Іказненскі замак

Замак і «места» Іказнь закладзены ў 1504 браслаўскім старостам Янам Сапегам на падставе прывілея вялікага князя літоўскага і караля Рэчы Паспалітай Аляксандра. У 1515 маскоўскія войскі аблажылі замак і спалілі мястэчка. Польскі гісторык А. Гваньіні ў 2-й палове 16 ст. адзначаў, што «Іказнь — замак мураваны і места драўлянае... ад Браслава ў 2 мілях ляжыць». У Інфлянцкую вайну (1558—83) Сапегі размясцілі ў 1561 у замку значны гарнізон наёмных войскаў. Пасля Яна Сапегі мястэчкам і замкам па частках валодалі князі Пронскія, Страбоўскія, Сіняўскія і Езлавецкія. Апошнія ў 1589 прадалі замак разам «з арматамі і стрэльбамі» Яну Сапегу за 15 тыс. злотых. У 1654 замак быў узяты, а мястэчка разрабавана маскоўскімі войскамі. Разбурэнне замка прыпадае на перыяд Паўночнай вайны 1700—21, у якой Сапегі прынялі бок С. Ляшчынскага і шведскага караля Карла XII.

Займаў паўднёва-ўсходні край вострава Замак на воз. Іказнь. Узвышаная частка пагорка (55х30 м) з поўначы і ўсхода была абведзена мурам таўшчынёй 2 м, складзеным з валуноў і цэглы ў тэхніцы паласатай муроўкі. Заходні бок ахоўваўся гліняным валам, на якім былі драўляныя сцены. На паўднёвым краі замкавага пагорка стаяла мураванае збудаванне (20х18 м, таўшчыня сцен 2 м) з цэглы і валуноў, зробленае ў адной тэхніцы з мурам. У паўднёвым куце пагорка на курганападобным насыпе стаяла драўляная вежа. На ўсходнім рагу замка ўзвялі пяцівугольную вежу-рандэль з валунна-цаглянымі сценамі таўшчынёй 2 м. Схілы замкавага пагорка амаль да самай вады былі забрукаваны. Уезд у замак размяшчаўся па цэнтры заходняй сцяны. Падыходы да замка і ўсю астатнюю тэрыторыю вострава займаў падзамак. З поўдня і паўдневага-захада ён быў абнесены земляным валам вышынёй каля 2 м з драўлянымі канструкцыямі на ім. Пад замкам, у паўночным-заходнім баку, знаходзілася сажалка (47 х 17 м) для рыбы, злучаная спецыяльнай пратокай з возерам. Дно і бераг яе былі абкладзены камянямі і тоўстымі дошкамі. Цераз сажалку да замкавай брамы вёў драўляны мост. З берагам замак быў злучаны сканструяваным на чаўнах драўляным мостам, які ў выпадку ваенай небяспекі лёгка і хутка разбіраўся.

У час археалагічных даследаванняў замка і падзамка (1971 і 1989 гг., М.А.Ткачоў) знойдзена кераміка 16—17 ст., паліваны і непаліваны посуд, размаляваныя талеркі, гаршкападобная і багата аздобленая каробчатая (тэракотавая і паліваная) кафля, двухзубы відэлец, нажы з драўлянымі накладнымі тронкамі, гліняны тыгель са слядамі свінцу і інш. У ходзе падводных археалагічных даследаванняў пад сценамі замка выяўлены абломкі керамікі 16—17 ст., паліваная кафля 17 ст., баявая сякера 16 ст., драўляныя чаўны-даўбёнкі наплаўнога моста, затопленыя на дне праліва паміж берагам і замкам, верагодна, у 17 ст.

Літ.: Міхась Ткачоў Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.3. Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1996