Прагляд крыніцы для Гісторыя Лагойску

[[Файл:Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (N. Orda, 1864-76).jpg|значак|[[Палацава-паркавы комплекс Тышкевічаў (Лагойск)|Палац]]. [[Напалеон Орда|Н. Орда]], 1864 г.]]

'''[[Лагойск]]''' — [[места]] [[Менскі павет|гістарычнай Меншчыны]], колішняя сталіца [[Лагойскае графства|графства]] (раней — сталіца [[Лагойскае княства|ўдзельнага княства]]), старажытны [[Лагойскі замак|замак]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref>{{Літаратура/Замкі і людзі|к}} С. 129.</ref>. Тут разьмяшчалася рэзыдэнцыя роду [[Тышкевічы|Тышкевічаў]], да нашага часу захаваўся парк і [[Палац Тышкевічаў (Лагойск)|руіны палаца]], помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі [[барока]] [[Царква Яўленьня Гасподняга і манастыр базылянаў (Лагойск)|комплекс манастыра базылянаў з царквой Божага Яўленьня]], помнік архітэктуры XVIII ст., [[Сьпіс помнікаў архітэктуры Вялікага Княства Літоўскага, зруйнаваных уладамі Расейскай імпэрыі|зруйнаваны расейскімі ўладамі]]<ref>{{Літаратура/Каталіцкія храмы Беларусі (2008)|к}} С. 430.</ref>, а таксама [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і Сьвятога Казімера (Лагойск)|касьцёл Сьвятога Казімера]] ў стылі [[клясыцызм]]у, помнік архітэктуры XVIII ст., [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зруйнаваны савецкімі ўладамі]].

[[Файл:Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (N. Orda, 1877).jpg|значак|Літаграфія паводле Н. Орды]]

== Раньнія часы ==
[[Файл:Łahojski zamak. Лагойскі замак (M. Januševič, 1850).jpg|значак|[[Царква Божага Яўленьня і манастыр базылянаў (Лагойск)|Манастыр]]. М. Янушэвіч, 1850 г.]]

Першы пісьмовы ўпамін пра Лагойск зьмяшчаецца ў «Павучаньні» [[Уладзімер Манамах|Ўладзімера Манамаха]] і датуецца 1078 годам: «''Пожог землю и, повоевав до Лукомля и до Логожьска, та на Дръютъск воюя''». У канцы XI стагодзьдзя паселішча далучылася да [[Полацкае княства|Полацкага княства]].

У 1127 годзе князь кіеўскі Мсьціслаў Ўладзімеравіч у часе выправы на Полацак разрабаваў Лагойск, узяў у палон жыхароў і перадаў яго [[Ізяслаў Мсьціславіч|Ізяславу Мсьціславічу]]. У 1180 годзе горад стаў сталіцай [[Лагойскае княства|удзельнага княства]].

== Вялікае Княства Літоўскае ==
[[Файл:Łahojsk, Pleščanickaja. Лагойск, Плешчаніцкая (J. Tyškievič, 1873).jpg|значак|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і Сьвятога Казімера (Лагойск)|Касьцёл]]. Я. Тышкевіч, 1873 г.]]

У першай чвэрці XIV стагодзьдзя Лагойск далучыўся да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У 1387 годзе [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Ягайла]] перадаў яго ў валоданьне свайму брату [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайлу]], з 1392 году — уладаньне вялікага князя [[Вітаўт]]а. У [[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх|Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]] (канец XIV ст.) Лагойск значыцца сярод [[Літва|«літоўскіх»]] замкаў<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Лагойск // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 177.</ref>. У 1413 годзе ён ўвайшлоў у склад [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]]. З часоў княжаньня [[Казімер Ягелончык|Казімера]] Лагойскам валодалі [[Чартарыйскія]]. У 1505 годзе крымскія татары спалілі і разрабавалі мястэчка.

[[Файл:Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (1871).jpg|значак|Палац Тышкевічаў, 1871 г.]]

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў ваколіцаў Лагойску [[Ліцьвіны|літвой (ліцьвінамі)]]: ''гдзе сядзелі Пётар з брацьцею, Літва, каторыя ж дзей даньнікі зь людзьмі вашымі ў [[Ганявічы (Лагойскі раён)|Ганявіцкай]] зямлі… і дань давалі к Лагойску'' (1 лютага 1516 году)<ref>Литовская метрика. Т. 1. — СПб., 1903. [https://books.google.by/books?newbks=1&newbks_redir=0&hl=ru&id=egA5AQAAMAAJ&q=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE#v=snippet&q=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE&f=false С. 881—883].</ref>.

У пачатку XVI стагодзьдзя дзякуючы шлюбу Лагойск перайшоў да [[Тышкевічы|Тышкевічаў]], якія ўладкавалі тут сваю рэзыдэнцыю. З гэтага часу мястэчка стала цэнтрам [[Лагойскае графства|графства]]. У 1532 годзе тут адбудавалі спаленую татарамі замкавую Богаяўленскую царкву, пры царкве існаваў манастыр. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Лагойск увайшоў у склад [[Менскі павет|Менскага павету]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. За часамі войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] зь Вялікім Княствам Літоўскім (1512—1522, 1534—1537), і ў [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667) мястэчка пэўны час (у 1519, 1535, 1654 гадох<ref name="evkl178">[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Лагойск // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 178.</ref>) знаходзілася пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыяй.

[[Файл:Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (1883).jpg|значак|Палац Тышкевічаў, 1883 г.]]

У 1609 годзе навуковец [[Аляксандар Тышкевіч]] фундаваў у Лагойску першы парафіяльны касьцёл, у якім праводзілася пахаваньне тутэйшай лініі роду. У 1673 годзе [[Сьпіс польскіх манархаў|кароль]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Міхал Вішнявецкі]] надаў мястэчку прывілей на штотыднёвы торг і 2 кірмашы ў год.

За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] (1700—1721) 6 траўня 1708 году швэдзкае войска заняла Лагойск і спаліла замак. У 1752 годзе<ref name="evkl178"/> на месцы зруйнавага замка А. Тышкевіч збудаваў новую царкву і заснаваў манастыр [[базыляны|базылянаў]]. У 1787 годзе ён жа распачаў узьвядзеньне мураванага касьцёла, асьвечанага ў 1793 годзе<ref name="evkl178"/>.

== Пад уладай Расейскай імпэрыі ==
[[Файл:Łahojsk. Лагойск (1840).jpg|міні|Плян мястэчка, 1840 г.]]

У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793 год) Лагойск апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]], дзе стаў цэнтрам воласьці Барысаўскага павету [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. На 1795 год тут было 90 хрысьціянскіх і 26 юдэйскіх двароў, дзеялі касьцёл, царква ў гонар Сьвятога Міколы і базылянскі манастыр; 9 траўня, 6 жніўня і 6 сьнежня праводзіліся кірмашы. Мястэчка было цэнтрам маёнтку, якім супольна валодалі былы [[Рэфэрэндар вялікі літоўскі|рэфэрэндар]] і [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Вінцэнт Тышкевіч]] і [[кашталяны жамойцкія|кашталян жамойцкі]] [[Станіслаў Тышкевіч]].

У 1814—1819 гадох тут збудавалі 2-павярховы палац (будынак падарвалі ў канцы [[Другая сусьветная вайна|апошняй вайны]]). У 1837 годзе пачала працаваць [[Лагойская ткацкая фабрыка|ткацкая фабрыка]], таксама працавала невялікая фабрыка сельскагаспадарчых прыладаў з жалезаплавільнай майстэрняй. [[Канстантын Тышкевіч|К. Тышкевіч]] заснаваў у мястэчку банк для мяшчанаў і сялянаў, але праз пэўны час фабрыку і банк зачынілі. 

У 1842 годзе браты [[Канстантын Тышкевіч|Канстантын]] і [[Яўстах Тышкевіч]]ы стварылі музэй старажытнасьцяў, на аснове калекцыі якога ў 1855 годзе заснавалі [[Віленскі музэй старажытнасьцяў]]. На 1844 год у Лагойску было 146 двароў і 5 вуліцаў (Замкавая, Спаская, Мікольская, Плешчаніцкая і Віленская), штогод праводзіліся кірмашы: на 6 жніўня (Перамяненьне) і 6 сьнежня (Сьвяты Мікола). Існаваў аднайменны маёнтак, у складзе якога было 4 фальваркі і 9 вёсак. У маёнтку працавалі 3 млыны, вінакурня, лесапільня і 3 карчмы. На 1861 год у мястэчку працавалі шкіпінарны і медны заводы.

[[Файл:Łahojsk. Лагойск (1928).jpg|значак|Плян мястэчка, 1928 г.]]

У 1863 годзе з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]] расейскія ўлады адкрылі ў Лагойску [[Народная вучэльня|народную вучэльню]], дзе выкладаньне вялося на [[Расейская мова|расейскай мове]]. На 1866 год у мястэчку было 172 двары, дзеялі касьцёл, капліца, царква і 3 юдэйскія малітоўныя дамы. У 1886 годзе працавалі валасная ўправа, вінакурня, 5 крамаў, 2 карчмы, вадзяны млын і хлебазапасны магазын. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 302 двары, працавалі народная вучэльня, гарбарны завод, 2 вадзяныя млыны, 9 кузьняў, сукнавальня, 14 крамаў, штогод адбываліся 3 кірмашы.

За часамі [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў лютым 1918 году Лагойск занялі войскі [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыі]].

== Найноўшы час ==
25 сакавіка 1918 году згодна з [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Лагойск абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], у Менскі павет («падраён») Менскага раёну<ref name="at">{{Літаратура/150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}</ref>. 17 ліпеня 1924 году Лагойск стаў цэнтрам раёну. На 1933 год у мястэчку працавалі электрастанцыя, цагельны завод (з 1928 году), хімічная лясная гаспадарка, лясная прамысловая гаспадарка (з 1930 году) і маслазавод (з 1932 году). 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадзкога тыпу|пасёлку гарадзкога тыпу]]. У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] з 2 ліпеня 1941 да 2 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]].

3 чэрвеня 1998 году Лагойск атрымаў статус [[Горад|места]].

== Галерэя ==
=== Малюнкі Марцэлія Янушэвіча ===
<gallery widths=150 heights=150 caption="Малюнкі [[Марцэлі Янушэвіч|Марцэлія Янушэвіча]], 1850 год" class="center">
Łahojsk, Pleščanickaja, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Плешчаніцкая, Сьвятога Казімера (M. Januševič, 1850).jpg|[[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і Сьвятога Казімера (Лагойск)|Касьцёл]] 
Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (M. Januševič, 1850).jpg|[[Палац Тышкевічаў (Лагойск)|Палац Тышкевічаў]] 
Łahojsk, Pleščanickaja-Mikolskaja. Лагойск, Плешчаніцкая-Мікольская (M. Januševič, 1850).jpg|[[Лагойская ткацкая фабрыка|Палатняная фабрыка]] 
Łahojsk, Vilenskaja. Лагойск, Віленская (M. Januševič, 1850).jpg|Уезд у мястэчка з боку [[Вільня|Вільні]] 
</gallery>

=== Палац Тышкевічаў ===
<gallery widths=150 heights=150 caption="[[Палац Тышкевічаў (Лагойск)|Палац Тышкевічаў]]" class="center">
Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (1901-17).jpg|да 1918 г. 
Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (L. Daškievič, 1923).jpg|[[Леў Дашкевіч|Л. Дашкевіч]], 1923 г. 
Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (1901-17) (2).jpg|да 1928 г.
Łahojsk, Tyškievič. Лагойск, Тышкевіч (23.07.1941).jpg|23.07.1941 г. 
</gallery>

=== Рынак ===
<gallery caption="Рынак" widths=215 heights=180 class="center">
Łahojsk, Rynak. Лагойск, Рынак (1901-17).jpg|да 1918 г.
Łahojsk, Rynak. Лагойск, Рынак (1920-29).jpg|да 1930 г. 
Łahojsk, Rynak. Лагойск, Рынак (1930-39).jpg|1930—39 гг.
</gallery>

=== Касьцёл Сьвятога Казімера ===
<gallery caption="Плешчаніцкая вуліца. [[Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі і Сьвятога Казімера (Лагойск)|Касьцёл]]" widths=150 heights=150 class="center">
Łahojsk, Pleščanickaja, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Плешчаніцкая, Сьвятога Казімера (1906).jpg|1906 г.
Łahojsk, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Сьвятога Казімера (1914).jpg|1914 г.
Łahojsk, Pleščanickaja-Hajna. Лагойск, Плешчаніцкая-Гайна (1920-41).jpg|да 1941 г.    
Łahojsk, Hajna-Pleščanickaja. Лагойск, Гайна-Плешчаніцкая (1920-41).jpg|да 1941 г.
</gallery>
<gallery widths=150 heights=150 class="center">
Łahojsk, Pleščanickaja, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Плешчаніцкая, Сьвятога Казімера (23.07.1941) (2).jpg|23.07.1941 г.
Łahojsk, Pleščanickaja, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Плешчаніцкая, Сьвятога Казімера (23.07.1941).jpg|23.07.1941 г.
Łahojsk, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Сьвятога Казімера (23.07.1941).jpg|23.07.1941 г.
Łahojsk, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Сьвятога Казімера (1944-49).jpg|да 1950-х гг.
</gallery>

=== Царква Сьвятога Мікалая ===
<gallery caption="Мікольская вуліца. [[Царква Сьвятога Мікалая (Лагойск)|Царква]]-[[мураўёўкі|мураўёўка]]" widths=215 heights=180 class="center">
Łahojsk, Mikolskaja. Лагойск, Мікольская (1900).jpg|каля 1900 г.
Łahojsk, Pleščanickaja-Hajna, Mikałajeŭskaja. Лагойск, Плешчаніцкая-Гайна, Мікалаеўская (20.07.1941).jpg|20.07.1941 г.
Łahojsk, Hajna, Mikałajeŭskaja. Лагойск, Гайна, Мікалаеўская (23.07.1941).jpg|23.07.1941 г. 
</gallery>

=== Іншае ===
<gallery widths=215 heights=180 caption="Места на старых здымках" class="center">
Łahojsk, Śviatoha Kazimiera. Лагойск, Сьвятога Казімера (1921).jpg|Жабрак каля касьцельнай брамы, {{nowrap|1921 г.}}
Łahojsk, Śviatoha Kazimiera, Tyškievič. Лагойск, Сьвятога Казімера, Тышкевіч (1944-49).jpg|Помнік гр. Тышкевічу каля касьцёла, да 1950-х гг.   
Łahojsk, Pleščanickaja-Mikolskaja. Лагойск, Плешчаніцкая-Мікольская (1944-49).jpg|Рог Плешчаніцкай і Мікольскай. Палатняная фабрыка
</gallery>
<gallery widths=215 heights=180 class="center">
Łahojsk, Mikolskaja. Лагойск, Мікольская (1920-41).jpg|Вуліца Віленская, да 1930 г.
Łahojsk, Smalavickaja-Barysaŭskaja. Лагойск, Смалявіцкая-Барысаўская (1917).jpg|Дэманстрацыя, 1917 г.
Astrašycki Haradok-Łahojsk. Астрашыцкі Гарадок-Лагойск (L. Daškievič, 1923).jpg|Гасьцінец на [[Астрашыцкі Гарадок]]. {{nowrap|Л. Дашкевіч}}, 1923 г.
</gallery>

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/БелЭн|9}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|8-3}}
* {{Літаратура/Памяць/Лагойскі раён|1}}
* {{Літаратура/Памяць/Лагойскі раён|2}}
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}}

[[Катэгорыя:Лагойск]]