Шупашкар районĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

	Шупашкар районĕ
Герб;	Ялав;
Патшалăх	РФ
Статус	муниципаллă район
Кĕрет	Чăваш Ен
Администраци центрĕ	Кӳкеç паççулкă
Йĕркеленĕ вăхăт	1927, авăн, 5
Муниципаллă округĕн пуçлăхĕ	Михайлов Владимир Борисович
Округ депутачĕсен Пухавĕн председателĕ	Ванюшкин Сергей Алексеевич
Официаллă чĕлхе	чăваш, вырăс
Пурăнан халăх (2021);	62 258 (5,31 %, 1-мĕш вырăн)
Йышлăх	52,81 çын/çм²
Наци йышĕ	чăвашсем - 92%
Конфесси йышĕ	христиансем
Лаптăк	1178,84 çм² (7 %, 2-мĕш вырăн)
Вăхăт тăрăхĕ	MSK (UTC+3)
Телефон кочĕ	+7 83540
Почтă индексĕсем	429240
Сайчĕ
{{#coordinates:}}: нельзя иметь более одной первичной метки на странице

Интерактивная навигация по истории

← Унчченхи тӳрлетӳ

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

ВизуальныйВикитекст

Йӗркешерӗн

14:26, 6 Раштав уйӑхӗн 2023 чухнехи хальхи верси

Шупашкар районне — Чăваш Республикин (РФ) администрациллĕ-территориллĕ виçи тата муниципаллă йĕркеленĕвĕ (муниципаллă район).

1927 çулхи авăн уйăхĕн 5-мĕшĕнче йĕркеленĕ. Чăваш Енĕн çурçĕр енче вырнаçнă.

Тавралăхĕ

Çурçĕр енчи чикки Мари Эл ресрубликипе юнашар иртет. Тухăç енче Сĕнтĕрвăрри районĕ, кăнтăрта Çĕрпӳпе Красноармейски районĕсем, анăç енче Муркаш районĕ юнашар вырнаçнă. Район çĕрĕн лаптăкĕ 1331,7 тăваткал çухрăмпа танлашать. Ку вăл республикăнри мĕнпур лаптăкран 7% ытла. Район администрацийĕ Шупашкартан 14 çухрăмра ларакан Кӳкеç хула евĕр паçулкăра вырнаçнă. Атăл района икĕ пая пайлать: çурçĕр тата кăнтăр енчине.

Çутçанталăк

Шупашкар районĕ Чăваш платойĕ çинче выртать. Районта сăвек сăртсем нумай тĕл пулаççĕ, çĕр питне чылай çĕртре çырмасем çурса пĕтернĕ. Çырмасен тарăнăшĕ 20 метра çитет. Çĕр айăнчи пурлăхсем шутне торф (районта ăна 20 ытла вырăнта кăлараççĕ), керамзитпа кирпĕч тума юрăхлă тăм (Чантăр, Çĕнĕ Шупашкар, Хыркасси, Илпеш, Паçпак тата ытти вырăнсем), штукатурка, пӳрт хăпартма, силикат кирпĕчĕ тума юрăхлă хăйăр (Чантăр, Сархурăн) кĕреççĕ.

Шупашкар районĕнче климат вăтам континентлă. Хĕлĕсем сивĕ те вăрăм, çăвĕсем ăшă, хăш чух шăрăх та пулаççĕ. Кăрлач уйăхĕнчи вăтам температура -13°С танлашать, — утă уйăхĕнчи — 19°С. Районта юр-çумăр çителĕклĕ çăвать. Çулталăк хушшинче пурĕ 500 мм ытла нӳрĕк (ытларах енĕпе утă уйăхĕнче) ӳкет.

Районти чи пысăк юханшыв — Атăл. Çавăн пекех районта Ункă, Йăршу, Кĕнер юханшывĕсем юхаççĕ. Район тăприсене пахса тухас пулсан вĕсем ытларах кĕлленчĕклĕ, Атăл леш енче вара — ытларах енĕпе хăйăрлă, хăйăр йышши тата шурлахлă тăпрасем.

Атăлăн леш енчи пайĕнче вăрмансем 67% лаптăка йышăнаççĕ, сылтăм енче вара — 30%. Атăлăн леш енчи вăрмансенче ытларах хырсем ӳсеççĕ. Аталăн сылтăм енче вара юман, вĕрене, çăка, ăвăс йывăçĕсем ытларах тĕл пулаççĕ.

Халăх йышĕ

1999 çул пуçламăшĕ тĕлне районта Шупашкарпа Çĕнĕ Шупашкара шута илмесен 59,3 пин çын пурăннă. Вĕсенчен 92% — чăвашсем. Пурăнан халăхăн вăтам йышлăхĕ 43 çын/çм. Районта 2 хулапа (Шупашкарпа Çĕнĕ Шупашкар) 3 хула евĕр паçулкă (Шупашкар хулине кĕрекен Сосновкăпа Çĕнĕ Лапсар тата Кӳкеç).

Ял çыннисем 171 ялта пурăнаççĕ. Вĕсенче вăтамран 278 çын пурăнать.

Районти ял тăрăхĕсем

Района 17 ял тăрăхĕ кĕрет:

Хуçалăх

Пысăк промăçлăх центрĕсене çывăх пулнăран районта ял хуçалăх вăйлă аталаннă. Районта çĕрулми, пахча-çимĕç, çырла, сĕт-çу, çăмарта тупăшласа илеççĕ. Районти çĕрсен ытларахăшне (76%) сухаланă.

Паллă çынсем

Айзман Николай Спиридонович — драматург, режиссер, актёр.
Алагер Василий Осипович — прозăç, драматург, литература тишкерӳçи, тăлмач.
Александров Юрий Александрович — хăмла селикционерĕ.
Алексеев Борис Алексеевич — актёр.
Ананьев Ананий Иванович — офтальмолог-тухтăр.
Бичурин Никита Яковлевич — чаплă монголовед.
Владимирова Апполинария Федотовна — спортсмен.
Героньтев Александр Ефремович — флейтист, педагог.
Егоров Кирилл Егорович — актёр
Емельянов Виталий Емельянович — график.
Захаров Емельян Захарович — критик, лингвист, педагог.
Иванов Иван Геннадьевич, — актёр.
Иванов Егор Иванович, — график, пир-авăр ӳкерçи.
Иванов Константин Иванович, — режиссёр.
Иванова Надежда Павловна, — спортсмен.
Игнатьев Владимир Ефимович, — график.
Илюхин Юрий Александрович, — мусăк тишкерӳçи.
Калюк, — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
Кудрявцев Илья Фёдорович, — кӳлепӳçĕ.
Лебедев Герман Степанович, — композитор.
Лебедев Валериан Степанович, — актёр.
Матросов Юрий Петрович, — ӳкерçĕ, дизайнер.

Мешков Владимир Ильич, — график.
Михайлова Светлана Никифоровна, — актриса.
Мучи Иван Иванович, — литератор, актёр.
Орлов Георгий Фёдорович, — сăвăçă, прозăç, тăлмач.
Павлов Анатолий Николаевич, — спортсмен.
Поручиков Евстафий Иванович — журналист.
Пăрттас — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
Ресван, — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
Сбоев Василий Афанасьевич, — этнограф, вырăс çыравçи.
Свинцов Юрий Анатольевич, — балет артисчĕ.
Семёнов Валерий Семёнович, — ӳнерçĕ.
Семёнов Владимир Валентинович, — актёр.
Сергеев Феофан Сергеевич, — архитектор.
Силов Анатолий Александрович, — ӳкерçĕ.
Симакова Мария Васильевна, — тĕрĕ ӳкерçи.
Соколова Асклиада Андреевна, — куçаруçă.
Уйăп Михаил Данилович, — сăвăçă, прозăç, тăлмач.
Фёдоров Александр Фёдорович, — балет артисчĕ.
Фёдоров Гаврил Фёдорович, — юрăç.
Фёдорова Любовь Владимировна, — актриса.
Филлипов Пётр Филиппович, — виолончелист, педагог, дирижер.
Шупуççынни Николай Васильевич, — сăвăçă, прозăç, тăлмач, тишкерӳçĕ.
Якуркка, — чăвашсен чаплă паттăрĕ.

Çав. пекех

Чăваш Енри Шупашкар районĕнчи улăп тăприсем

Вуламалли

Асăрхавсем

Каçăсем

Район сайчĕ
Район сăн ӳкерчĕкĕсем 2007 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 18-мӗшӗнче архивланӑ.
[Официаллă мар Кӳкеç сайчĕ. çăлкуçран архивланă 17 Чӳк уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 26 Юпа уйӑхӗн 2019.

Ку Чăваш Енĕн географипе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.

[_e552140e387bc919-1] ОКТМО (рус.)

[_76df4a3c76794ee8-2] Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (рус.)

[97_8006001-3] Чувашская Республика. Общая площадь земель муниципального образования

[3]

@@ 4-мĕш йĕрке: / 4-мĕш йĕрке: @@
 |Чăвашла ячĕ = Шупашкар районĕ
 |Тăван ячĕ =
+|Герб = Герб Чебоксарского района 2012.svg
-|Герб =
+|Ялав = Флаг Чебоксарского района.svg
-|Ялав = Flag of Cheboksarsky rayon (Chuvashia).png
 |Ялава ăнлантарни = Шупашкар районĕн ялавĕ
 |Патшалăх = {{RUS}}
@@ 12-мĕш йĕрке: / 12-мĕш йĕрке: @@
 |Гимн =
 |Статус = [[муниципаллă район]]
-|Кĕрет = {{Flagicon|Chuvashia}}[[Чăваш Ен]]
+|Кĕрет = {{Flagicon|Chuvashia}} [[Чăваш Ен]]
-|Тытăмĕ = {{nobr|17 муниципаллă йĕркеленӳ}}
+|Тытăмĕ = {{nobr|1 муниципаллă округ, 172 пурăнан вырăнсемпе}}
-|Тĕп хула = [[Кӳкеç]] паçулкă
+|Тĕп хула = [[Кӳкеç]] [[Паççулкă|паççулкă]]
 |Вăхăт = [[1927]], [[авăн, 5]]
-|Пуçлăх = Егоров Георгий Иванович
+|Пуçлăх = Михайлов Владимир Борисович
-  |Пуçлăх тĕсĕ           = Район администрацин пуçлăхĕ
+  |Пуçлăх тĕсĕ = Муниципаллă округĕн пуçлăхĕ
-|Пуçлăх2 = Исаева Алевтина Михайловна
+|Пуçлăх2 = Ванюшкин Сергей Алексеевич
-  |Пуçлăх тĕсĕ2          = Район пуçлăхĕ/Район депутачĕсен Пухавĕн председателĕ
+  |Пуçлăх тĕсĕ2 = Округ депутачĕсен Пухавĕн председателĕ
 |ШВП =
-  |ШВП çулĕ              =
+  |ШВП çулĕ =
-  |ШВП вырăнĕ            =
+  |ШВП вырăнĕ =
-  |ШВП пурăнан кашни çынна          =
+  |ШВП пурăнан кашни çынна =
   |ШВП пурăнан кашни çынна вырăнĕ =
-|Чĕлхе = чăваш, вырăс
+|Чĕлхе = [[Чăваш чĕлхи|чăваш]], [[Вырăс чĕлхи|вырăс]]
 |Чĕлхесем =
-|Пурăнан халăх = 62 487
+|Пурăнан халăх = 62 258
-  |Çырав çулĕ             = 2013
+  |Çырав çулĕ             = 2021
-  |Пурăнан халăх проценчĕ = 5,06
+  |Пурăнан халăх проценчĕ = 5,31
   |Пурăнан халăх вырăнĕ   = 1
-  |Йышлăх                 = 53,01
+  |Йышлăх                 = 52,81
   |Йышлăх вырăнĕ          =
   |Наци йышĕ              = [[чăвашсем]] - 92%
@@ 56-мĕш йĕрке: / 56-мĕш йĕрке: @@
 |Асăрхавсем =
 }}
-[[Ӳкерчĕк:Cheboks.jpg|thumb|250px|Шупашкар районĕ]]
-'''Шупашкар районне''' — [[Чăваш Республики]]н муниципаллă районĕ. [[1927]] çулхи [[авăн, 5|авăн уйăхĕн 5-мĕшĕнче]] йĕркеленĕ. [[Чăваш Ен]]ĕн çурçĕр енче вырнаçнă.
+'''Шупашкар районне''' — [[Чăваш Республики]]н ([[Раççей Федерацийĕ|РФ]]) [[Чăваш Республикин администрациллĕ-территориллĕ пайланăвĕ|администрациллĕ-территориллĕ виçи]] тата [[муниципаллă йĕркеленӳ|муниципаллă йĕркеленĕвĕ]] ([[муниципаллă район]]).
+[[1927]] çулхи [[авăн, 5|авăн уйăхĕн 5-мĕшĕнче]] йĕркеленĕ. [[Чăваш Ен]]ĕн çурçĕр енче вырнаçнă.
 == Тавралăхĕ ==
+[[Ӳкерчĕк:Cheboks.jpg|thumb|250px|Шупашкар районĕ]]
 Çурçĕр енчи чикки [[Мари Эл]] ресрубликипе юнашар иртет. Тухăç енче [[Сĕнтĕрвăрри районĕ]], кăнтăрта [[Чăваш Енĕн Çĕрпӳ районĕ|Çĕрпӳпе]] [[Чăваш Енĕн Красноармейски районĕ|Красноармейски]] районĕсем, анăç енче [[Муркаш районĕ]] юнашар вырнаçнă. Район çĕрĕн лаптăкĕ 1331,7 тăваткал çухрăмпа танлашать. Ку вăл республикăнри мĕнпур лаптăкран 7% ытла. Район администрацийĕ [[Шупашкар]]тан 14 çухрăмра ларакан [[Кӳкеç]] хула евĕр паçулкăра вырнаçнă. [[Атăл]] района икĕ пая пайлать: çурçĕр тата кăнтăр енчине.
@@ 66-мĕш йĕрке: / 69-мĕш йĕрке: @@
 Шупашкар районĕ [[Чăваш платойĕ]] çинче выртать. Районта сăвек сăртсем нумай тĕл пулаççĕ, çĕр питне чылай çĕртре çырмасем çурса пĕтернĕ. [[Çырма]]сен тарăнăшĕ 20 метра çитет. Çĕр айăнчи пурлăхсем шутне торф (районта ăна 20 ытла вырăнта кăлараççĕ), [[керамзит]]па [[кирпĕч]] тума юрăхлă [[тăм]] (Чантăр, Çĕнĕ Шупашкар, Хыркасси, Илпеш, Паçпак тата ытти вырăнсем), штукатурка, пӳрт хăпартма, силикат кирпĕчĕ тума юрăхлă [[хăйăр]] (Чантăр, Сархурăн) кĕреççĕ.
-Шупашкар районĕнче климат вăтам континентлă. [[Хĕл]]ĕсем сивĕ те вăрăм, [[çу (вăхăт)|çăвĕсем]] ăшă, хăш чух шăрăх та пулаççĕ. [[Кăрлач]] уйăхĕнчи вăтам температура -13°С танлашать, — [[утă (уйăх)|утă]] уйăхĕнчи — 19°С. Районта юр-çумăр çителĕклĕ çăвать. Çулталăк хушшинче пурĕ 500 мм ытла нӳрĕк (ытларах енĕпе утă уйăхĕнче) ӳкет.
+Шупашкар районĕнче климат вăтам континентлă. [[Хĕл]]ĕсем сивĕ те вăрăм, [[çу (уйăх)|çăвĕсем]] ăшă, хăш чух шăрăх та пулаççĕ. [[Кăрлач]] уйăхĕнчи вăтам температура -13°С танлашать, — [[утă (уйăх)|утă]] уйăхĕнчи — 19°С. Районта юр-çумăр çителĕклĕ çăвать. Çулталăк хушшинче пурĕ 500 мм ытла нӳрĕк (ытларах енĕпе утă уйăхĕнче) ӳкет.
 Районти чи пысăк [[юханшыв]] — [[Атăл]]. Çавăн пекех районта [[Ункă (юханшыв)|Ункă]], [[Йăршу (юханшыв)|Йăршу]], [[Кĕнер (юханшыв)|Кĕнер]] юханшывĕсем юхаççĕ. Район тăприсене пахса тухас пулсан вĕсем ытларах кĕлленчĕклĕ, Атăл леш енче вара — ытларах енĕпе хăйăрлă, хăйăр йышши тата шурлахлă тăпрасем.
@@ 79-мĕш йĕрке: / 82-мĕш йĕрке: @@
 == Районти ял тăрăхĕсем ==
 Района 17 ял тăрăхĕ кĕрет:
+{{col-begin}}
+{{col-3}}
 * [[Апаш ял тăрăхĕ]] - [[Апаш]];
 * [[Шемшер ял тăрăхĕ]];
@@ 85-мĕш йĕрке: / 90-мĕш йĕрке: @@
 * [[Вăрман Çĕктер ял тăрăхĕ]];
 * [[Ишек ял тăрăхĕ]] - [[Ишек]];
+{{col-3}}
 * [[Ишлей ял тăрăхĕ]] - [[Ишлей]];
-* [[Кӳкеç ял тăрăхĕ]] - [[Кӳкеç]] поççолкки;
+* [[Кӳкеç ял тăрăхĕ]] - [[Кӳкеç]] [[Паççулкă|паççулкă]];
 * [[Кăшавăш ял тăрăхĕ]];
-* [[Лапсар ял тăрахĕ]];
+* [[Лапсар ял тăрăхĕ]];
-* [[Сарапаккасси ял тăрăхĕ]];
+* [[Сарапакасси ял тăрăхĕ]];
 * [[Çĕньял Покровски ял тăрăхĕ]];
+{{col-3}}
-* [[Çĕньял ял тăрăхĕ]];
+* [[Çĕньял ял тăрăхĕ (Шупашкар районĕ)|Çĕньял ял тăрăхĕ]];
 * [[Çырмапуç ял тăрăхĕ]];
 * [[Чăрăшкасси ял тăрăхĕ]];
 * [[Шĕнерпуç ял тăрăхĕ]];
 * [[Янăш ял тăрăхĕ]].
+{{col-end}}
 == Хуçалăх ==
-Пысăк промăçлăх центрĕсене çывăх пулнăран районта ял хуçалăх вăйлă аталаннă. Районта [[çĕрулми]], пахча-çимĕç, çырла, [[сĕт]]-[[çу (çимĕç)|çу]], [[çăмарта]] тупăшласа илеççĕ. Районти çĕрсен ытларахăшне (76%) сухаланă.
+Пысăк промăçлăх центрĕсене çывăх пулнăран районта ял хуçалăх вăйлă аталаннă. Районта [[çĕрулми]], пахча-çимĕç, çырла, [[сĕт]]-[[çу]], [[çăмарта]] тупăшласа илеççĕ. Районти çĕрсен ытларахăшне (76%) сухаланă.
 == Паллă çынсем ==
+{{col-begin}}
+{{col-2}}
 * [[Айзман Николай Спиридонович]] — драматург, режиссер, [[актёр]].
 * [[Алагер Василий Осипович]] — прозăç, драматург, литература тишкерӳçи, тăлмач.
@@ 123-мĕш йĕрке: / 133-мĕш йĕрке: @@
 * [[Лебедев Валериан Степанович]], — [[актёр]].
 * [[Матросов Юрий Петрович]], — ӳкерçĕ, дизайнер.
+{{col-2}}
 * [[Мешков Владимир Ильич]], — график.
 * [[Михайлова Светлана Никифоровна]], — актриса.
@@ 146-мĕш йĕрке: / 157-мĕш йĕрке: @@
 * [[Шупуççынни Николай Васильевич]], — [[сăвăçă]], прозăç, тăлмач, тишкерӳçĕ.
 * [[Якуркка]], — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
+{{col-end}}
 == Çав. пекех ==
@@ 157-мĕш йĕрке: / 169-мĕш йĕрке: @@
 == Каçăсем ==
 * [http://gov.cap.ru/main.asp?govid=93 Район сайчĕ]
-* [http://gallery.chuvash.org/main.php?g2_itemId=46 Район сăн ӳкерчĕкĕсем]
+* [http://gallery.chuvash.org/main.php?g2_itemId=46 Район сăн ӳкерчĕкĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070518155154/http://gallery.chuvash.org/main.php?g2_itemId=46 |date=2007-05-18 }}
+* [{{cite web|author=|url=http://www.kugesicity.ru/|deadlink=yes|title=Официаллă мар Кӳкеç сайчĕ|lang=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111117054345/http://www.kugesicity.ru/|archivedate=2011-11-17|accessdate=2019-10-26}}
 {{Шупашкар районĕн ял тăрăхĕсем}}
+{{Шупашкар районĕ}}
 {{Шупашкар районĕ темăсенче}}
 {{Чăваш Ен}}
 {{Chuvash-geo-stub}}
-[[Категори:Чăваш Ен районĕсем]]
+[[Категори:Чăваш Енĕн районĕсем]]