Сигизмунд (Изге Рим империяһы императоры) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{ Государственный деятель
| имя              = Сигизмунд I Люксембург
| оригинал имени         = {{lang-la|Sigismundus}}, {{lang-hu|Zsigmond}}, {{lang-cs|Zikmund}}, {{lang-de|Siegmund}}
| изображение = 1512 Dürer Kaiser Sigismund anagoria.JPG
| ширина =250px
| описание изображения = [[Альбрехт Дюрер]]. Император Сигизмунд.
| герб =Arms of Sigismund, Holy Roman Emperor.svg
| ширина герба     = 80px
| должность = Венгрии һәм Хорватия короле
| флаг = Flag of Hungary (15th century, rectangular).svg
| флаг2 = Coa Hungary Country History (14th century).svg
| порядок =
| коронация = [[31 март]] [[1387]], Секешфехервар
| периодначало = [[1387]]
| периодконец = [[9 декабрь]] [[1437]]
| предшественник = Мария I Анжуйская
| преемник = Альбрехт II
| соправитель1 = Мария I Анжуйская
| соправитель1периодначало = [[11 ноябрь]] [[1385]]
| соправитель1периодконец = [[17 май]] [[1395]]
| должность_2 = Германия короле 
| флаг_2 = Heiliges Römisches Reich - Reichssturmfahne vor 1433.svg
| флаг2_2 = Arms of the King of the Romans (c.1433-1486).svg
| порядок_2 =
| коронация_2 = [[21 июль]] [[1411]], Ахен
| периодначало_2 = [[20 сентябрь]] [[1410]]
| периодконец_2 = [[9 декабрь]] [[1437]]
| предшественник_2 = Рупрехт Пфальцский
| преемник_2 = Альбрехт II
| должность_3 = Чехия короле
| флаг_3 = Banner of the Bohemian Coat of Arms.svg
| флаг2_3 = Armoiries Sigismond de Luxembourg.svg
| под именем_3 = Зикмунд
| коронация_3 = [[28 июль]] [[1420]], [[Прага]]
| периодначало_3 = [[16 август]] [[1419]]
| периодконец_3 = [[9 декабрь]] [[1437]]
| предшественник_3 = Вацлав IV
| преемник_3 = Альбрехт II
| должность_4 = [[Изге Рим империяһы]] императоры
| флаг_4 = Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg
| флаг2_4 = Holy Roman Empire Arms-double head.svg
| порядок_4 =
| коронация_4 = [[3 май]] [[1433]], [[Рим]]
| периодначало_4 = [[3 май]] [[1433]]
| периодконец_4 = [[9 декабрь]] [[1437]]
| предшественник_4 = [[Карл IV (Изге Рим империяһы императоры)|Карл IV]]
| преемник_4 = Фридрих III
| должность_5 = Люксембург герцогы
| флаг_5 = Civil_Ensign_of_Luxembourg.svg
| флаг2_5 =
| периодначало_5 = [[16 август]] [[1419]]
| периодконец_5 = [[9 декабрь]] [[1437]]
| предшественник_5 = Венцель II Люксембургский
| преемник_5 = Елизавета Люксембургская
| должность_6 = Бранденбург курфюрсы
| флаг_6 = Flag of Brandenburg (1340-1657).svg
| флаг2_6 = Wappen Mark Brandenburg.png
| периодначало_6 = [[29 ноябрь]] [[1378]]
| периодконец_6 = [[1388]]
| предшественник_6 = Венцель
| преемник_6 = Йост Моравский
| периодначало_7 = [[1411]]
| периодконец_7 = [[1415]]
| предшественник_7 = Йост Моравский
| преемник_7 = Фридрих I
| дата рождения = 15.2.1368
| место рождения = [[Нюрнберг]] йәки [[Прага]]
| дата смерти = 9.12.1437
| место смерти = Зноймо, Моравия
| род = Люксембургтар
| похоронен = Гроссвардейн
| отец = [[Карл IV (Изге Рим империяһы императоры)|Карл IV]]
| мать = Елизавета Померанская
| супруга = ''1-се:'' Мария I Анжуйская <br /> ''2-се:'' Барбара Цилли
| дети = ''1-се никахтан:'' <br /> '''улы:''' үле тыуған <br /> ''2-се никахтан:'' <br /> '''ҡыҙы:''' Елизавета Люксембургская
| автограф =
}}

'''Сигизмунд I Люксембург''' ({{lang-la|Sigismundus}}, {{lang-hu|Zsigmond}}, {{lang-cs|Zikmund}}, {{lang-de|Siegmund}}; 1368 йылдың 15 февралендә [[Нюрнберг]] йәки [[Прага]] — 1437 йылдың 9 декабре, Зноймо, Моравия) — 1378—1388 йылдарҙа һәм 1411—1415 йылдарҙа Бранденбург курфюрсты, 1387 йылдан [[Венгрия короллеге|Венгрия короле]] (иң оҙаҡ хакимлыҡ иткән венгр королдәренең береһе), 1410 йылдың 20 сентябренән [[Германия]] короле (рим короле), 1419 йылдың 16 авгусынан 1421 йылдың 7 июненә ҡәҙәре [[Чехия]] короле (тәүге коронацияһы 1420 йылдың 28 июлендә, икенсеһе 1436 йылдың 16 авгусында үтә); 1431 йылдың 25 ноябренән Ломбардия короле, 1433 йылдың 3 майынан [[Изге Рим империяһы]] императоры — Люксембургтар йортонан һуңғы император — була. Сигизмунд папа тарҡалыуын туҡтатып торған, әммә гусит һуғыштары сәбәпсеһе булған Констанц соборының этәргес көстәренең береһе лә була. [[Гусит һуғыштары]] артабан уның ғүмерендә өҫтөнлөк ала.

== Биографияһы ==

=== Йәшлек йылдары ===
Нюрнберг<ref>{{Genealogie Mittelalter|url=|title=Sigismund Deutscher König|url_ml=deutschland_koenige_2/sigismund_deutscher_koenig_1437_luxemburger/sigismund_von_luxemburg_deutscher_koenig_+_1437.html |accessdate=2012-06-11|archiveurl =|archivedate=}}</ref> йәки [[Прага]]ла<ref>{{FGM|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/BOHEMIA.htm#ZikmundIdied1437|title=Kings of Bohemia (Luxembourg)|accessdate=2012-06-11}}</ref> [[Изге Рим империяһы]] императоры [[Карл IV (Изге Рим империяһы императоры)|Карл IV]] һәм уның дүртенсе ҡатыны, польша короле Казимир III-нең ҡатын-ҡыҙ ырыу тамырынан ейәнсәре Елизавета Померандан тыуған улы.

1374 йылда [[Венгрия короллеге|Венгрия]] һәм Польша короле Бөйөк Лайоштың икенсе ҡыҙы Мария Анжуйская менән никахлаша. Француз принцы Людовик Валуа менән никахлашҡан апаһы 1377 йәки 1378 йылда үлгәндән һуң Мария ике коронаның вариҫы булып тороп ҡала.

Сигизмунд 1378 йылда атаһы үлгәндән һуң Бранденбургтың маркграфы була. Венгр һарайына ебәрелгән Сигизмунд Венгрияға эйәләшеп китә, әммә 1381 йылда 13 йәшлек Сигизмундты уны һаҡлаусы ағаһы, Германия һәм Чехия короле Венцель [[Краков]]ҡа ебәрә. Ағаһы Сигизмундтың поляк телен, илде һәм халҡын өйрәнеүен һәм аҙаҡтан польша короле булып китеүен теләй. Венцель шулай уҡ уға Польша менән Бранденбург араһында бәйләнеш булдырыу өсөн Ноймарк ерҙәрен дә бирә.

Әммә Лайош вафат булғандан һуң польша арҙаҡлылары съезға йыйыла һәм польша королеваһы итеп бары тик Польшала даими йәшәгән кешене генә һайларға тигән ҡарар сығара. Мария быға тиклем инде Венгрия королеваһы булғанға һәм унан китергә теләмәгәнгә күрә, Польшаға уның һеңлеһе Ядвига килә. Ул аҙаҡтан [[Бөйөк Литва кенәзлеге|Литва]] кенәзе Владислав II Ягайлоға кейәүгә сыға.

=== Венгрия Короле ===
[[Файл:KÖNIGS_SIGISMUND.jpg|слева|мини|300x300пкс|Венгр короле Сигизмундтың һуғышта еңелгәндән һуң сигенеүе]]
1385 йылдың 11 ноябре Зволен ҡалаһында Сигизмунд Марияға өйләнә. Әммә оҙаҡламай Мария һәм уның әсәһен — Венгрия регенты булған Елизавета Боснийскаяны — епископ Павлов, уның ағаһы Иваниш, ҡустыһы Ладислав етәкселегендә баш күтәреүсе хорваттар ҡулға ала. 1387 йылдың ғинуарында королева-әсә быуып үлтерелә (был енәйәттә Сигизмундтың да өлөшө бар тигән шик йәшәй, сөнки ул королева-әсәнең ҙур абруй ҡаҙаныуын оҡшатмай). Мария иһә Венеция ҡатнашлығында (Марияның ағаһы — Босния короле Твртко I Венецияның абруйлы гражданины була) Сигизмунд ғәскәрҙәре тарафынан бары тик 1387 йылдың июнендә генә ҡотҡарыла. Мария хорваттар менән килешеүгә килә, әммә үлтереүселәрҙе язалаһа ла, әсәһен һаҡламаған өсөн Сигизмундты ғәфү итмәй. Шуға ла улар һәр береһе үҙ тормошо менән һәр береһе айырым һарайҙа йәшәй. Мария 1395 йылдың 17 майында, йөклөлөгөнөң һуңғы аҙнаһында атта һыбай ял итеп йөрөгәндә ҡолап вафат була.

Арҙаҡлылар ярҙамында Сигизмунд 1387 йылдың 31 мартында Секешфехервар ҡалаһында Венгрия короле итеп таныла.

Шул уҡ ваҡытта аҡсаға ҡытлыҡ тыуғас, Браденбургты 565 мең гульденға үҙенең ике туған ағаһы Моравия маркграфы Йост Моравскийға ҡуртымға бирә.

Киләһе туғыҙ йылын Сигизмунд ҡаҡшап торған тәхете өсөн бер туҡтауһыҙ көрәштә уҙғара. Күп осраҡта король мөлкәтенең ҡайһы бер өлөшөн биреп тороу арҡаһында ғына ярҙамға өмөт итә ала ул. Үҙәк хакимлектең абруйын булдырғанса тиҫтәләп йыл үтә. [[Венгрҙар]]ҙың билдәле Гәрәй ырыуы баш булып торған бер өлөшө Сигизмунд яҡлы була. Сава һәм Драва араһындағы көньяҡ провинциялар, босния короле Твртко I ярҙамы менән, Неаполь короле Ладиславты, үлгән Король III-нең улын, үҙҙәренең короле итеп иғлан итәләр.

=== Хорватия короле ===
[[Файл:Pisanello_024b.jpg|слева|мини|Сигизмунд портреты. Пианелло төшөргән тип билдәләнгән.]]
Хорват һәм бәшнәктәргә ҡаршы армияны Сигизмунд үҙе етәкләй. Һуғыштың тәүге осоро 1395 йылда хорваттарҙың еңелеүе менән тамамлана. Бынан һуң Сигизмунд төрөктәргә тәре походы башларға ярайһы уҡ көс тупланым тип уйлай. Папа Бонифаций IX ҙа был походты хуплай. Сигизмунд байраҡтары аҫтына бөтә Европанан доброволецтар йыйыла. Бигерәк тә Франциянан көслө контингент туплана. Армияһы көслө булғанлыҡтан тәреселәр бер-нисә болғар ҡалаһын яулайҙар һәм түбәнге Дунайҙы контролдә тотҡан Никопол таш ҡәлғәһен уратып алалар. Константинополь ҡалаһын уратырға әҙерләнгән солтан Баязид Беренсе тиҙ генә уйынан кире ҡайта һәм Никополь һуғышында тәреселәр армияһын тулыһынса ҡыйрата. Ғәскәрҙәре икенсе һыҙыҡта торған Сигизмунд ҡасып өлгөрә. Был яу тураһындағы хәбәр Хорватияға килеп еткәс унда аныҡ хәбәр көтөп тә тормай Сигизмундты үлгән тип иғлан итәләр. Владиславты законлы король тип таныйҙар. Ә инде Сигизмундтың тере икәнен белгәс, хорват парламенты һәм король килешеү ҡағыҙы булдыралар һәм бөтә проблемаларҙы хәл итеү өсөн осрашырға риза булалар.

Һуңғараҡ, 1397 йылдың 27 февралендә, «Кровавый собор в Крижевцах» исемен алған был осрашыу мәлендә, Сигизмунд яҡлылар бан Степан Ласковичты һәм хорват парламенты илселәрен үлтерәләр. Был ваҡиғанан һуң улар король менән бергә венгрия биләмәләренә ҡасалар. Ошо ваҡиға тағы ла 12 йыл буйы барыр һуғышҡа килтерә.

1403 йылдың 5 авгусында Загребта Владислав, сығышы менән хорват венгр архиепискобы тарафынан, Хорватия һәм Венгрия короле итеп таныла. Хорват парламенты хакимлыҡ итеүен ныҡ ҡаҡшатҡан был һуғыш 1409 йылда, Владислав Далмацияны 100 000 дукатҡа Венеция республикаһына һатҡас ҡына туҡтай.

Еңеүҙән һуң Сигизмунд Крест Господняны һаҡлау өсөн шәхси Дракон рыцарь орденына нигеҙ һала. Был ғәскәр тағы ла мәжүсиләр, бигерәк тә төрөктәр менән көрәшеү өсөн дә кәрәк була. Башлыса орден Сигизмунд яҡлыларҙан тора. Европаның абруйлы монархтары ла орден ағзаһы булып китәләр.

=== Германия короле ===
1410 йылда Германия короле Рупрехт үлгәндән һуң Сигизмунд, ағаһы Венцелдең ҡаршы булыуына ҡарамай, 1410 йылдың 10 сентябрендә өс һайлаусы ярҙамында [[Германия]]ның яңы короле итеп һайлана. Әммә 1 октябрҙә Сигзмундтан һатып алынған Бранденбург курфюрсты титулындағы уның ике туған ағаһы Йост Моравский икенсе съезда дүрт һайлаусы тарафынан король итеп һайлана. Йост короналанып өлгөрмәй. 1411 йылдың 18 ғинуарында уның үлеп ҡалыуы конфликтты хәл итә һәм Сигзмунд йәнә 1411 йылдың 21 июлендә король итеп һайлана һәм Бранденбург курфюрсты титулын кире ала. Сигизмундты короналау 1414 йылдың 8 ноябрендә Аахенда үтә.

=== Польшаға ҡаршы ===
[[Файл:Albrecht_Dürer_082.jpg|мини|Император Сигизмунд портреты, [[Альбрехт Дюрер]] ҡәләме.]]
1410 йылда Сигизмунд Тевтон ордены менән король Владислав Ягайлоға ҡаршы союз төҙөй. 300 000 дукат өсөн ул 24 июндән һуң Польшаны көньяҡтан атакаларға тейеш була. Әммә ул үҙенә тоғроларҙың ризаһыҙлығы арҡаһында шул уҡ йылдың июлендә Грюнвальд яуында ҡатнашыуҙан баш тарта.

=== Констанц соборы ===
1414 йылда Бөйөк расколды (1378—1415 йылдар) бөтөрөү һәм дөйөм папаны һайлау өсөн Констанц соборын йыя. Был бурысын үтәй ул, әммә Ян Гусҡа үлем язаһы приговоры сығарыуы, был хәлдең оҙайлы гусит һуғыштарына сәбәпсе булыуы менән тарихҡа инеп ҡала. Риүәйәттәр буйынса, Костанц соборында ул үҙенә әйтелгән иҫкәртеүҙә латин грамматикаһын боҙоп schisma һүҙен женский родта ҡуллана. Шул турала әйтеүселәргә Сигизмунд: «Ego sum rex Romānus et supra grammaticos» (Мин — рим ипмераторы һәм грамматиктарҙан өҫтөн торам) тип яуаплай.

Шунда уҡ, Констанц соборында, 1415 йылдың 30 апрелендә Сигизмунд, хеҙмәттәре өсөн бүләк итеп, Фридрих Гогенцоллернға маркграф һәм Бранденбург курфюрсы титулын бирә. Әммә шуны өҫтәй: маркграфлыҡты ул 400 000 гульден түләгәс кенә аласаҡ.

=== Гусит һуғыштары ===
Рим папаһы Мартин V менән европа феодаль реакцияһының гуситтарға ҡаршы көрәшен етәкләй. Ул 1420—1431 йылдарҙа биш тәре походынан ғибарәт була. Гуситтар үҙҙәренә ҡаршы йыйылған тәре ғәскәрҙәренең барыһын да тар-мар итә алалар. 1421 йылда Часлав сеймында Чехия короле Сигизмунд тәхеттән төшөрөлә. Шулай булһа ла гуситтарҙың көрәше ил эсендәге ҡапма-ҡаршылыҡтар нәтижәһендә еңелеү менән тамамлана.

== Ата-бабалары ==
{{ahnentafel top|width=100%}}
{{ahnentafel-compact4
|style=font-size: 90%; line-height: 110%;
|border=1
|boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0;
|boxstyle_1=background-color: #999;
|boxstyle_2=background-color: #bbb;
|boxstyle_3=background-color: #ddd;
|boxstyle_4=background-color: #eee;
|1= '''Сигизмунд I Люксембург'''
|2= [[Карл IV (император Священной Римской империи)|Карл IV Люксембургский]]
|3= [[Елизавета Померанская]]
|4= [[Иоганн Люксембургский]]
|5= [[Элишка Пржемысловна]]
|6= [[Богуслав V Великий]]
|7= [[Эльжбета Польская, герцогиня Померанская|Эльжбета Польская]]
|8= [[Генрих VII (император Священной Римской империи)|Генрих VII]]
|9= [[Маргарита Брабантская (императрица Священной Римской империи)|Маргарита Брабантская]]
|10=[[Вацлав II]]
|11=[[Юдита Габсбург]]
|12=[[Вартислав IV]]
|13=[[Эльжбета Линдов-Руппин]]
|14=[[Казимир III]]
|15=[[Альдона]]
}}</center>
{{ahnentafel bottom}}

== Никахтары һәм балалары ==
* 1-се ҡатыны: (1385 йылдың [[11 ноябрь|11 ноябре]]) '''Мария Анучинская''' (1371 — [[17 май]] 1395), Венгрия королеваһы, Польша һәм Венгрия короле Бөйөк Лайош I һәм уның икенсе ҡатыны Елизавета Боснийскаяның ҡыҙы. Ул ваҡытынан алда бала тапҡан саҡта балаһы менән бергә вафат була. Балалары:
** '''улы''' (1395 йылдың [[17 май]]ы)
* 2-се ҡатыны: (1408 йылдан) '''Барбара Цилли''' граф Цельских тоҡомонан (1390—1451 йылдың [[11 июль|11 июл]]е), Целе графы Герман II-нең һәм графиня Анна Шаунбергтарҙың ҡыҙы. Балалары:
** '''Елизавета Люксембургская''' (1409 йылдың [[28 февраль|28 феврале,]] 1409—1442 йыл [[19 декабрь|19 декабр]]е), 1421 йылда Альбрехт II Австрийский ға кейәүгә сыға.

== Сәнғәттә ==

=== Кинематографта ===
* Война за веру: Последний повстанец / Jan Rohác z Dube ([[1947 йыл|1947]]; [[Чехословакия]]) режиссёр Владимир Боярский, Сигизмунд ролендә Отакар Цермак.
* Война за веру: Магистр / Jan Hus ([[1954 йыл|1954]]; [[Чехословакия]]) режиссёр Отакар Вавра, Сигизмунд ролендә Ян Пивец.
* Война за веру: Полководец / Jan Žižka ([[1957 йыл|1957]]; [[Чехословакия]]) режиссёр Дакар Вавра, Сигизмунд ролендә Ян Пивец.
* Война за веру: Против всех / Proti vsem ([[1958 йыл|1958]]; [[Чехословакия]]) режиссёр Дакар Вавра, Сигизмунд ролендә Ян Пивец.
* Австрия-чехия телевизион фильмында «Странствующая блудница: Предсказание» <span>(</span>''[[:en:The Revenge of the Whore|инг.]]''<span>)</span> ([[2012 йыл|2012]]) Сигизмунд ролендә немец актёры Гетц Отто.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* <span class="citation">''Theodor Lindner.'' </span><span class="citation">[[:de:s:ADB:Sigmund (Kaiser)|Sigmund (Kaiser)]] // Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Bd. 34. — Lpz.: Duncker & Humblot, 1892. </span><span class="citation">— S. 267—282.</span> (унда.)
* {{Мәҡәлә|автор=Пашкин Н. Г.|заглавие=Сигизмунд Люксембург: германский император в византийском панегирике|ссылка=http://elar.urfu.ru/handle/10995/3091|язык=|автор издания=|издание=Античная древность и средние века|тип=|место=Екатеринбург|издательство=[Изд-во Урал. ун-та]|год=2009|том=|выпуск=39|страницы=383-388|isbn=|issn=|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.bautz.de/bbkl/s/sigismund_d_k.shtml Биография в Biographisch-bibliograpfisches Kirchenlexikon] {{v|22|8|2011}}
* [http://www.echo.msk.ru/programs/vsetak/896738-echo/ ''Сигизмунд I Люксембургский. Жизнь и смерть в борьбе за короны'']. Программа «Эха Москвы» из цикла «Всё так».
* {{мәҡәлә |автор = Lindner T. |заглавие= Sigmund |ссылка = http://www.deutsche-biographie.de/sfz56308.html |язык = de |автор издания =  |издание= Allgemeine Deutsche Biographie |тип =  |место  =  |издательство  =  |год = 1892 |том = 34 |страницы= 267-282 |isbn =  |issn =  |doi   =  |pmid  = }} {{v|22|8|2011}}
* {{FGM|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/BOHEMIA.htm#ZikmundIdied1437 |title=Kings of Bohemia (Luxembourg) |accessdate=2012-06-11}}
* {{Genealogie Mittelalter|url=|title=Sigismund Deutscher König|url_ml=deutschland_koenige_2/sigismund_deutscher_koenig_1437_luxemburger/sigismund_von_luxemburg_deutscher_koenig_+_1437.html |accessdate=2012-06-11|archiveurl =|archivedate=}}

{{Изге Рим империяһы императорҙары}}

[[Категория:Венгрия королдәре]]
[[Категория:Чехия королдәре]]
[[Категория:Германия королдәре]]
[[Категория:Төшөрөлгән монархтар]]