Gweld cod am Jean le Rond d'Alembert

{{Person
| fetchwikidata=ALL | onlysourced=no | suppressfields= cenedl dinasyddiaeth | dateformat = dmy | image = Maurice Quentin de La Tour - Jean Le Rond d'Alambert - WGA12353.jpg | caption = Portread pastel o Jean le Rond d'Alembert gan Maurice Quentin de La Tour (1753)}}

[[Mathemategydd]], [[gwyddonydd]], ac [[athronydd]] o [[Ffrainc]] yng nghyfnod [[yr Oleuedigaeth]] oedd '''Jean le Rond d'Alembert''' ([[17 Tachwedd]] [[1717]] – [[29 Hydref]] [[1783]]) sydd yn nodedig am ei gyfraniadau at [[mecaneg glasurol|fecaneg glasurol]] a [[calcwlws integrol|chalcwlws integrol]].<ref>{{Cite web|title=Jean Le Rond d'Alembert {{!}} French mathematician and philosopher|url=https://www.britannica.com/biography/Jean-Le-Rond-dAlembert|access-date=26 Mehefin 2021|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> Yn ei ''Traité de dynamique'' (1743) fe gyflwynai datrysiad, a elwir egwyddor d'Alembert, i gymhwyso trydedd [[deddfau mudiant Newton|ddeddf mudiant Newton]] at wrthrychau sy'n symud. Darganfu d'Alembert [[hafaliad tonnau]] un-dimensiwn, math o [[hafaliad differol]], ym 1746, a ddatblygodd ffurf gynnar ar system [[hafaliadau Cauchy–Riemann]]. Efe oedd un o'r prif gyfranwyr at yr ''[[Encyclopédie]]'' (1751): cyd-olygydd yr argraffiad cyntaf, gyda [[Denis Diderot]], ac awdur rhyw fil o erthyglau, gan gynnwys y "Discours Préliminaire". Ei arbenigedd, wrth gwrs, oedd mathemateg a ffiseg, a chyfrannodd hefyd draethodau am [[cerddoriaeth|gerddoriaeth]] ac [[acwsteg]].

Ganed ef ym [[Paris|Mharis]], [[Teyrnas Ffrainc]]. Cafwyd ef yn noeth ar risiau eglwys St Jean le Rond: dygwyd ef i fyny gan wraig gwydrwr, a darganfyddwyd mai mab anghyfreithlon ydoedd i'r Chevalier Destouches a Madame de Tencin, gwraig hynod am ei harabedd a'i phrydferthwch, gŵr yr hon oedd yn swyddog cyflegrol. Efe a dderbyniodd ei addysg yng Ngholeg Mazarin: ymroddodd gyda brwdfrydedd i astudio gwyddoniaeth, a derbyniwyd ef i'r Athrofa Wyddonol ym 1741. Gyda Diderot, efe a sefydlodd yr ''Encyclopédie'' enwog: ysgrifennodd y traethawd rhagarweiniol iddo, a golygodd y rhan wyddonol o'r gwaith. Yr oedd yn gyfaill i [[Ffredrig Fawr|Ffredrig II, Brenin Prwsia]], yr hwn yn aflwyddiannus a geisiodd ganddo ymsefydlu ym Merlin. Gwasgodd [[Catrin Fawr|Catrin II, Ymerodres Rwsia]] arno i ymgymryd ag addysg ei mab, ond yn ofer. Hoffai neilltuaeth ac annibyniaeth, safai draw o gymdeithas, ac nid oedd yn gofalu dim ynghylch arian ac anrhydedd. Ysgrifennodd amryw o lyfrau pwysig ar wahanol bynciau gwyddonol a hanesiol. Bu hefyd yn un o [[rhyddfeddyliaeth|ryddfeddylwyr]] amlyca'r Oleuedigaeth yn Ffrainc. Prif nodweddion ei gymeriad oedd caredigrwydd, symlrwydd, ac annibyniaeth. Fe'i etholwyd i'r [[Académie française]] ym 1754,<ref>{{cite web|title=Jean LE ROND, dit d’ ALEMBERT (1717-1783) Secrétaire perpétuel|website=www.academie-francaise.fr/immortels|url=http://www.academie-francaise.fr/immortels/base/academiciens/fiche.asp?param=219|date=31 Mai 2012|access-date=2022-03-16|archive-date=2012-05-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20120531092038/http://www.academie-francaise.fr/immortels/base/academiciens/fiche.asp?param=219|url-status=dead}}</ref> a bu farw ym Mharis yn 65 oed. Yr argraffiad gorau o'i weithiau athronyddol a llenyddol yw un a gyhoeddwyd gan Bastren ym Mharis, ym 1805, mewn deunaw o gyfrolau.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Testun Y Gwyddoniadur Cymreig}}

{{DEFAULTSORT:Alembert, Jean Le Rond D}}
[[Categori:Aelodau'r Académie française]]
[[Categori:Athronwyr y 18fed ganrif o Ffrainc]]
[[Categori:Athronwyr yr Oleuedigaeth]]
[[Categori:Cyn-fyfyrwyr Prifysgol Paris]]
[[Categori:Genedigaethau 1717]]
[[Categori:Gwyddoniadurwyr o Ffrainc]]
[[Categori:Gwyddonwyr y 18fed ganrif o Ffrainc]]
[[Categori:Llenorion ffeithiol y 18fed ganrif o Ffrainc]]
[[Categori:Marwolaethau 1783]]
[[Categori:Mathemategwyr o Ffrainc]]
[[Categori:Pobl a aned ym Mharis]]
[[Categori:Pobl fu farw ym Mharis]]