Istočna Evropa

Položaj Istočne Evrope.

Istočna Evropa je najveća evropska regija u kojoj živi četvrtina evropskog stanovništva. Danas istočnu Evropu čine države nastale raspadom SSSR-a.

• Bjelorusija
• Moldavija
• Rusija
• Ukrajina

Do početka 1990-tih godina prošlog vijeka, pod Istočnom Evropom su se podrazumjevale sve evropske komunističke zemlje: Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika, Njemačka Demokratska Republika, Poljska, Čehoslovačka, Mađarska, Rumunija i Bugarska, izuzev Jugoslavije i Albanije. Sve ove zemlje su politički, vojno i ekonomski bile podređene SSSR-u. Činile su tzv. "Istočni blok", i bile članice Savjeta za uzjamnu ekonomsku pomoć i "Varšavskog ugovora". Padom komunizma, raspadom SSSR-a i Varšavskog pakta došlo je do krupnih promjena. To se odrazilo i na geopolitičku podjelu Evrope, tako da se nakadašnje istočnoevropske zemlje ubrajaju u zemlje Srednje, odnosno Sjeverne Evrope. Bivše sovjetske republike, izuzev Estonije, Latvije i Litvanije su oformile Savez nezavisnih država, dok su sve ostale zemlje danas članice EU. Danas je područje Istočne Evrope, pod velikm utjecajem Rusije, i politički je vrlo nestabilno.

Istočna Evropa za vrijeme Hladnog rata - tamno crveno obojeno.

Reljef

Istočna Evropa je sa istoka ograničena planinskim masivom Urala i rijekom Ural, sa juga Kaspijskim jezerom, masivom Kavkaza i Crnim morem, sa zapada Karpatima i Baltičkim morem i sa sjevera Barencovim morem, te u potpunosti obuhvata Istočnoevropsku nizinu. Istočnoevropska nizina nije u potpunosti ravna, te predstavlja valovitu cjelinu, iz koje se uzdižu nešto prostraniji obronci viših predjela od 200 do 400 metara nadmorske visine.

Vode Istočne Evrope

Istočnoevropska nizina je ispresjecana velikim vodotocima i rijekama, te mnogobrojnim kanalima u proteklih 200 godina. Rijeke Dnjepar, Dnjestar, Južni Bug, Don i Prut pripadaju crnomorskom slivu, Njemen, Zapadna Dvina i Zapadni Bug slivu Baltičkog mora, Ural i Volga kaspijskom slivu, te Pečora, Sjeverna Dvina i Mezenj slivu Sjevernog ledenog mora.

Sjevernije se nalaze mnogobrojna ledenjačka jezera, najpoznatiji su Ladoga i Onjega jezero. Na Volgi i Dnjepru nalaze se brojna umjetna jezera. Na granici između Bjelorusije i Ukrajine, oko rijeke Pripjat, nalaze se najveće evropske močvare koje su do danas djelomično isušene i pretvorene u poljoprivredne površine.

Zbog utjecaja tople Golfske struje, Barentsovo more i Bijelo more imaju veliko značaj za promet i ribolov. Crno more također ima prometni značaj, koji je oraničen zbog moreuza Bosfora i Dardanelija, tako da danas ima značajnije turističke, nego lučke potencijale.

Klima

Istočna Evropa ima izrazitu kontinentalnu klimu pračenu toplim i suhim ljetom te vrlo hladnom i oštrom zimom. Sve te karakteristike prilično su ublažene na zapadu, gdje su utjecaji sa atlantika još prisutni. Jug Ukrajine, tačnije poluostrvo Krim ima mediteransku klimu, dok južna područja Rusije imaju stepsku klimu. Na sjeveru zimu ublažuju atlantski utjecaji, tako u Anhargelsku na Bijelom moru je prosječna januarska temperatura -14 °C, dok prema jugu zimu zaoštravaju hladne zračne struje iz Sibira. Prosječna januarska temperatura je -16°C, a prosječna julska temperatura je +20°C, a prosječna godišnja temperatura je oko +4 °C. Najviša zabilježena temperatura je u Astrahanu +39°C, a najniža u Ust′Ščogoru -55°C. Najtoplije su obale Crnog i Azovskog mora, a najhladnije je poluostrvo Kola te pojas do Urala.

U padavinama se također izražava kontinentalnost klime, od zapada prema istoku. Na krajnjem zapadu su godišnje padavine od 500 do 600 mm, uz rijeku Volgu 300 do 400 mm, a na njenom ušću svega 150 mm.

Vegetacija

U tjesnoj vezi sa klimatskim prilikama, formirali su se veliki vegetacioni pojasevi, koji se protežu od sjevera prema jugu. Na krajnjem sjeveru širi se tundra područje bogato mahovinom i lišajevima. Polako prelazi u tajgu, široki pojas crnogorične šume, uglavnom prošaran brezama. Prema jugu prostire se pojas mješane šume, koja polako prelazi u listopadnu šumu, koje prema istoku iščezavaju. Listopadne i mješovite šume polako prema jugu prelaze u šumske stepe, postepeno u stepe sa visokom travom, dalje prema jugu u suhe stepe sa niskim rastinjem, te suha stepa ponegdje prelazi u polupustinju. Na poluostrvu Krimu je uglavnom zastupljeno mediteransko rastinje.

Resursi, privreda i industrija

Istočna Evropa je bogata mnogim prirodnim resursima. U prvom redu su to zalihe zemnog gasa i nafte, gdje Rusija prednjači. Istočna Evropa daje oko 18% ukupne vrijednost svjetske rudarske proizvodnje. Značajni su rudnici željezne rude, mangana, hroma, lignita, kamenog uglja, zlata, platine, žive, cinka, bakra, boksita, olova, molibdena, nikla, volframa i uranija. Najstariji i najvažniji ugljenokopi su u Kuzneckom, Doneckom, podmoskovskom i Uralskom bazenu. Najveće zalihe nafte i zemnog plina se nalaze od Urala do Kaspijskog jezera. Za vrijeme Sovjetskog saveza, ovo područje je bilo okosnica razvoja privrede i industrije. Uz bogate rudnike razvila se crna metalurgija, a bogate zalihe ugljena, nafte, zemnog plina i urana pružile su veliki potencijal za dobijanje energije. Pored teške industrije i lahka industrija je bila, također razvijena, posebno hemijska, tekstilna, prehrambena i drvna industrija. Najvažnije industrijske regije ovog područja su moskovska, sanktpeterzbuška, kijevska i volgogradska regija. Nakon raspada Sovjetskog saveza nekada jaka privreda i industrija je doživjela ekonomski kolaps, što je istočnoevropske zemlje učinilo vrlo siraomašnim i ekonomski ovisnim o pomoči "Zapada". Tokom 1990-tih godina, zemlje Istočne Evrope su se pretvorile u izvoznice svojih prirodnih resursa, što je omogućilo mnogima enormno bogaćenje, ali i potpuno uništenje dotadašnje industrije. Posljednjih godina došlo je do ekonomske stabilizacije, pogotovo Rusije i ponovnog industrijskog rasta. Trgovinom sa velikim tržištima Evrope na zapadu i Kine na istoku, Rusija danas predstavlja jedan od glavnih faktora svjetske energetske stabilnosti. Sve ovo predstavlja okosnicu budućeg razvoja ove regije. U Moldaviji, Ukrajini i Bjelorusiji, je još uvjek ekonomska situacija loša, iako postoje manji pomaci, što je vjerovatno uslovljeno njihovom ovisnošću o ruskim energentima.

Poljoprivredna proizvodnja u ovom djelu Evrope je uglavnom zaostajala za svjetskim prosjekom. U sovjetskoj eri, prisilna kolektivizacija, potpuno je uništila selo, a poljoprivrednu produktivnost značajno umanjila. Tako je pored plodnog zemljišta i dobrih uslova, često dolazilo do nestašica hrane. Uglavnom su se proizvodile žitarice, industrijsko bilje: šećerna repa, lan, suncokret, kukuruz, duhan, zob, riža i ječam. Na crnomorskom primorju je razvijeno vinogradarstvo, voćarstvo i povrtlarstvo, gdje uspjeva i većina sredozemnih kultura. Voćarstvo i povrtlarstvo je zbog nepovoljne klime prema sjeveru slabo razvijeno, tako da se uglavnom uzgajaju krompir i jabuke. Stočarstvo se bazira uglavnom na uzgoju svinja, ovaca i goveda, ali i na uzgoju krznaša na sjeveru. Ribolov je dobro razvijen u Rusiji zbog njenog izlaza na više mora, te velikog broja rijeka i jezera. Nakon raspada SSSR poljoprivreda je kao i industrija doživjela kolaps, ali se brzo oporavila, tako da poljoprivredna proizvodnja bilježi sve veći rast iz godine u godinu.

Prometna mreža je dosta razvijena, a glavni saobraćajni pravci su:

1. pravac sjeverni dio Srednje Evrope - Istočna Evropa (Berlin - Moskva)
2. južni dio Srednje Evrope - Istočna Evropa u dva pravca prema sjevernom i srednjem Jadranu
3. Istočna Evropa - Egejsko more (St. Peterburg - Kijev - Kišinjev - Bukurešt - Egejsko more)

Željeznički saobraćaj je veoma razvijen, na što ukazuje velika mreža pruga u cijelom regionu. Također izgradnja panevropskog naftovoda, pored već izgrađenih gasovoda i naftovoda, taj segment prometa čini jednim od razvijenijih u odnosu na Evropu. Pomorski saobraćaj je zadnjih godina ušao u fazu ubrznog razvoja, zbog pojačanog izvoza sirovina i industrijskih proizvoda iz Istočne Evrope.

Stanovništvo

U Istočnoj Evropi živi oko 150 - 170 miliona stanovnika. Najveći broja stanovnika pripada grupi Istočnih Slavena, i to Ukrajinci, Rusi i Bjelorusi, od romanskih naroda tu su Moldavci, ugrofinski narodi Kareli, Nenci i Komi, te narodi turskog porijekla Tatari, Čuvaši, Udmurti, Baškiri itd. Pismenost je zahvaljujući sovjetskoj obrazovnoj politici preko 90%. Ekonomska kriza je 1990-tih, dovela do velikih migracija na zapad, ali i pored toga je zabilježen veći demografski rast. U ekonomskom pogledu većina građana Istočne Evrope je siromašna ili na granici siromaštva.