндостан 10,9 %, Тайвань 9,8 %, АҠШ 9 %, Сингапур 8 %, Китай 6,1 %

2008 йыл импорты — 22,9 млрд долл.: аҙыҡ-түлек, төҙөлөш материалдары, транспорт саралары һәм уларға запас өлөштәр, кейем-һалым.

Төп тәьмин иткән илдәр — АҠШ 11,7 %, Япония 9,1 %, Германия 8 %, Ҡытай 7,5 %, Сәүд Ғәрәбстаны 6,9 %, Италия 4,7 %.

== Транспорт ==
Автомобиль юлдары оҙонлоғо 5749 км, шуларҙың 4887 км ҡаты ҡатлам менән түшәлгән. Илдә тимер ююлдары юҡ. Шуға күрә сәйәхәтселәр автомашиналарҙа сәйәхәт итә..<ref name=autogenerated2>{{cite web|url=http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Kuwait-TRANSPORTATION.html|title=Kuwait – Transportation|work=Nationsencyclopedia.com|accessdate=}}</ref>

== Халҡы ==

Халыҡ һаны 2,8 млн кеше (2010 йылғы баһа буйынса) Төп халыҡ Күвейт ғәрәптәре (улар үҙҙәренең шәжәрәләре буйынса 1920 йылға ҡәҙәре иҫбат итә алалар)тик 45 % ҡына тура килә. Башҡа халыҡтарҙан 35 % башҡа ғәрәп илдәренән, Пакистандан һәм Һиндостандан килеүселәр 9 %, Ирандан килеүселәр 4 %, 7 % халыҡ илдә йәшәһә лә ватандашлығы (гражданство) юҡ.
Годовой прирост — 3,5 % (в значительной степени за счёт иностранных рабочих — 1,6 %).

[[Тыуым]] — бер ҡатынға 2,7 тыуым тура килә.

Рәсми тел — [[ғәрәп теле]], шулай уҡ [[инглиз теле]] лә киң генә таралған..

Ҡала халҡы — 98 %.

== Мәҙәниәте ==
[[Файл:MarinetimeMKuwaitAlshami.jpg|thumb| [[Әл-Күвейт]]тағы MarineTime музейы.|300пкс]]


Күвейт Сәүд Ғәрәбстаны менән күршеләш кенә булһалар ҙа, илдә ислам кейеме кейеү мотлаҡ түгел. Күп ирҙәр шайтанашыҡҡа хәтле генә балаҡлы салбар, туҡыманан, йөндән йәки мамыҡтан туҡылған тауарҙан тегелгән аҡ күлдәк, күвейт Таубы кейергә ярата. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың бик аҙҙары ғына бөтә кәүҙәһен ҡаплап торған ҡара хижап, пәрәнжә кейә, йөҙҙәрен һәм ҡулдарының суҡтарына хәтле ҡаплап йөрөй. Был халыҡ сүллек климатына хас..<ref>[http://www.kuwait-info.com/sidepages/culture_over.asp]{{Красные ссылки|date=Июнь 2010}}</ref> Көнбайыш стиле лә күвейт йәштәре араһында популяр.

Быуаттар буйы Күвейт халҡы өсөн диңгеҙ аҙыҡтары төп рационды алып тора. Фарсы ҡултығы биләмәләрендә йәшәүсе ғәрәптәр Һиндостан менән сауҙа бәйләнешенә инеп, илде тәмләткестәр менән тәьмин итә. Милли аш булып Күвейт мачбус дияйы, мачбус лахам, марак дияй Лахам тора.

Имауаш ризығы иң популяр тәғәм иҫәпләнә. 74,2 % халыҡ 15 йәштән һимерә башлай, шуға күрә лә кешеләрҙең һимеҙлеге буйынса ил донъя кимәлендә һигеҙенсе урында тора.

Күвейт архитектураһы ислам архитектураһынан илһам алған. Иң данлыҡлы төҙөлөш төрө — Күвейт манаралары. Улар швед архитекторы [[Суне Линдстрем]] тарафынан эшкәртелгән. Был манаралар мәсет манаралары һәм хәҙерге конструкциялар менән аралыштырып төҙөгән.

=== Байрамдары ===
* [[Кувейтты азат итеү көнө]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Густерин П. В.: Города Арабского Востока. — 2007.

== Һылтанмалар ==
* {{dmoz|World/Russian/Страны_и_регионы/Ближний_Восток/Кувейт/}}
* [http://portalostranah.ru/view.php?id=103 Как создавался Кувейт. Кувейтцы — особая арабская общность. История страны глазами кувейтских историков на Портале о странах, рус.]

{{Ғәрәп илдәре лигаһы}}
{{Азия илдәре}}

[[Категория:Күвейт|*]]
[[Категория:Конституциялы монархиялар]]
[[Категория:Унитар дәүләттәр]]
[[Категория:Дуалистик монархиялар]]


{{countries-stub}}