Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πάλη των τάξεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η φράση πάλη των τάξεων ή ταξική πάλη εκφράζει μια βασική σχέση/λειτουργία των ανθρώπινων κοινωνιών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τον ανταγωνισμό (πάλη) ανάμεσα στα άτομα που κατέχουν τον πλούτο και την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής (γη, εργασία, κεφάλαιο κλπ) σε κάθε κοινωνία και σε αυτούς τους ανθρώπους που ζουν από τη δουλειά τους και γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους ιδιοκτήτες του πλούτου και των μέσων παραγωγής. Για αυτό και αγωνίζονται για την ελευθερία τους. Το βασικό αυτό χαρακτηριστικό, του ποιος κατέχει μέσα παραγωγής και ποιος όχι, αποτελεί τη βασική αιτία για την εμφάνιση μέσα σε κάθε κοινωνία ομάδων με αντιτιθέμενα κοινωνικά συμφέροντα. Οι ομάδες αυτές ονομάζονται "τάξεις", "κάστες" κλπ.

Στην ιστορία διαμόρφωσης των κοινωνιών από την αρχαιότητα ως σήμερα, η ταξική πάλη έχει ιδιαίτερο βάρος, και είναι αυτή που – σε μεγάλο βαθμό – καθόρισε και καθορίζει τις μορφές με τις οποίες συγκροτούνται οι ανθρώπινες κοινωνίες (φυλές, εθνότητες, αυτοκρατορίες, έθνη, έθνος-κράτος κλπ). Τούτο εξηγείται ως εξής: ενώ επιφανειακά η κοινωνία φαίνεται ως ένα ενιαίο πράγμα (π.χ. στην περίπτωση της πόλης-κράτους ή του έθνους-κράτους σήμερα), η πάλη ανάμεσα στην κάθε φορά άρχουσα τάξη και στους καταπιεσμένους, είναι αυτή που διαμορφώνει είτε υπόγεια είτε φανερά τον χαρακτήρα και καθορίζει την εξέλιξη των κοινωνιών.

Η πάλη των τάξεων αρχίζει να εμφανίζεται, όταν οι ανθρώπινες κοινωνίες υπερβαίνουν το επίπεδο του τροφοσυλλέκτη που προσπαθεί να βρει σε καθημερινό επίπεδο την τροφή του, και εισέρχονται σταδιακά στο επίσης πρωτόγονο επίπεδο της καλλιέργειας της γης. Μαζί με την εμφάνιση των πρώτων μεθόδων καλλιέργειας της γης και εξημέρωσης ζώων με σκοπό την τροφή και την ένδυση, εμφανίζεται και η διαδικασία αποθήκευσης αυτών των προϊόντων. Η εμφάνιση της δυνατότητας/διαδικασίας αυτής, δημιουργεί τις βάσεις για την εμφάνιση πλεονάσματος το οποίο μπορεί να αποκτήσει αξία και να πουληθεί.

Εμφανίζεται δηλαδή το εμπόριο και ο πρώτος ταξικός διαχωρισμός στην ιστορία του ανθρώπου, μαζί με το κράτος: Η κοινωνία χωρίζεται σε αυτούς που καρπώνονται το πλεόνασμα και σε αυτούς που δουλεύουν για να το παράγουν και το παραδίδουν αναγκαστικά στην κοινωνικά άρχουσα τάξη. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι πρώτες κοινωνίες της Φοινίκης, της Ασσυρίας, της Αιγύπτου και άλλων περιοχών, οι οποίες χωρίζονται στους ιερείς (μάγους, σαμάνους), που αποτελούσαν την άρχουσα τάξη, και όσους δούλευαν και παρέδιδαν την παραγωγή τους, υπό το φόβητρο ενός θεού, στους ιερείς.[1]

Ιστορική καταγραφή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πρώτη απεργία, η οποία καταγράφηκε σε ιστορικά αρχεία της εποχής, πραγματοποιήθηκε στην αρχαία Αίγυπτο το 1152 π.Χ., ενάντια στη Δυναστεία του Φαραώ Ραμσή Γ΄. Ένας τεχνίτης της βασιλικής Νεκρόπολης στο Deir el-Medina προσπαθεί και τα καταφέρνει να οργανώσει αυτή την πρώτη γνωστή απεργία των εργαζομένων στην ιστορία της ανθρωπότητας! Το γεγονός καταγράφηκε με λεπτομέρειες σε έναν πάπυρο της εποχής, που διατηρήθηκε και βρίσκεται σήμερα στο Τορίνο.[2]

Άλλα σπουδαία γεγονότα που διασώθηκαν στη διάρκεια των αιώνων και μας βοηθούν να κατανοήσουμε την ταξική πάλη στην εποχή τους ήταν η εξέγερση του Σπάρτακου το 72 π.Χ. που συντάραξε την δουλοκτητική Ρώμη,[3] η κομμούνα της Θεσσαλονίκης, που προέκυψε ύστερα από νικηφόρα εξέγερση του λαού της πόλης εναντίον της βυζαντινής αριστοκρατίας και διήρκεσε από το 1342 έως το 1350 κλπ.[4][5]

Στη νεότερη εποχή έχουμε κορυφαίες στιγμές έκφρασης της πάλης των τάξεων με τον πόλεμο των χωρικών κατά των φεουδαρχών στην Αγγλία το 1335, αργότερα στη Γερμανία το 1525[6][7], τη Γαλλική επανάσταση του 1789, με την σταδιακή εκδίωξη της αριστοκρατίας προς όφελος της, ανερχόμενης τότε, αστικής τάξης, την Κομμούνα του 1871 πάλι στη Γαλλία όπου η εργατική τάξη προσπαθεί να ανατρέψει την εξουσία των αστών[8], τη ρώσικη επανάσταση του 1917 όπου για πρώτη φορά η εργατική τάξη επιτυχγάνει σε αυτόν της τον στόχο. Επίσης έχουμε τη Γερμανική επανάσταση του 1918, η οποία όμως συντρίφθηκε[9], τον Ισπανικό εμφύλιο του 1936 κλπ.

Τη δεκαετία του '60 θα παρατηρήσουμε μια πρωτοφανή έκρηξη της πολιτικής διαμαρτυρίας ή/και εξέγερσης πλατιών τμημάτων των καταπιεσμένων στρωμάτων των κοινωνιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια εξέγερση που βλέπουμε να ξεσπά αφενός στο εσωτερικό των καπιταλιστικών χωρών, είτε του κέντρου είτε της περιφέρειας, εναντίον της αστικής τάξης, αφετέρου, στο εσωτερικό των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού, εναντίον της αναφερόμενης ως κομματικής/κρατικής γραφειοκρατίας από μέρος του κομμουνιστικού κινήματος. Έτσι θα ξεσπάσει η εξέγερση του Μάη του 1968 στη Γαλλία η οποία σταδιακά επεκτάθηκε στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και όχι μόνο, και αποτελεί το κορυφαίο και πιο πρόσφατο γεγονός σε παγκόσμιο επίπεδο, που δείχνει την έξαρση της ταξικής πάλης.[10][11] Μερικοί φιλόσοφοι και ιστορικοί έχουν υποστηρίξει ότι η εξέγερση αυτή ήταν το πιο σημαντικό επαναστατικό γεγονός του 20ού αιώνα, επειδή δεν πραγματοποιήθηκε από μεμονωμένη ομάδα, όπως οι εργαζόμενοι ή οι φυλετικές μειονότητες, αλλά ήταν μια παλλαϊκή εξέγερση άνευ φυλετικών, πολιτιστικών, ηλικιακών και κοινωνικών διακρίσεων εναντίον της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Αντίστοιχα, στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού θα ξεσπάσουν εργατικές και λαϊκές διαμαρτυρίες που δείχνουν την ένταση της ταξικής πάλης στις χώρες αυτές, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '50. Η αρχή θα γίνει στην Ανατολική Γερμανία το 1953, ενώ θα ακολουθήσει η εξέγερση στην Ουγγαρία το '56 και στην Πολωνία λίγο αργότερα. Κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στις χώρες του ανατολικού μπλοκ θα είναι η άνοιξη της Πράγας το '68.[12][13][14][15][16]

Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές και ένα τμήμα του κομμουνιστικού κινήματος, οι εξεγέρσεις των εργαζομένων και του λαού στις χώρες του ανατολικού μπλοκ (οι οποίες στράφηκαν εναντίον της κομματικής/κρατικής άρχουσας τάξης των χωρών αυτών), είχαν ως περιεχόμενο την βελτίωση των όρων διαβίωσης και την εμβάθυνση των πολιτικών ελευθεριών προς όφελος της κοινωνικής πλειοψηφίας.[17][18][19][20][21] Σύμφωνα με άλλους μελετητές και τμήμα του κομμουνιστικού κινήματος, οι εξεγέρσεις στις χώρες αυτές αποτέλεσαν αντεπαναστάσεις με αντισοβιετικό και αντικομμουνιστικό περιεχόμενο και προέκυψαν ως αποτέλεσμα της υπονόμευσης των καθεστώτων αυτών από τις καπιταλιστικές χώρες.[22][23][24]

Μαρξιστική αντίληψη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εργατική πολιτική διαδήλωση στο κέντρο του Χαλανδρίου το 2013 εναντίων της απόλυσης μίας υπαλλήλου από το βιβλιοπωλείο Ευριπίδης, οργανωμένη από την άτυπη οργάνωση Ανοιχτή Συνέλευση Κατοίκων Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με τα έντυπα που μοίραζαν οι διαδηλωτές, η υπάλληλος απολύθηκε λόγω της πολιτικής της δράσης υπέρ των εργατικών δικαιωμάτων.

Ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς, πρωτεργάτες του κομμουνισμού, σημείωναν: "Όλη η καταγεγραμμένη ιστορία της υπάρχουσας κοινωνίας είναι η ιστορία της ταξικής πάλης".[25]

Σύμφωνα με τη μαρξιστική ανάλυση, η κοινωνία αποτελείται από διάφορες τάξεις οι οποίες διαφοροποιούνται αντικειμενικά από τη σχέση που έχουν με τα μέσα παραγωγής (γη, εργασία, κεφάλαιο, επιστήμη). Για παράδειγμα, η καπιταλιστική κοινωνία αποτελείται από την αστική τάξη (τους καπιταλιστές - εργοδότες, στους οποίους ανήκουν τα μέσα παραγωγής) και το προλεταριάτο (τα εργατικά στρώματα, που μισθώνοντας την εργατική τους δύναμη (χειρωνακτική ή πνευματική) αγωνίζονται να αποκτήσουν τα προς το ζην, εφόσον δεν τους ανήκει κανένα μέσο παραγωγής). Η άρχουσα τάξη, χρησιμοποιεί τον πλούτο και τη δύναμή της για να εκμεταλλευθεί την καταπιεζόμενη τάξη ή τάξεις.

Η ανθρώπινη εργασία, είτε μιλάμε για αυτή των δούλων στις δουλοκτητικές κοινωνίες της αρχαιότητας, είτε για εκείνη των δουλοπάροικων και των βιοτεχνών στο Μεσαίωνα, είτε για την εργασία των εργατών/εργαζομένων στην σημερινή εποχή, μαζί με τη φύση, αποτελούν τις πηγές κάθε πλούτου από την αρχαιότητα ως σήμερα. Η άρχουσα τάξη κάθε κοινωνίας (αρχαίο Ιερατείο, δουλοκτήτες, φεουδάρχες, καπιταλιστές/κεφαλαιοκράτες) καρπώνεται με τη βία τον παραγόμενο πλούτο και τον χρησιμοποιεί για να παγιώσει τη δύναμή της. Στόχος της είναι η διαιώνιση της εξουσίας της σε βάρος των υπόλοιπων κοινωνικών τάξεων.[26]

Στον καπιταλισμό, η αστική τάξη εκμεταλλεύεται τους εργαζόμενους κερδοσκοπώντας από την εργασία τους. Ο εργάτης/εργαζόμενος αμείβεται λιγότερο από αυτό που παράγει. Το κέρδος του εργοδότη/επιχειρηματία είναι ίσο με την παραγωγή του εργάτη μείον τις απολαβές του. Το ποσό που παράγει ο εργάτης αλλά καρπώνεται ο ιδιοκτήτης του μέσου παραγωγής, ονομάζεται υπεραξία.[27]

  1. Φρ. Ένγκελς: καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους[νεκρός σύνδεσμος]
  2. François Daumas, Ägyptische Kultur im Zeitalter der Pharaonen. Munich: Knaur Verlag, 1969, p. 309
  3. ΓΚΙΝΤΕΡ Ρ. Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΠΑΡΤΑΚΟΥ. Τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα των δούλων και των ελευθέρων στα τέλη της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας
  4. Γ. Κορδάτος: Η κομμούνα της Θεσσαλονίκης
  5. Κώστας Λάμπος: Η κομμούνα της Θεσσαλονίκης, 1342 μ.Χ.-1350 μ.Χ.
  6. Τόμας Μύντσερ: Ο Πόλεμος των χωρικών
  7. Φρ. Ένγκελς: Ο πόλεμος των χωρικών Αρχειοθετήθηκε 2014-04-18 στο Wayback Machine.
  8. Έλλη Παππά: Κομμούνα του 1871. Η επανάσταση του 21ου αιώνα; (εκδ. Άγρα, Αθήνα, 2007)
  9. Γερμανική επανάσταση 1918: Η εξέγερση των Σπαρτακιστών
  10. Συλλογικό έργο (2008). Μάης '68: στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στον κόσμο. Αθήνα: Modern Times. ISBN 978-960-691-157-6. 
  11. «Μάης '68». Ελευθεροτυπία. http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=364441. 
  12. Ευτύχης Μπιτσάκης: Ένα φάντασμα πλανιέται (εκδ. ΚΨΜ, Αθήνα, 2011, σελ. 40 ως 94)
  13. αφιέρωμα TVXS: H σοβιετική εισβολή στη Βουδαπέστη
  14. BRENDEL CAJO: Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ - ΙΟΥΝΗΣ 1953 (εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 1980)
  15. http://politicosdialogos.org/wp/wp-content/uploads/2013/10/Ougaria1956_teseraArthra.pdf Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine. Τα εργατικά συμβούλια στην Ουγγαρία το 1956]
  16. Κορνήλιος Καστοριάδης: Η ΟΥΓΓΡΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
  17. BRENDEL CAJO: Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ - ΙΟΥΝΗΣ 1953
  18. Η ΑΥΓΗ: Το φοιτητικό κίνημα στην Άνοιξη της Πράγας Αρχειοθετήθηκε 2015-09-25 στο Wayback Machine.
  19. «Στην Πράγα, αντί για την άνοιξη, ήρθαν τα τανκς». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2014. 
  20. TVXS: Το τέλος της «Άνοιξης της Πράγας»
  21. ΝΑΡ: Για τη φύση και το χαρακτήρα των χωρών του "υπαρκτού σοσιαλισμού"
  22. Ριζοσπάστης: Τα αντεπαναστατικά γεγονότα στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας το 1968[νεκρός σύνδεσμος]
  23. Ριζοσπάστης: Η αντεπανάσταση στην Ουγγαρία
  24. ΚΚΕ: Ουγγαρία 1956 Αρχειοθετήθηκε 2014-03-27 στο Wayback Machine.
  25. Κομμουνιστικό Μανιφέστο
  26. Φρ. Ένγκελς: Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους
  27. Η επίκαιρη υπεραξία του Καρλ Μαρξ, του Μωϋσή Λίτση, Ελευθεροτυπία, 12-2-2002[νεκρός σύνδεσμος]
  • ΟΥΝΕΣΚΟ: "Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών", - Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία ΑΕ, τομ. 2ος, σελ. 680-683
  • Φρίντριχ Ενγκελς: Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους