Шупашкар районĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

Йӗркешерӗн

19:43, 24 Утӑ уйӑхӗн 2014 вӑхӑтри верси

Шупашкар районне 1927 çулхи авăн уйăхĕн 5-мĕшĕнче йĕркеленĕ. Чăваш Енĕн çурçĕр енче вырнаçнă. Çурçĕр енчи чикки Мари Эл ресрубликипе юнашар иртет. Тухăç енче Сĕнтĕрвăрри районĕ, кăнтăрта Çĕрпӳпе Красноармейски районĕсем, анăç енче Муркаш районĕ юнашар вырнаçнă. Район çĕрĕн лаптăкĕ 1331,7 тăваткал çухрăмпа танлашать. Ку вăл республикăнри мĕнпур лаптăкран 7% ытла. Район администрацийĕ Шупашкартан 14 çухрăмра ларакан Кӳкеç хула евĕр паçулкăра вырнаçнă. Атăл района икĕ пая пайлать: çурçĕр тата кăнтăр енчине.

Çутçанталăк

Шупашкар районĕ Чăваш платойĕ çинче выртать. Районта сăвек сăртсем нумай тĕл пулаççĕ, çĕр питне чылай çĕртре çырмасем çурса пĕтернĕ. Çырмасен тарăнăшĕ 20 метра çитет. Çĕр айăнчи пурлăхсем шутне торф (районта ăна 20 ытла вырăнта кăлараççĕ), керамзитпа кирпĕч тума юрăхлă тăм (Чантăр, Çĕнĕ Шупашкар, Хыркасси, Илпеш, Паçпак тата ытти вырăнсем), штукатурка, пӳрт хăпартма, силикат кирпĕчĕ тума юрăхлă хăйăр (Чантăр, Сархурăн) кĕреççĕ.

Шупашкар районĕн климачĕ вăтам континентлă. Хĕлĕсем сивĕ те вăрăм, çăвĕсем ăшă, хăш чух шăрăх та пулаççĕ. Кăрлач уйăхĕнчи вăтам температура -13°С танлашать, — утă уйăхĕнчи — 19°С. Районта юр-çумăр çителĕклĕ çăвать. Çулталăк хушшинче пурĕ 500 мм ытла нӳрĕк (ытларах енĕпе утă уйăхĕнче) ӳкет.

Районти чи пысăк юханшыв — Атăл. Çавăн пекех районта Ункă, Йăршу, Кĕнер юханшывĕсем юхаççĕ. Район тăприсене пахса тухас пулсан вĕсем ытларах кĕлленчĕклĕ, Атăл леш енче вара — ытларах енĕпе хăйăрлă, хăйăр йышши тата шурлахлă тăпрасем.

Атăлăн леш енчи пайĕнче вăрмансем 67% лаптăка йышăнаççĕ, сылтăм енче вара — 30%. Атăлăн леш енчи вăрмансенче ытларах хырсем ӳсеççĕ. Аталăн сылтăм енче вара юман, вĕрене, çăка, ăвăс йывăçĕсем ытларах тĕл пулаççĕ.

Халăх йышĕ

1999 çул пуçламăшĕ тĕлне районта Шупашкарпа Çĕнĕ Шупашкара шута илмесен 59,3 пин çын пурăннă. Вĕсенчен 92% — чăвашсем. Пурăнан халăхăн вăтам йышлăхĕ 43 çын/çм. Районта 2 хулапа (Шупашкарпа Çĕнĕ Шупашкар) 3 хула евĕр паçулкă (Шупашкар хулине кĕрекен Сосновкăпа Çĕнĕ Лапсар тата Кӳкеç).

Ял çыннисем 171 ялта пурăнаççĕ. Вĕсенче вăтамран 278 çын пурăнать.

Районти ял тăрăхĕсем

Района 17 ял тăрăхĕ кĕрет:

Хуçалăх

Пысăк промăçлăх центрĕсене çывăх пулнăран районта ял хуçалăх вăйлă аталаннă. Районта çĕрулми, пахча-çимĕç, çырла, сĕт-çу, çăмарта тупăшласа илеççĕ. Районти çĕрсен ытларахăшне (76%) сухаланă.

Паллă çынсем

Айзман Николай Спиридонович — драматург, режиссер, актёр.
Алагер Василий Осипович — прозăç, драматург, литература тишкерӳçи, тăлмач.
Александров Юрий Александрович — хăмла селикционерĕ.
Алексеев Борис Алексеевич — актёр.
Ананьев Ананий Иванович — офтальмолог-тухтăр.
Бичурин Никита Яковлевич — чаплă монголовед.
Владимирова Апполинария Федотовна — спортсмен.
Героньтев Александр Ефремович — флейтист, педагог.
Егоров Кирилл Егорович — актёр
Емельянов Виталий Емельянович — график.
Захаров Емельян Захарович — критик, лингвист, педагог.
Иванов Иван Геннадьевич, — актёр.
Иванов Егор Иванович, — график, пир-авăр ӳкерçи.
Иванов Константин Иванович, — режиссёр.
Иванова Надежда Павловна, — спортсмен.
Игнатьев Владимир Ефимович, — график.
Илюхин Юрий Александрович, — мусăк тишкерӳçи.
Калюк, — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
Кудрявцев Илья Фёдорович, — кӳлепӳçĕ.
Лебедев Герман Степанович, — композитор.
Лебедев Валериан Степанович, — актёр.
Матросов Юрий Петрович, — ӳкерçĕ, дизайнер.
Мешков Владимир Ильич, — график.
Михайлова Светлана Никифоровна, — актриса.
Мучи Иван Иванович, — литератор, актёр.
Орлов Георгий Фёдорович, — сăвăçă, прозăç, тăлмач.
Павлов Анатолий Николаевич, — спортсмен.
Поручиков Евстафий Иванович — журналист.
Пăрттас — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
Ресван, — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
Сбоев Василий Афанасьевич, — этнограф, вырăс çыравçи.
Свинцов Юрий Анатольевич, — балет артисчĕ.
Семёнов Валерий Семёнович, — ӳнерçĕ.
Семёнов Владимир Валентинович, — актёр.
Сергеев Феофан Сергеевич, — архитектор.
Силов Анатолий Александрович, — ӳкерçĕ.
Симакова Мария Васильевна, — тĕрĕ ӳкерçи.
Соколова Асклиада Андреевна, — куçаруçă.
Уйăп Михаил Данилович, — сăвăçă, прозăç, тăлмач.
Фёдоров Александр Фёдорович, — балет артисчĕ.
Фёдоров Гаврил Фёдорович, — юрăç.
Фёдорова Любовь Владимировна, — актриса.
Филлипов Пётр Филиппович, — виолончелист, педагог, дирижер.
Шупуççынни Николай Васильевич, — сăвăçă, прозăç, тăлмач, тишкерӳçĕ.
Якуркка, — чăвашсен чаплă паттăрĕ.

Çавăн пекех

Чăваш Енри Шупашкар районĕнчи улăп тăприсем

Вуламалли

Асăрхавсем

Каçăсем

Ку Чăваш Енĕн географипе вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.

@@ 1-мĕш йĕрке: / 1-мĕш йĕрке: @@
 [[Ӳкерчĕк:Cheboks.jpg|thumb|250px|Шупашкар районĕ]]
-'''Шупашкар районне''' [[1927]] çулхи [[авăн, 5|авăн уйăхĕн 5]] туса хунă. [[Чăваш Ен]]ĕн çурçĕр енче вырнаçнă. Çурçĕр енчи чикки [[Мари Эл]] ресрубликипе юнашар иртет. Хĕвелтухăç енче [[Чăваш Енĕн Сĕнтĕрвăрри районĕ|Сĕнтĕрвăрри районĕ]], кăнтăрта [[Чăваш Енĕн Çĕрпӳ районĕ|Çĕрпӳпе]] [[Чăваш Енĕн Красноармейски районĕ|Красноармейски]] районĕсем, хĕвеланăç енче [[Чăваш Енĕн Муркаш районĕ|Муркаш районĕ]] юнашар вырнаçнă. район лаптăкĕ 1331,7 тăваткал çухрăма танлашать. Ку вăл республикăн пĕтĕм лаптăкĕн 7% ытла. Район администрацийĕ [[Шупашкар]]тан 14 çухрăмра ларакан [[Кӳкеç]] хула тĕслĕ посёлокĕнче вырнаçнă. [[Атăл]] района икĕ пая пайлать: çурçĕр тата кăнтăр енчине.
+'''Шупашкар районне''' [[1927]] çулхи [[авăн, 5|авăн уйăхĕн 5-мĕшĕнче]] йĕркеленĕ. [[Чăваш Ен]]ĕн çурçĕр енче вырнаçнă. Çурçĕр енчи чикки [[Мари Эл]] ресрубликипе юнашар иртет. Тухăç енче [[Сĕнтĕрвăрри районĕ]], кăнтăрта [[Чăваш Енĕн Çĕрпӳ районĕ|Çĕрпӳпе]] [[Чăваш Енĕн Красноармейски районĕ|Красноармейски]] районĕсем, анăç енче [[Муркаш районĕ]] юнашар вырнаçнă. Район çĕрĕн лаптăкĕ 1331,7 тăваткал çухрăмпа танлашать. Ку вăл республикăнри мĕнпур лаптăкран 7% ытла. Район администрацийĕ [[Шупашкар]]тан 14 çухрăмра ларакан [[Кӳкеç]] хула евĕр паçулкăра вырнаçнă. [[Атăл]] района икĕ пая пайлать: çурçĕр тата кăнтăр енчине.
 == Çутçанталăк ==
 [[Ӳкерчĕк:Unkatarahe.jpg|300px|thumb|[[Ункă (юханшыв)|Ункă]] юханшыв тавралăхĕ]]
-Шупашкар районĕ Чăваш плато çинче выртать. Районта сăвек сăртсем нумай тĕл пулаççĕ, çĕр питне чылай çĕртре çырмасем çурса пĕтернĕ. [[Çырма]]сен тарăнăшĕ 20 метр таран çитет. Çĕр айăнчи пурлăхсем шутне торф (районта ăна 20 ытла вырăнта кăлараççĕ), [[керамзит]]па [[кирпĕч]] тума юрăхлă [[тăм]] (Чантăр, Çĕнĕ Шупашкар, Хыркасси, Илпеш, Паçпак тата ытти вырăнсем), штукатурка, пӳрт хăпартма, силикатлă кирпĕч тума юрăхлă [[хăйăр]] (Чантăр, Сархурăн) кĕреççĕ.
+Шупашкар районĕ [[Чăваш платойĕ]] çинче выртать. Районта сăвек сăртсем нумай тĕл пулаççĕ, çĕр питне чылай çĕртре çырмасем çурса пĕтернĕ. [[Çырма]]сен тарăнăшĕ 20 метра çитет. Çĕр айăнчи пурлăхсем шутне торф (районта ăна 20 ытла вырăнта кăлараççĕ), [[керамзит]]па [[кирпĕч]] тума юрăхлă [[тăм]] (Чантăр, Çĕнĕ Шупашкар, Хыркасси, Илпеш, Паçпак тата ытти вырăнсем), штукатурка, пӳрт хăпартма, силикат кирпĕчĕ тума юрăхлă [[хăйăр]] (Чантăр, Сархурăн) кĕреççĕ.
-Шупашкар районĕн климачĕ вăтам континентлă. [[Хĕл]]ĕсем сивĕ те вăрăм, [[çу (вăхăт)|çăвĕсем]] ăшă, хăш чух шăрăх та пулаççĕ. [[Кăрлач]] уйăхĕнчи вăтам температура -13°С танлашать, — [[утă]] уйăхĕнчи — 19°С. Районта юр-çумăр çителĕклĕ çăвать. Çулталăк хушшинче пурĕ 500 мм ытла юр-çумăр çавать (ытларах енĕпе утă уйăхĕнче).
+Шупашкар районĕн климачĕ вăтам континентлă. [[Хĕл]]ĕсем сивĕ те вăрăм, [[çу (вăхăт)|çăвĕсем]] ăшă, хăш чух шăрăх та пулаççĕ. [[Кăрлач]] уйăхĕнчи вăтам температура -13°С танлашать, — [[утă (уйăх)|утă]] уйăхĕнчи — 19°С. Районта юр-çумăр çителĕклĕ çăвать. Çулталăк хушшинче пурĕ 500 мм ытла нӳрĕк (ытларах енĕпе утă уйăхĕнче) ӳкет.
 Районти чи пысăк [[юханшыв]] — [[Атăл]]. Çавăн пекех районта [[Ункă (юханшыв)|Ункă]], [[Йăршу (юханшыв)|Йăршу]], [[Кĕнер (юханшыв)|Кĕнер]] юханшывĕсем юхаççĕ. Район тăприсене пахса тухас пулсан вĕсем ытларах кĕлленчĕклĕ, Атăл леш енче вара — ытларах енĕпе хăйăрлă, хăйăр йышши тата шурлахлă тăпрасем.
-Атăлăн леш енчи пайĕнче вăрмансем 67% лаптăка йышăнаççĕ, сылтăм енче вара — 30%. Атăлăн леш енчи вăрмансенче ытларах [[хыр]]сем ӳсеççĕ. Аталăн сылтăм енче вара [[юман]], [[вĕрене]], [[çăка]], [[ăвăс]] йывăççисем ытларах тĕл пулаççĕ.
+Атăлăн леш енчи пайĕнче вăрмансем 67% лаптăка йышăнаççĕ, сылтăм енче вара — 30%. Атăлăн леш енчи вăрмансенче ытларах [[хыр]]сем ӳсеççĕ. Аталăн сылтăм енче вара [[юман]], [[вĕрене]], [[çăка]], [[ăвăс]] йывăçĕсем ытларах тĕл пулаççĕ.
-== Халăх йышлăхĕ ==
+== Халăх йышĕ ==
-[[1999]] çул пуçламăшĕ тĕлне районта [[Шупашкар]]па [[Çĕнĕ Шупашкар]]а шута илмесен 59, 3 пинĕ çын пурăннă. Вĕсенчен 92% — [[чăвашсем]]. Вăтамран халăх çăралăхĕпе 1 тăвăткал çухрăм çине 43 çын пурăнать. Районта 5 хула йышши пурăнмалли вырăн ларать: 2 хула (Шупашкарпа Çĕнĕ Шупашкар), 3 хула йышши поселок (Шупашкар хулине кĕрекен [[Сосновка|Сосновкăпа]] [[Çĕнĕ Лапсар]] тата [[Кӳкеç]]).
+[[1999]] çул пуçламăшĕ тĕлне районта [[Шупашкар]]па [[Çĕнĕ Шупашкар]]а шута илмесен 59,3 пин çын пурăннă. Вĕсенчен 92% — [[чăвашсем]]. Пурăнан халăхăн вăтам йышлăхĕ 43 çын/çм. Районта 2 хулапа (Шупашкарпа Çĕнĕ Шупашкар) 3 хула евĕр паçулкă (Шупашкар хулине кĕрекен [[Сосновка|Сосновкăпа]] [[Çĕнĕ Лапсар]] тата [[Кӳкеç]]).
 Ял çыннисем 171 ялта пурăнаççĕ. Вĕсенче вăтамран 278 çын пурăнать.
@@ 38-мĕш йĕрке: / 38-мĕш йĕрке: @@
 == Хуçалăх ==
-Пысăк промышленность тĕпĕсем патне çывăх пулнăран районта хула çумĕнчи ял хуçалăх вăйлă аталаннă. Районта [[çĕрулми]], пахча-çимĕç, çырла, [[сĕт]], [[çу (çимĕç)|çу]], [[çăмарта]] туса илеççĕ. Районти çĕрсен ытларахăш пайне (76%) сухаланă.
+Пысăк промăçлăх центрĕсене çывăх пулнăран районта ял хуçалăх вăйлă аталаннă. Районта [[çĕрулми]], пахча-çимĕç, çырла, [[сĕт]]-[[çу (çимĕç)|çу]], [[çăмарта]] тупăшласа илеççĕ. Районти çĕрсен ытларахăшне (76%) сухаланă.
-== Паллă çыннисем ==
+== Паллă çынсем ==
 * [[Айзман Николай Спиридонович]] — драматург, режиссер, [[актёр]].
-* [[Алагер Василий Осипович]] — прозаик, драматург, литература критикĕ, [[куçаруçă]].
+* [[Алагер Василий Осипович]] — прозăç, драматург, литература тишкерӳçи, тăлмач.
 * [[Александров Юрий Александрович]] — хăмла селикционерĕ.
 * [[Алексеев Борис Алексеевич]] — [[актёр]].
-* [[Ананьев Ананий Иванович]] — офтальмолог тухтăрĕ.
+* [[Ананьев Ананий Иванович]] — офтальмолог-тухтăр.
 * [[Бичурин Никита Яковлевич]] — чаплă монголовед.
 * [[Владимирова Апполинария Федотовна]] — [[спортсмен]].
@@ 53-мĕш йĕрке: / 53-мĕш йĕрке: @@
 * [[Захаров Емельян Захарович]] — критик, лингвист, педагог.
 * [[Иванов Иван Геннадьевич]], — [[актёр]].
-* [[Иванов Егор Иванович]], — график, пир-авăр художникĕ.
+* [[Иванов Егор Иванович]], — график, пир-авăр ӳкерçи.
 * [[Иванов Константин Иванович]], — режиссёр.
 * [[Иванова Надежда Павловна]], — [[спортсмен]].
 * [[Игнатьев Владимир Ефимович]], — график.
-* [[Илюхин Юрий Александрович]], — музыковед.
+* [[Илюхин Юрий Александрович]], — мусăк тишкерӳçи.
 * [[Калюк]], — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
-* [[Кудрявцев Илья Фёдорович]], — палăксем тăвакан.
+* [[Кудрявцев Илья Фёдорович]], — кӳлепӳçĕ.
-* [[Лебедев Герман Степанович]], — кĕвĕ хывакан.
+* [[Лебедев Герман Степанович]], — композитор.
 * [[Лебедев Валериан Степанович]], — [[актёр]].
-* [[Матросов Юрий Петрович]], — художник, дизайнер.
+* [[Матросов Юрий Петрович]], — ӳкерçĕ, дизайнер.
 * [[Мешков Владимир Ильич]], — график.
 * [[Михайлова Светлана Никифоровна]], — актриса.
 * [[Мучи Иван Иванович]], — литератор, [[актёр]].
-* [[Орлов Георгий Фёдорович]], — [[сăвăçă]], прозаик, [[куçаруçă]].
+* [[Орлов Георгий Фёдорович]], — [[сăвăçă]], прозăç, тăлмач.
 * [[Павлов Анатолий Николаевич]], — [[спортсмен]].
 * [[Поручиков Евстафий Иванович]] — [[журналист]].
@@ 76-мĕш йĕрке: / 76-мĕш йĕрке: @@
 * [[Семёнов Владимир Валентинович]], — [[актёр]].
 * [[Сергеев Феофан Сергеевич]], — [[архитектор]].
-* [[Силов Анатолий Александрович]], — живописец, прикладник.
+* [[Силов Анатолий Александрович]], — ӳкерçĕ.
-* [[Симакова Мария Васильевна]], — тĕрĕ ӳнерçи.
+* [[Симакова Мария Васильевна]], — тĕрĕ ӳкерçи.
 * [[Соколова Асклиада Андреевна]], — [[куçаруçă]].
-* [[Уйăп Михаил Данилович]], — [[сăвăçă]], прозаик, [[куçаруçă]].
+* [[Уйăп Михаил Данилович]], — [[сăвăçă]], прозăç, тăлмач.
 * [[Фёдоров Александр Фёдорович]], — балет артисчĕ.
-* [[Фёдоров Гаврил Фёдорович]], — юрăçă.
+* [[Фёдоров Гаврил Фёдорович]], — юрăç.
 * [[Фёдорова Любовь Владимировна]], — актриса.
 * [[Филлипов Пётр Филиппович]], — виолончелист, педагог, дирижер.
-* [[Шупуççынни Николай Васильевич]], — [[сăвăçă]], прозаик, [[куçаруçă]], критик.
+* [[Шупуççынни Николай Васильевич]], — [[сăвăçă]], прозăç, тăлмач, тишкерӳçĕ.
 * [[Якуркка]], — чăвашсен чаплă паттăрĕ.
-== Çавăн пекех пăхăр ==
+== Çавăн пекех ==
 * [[Чăваш Енри Шупашкар районĕнчи улăп тăприсем]]
+== Вуламалли ==
 == Асăрхавсем ==
 {{асăрхавсем}}
-== Вуламалли ==
 == Каçăсем ==