Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ватыкан

{{Дзяржава
 |Беларуская назва        = Дзяржава-горад Ватыкан
 |Арыгінальная назва   = {{lang-lat|Status Civitatis Vaticanæ}}<br />{{lang-it|Stato della Città del Vaticano}}
 |Родны склон       = Ватыкана
 |Герб                    = Coat of arms of the Vatican City.svg
 |Сцяг                    = Flag of the Vatican City.svg
<!-- |Замест герба= -->
<!-- |Дэвіз= -->
 |Назва гімна          = Inno e Marcia Pontificale
 |Аўдыё                   = United States Navy Band - Inno e Marcia Pontificale.ogg
 |Форма кіравання         = [[эклезіялогія|эклезіяльная]] [[абсалютная манархія|абсалютная]] [[выбарная манархія|выбарная]] [[тэакратыя]]
 |Дзяржаўная рэлігія = [[Каталіцызм]]
 |lat_dir =N |lat_deg =41 |lat_min =54 |lat_sec =12.3 
  |lon_dir =E |lon_deg =12 |lon_min =27 |lon_sec =12.2 
  |region                 = 
  |CoordScale             =5000
 |На карце                = Europe location VAT.png
 |Мова                    = [[Лацінская мова|лацінская]], [[Італьянская мова|італьянская]]
 |Заснавана/Заснавана       =
 |Дата незалежнасці      = [[11 лютага]] [[1929]]{{efn|Паводле [[Латэранскія пагадненні|Латэранскага пагаднення]].}}
 |Незалежнасць ад        = [[Італія|Італіі]]
<!-- |Дата ліквідацыі= -->
<!-- |Прычына ліквідацыі= -->
 |Сталіца                 = 
 |Найбуйнейшыя гарады       =-
 |Пасады кіраўнікоў = [[Папа Рымскі]]<br />[[Камерленга]]<br />[[Дэкан Калегіі кардыналаў]]
 |Кіраўнікі            = [[Францыск (Папа Рымскі)|Францыск]]<br />[[Тарчызіа Бертонэ]]<br />[[Анджэла Садана]]
 |Краіны-суседзі           =
 |Месца па тэрыторыі     = 232 
 |Тэрыторыя              = 0,44
 |Працэнт вады            = 
  |Месца па насельніцтву     = 236
  |Насельніцтва              = 832<ref name=cia>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html Vatican City]. CIA — [[The World Factbook]]{{ref-en}}</ref>
  |Год перапісу           = 2011
  |Шчыльнасць насельніцтва    = 1891
 |ВУП                     = 
 |Год разліку ВУП         = 
 |Месца па ВУП            = 
 |ВУП на душу насельніцтва   = 
<!-- |ІРЧП= -->
<!-- |Год разліку ІРЧП= -->
<!-- |Месца па ІРЧП= -->
<!-- |Авіякампанія= -->
 |Валюта                  = [[Еўра]]{{efn|Да 1999 года — [[ватыканская ліра]].}}
 |Дамен                   = [[.va]]
<!--|ISO=-->
 |Тэлефонны код          = 379
 |Часавы пояс            = +1{{efn|На тэрыторыі краіны дзейнічае [[цэнтральнаеўрапейскі час]].}}
<!-- |Без сцяга і герба=* -->
<!-- |Без гімна=* -->
}}

'''Ватыка́н''' ({{lang-lat|Status Civitatis Vaticanæ}}, {{lang-it|Stato della Città del Vaticano}}) — незалежная дзяржава-горад (самая маленькая ў свеце), цэнтр [[Рымска-каталіцкая царква|Рымска-каталіцкай царквы]], рэзідэнцыя яе кіраўніка — [[Папа Рымскі|Папы Рымскага]]. Знаходзіцца ў заходняй частцы [[Рым]]а. Тэрыторыя — 0,44 км². У экстратэратарыяльнай уласнасці Ватыкана знаходзяцца тры саборы ([[Санта-Марыя-Маджорэ]], [[Латэранская базіліка]] і [[базіліка Святога Паўла за гарадскімі сценамі]]), [[Ватыканская абсерваторыя]], шэраг палацаў і віл агульнай плошчай 0,7 км². Паблізу Рыма ў [[Папскі палац Кастэль-Гандольфа|палацы Кастэль-Гандольфа]] знаходзіцца летняя загарадная рэзідэнцыя Папы Рымскага.

Ватыкан, па сутнасці, не мае свайго сталага насельніцтва. На яго тэрыторыі пражывае Папа, кіраўнікі [[Рымская курыя|Рымскай курыі]], службоўцы ватыканскіх устаноў, вайскоўцы [[Папская швейцарская гвардыя|Папскай швейцарскай гвардыі]]. Па дадзеных на [[2004]], у ватыканскіх установах працуе каля трох тысяч супрацоўнікаў, з якіх маюць рэлігійны сан 1300 чалавек. Ватыканскае грамадзянства носіць адміністрацыйны характар. У перыяд свайго знаходжання на службе ватыканскім супрацоўнікам падаецца падданства Святога Прастолу, а ў выпадках паездак за мяжу (за межы Італіі) выдаюцца службовыя або дыпламатычныя пашпарты Святога Прастолу. Афіцыйная мова — [[лацінская мова|лацінская]] (у паўсядзённым жыцці на ёй амаль ніхто не гаворыць і яна выкарыстоўваецца выключна ў афіцыйных [[дакумент]]ах Ватыкана і падчас набажэнстваў). У дыпламатычнай перапісцы выкарыстоўваецца [[французская мова|французская]]. Паўсядзённымі і гутарковымі па частаце ўжывання з'яўляюцца [[італьянская мова|італьянская]], [[іспанская мова|іспанская]], [[англійская мова|англійская]], [[нямецкая мова|нямецкая]] і французская мовы. Грашовая адзінка — [[еўра]]. Папская дзяржава па дагаворы з урадам Італіі ў абмежаванай колькасці чаканіць таксама ўласную манету — ватыканскі еўра, прызначаны ў асноўным для нумізматаў.

Галоўнымі афіцыйнымі святамі з'яўляюцца — дзень абрання актуальнага Папы, [[Каляды]] і [[Вялікдзень]].

Дыпламатычныя місіі замежных дзяржаў акрэдытуюцца пры Святым Прастоле, а не пры горадзе-дзяржаве Ватыкан. Замежныя пасольствы і прадстаўніцтвы, акрэдытаваныя пры Святым Прастоле, з прычыны малой тэрыторыі Ватыкана, размешчаны ў Рыме (уключаючы і пасольства Італіі, якое, такім чынам, знаходзіцца ў яе ўласнай сталіцы<ref>[http://www.tursvodka.ru/countries/vatican/russian_embassy/ Адрес пасольствы Ватыкана ў Італіі]</ref>).

Святы Прастол (не Ватыкан) з'яўляецца сталым назіральнікам пры [[ААН]] з [[1964]] года<ref name="lenta.ru">[http://lenta.ru/world/2004/07/02/vatican/ Lenta.ru: В мире: Ватикан получил статус наблюдателя ООН без права голоса<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110906085159/http://lenta.ru/world/2004/07/02/vatican/ |date=6 верасня 2011 }}</ref>, супрацоўнічаючы з арганізацыяй з [[1957]] года<ref>http://www.holyseemission.org/short_history.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070516093428/http://www.holyseemission.org/short_history.html |date=16 мая 2007 }}</ref>. У ліпені [[2004]] года правы місіі Святога Прастола пры ААН былі пашыраны<ref name="lenta.ru"/>. Акрамя таго, са жніўня [[2008]] года Ватыкан пачаў супрацоўніцтва з [[Інтэрпал]]ам на сталай аснове<ref>[https://archive.today/20120802101232/www.interpol.int/Public/Icpo/Members/default.asp List of Member States<!-- Загаловак дададзены ботам -->]</ref><ref>http://www.interpol.int/Public/Icpo/Members/dates.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110724083440/http://www.interpol.int/Public/Icpo/Members/dates.pdf |date=24 ліпеня 2011 }}</ref>.

{{Змест злева}}

== Гісторыя ==
{{асноўны артыкул|Гісторыя Ватыкана}}

У антычнасці тэрыторыя Ватыкана ({{lang-la|ager vaticanus}}) не была заселена, бо ў [[Старажытны Рым|Старажытным Рыме]] гэта месца лічылася святым. У [[326]] годзе, пасля прыходу [[хрысціянства]], над меркаванай грабніцай святога [[Пётр (апостал)|Пятра]] была ўзведзена базіліка Канстанціна і з тых часоў гэта месца стала засяляцца.

Гістарычна цяперашні Ватыкан стаў спадчыннікам [[Папская дзяржава|Папскай дзяржавы]], якая была ўтворана ў сярэдзіне [[VIII стагоддзе|VIII стагоддзя]] і пазней ахапіла значную частку [[Апенінскі паўвостраў|Апенінскага паўвострава]].

У [[756]] франкскі кароль [[Піпін Кароткі]] (бацька [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]]) у выніку супрацьборства з [[лангабарды|лангабардамі]] і [[Візантыя|візантыйцамі]] падарыў [[Папы Рымскія|Папе]] [[Стэфан (II) III|Стэфану II (III)]] [[Рым]] і некалькі правінцый у цэнтральнай Італіі, што склала гістарычнае ядро Папскай дзяржавы, так званай «спадчыны Св. Пятра». Ватыкан на сённяшні дзень з'яўляецца самым старым дзяржаўным утварэннем. Інстытуты яго дзяржаўна-царкоўнай улады наўпрост ўзыходзяць да [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]]. Папская дзяржава спыніла сваё існаванне [[20 верасня]] [[1870]], калі войскі караля [[Віктор Эмануіл II|Віктора Эмануіла]] падчас завяршэння [[Рысарджымента|аб'яднання краіны]] ўвайшлі ў «вечны горад» і абвясцілі яго сталіцай Італіі. Папа катэгарычна не пагадзіўся з гвалтоўным захопам Рыма і не прызнаў яго анексію. Паўстала «рымскае пытанне».

Пасля працяглага перыяду непаразумення паміж урадам Італіі і [[Святы Прастол|Святым Прастолам]] бакі пайшлі на ўрэгуляванне адносін. [[11 лютага]] [[1929]] былі падпісаныя т.зв. [[Латэранскія пагадненні]] ([[Канкардат]]), паводле якіх прызнаваўся [[суверэнітэт]] ватыканскай дзяржавы. У [[1984]] Італія і Ватыкан падпісалі новы Канкардат. У адрозненне ад папярэдняга, паводле яго [[каталіцызм]] афіцыйна аб'яўляўся дзяржаўнай рэлігіяй, новы канкардат надае [[Італьянцы|італьянцам]] фармальна поўную волю выбару рэлігіі.

== Геаграфія ==
[[Выява:Karta Vatykana.png|thumb|200px|Тэрыторыя Ватыкана паводле [[Латэранскія пагадненні|Латэранскага дагавора]]]]
[[Выява:Vatican Gardens.jpg|thumb|200px|Ватыканскія сады]]
Клімат Ватыкана такі ж як у [[Рым]]е, умераны [[міжземнаморскі клімат]] з лагоднай дажджлівай [[зіма|зімой]] з [[верасень|верасня]] да сярэдзіны [[май|мая]] і гарачае сухое [[лета]] з [[май|мая]] па [[жнівень]]. Ёсць некаторыя мясцовыя асаблівасці, частыя [[туман]]ы і раса, якія выкліканых вялікімі памерамі [[Сабор Святога Пятра|базілікі Святога Пятра]], вышынёй на якой яна размяшчаецца і вялікімі памерамі брукаванай плошчы.

Ватыкан з'яўляецца самай маленькай дзяржавай у свеце, маючы плошчу толькі каля 44 гектараў. У ліпені [[2007]] года Ватыкан пагадзіўся стаць першай вугляродна-нейтральнай дзяржавай. Яны плануюць зрабіць гэта за кошт кампенсацыі выкідаў [[вуглякіслы газ|вуглякіслага газу]]<ref>[http://www.physorg.com/news103554442.html «The Vatican to go carbon neutral»]. United Press International.</ref>.

=== Тэрыторыя ===
Назва «Ватыкан» з'явілася яшчэ да прыняцця [[хрысціянства]] ў [[Старажытны Рым|Старажытным Рыме]] і паходзіць ад назвы ўзгорка<ref>[http://dictionary.reference.com/browse/Vatican Vatican (search)]. Online Dictionary.</ref>. Менавіта на гэтай тэрыторыі месцяцца Базіліка Святога Пятра, [[Апостальскі палац]], [[Сіксцінская капэла]] і музеі, якія былі пабудаваныя разам з іншымі будынкамі. Гэты раён быў часткай Рыму да [[1929]] года, калі быў аддзелены ад горада. Ватыкан размяшчаецца на заходнім беразе [[Тыбр]]а.

Паводле [[Латэранскія пагадненні|Латэранскага дагавора]], некаторыя будынкі Святога Прастола, якія зараз знаходзяцца на тэрыторыі [[Італія|Італіі]], у першую чаргу гэта [[папскі палац Кастэль-Гандольфа]] і іншыя базілікі, атрымалі экстэрытарыяльны статус, аналагічны статусу замежных пасольстваў<ref>[http://www.vaticanstate.va/NR/rdonlyres/3F574885-EAD5-47E9-A547-C3717005E861/2528/LateranTreaty.pdf Treaty between the Holy See and Italy] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110813090725/http://www.vaticanstate.va/NR/rdonlyres/3F574885-EAD5-47E9-A547-C3717005E861/2528/LateranTreaty.pdf |date=13 жніўня 2011 }}. vaticanstate.va</ref>. Гэты статус атрымалі і іншыя структуры і будынкі Ватыкана, якія аказаліся раскіданымі па ўсім Рыму і Італіі. Кастэль Гандольфа і іншыя базілікі патрулююцца ўнутранымі паліцэйскімі агентамі дзяржавы Ватыкан, а не італьянскай паліцыі. Плошча Святога Пятра паводле звычая ахоўваецца сумесна.

=== Сады ===
На тэрыторыі Ватыкана знаходзяцца [[Сады Ватыкана]] ({{lang-it|Giardini Vaticani|скарочана}})<ref>[http://www.saintpetersbasilica.org/vaticancity-map.htm «Map of Vatican City»]. www.saintpetersbasilica.org.</ref>, на долю якіх прыпадае больш за палову тэрыторыі дзяржавы. Сад, створаны ў [[Рэнесанс|эпоху Адраджэння]] і эпоху [[барока]], ўпрыгожаны [[фантан]]амі і [[скульптура]]мі.

Сады займаюць каля 23 га і займаюць большасць [[Ватыканскі ўзгорак|Ватыканскага ўзгорка]]. Вышыня самай высокая кропкі складае 60 метраў над узроўнем мора. Каменныя сцены звязваюць вобласць на поўначы, поўдні і захадзе.

Сады ўзыходзяць да [[Сярэднявечча]], калі вінаграднікі і фруктовыя сады былі распаўсюджаны на поўначы Папскага Апостальскага палаца<ref>[http://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm «Al Pellegrino Cattolico: The Vatican Gardens»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120527105314/http://www.pellegrinocattolico.com/ctv/gardens.htm |date=27 мая 2012 }}. 2008 Al Pellegrino Cattolico s.r.l. Via di Porta Angelica 81\83 (S.Pietro) I- 00193 Roma, Italy.</ref>. У [[1279]] годзе Папа [[Мікалай III]] перанёс сваю рэзідэнцыю назад у Ватыкан з [[Латэранскі палац|Латэранскага палаца]] і абгарадзіў гэтую тэрыторыю сценамі<ref>[http://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/ «Official Vatican City State Website: A Visit to the Vatican Gardens»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130118222833/http://www.vaticanstate.va/EN/Monuments/The_Vatican_Gardens/ |date=18 студзеня 2013 }}. 2007-08 Uffici di Presidenza S.C.V.</ref>. Ён спланаваў і Ватыканскі сад.

== Дзяржаўны лад ==
[[Выява:Vatican Gardens 4.jpg|thumb|220px|злева|Палац урада Ватыкана]]
З пункта погляду дзяржаўнага ладу Ватыкан — абсалютная [[тэакратыя]]. Глава дзяржавы — Папа Рымскі. У выпадку яго адсутнасці або смерці бягучымі справамі Ватыкана кіруе [[камерленга]] Святой Рымскай царквы, выконваючы роля месцаназіральніка ў папярэдні выбарам новага Паты перыяд. Папе належыць вярхоўная заканадаўчая, выканаўчая і судовая ўлада. У яго кампетэнцыю ўваходзіць прэзентацыя Ватыкана ў міжнародных адносінах, заключэнне, ратыфікацыя і дэнансацыя міжнародных дагавораў і канкардатаў, прыём дыпламатычных прадстаўнікоў і прызначэнне прадстаўнікоў Ватыкана ў іншых краінах. Папа абіраецца пажыццёва калегіяй кардыналаў. Абранне здзяйсняецца на канклаве (лац. «пад ключом») з ліку кардыналаў шляхам таемнага галасавання большасцю не меней 2/3 галасоў.

Сусветны (або Ватыканскі) сабор склікаецца перыядычна раз у некалькі дзесяткаў гадоў для абмеркавання найболей важных царкоўных праблем. Апошні сабор склікаўся ў 1962—1965 (21 Сусветны або Ватыканскі сабор).

== Урад ==

Главой выканаўчай улады з'яўляецца Дзяржаўны сакратар.

Ватыканам кіруе адміністрацыйны орган — прызначаная Святым Прастолам [[Папская Камісія па Справах Дзяржавы-горада Ватыкан|Папская Камісія]], на чале з [[губернатар Ватыкана|губернатарам]] (камісія прызначаецца на 5-гадовы тэрмін). Галоўным адміністрацыйным органам Святога прастола (Практычнае кіраўніцтва рэлігійнай, палітычнай і гаспадарчай дзейнасцю) з'яўляецца [[Рымская курыя]]. Паводле Апасталічных канстытуцый ''«Regimini Ecclesiae Universae»''' ([[1968]] год) і ''«Pastor Bonus»'' ([[1988]] год) адміністрацыя каталіцкай царквы і Ватыкана складаецца з некалькіх ведамстваў. Выкананнем рашэнняў Папы і каардынацыяй дзейнасці рымскай курыі займаецца [[Дзяржаўны сакратарыят Ватыкана|Дзяржаўны сакратарыят]]. Яго главе — Дзяржаўнаму сакратару — паданы ўсе паўнамоцтвы ў вобласці свецкага суверэнітэту; фактычна ён выконвае абавязкі прэм'ер-міністра. З [[2006]] года дзяржаўны сакратар — кардынал [[Тарчызіа Бертонэ]].

Вышэйшыя кансультатыўныя органы — [[Сусветны сабор]], [[калегія кардыналаў]] і біскупскі сінод.

Калегія кардыналаў — дарадчы орган пры Папе — збіраецца для абмеркавання найболей важных царкоўных спраў і для выбараў Паты. Падчас абрання пантыфіка ў калегіі ([[канклаў|канклаве]]) могуць удзельнічаць толькі [[кардынал]]ы маладзей 80 гадоў, прызначаныя Папам пажыццёва. Так, з цяперашніх 189 кардыналаў 174 прызначаныя Янам Паўлам. Каля 1/3 кардыналаў уваходзяць у склад Рымскай курыі (урад Ватыкана), дзе засяроджанае практычнае кіраўніцтва рэлігійнай, палітычнай і эканамічнай дзейнасцю Ватыкана. У склад Рымскай курыі ўваходзяць Дзяржаўны сакратарыят, 9 кангрэгацый (духоўныя ведамствы), 3 трыбунала, 12 папскіх рад і камісій, інш. ведамствы.

У складзе Дзяржаўнага сакратарыята дзейнічаюць, у прыватнасці, секцыі па агульных пытаннях (унутраным справам) і па сувязях з дзяржавамі (замежным справам).

Іншыя органы каталіцкай царквы і Ватыкана: дзевяць [[кангрэгацыя, значэнні|кангрэгацый]], ці дыкастэрый (міністэрстваў); 11 папскіх камісій; бюро; [[Ватыканская апасталічная бібліятэка|Апостальская бібліятэка]] і іншыя ўстановы. Юрыдычныя інстанцыі — Вышэйшы царкоўны суд, Вышэйшы трыбунал Апостальскага суда і мясцовы трыбунал. Парадак падтрымлівае папская гвардыя, якая складаецца са швейцарскіх гвардзейцаў.

== Знешняя палітыка ==
[[Выява:Pontifical Swiss Guards in their traditional uniform.jpg|thumb|160px|злева|Швейцарская гвардыя]]
Святы Прастол падтрымлівае дыпламатычныя адносіны з 178 дзяржавамі. Роля Ватыкана ў міжнароднай палітыцы, яго ўплыў у свеце грунтуюцца на вялізнай колькасці вызнаўцаў-каталікоў — 1 млрд.100 тыс. чал. Правадыром яго палітыкі з'яўляецца каталіцкае духавенства (1,9 млн манахаў і каля 0,5 млн святароў), каля 2 тыс. манаскіх ордэнаў, найболей буйнымі з якіх з'яўляюцца ордэна езуітаў (26 тыс.), францысканцаў (45 тыс.), салезіянцаў, капуцынаў, [[бенедыктынцы|бенедыктынцаў]], дамініканцаў.

Ватыкан дзейнічае таксама праз т. зв. свецкія каталіцкія арганізацыі: прафсаюзныя, культурныя, моладзевыя, жаночыя і інш. Значная колькасць з гэтых арганізацый уваходзяць у канферэнцыю міжнародных каталіцкіх арганізацый, праца якіх каардынуецца Дзяржаўным сакратарыятам Ватыкана. Пад пэўным уплывам Ватыкана находзяцца клерыкальныя палітычныя партыі ў розных краінах свету.

У апошні час роля, якую гуляе Ватыкан у міжнародных адносінах стала значней, асабліва на фоне росту ліку глабальных праблем, якія закранаюць інтарэсы ўсяго чалавецтва. Гэтаму шмат у чым спрыяў Ян Павел II, усталяваныя ім асабістыя кантакты са шматлікімі значнымі дзяржаўнымі дзеячамі. Ён з прыкметным палітычным рэзанансам рабіў рэгулярныя паездкі па свеце — падлічана, што Ян Павел II за гады свайго пантыфікату падчас падарожжаў праехаў агульную адлегласць роўную чатыром адлегласцям ад Зямлі да Месяца.

Кіраўніцтва Ватыкана ўдзельнічае ў рашэнні ключавых міжнародных праблем, уключаючы ліквідацыю зброі масавага знішчэння, урэгуляванне рэгіянальных канфліктаў, ахове навакольнага асяроддзя. У цэнтры ўвагі Ватыкана — праблемы свету, які развіваецца (адсталасць, бедната, голад і галеча, беспрацоўе). Таму не выпадкова, што большасць сваіх паездак Ян Павел II здзейсніў у Азію, Афрыку і Лацінскую Амерыку. Ватыкан унёс значны ўклад у пачатак і паступальнае развіццё агульнаеўрапейскага працэсу. Ён выяўляе значную цікавасць да блізкаўсходняга мірнага працэсу, да пытання аб статусе Іерусаліма, а таксама да ўрэгулявання сітуацыі ў Іраку і ў іншых канфліктных зонах планеты.

== Дэмаграфія ==
[[Выява:Rome Vatican Museums.jpg|thumb|Музеі Ватыкана]]
Практычна ўсё насельніцтва Ватыкана — падданныя Святога Прастола, бо падданства Ватыкана не існуе, якія маюць пашпарт і з'яўляюцца прыслужнікамі [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай Царквы]].

На [[2005]] года з 557 падданых Святога Прастола 58 — [[кардынал]]ы, 293 чалавекі маюць статус духавенства і з'яўляюцца чальцамі папскіх прадстаўніцтваў, 62 — іншыя прадстаўнікі духавенства, 101 — члены [[Папская швейцарская гвардыя|швейцарскай гвардыі]], а астатнія 43 — цывільныя. У [[1983]] годзе ў Ватыкане не зарэгістравана ніводнага навароджаннага. Нябольш за палову, 246 грамадзян, захавалі сваё першае грамадзянства. Грамадзянства Ватыкана не пераходзіць у спадчыну і не можа быць набыта з прычыны нараджэння ў горадзе. Яно можа быць атрымана толькі ў выніку служэння Святому Прастолу і скасавана з прычыны спынення працоўнай дзейнасці ў Ватыкане.

Артыкул 9 Латэранскага пагаднення [[1929]] года паміж Ватыканам і [[Італія]]й паведамляе, што калі асоба перастае быць грамадзянінам Ватыкана і не мае грамадзянства любой іншай краіны, яму даецца італьянскае грамадзянства. Этнічна, большасць з іх з'яўляюцца італьянцы, з-за выключэннем членаў швейцарскай гвардыі. Да «дзённага» насельніцтва Ватыкана адносяцца таксама каля 3 тысяч працуючых там італьянцаў, але якія жывуць па-за межамі Ватыкана. У [[2005]] годзе ў Ватыкане было зарэгістравана 111 [[шлюб]]аў.

== Эканоміка ==
Ватыкан мае тры асноўных крыніцы прыбыткаў: [[Інстытут рэлігійных спраў]] (''Opere di Religione'', ІОR — фактычна, ватыканскі банк, бюджэт якога складае штогод некалькі млрд. [[долар ЗША|долараў ЗША]]), ахвяраванні вызнаўцоў і фінансавая і эканамічная дзейнасць уласных прадпрыемстваў (у папскай загараднай рэзідэнцыі, напрыклад, наладжана вытворчасць шырокай гамы малочных прадуктаў пад маркай «Фаторыя Пантыфічыя»).

Святы Пасад здзяйсняе шырокую прадпрымальніцкую дзейнасць, у т.л. фінансавую. Валодае значнай нерухомасцю ў Еўропе, [[Лацінская Амерыка|Лацінскай Амерыцы]], супрацоўнічае з міжнароднымі банкамі і манаполіямі. Каля 3/4 капіталаў Ватыкана ўкладзена ў Італіі. Толькі ў Італіі яму належыць 482 тыс. га апрацоўваемых плошчаў, уключаючы некалькі тысяч гектараў у раёне Рыма. Значная частка нерухомасці «вечнага горада» таксама належыць Ватыкану праз шэраг страхавых кампаній.

Групы паломнікаў, якія прыбываюць у Ватыкан з розных краін свету і турысты ўносяць свой ўклад (т.зв. «грош св. Пятра») у бюджэт Святога Прастола. Штогод яго сума ў сярэднім складае каля 90 млн долараў ЗША.

== Транспарт ==
{{main|Чыгуначны транспарт Ватыкана}}
[[Выява:0 Gare du Vatican.JPG|thumb|[[Ватыканскі вакзал|Ватыканская чыгуначная станцыя]]]]
Ватыкан мае даволі добра развітую транспартную сетку з улікам сваіх памераў, якія складаюцца ў асноўным з плошчы і тратуара. У краіне, якая мае 1,05 кіламетраў у даўжыню і 0,85 кіламетраў у шырыню<ref>[http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/sp_ss_scv/informazione_generale/sp_ss_scv_info-generale_en.html «Holy See — State of the Vatican City»]. Vatican Papal Conclave.</ref>, яна мае невялікую транспартную сістэму, без [[аэрапорт]]аў або [[шаша|шашы]]. У Ватыкане размяшчаецца [[Ватыканскі геліпорт|геліпорт]] і [[Ватыканскі вакзал|чыгуначная станцыя]], якая належыць да італьянскай чыгуначнай сеткі і цягнецца па тэрыторыі Ватыкана ўсяго 300 метраў<ref name="sinfin">[http://www.sinfin.net/railways/world/vatican/vaticanrail.html#Origini Vatican City State Railway Vatican City State Railway «Railways of the World»]. Sinfin.net.</ref>.

Папа [[Ян XXIII]] быў першым Папам, як пачаў выкарыстоўваць гэтую чыгунку. [[Ян Павел II]] таксама выкарыстоўваў яе, але і даволі рэдка. [[Чыгунка]] ў асноўным выкарыстоўваецца для перавозкі грузаў. Ватыкан не мае [[аэрапорт]]аў, з'яўляючыся такім чынам адной з нешматлікіх незалежных дзяржаў у свеце без аэрапорта. Абслугоўваюць Ватыкан аэрапорты [[Рым]]а: [[Міжнародны аэрапорт імя Леанарда да Вінчы|аэрапорт імя Леанарда да Вінчы—Ф'юмічына]] і ў меншай ступені, [[Аэрапорт Рым-Чампіна|аэрапорт Чампіна]] — яны служаць у якасці адпраўной кропкі для міжнародных візітаў Папы<ref name="sinfin"/>.

== Культура ==
[[Выява:Michelangelo's Pieta 5450.jpg|thumb|250px|«[[П'ета, Мікеланджэла|П'ета]]» Мікеланджэла з'яўляецца адным з самых вядомых ватыканскім твораў мастацтва]]
Ватыкан з'яўляецца домам для некаторых з самых вядомых твораў мастацтва ў свеце. [[Сабор Святога Пятра|Базіліка Святога Пятра]], якую паслядоўна будавалі такія архітэктары як [[Даната Брамантэ]], [[Мікеланджэла]], [[Джакама дэла Порта]], [[Карла Мадэрна]] і [[Джавані Ларэнца Берніні]] з'яўляецца вядомым творам архітэктуры [[эпоха Адраджэння|эпохі Адраджэння]]. [[Сіксцінская капэла]] знакаміта сваімі [[фрэска]]мі, якія ўключаюць у сябе творы [[П’етра Перуджына]], [[Даменіка Гірландая]] і [[Сандра Бацічэлі]], а таксама вядомая праца Мікеланджэла [[Страшэнны суд]] на столі капэлі. Сярод вядомых мастакоў, якія ўпрыгожвалі інтэр'еры Ватыкана варта адзначыць таксама [[Рафаэль|Рафаэля]] і [[Фра Беата Анджэліка]].

[[Бібліятэка Ватыкана]] і калекцыі [[музеі Ватыкана|музеяў Ватыкана]] маюць высокае гістарычнае, навуковае і культурнае значэнне. У [[1984]] годзе Ватыкан быў дададзены [[ЮНЕСКА]] ў спіс аб'ектаў сусветнай спадчыны, гэта толькі адзіны такі выпадак, калі ў спіс патрапіла цэлая дзяржава<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/286 «Vatican City — UNESCO World Heritage Centre»]. whc.unesco.org.</ref>. Акрамя таго, гэта адзінае месца на сённяшні дзень зарэгістраванае ЮНЕСКА як цэнтр засяроджвання культурных каштоўнасцей.

Пры Ватыкане дзейнічаюць [[Папская акадэмія навук]] (створаная ў [[1603]]), якая падпарадкоўваецца непасрэдна Папе і мае сваёй мэтай садзейнічаць даследаванням у вобласці фізікі, матэматыкі і прыродазнаўства, а таксама Папская акадэмія сацыяльных навук. Папскія акадэмікі прызначаюцца Папам з ліку вядомых навукоўцаў у вобласці матэматычных і прыродазнаўчых навук (Папская акадэмія навук — 78 членаў, Папская акадэмія сацыяльных навук — 40 членаў).

Ватыкан выдае сотні газет і часопісаў у розных краінах. Афіцыёз Ватыкана — штодзённая газета «Асерваторэ рамана» (тыр. каля 50 тыс. экз.). У Святога Прастола маецца сваё агенцтва друку — Аджэнцыя Інтэрнацыянале Фідэс (АІФ). Радыё Ватыкана вядзе свае перадачы на 41 мовах, у т.л. і на беларускай мове (гл.[[Беларуская рэдакцыя Ватыканскага радыё|Радыё Ватыкана, беларуская служба]]) на большасць краін свету, у т.л. і на краіны СНД. Пры Ватыкане маецца «Ватыканскі тэлевізійны цэнтр» («Тэлепачэ»). З 1996 Ватыкан падключаны да сеткі [[Інтэрнэт]].

== Гл. таксама ==
* [[Спіс музеяў Ватыкана]]
* [[Дваранская гвардыя]]

== Заўвагі ==
{{notelist}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Спасылкі ==
{{Commonscat|Vaticano}}
* [http://vatican.va/ Афіцыйны сайт Святога Прастола] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150206111318/http://www.vatican.va// |date=6 лютага 2015 }} — на нямецкай, англійскай, іспанскай, французскай, італьянскай, партугальскай мовах і латыні
* [http://vaticanstate.va/ Афіцыйны сайт дзяржавы Ватыкана] — на італьянскай, англійскай, нямецкай, іспанскай, французскай мовах
* [http://vaticancity.cc/ Сайт пра Ватыкан] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120221165441/http://vaticancity.cc/ |date=21 лютага 2012 }} — гісторыя, культура славутасці Ватыкана
* [http://aroundoftheworld.ru/italy/vatican.html Горад — дзяржава Ватыкан] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130224041011/http://aroundoftheworld.ru/italy/vatican.html |date=24 лютага 2013 }} — артыкул пра Ватыкан, яго гісторыі і славутасцях
* [http://benediktxvi.ru/index.php?option=com_content&task=section&id=8&Itemid=56 Артыкулы пра Ватыкан] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150209035706/http://benediktxvi.ru/index.php?option=com_content&task=section&id=8&Itemid=56 |date=9 лютага 2015 }} — сайт пра Бенедыкта XVI

{{Гарады-дзяржавы}}
{{Папскія сімвалы і цырыманіял}}
{{Сталіцы Еўропы}}
{{Краіны Еўропы}}
{{Ватыкан у тэмах}}
{{Сусветная спадчына ў Італіі}}
{{Італьянскія дзяржавы}}
{{Нейтральныя дзяржавы}}

[[Катэгорыя:Ватыкан| ]]
[[Катэгорыя:Гарады-дзяржавы]]
[[Катэгорыя:Свяшчэнныя гарады]]
[[Катэгорыя:Унітарныя дзяржавы]]
[[Катэгорыя:Краіны, якія не маюць выхаду да мора]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Анклавы]]
[[Катэгорыя:Дзяржавы-тэакратыі]]