Hen Oes y Cerrig
Hen Oes y Cerrig neu'r Paleolithig yw'r cynharaf o dri chyfnod Oes y Cerrig, sy'n cael ei dilyn gan Oes Ganol y Cerrig ac yna Oes Newydd y Cerrig: rhwng 227,000 CP (Cyn y Presennol) a 10,000 CP sef yn fras, chwarter ola'r cyfnod daearegol a elwir yn Pleistosen. Dyma'r Oes ble gwelwyd offer carreg yn cael ei datblygu e.e. pen saeth neu waywffon, cerfiadau o asgwrn i gau clogyn, crafwyr lledr o garreg, neu fwyell i dorri coed. Ceir nifer o'r rhain ledled Cymru gan gynnwys Ogof Lyncs ger Eryrys, Dyffryn Clwyd lle cafwyd pen picell a wnaed o asgwrn ac a ddyddiwyd i tua 11,700 CP.[1]
Mae Hen Oes y Cerrig yn rhychwantu cyfnod hir o amser 227,000 - 11.700 CP, ac mae felly wedi cael ei rannu'n dair rhan pellach:
- Hen Oes y Cerrig Isaf (Lower Paleo) - 2.5 miliwn CP - dyfodiad dyn (225,000 yng Nghymru)
- Hen Oes y Cerrig Canol (Middle) - 225,000-50,000
- Hen Oes y Cerrig Uchaf (Upper) - 50,000-10,000
Rhaid cofio fod yr hinsawdd yn newid, fel mae wedi gwneud ers dechrau amser. O ganlyniad mae'r tyfiant wedi newid. Roedd ynys Prydain bryd hyn yn ymdebygu i'r Artig gyda lefel y môr 100 metr yn is nag yw heddiw a'i thir yn cysylltu gydag Ewrop. Yn ystod yr adegau rhyng-rhewlifol, codai lefel y môr a deuai Prydain unwaith eto'n ynys. Ar adegau byddai Prydain fwy neu lai wedi'i gorchuddio dan rew, er bod rhan ohoni'n dir. Wrth i'r tywydd newid, fel hyn, cafwyd cryn fynd a dod: pan waethygai'r tywydd, ciliant i'r de. Oherwydd y rhewlifau enfawr, mae'r rhan fwyaf o'r dytiolaeth o fywyd wedi'i sgwrio nes diflannu am byth. Dim ond ers y 18,000 o flynyddoedd diwethaf (yr oes rhew diwethaf) y gwelir tystiolaeth gadarn. Un o'r eithriadau yw Ogof Bontnewydd ger Llanelwy yn Nyffryn Clwyd lle ceir olion dynol sy'n dyddio'n ôl i tua 225,000 CP, sef dechrau Hen Oes y Cerrig.[2]
Ogof Paviland
[golygu | golygu cod]Bu hon yn gartref i bobl yn ystod Hen Oes y Cerrig Uchaf: tua 26,000 o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Mae'n adnabyddus fel y man lle darganfuwyd sgerbwd "Arglwyddes Goch Pen-y-Fai", y ffosil dynol cyntaf i'w darganfod (1823). Caiff yr ogof hefyd ei hystyried fel yr ogof "gyfoethocaf o'r cyfnod hwn (Hen Oes y Cerrig Uchaf) yn Ynys Prydain",[3] oherwydd natur defodol y claddu. Prin fod unrhyw dystiolaeth o fywyd yr adeg yma drwy ynys Prydain ar wahân i Ogof Paviland.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]- Ogofâu Altamira
- Diwylliant Aurignac
- Dyn Cro-Magnon
- Dyn Neanderthal
- Hen Oes y Cerrig yng Nghymru
- Homo
- Ogofâu Lascaux
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Discovering a Welsh Landscape gan Ian Brown; Windgather Press; 2004; tud. 25
- ↑ Discovering a Welsh Landscape gan Ian Brown; Windgather Press; 2004; tud. 22
- ↑ Prehistoric Wales gan Frances Lynch et al. Sutton Publishing Ltd; 2000; tud. 19 Mae'r gyfrol yma'n datgan mai ogof Paviland yw'r "ogof gyfoethocaf o'r cyfnod hwn (Hen Oes y Cerrig Uchaf) yn Ynys Prydain".
