Δημήτριος Γαλανός

Δημήτριος Γαλανός
Γέννηση	1760 Αθήνα
Θάνατος	1833 Βαρανάσι
Αιτία θανάτου	χολέρα
Υπηκοότητα	Ελλάδα
Σπουδές	Πατμιάδα Εκκλησιαστική Σχολή
Επιστημονική σταδιοδρομία
Ερευνητικός τομέας	πολιτικός
Αξίωμα	μέλος της Βουλής των Ελλήνων
Ιδιότητα	μεταφραστής, γλωσσολόγος, ινδολόγος και πολιτικός
δεδομένα ()

Ο Δημήτριος Γαλανός ο «Αθηναίος» (1760-1833) είναι ο πρώτος και πλέον εύγλωττος Έλληνας Ινδολόγος των νεότερων χρόνων. Προσέφερε πολλά στη γνώση μας για τις φιλολογικές, φιλοσοφικές και θρησκευτικές παραδόσεις της Ινδίας. Γεννήθηκε το 1760 από οικογένεια μεσαίας τάξης στην Αθήνα. Ο πατέρας του Παντολέων και η μητέρα του Διαμάντω είχαν τρεις γιους και μια κόρη ονόματι Κάργια. Ο μεγαλύτερος αδελφός του πέθανε σε μικρή ηλικία και ο νεώτερος, ο Φιλάρετος, ανέλαβε τη διαχείριση της πατρικής περιουσίας. Η εκπαίδευση του Δημήτριου ξεκίνησε στη γενέτειρά του, την Αθήνα, υπό την εποπτεία του γνωστού διδάσκαλου Ιωάννη Βενιζέλου. Σε ηλικία 14 ετών μετέβη στο Μεσολόγγι, εμπορικό κέντρο της δυτικής Ελλάδας, το οποίο διατηρούσε στενές σχέσεις με τους Έλληνες εμπόρους της Βενετίας. Εκεί μελέτησε με τον διακεκριμένο γραμματικό Παναγιώτη Παλαμά.¹ Μετά από τέσσερα χρόνια ο Γαλανός εγκατέλειψε το Μεσολόγγι και ταξίδεψε στην Πάτμο,² όπου μελέτησε αρχαία ελληνικά, φιλοσοφία, λατινικά, ρητορική και εκκλησιαστική μουσική επί έξι χρόνια. Διευθυντής της σχολής εκείνη την περίοδο ήταν ο Δανιήλ Κεραμεύς. Αργότερα ο Γαλανός εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για τους πρώτους δασκάλους του σε γράμματα που έγραψε από το Βαρανάσι, όταν πληροφορήθηκε για τον θάνατό τους.³

Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, ο Γαλανός πήγε στην Κωνσταντινούπολη να συναντήσει τον θείο του Γρηγόριο, μητροπολίτη της Καισαρείας εκείνη την εποχή και Πρωτόθρονο της Ιεράς Συνόδου στην Κωνσταντινούπολη. Εργαζόμενος εκεί ως δάσκαλος, συνάντησε τον Μαντρατζόγλου, έναν εμπορικό αντιπρόσωπο των Ελλήνων της Βεγγάλης στην Κωνσταντινούπολη. Αυτή η συνάντηση έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη ζωή του Γαλανού. Ο Μαντρατζόγλου τον βρήκε ιδανικό για τα παιδιά των Ελλήνων εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί στο Ναραγιανγκάντζ (Narayanganj) κοντά στην Ντάκα (Dhaka) και την Καλκούτα και του προσέφερε μια θέση δασκάλου εκεί. Ο Γαλανός, επιθυμώντας να διευρύνει τις γνώσεις του, αποδέχθηκε πρόθυμα την προσφορά του Μαντρατζόγλου και προετοιμάστηκε για το ταξίδι του στην Ανατολή, «… για να φέρει το φως της πατρικής εκπαίδευσης στους Έλληνες της Ινδίας, και να στείλει από εκεί στην Ελλάδα μερικούς σπινθήρες του φωτός της Ασίας», σύμφωνα με τα λόγια του Γεννάδιου.⁴ Όταν ο Γαλανός εξέφραζε την επιθυμία του αυτή, δεν γνώριζε πως δεν θα έβλεπε ποτέ ξανά την πατρίδα του.

Δαπάνησε από την προσωπική του περιουσία για την αρχική κατάρτιση της βιβλιοθήκης του πανεπιστημίου. Θεωρείται ο ιδρυτής της βιβλιοθήκης, η οποία με τη δωρεά αυτή ιδρύθηκε τέσσερα έτη προ του Πανεπιστημίου.

Ο Γαλανός στην Ινδία

Ο Γαλανός έφυγε από την Κωνσταντινούπολη για να επισκεφθεί τη Μονή του Σινά, η οποία έστελνε ιερείς στην ελληνική κοινότητα της Βεγγάλης. Από το Σινά ταξίδεψε στη Βασόρα, όπου επιβιβάστηκε σε ένα σκάφος για την Καλκούτα. Μετά από ταξίδι έξι μηνών, στην ηλικία των είκοσι έξι πλέον, έφθασε στη Βεγγάλη το 1786. Εκεί εργάστηκε ως δάσκαλος για έξι χρόνια. Φίλος και προστάτης του υπήρξε ο Κωνσταντίνος Πανταζής, μετανάστης από την Ήπειρο και πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας. Εκείνη την περίοδο η Βεγγάλη ήταν χωνευτήρι ινδικών και δυτικών ιδεών, οι οποίες το 1828 οδήγησαν στην εισαγωγή των κοινωνικών και θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων του κινήματος Brahmo Samaj υπό τον Raja Rama Mohan Roy (1772-1833). Η Βασιλική Ασιατική Εταιρία της Βεγγάλης είχε ήδη ιδρυθεί το 1784 και αρκετοί δυτικοί λόγιοι ενδιαφέρονταν για τη μελέτη της σανσκριτικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Είναι πολύ πιθανό να συναντήθηκε ο Γαλανός με αυτούς τους διανοούμενους και να άρχισε εκεί την προσωπική μελέτη της γλώσσας και λογοτεχνίας. Τον συνάρπασε δε τόσο η αφοσιωμένη στάση των λογίων αυτών, ώστε, αφού εξασφάλισε ικανοποιητικούς πόρους,⁵ αποσύρθηκε από την εργασία του και αφιερώθηκε αποκλειστικά στη μελέτη.

Το 1793, ο Γαλανός αναχώρησε για την πόλη του Βαρανάσι.⁶ Στο Μπεναρές σύμβουλος και μέντοράς του ήταν ο Μούνσι (γραμματέας) του βασιλέα Σιτάλ Πρασάντ Σινχ.⁷ Με τη βοήθεια και καθοδήγηση του τελευταίου σύντομα έγινε γνώστης της «γλώσσας των θεών», όπως αποκαλούνταν τα σανσκριτικά. Δάσκαλός του υπήρξε ο Κανταρντάσα του Καζί, της πόλης των Βραχμάνων, τον οποίο ο Γαλανός αναφέρει σε μια σύντομη σημείωση, στο χειρόγραφό της μετάφρασης της Μπαγκαβάντ Γκίτα και ο Σίβα Ράμα, τον οποίο αναφέρει στη διαθήκη του.

Ξεχωριστός ανάμεσα στους λίγους ξένους που συνδέονταν με τον Γαλανό ήταν ο Ρώσος Πιότρ Φεντέροφ (Peter Federoff). Ο επίσκοπος Χέμπερ γράφει για αυτόν: «Υπάρχει επίσης κάποιος Ρώσος που ζει πολύ με τον Έλληνα». Ο Φεντέροφ πέθανε στο Μπεναρές και τον τάφο του έφτιαξε ο Γαλανός. Η επιγραφή στην ταφόπετρα αναφέρει: «SACRED ΤΟ ΤΗΕ MEMORY ΟF PETER FEDEROFF Native of Russia who died in the Prime of Life οn the 4th Jan. 1825», και ακολουθεί στα ελληνικά, «Ο ΞΕΝΟΣ Δ. ΓΑΛΑΝΟΣ ΤΩ ΞΕΝΩ ΠΕΤΡΩ ΤΩ ΡΩΣΣΩ».

Ο χαρακτήρας, η συμπεριφορά και διάφορα περιστατικά από τη ζωή του Γαλανού στο Μπεναρές καταγράφονται στις Αφηγήσεις ενός ταξιδιού στις άνω επαρχίες, του επίσκοπου Χέμπερ, που γράφτηκε το 1824. Σημειώνει ο Χέμπερ για τον Γαλανό, χωρίς να αναφέρει το όνομά του: «Ανάμεσά τους [δηλ. τους Ευρωπαίους που ζουν στα Βαρανάζι] υπάρχει και ένας Έλληνας, καλά εκπαιδευμένος με καλούς τρόπους που ζει εδώ πολλά χρόνια, με δικούς του πόρους και μελετά τα Σανσκριτικά. Άκουσα πολλά για αυτόν στο Αλλαχαμπάντ, για το μυστήριο του χαρακτήρα και της κατάστασής του. Είναι πολύ καλός γνώστης της αρχαίας γλώσσας της χώρας του και μιλά καλά τα Αγγλικά, τα Γαλλικά και τα Ιταλικά. Οι τρόποι του είναι τρόποι ευγενούς και επικοινωνεί ελάχιστα με τους Άγγλους, ενώ αντίθετα φαίνεται να γνωρίζει καλά τις πριγκιπικές οικογένειες των Ινδουϊστών. Η κυβέρνηση τον αντιμετώπιζε στην αρχή με καχυποψία, αλλά δεν υπήρξε κάτι μεμπτό στη συμπεριφορά του που να επιβεβαιώνει τις υποψίες τους. Είναι τόσο λίγοι οι Ευρωπαίοι που μένουν στην Ινδία, ώστε φαίνεται παράξενο το γεγονός ότι επιλέγει να μείνει κανείς εδώ με τη θέλησή του, μόνο και μόνο από την αγάπη του για τη σανσκριτική λογοτεχνία, όταν μάλιστα δε φαίνεται να παράγει κάποιο έργο επί του θέματος.»⁸

Αργότερα κάποιοι από τους συμπατριώτες του αναρωτιούνταν αν είχε γίνει Ινδουιστής, γιατί φορούσε ινδικά ενδύματα, είχε φίλους Βραχμάνους και έδειχνε παθιασμένος με τη σανκριτική γλώσσα και λογοτεχνία. Επιπρόσθετα, υπάρχει μια περίεργη σημείωση στο βιογραφικό τμήμα των Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος,⁹ όπου αναφέρεται ότι ο Γαλανός έγινε Βραχμάνος και ετιμάτο ως λόγιος και άγιος από τους Ινδούς και τους Ευρωπαίους. Πάντως, η δήλωση πως έγινε Βραχμάνος πιθανώς δεν είναι αληθής, γιατί Βραχμάνος γίνεται κανείς μόνον από γέννησης.

Η πλαστογραφία του Κεφαλά

Ο Νικόλας Κεφαλάς, Έλληνας καπετάνιος από τη Ζάκυνθο, που επισκέφθηκε τον Γαλανό στο Βαρανάσι (προφέρεται και Βαναράσι), πίστευε ότι ο λόγος για τον οποίο ο σοφός Αθηναίος μελέτησε και υιοθέτησε τα βραχμανικά έθιμα ήταν η προσπάθεια κατανόησης του ευγενικού και ηθικού τρόπου ζωής των Βραχμάνων. Αναφέρει επίσης ότι παρ’ όλα αυτά ο Γαλανός παρέμεινε Χριστιανός και υποδεικνύει το γεγονός ότι οι Ινδουϊστές δεν αποδέχονται τους αποστάτες. Η ευκολία όμως με την οποία εκινείτο ο συγκεκριμένος ξένος στην ινδική κοινωνία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένδειξη ότι το όραμά του καθοριζόταν πέρα από συγκεκριμένα ιδεολογικο-θρησκευτικά όρια.

Ο Κεφαλάς κέρδισε την εμπιστοσύνη του Γαλανού που του ενεχείρισε χειρόγραφα των μεταφράσεών του, για να παραδοθούν στις ελληνικές αρχές της Πελοποννήσου. Ο Κεφαλάς όμως παρέδωσε το σανσκριτικό κείμενο στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού και επιχείρησε το 1825 την πρώτη του ευρωπαϊκή μετάφραση, συνδυάζοντας την ελληνική μετάφραση με μια δική του ιταλική με το όνομά του. Στην εισαγωγή ο Κεφαλάς αυτοπαρουσιάζεται ως γενναίος ταξιδευτής ο οποίος, στα μακρινά του ταξίδια, συναντήθηκε με Βραχμάνους, από τους οποίους έλαβε σανσκριτικά κείμενα μεγάλης αξίας. Στη διαδικασία της πλαστογραφίας δεν ξεχνά μάλιστα να αναφέρει τη βοήθεια που του παρείχε ο Γαλανός:

«Βρέθηκα σε αυτή την πόλη να συζητώ με τους σοφότερους και επιφανέστερους. Ανάμεσά τους συνάντησα έναν διάσημο Μπραχμάνο, τον Γκατζανούνγκ, ο οποίος μου παρουσίασε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο Sommaria di sentenze morali del filosofo indiano Sanakea. Ο Σανακία είναι πλέον σεβαστός μεταξύ των Ινδών και ορισμένοι θεωρούν ότι έζησε στην εποχή της δυναστείας Ράμα-Πριτάρα περίπου το 2641 π.Χ. Το βιβλίο ήταν γραμμένο στην ιερή σανσκριτική διάλεκτο… Αλλά για καλή μου τύχη συνάντησα τον αθηναίο φιλόσοφο Δημήτριο Γαλανό, που ζούσε στην Ινδία επί 35 χρόνια. Γνώριζε πολύ καλά τις επιστήμες και την ινδική λογοτεχνία. Εκτός από τα Ελληνικά, τα Λατινικά και άλλες ευρωπαϊκές και ανατολικές γλώσσες, επίσης γνώριζε πολύ καλά τη σανσκριτική διάλεκτο και τα μυστήρια των Ινδών. Τον τιμούσαν οι Μπραχμάνοι και οι ταξιδιώτες όχι μόνο για τη σοφία αλλά και για το ηθικό του ανάστημα. Του ζήτησα να με βοηθήσει στη μετάφραση του έργου στη μητρική μας γλώσσα και ως καλός πατριώτης εκείνος (ο Γαλανός) συγκατατέθηκε, αφού ο Σανακία δεν ήταν ακόμη γνωστός σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή γλώσσα».¹⁰

Ο Κεφαλάς έκδωσε ένα ακόμη βιβλίο για την Ινδία με το μακρύ τίτλο «Περιγραφή της αρχαίας πόλης του Μπεναρές, του αρχαίου ινδικού πολυθεϊσμού, των λατρειών και των εθίμων αυτών των λαών γραμμένο από τον καπετάνιο Νικολό Κεφαλά, Έλληνα από τη Ζάκυνθο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στο έτος 1824, έκδοση του ιδίου και εικονογραφημένο με σχεδίασμα γεωγραφικού χάρτη της Ινδίας από τον ίδιο».¹¹ Σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας μιλά και πάλι ευνοϊκά για τον Γαλανό:

«Στην έρευνα που έκανα στο Μπεναρές για την ινδική θρησκεία με βοήθησε ο φιλόσοφος Δ. Γαλανός… Αξιοσέβαστος και ικανός άνθρωπος, ο οποίος, ακολουθώντας τα βήματα του Πυθαγόρα και του Πλάτωνα, μυήθηκε σε όλα τα ινδικά μυστήρια και ο οποίος μια μέρα θα πλουτίσει την Ευρώπη με τη βαθιά γνώση και τις ανακαλύψεις του.»

Η απάτη του Κεφαλά, που έκανε τυχαία γνωστό το σανσκριτικό κείμενο στην Ευρώπη, αποκαλύφθηκε λίγα χρόνια αργότερα, όταν τα χειρόγραφα του Γαλανού έφθασαν στην Ελλάδα. Στο χειρόγραφο αρ. 1855 της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος υπάρχει μια επιστολή που αναφέρει τα εξής: «Ο Δ. Γαλανός ο Αθηναίος μέσω του αξιότιμου καπετάνιου Νικόλαου Κεφαλά αποστέλλει τούτο το πρωτότυπο σανσκριτικό κείμενο και τη μετάφρασή του για να παραδοθεί στις ελληνικές αρχές της Πελοποννήσου. Ινδία, Δεκέμβριος 1823».¹²

Νόστος

Ο Γαλανός κρατούσε τακτική επικοινωνία με τους συγγενείς του στην Ελλάδα και μάθαινε τα νέα της ελληνικής επανάστασης από αγγλικές εφημερίδες. Πιθανώς επισκέφθηκε τους φίλους του στην Καλκούτα και την Ντάκα τη χρονιά που ξέσπασε η επανάσταση, όπως φαίνεται από την επιγραφή που χαράχτηκε κατ’ εντολή του ίδιου σε τάφο έλληνα φίλου του. Στην τελευταία επιστολή του προς τον ανιψιό του Παντολέοντα (14 Δεκ. 1832) ρωτά με μεγάλη αγωνία για την κατάσταση της χώρας και της οικογένειάς του:

Και για τη γη των πατέρων μου: Γράψε μου σε ποια κατάσταση βρίσκεται η χώρα; Είναι ευτυχής από τότε που απελευθερώθηκε ή ήταν ευτυχέστερη υπό τον ζυγό; Κοινοποίησέ μου τα ονόματα των ηγετών και των πολιτικών των Αθηναίων. Γράψε μου για το σπίτι του πατέρα σου, πόσους αδελφούς και αδελφές έχεις, ποιο είναι το όνομα της μητέρας σας και ποιανού κόρη είναι. Γράψε μου πώς είναι η οικογένεια της αδελφής μου και από ποια ασθένεια πέθανε ο Παναγής. Γράψε μου, αν γνωρίζεις, αν ο Παναγής έδωσε 1300 ρουπίες στην Εταιρεία Καλών Τεχνών. Σου έδωσε 500 ρουπίες ή όχι;¹³

Σε μια άλλη επιστολή (Δεκ. 1829), που έστειλε στον ανιψιό του Παντολέοντα, ο Γαλανός παραθέτει τον Ισοκράτη και τους σοφούς Ινδούς, προκειμένου να υποδείξει ότι εκείνοι που επιθυμούν να αποκτήσουν σοφία και ευημερία χρειάζεται να περάσουν από πολλές δυσκολίες, να αποχωριστούν τα σπίτια και τους συγγενείς τους και να ταξιδέψουν σε ξένες χώρες:

Εάν είσαι λογικός και άνθρωπος με πλατιά αντίληψη, τότε έλα σε μένα. Αν είσαι παράλογος, στενόμυαλος, λιγόψυχος και έχεις μυαλό σκλάβου, μείνε εκεί. Μείνε βάρβαρος, λαδέμπορος ή οινοπώλης, πούλα ρύζι και φασόλια. Εφόσον φέρεις το όνομα του πατέρα μου, αυτού του μεγάλου και καλού άνδρα, και καθώς ήκουσα πως είσαι οξύνους, θέλω να έρθεις εδώ σε μένα. Έγραψα στους πατέρες του όρους Σινά για σένα, αν αποφασίσεις να έλθεις. Πάρε μαζί σου ό,τι βιβλία, λεξικά και γραμματικές έχεις. Αν δεν έλθεις εσύ, θα έλθει κάποιος άλλος και θα γίνει κληρονόμος της γνώσης και της περιουσίας μου… Αλλά, παρόλο που βλέπεις ότι είναι δυνατά όλα αυτά τα καλά πράγματα, εσύ δε θέλεις να υποβληθείς σε λίγη δοκιμασία, αλλά είσαι και οκνηρός σαν να σε έσπρωξε στο λήθαργο κάποιο μαγικό φίλτρο. Αφυπνίσου άνθρωπε και γνώθι σεαυτόν. Γίνε Προμηθέας και όχι Επιμηθέας.

Εκφράζει την αγάπη του προς εκείνους που εκπαιδεύονται: «Όστις μανθάνει, και παιδεύεται, εκείνον έγω αγαπώ». Στην ίδια επιστολή, εκφράζει τη λαχτάρα, τον νόστο για την Ελλάδα μαζί με τον ανιψιό του, μετά από την ολοκλήρωση των μελετών του στην Ινδία, «… και τότε θα σε τιμούν και θα σε υμνούν [στην Ελλάδα] και θα σου δείχνουν το θαυμασμό τους».

Ο Παντολέων τελικά αποφάσισε να ταξιδέψει στην Ινδία και έφθασε στη Βεγγάλη στα τέλη του 1832. Ωστόσο, αντί να του υποδείξει να πάει αμέσως στο Βαναράζι, ο Γαλανός τον έστειλε να μελετήσει ελληνικά με τον πατέρα Ανανία στην Καλκούτα. Στην ίδια επιστολή, που ήταν πιθανώς η τελευταία της ζωής του, ο Γαλανός εξέφρασε έναν βαθύ σεβασμό για τους παλαιούς φίλους του στην Καλκούτα: «… όλο το σεβασμό που δείχνεις σε μένα, τόσο να δείξεις και περισσότερο ακόμα στον πολύ καλό φίλο μου Κωνσταντίνο Πανταζή, γιατί είναι το alter ego μου» και «… πήγαινε στην κατοικία του άλλου φίλου μου του Μανολάκη Αθανασίου να τον χαιρετήσεις και να του φιλήσεις το δεξί χέρι». Ο Γαλανός όμως δεν συνάντησε ποτέ τον ανιψιό του.

Ο θάνατος

Ο Γαλανός ασθένησε και πέθανε στις 3 Μαΐου του 1833, (είκοσι ημέρες πριν από την άφιξη του Παντολέοντα στο Βαρανάσι). Η Επιθεώρηση Ασιατικών Μελετών ανακοίνωσε σχετικά την ημέρα εκείνη: «Απεβίωσε στο Μπεναρές ο κος Δημήτριος Γαλανός στην ηλικία των 74. Ήταν ελληνικής καταγωγής, και αφιερώθηκε επί πολλά έτη με μοναδική επιμέλεια στη μελέτη της ιερής γλώσσας και της λογοτεχνίας των Ινδουϊστών. Άφησε πίσω του πολυάριθμες μεταφράσεις από τη σανσκριτική στην ελληνική γλώσσα».¹⁴

Ο θάνατος του Γαλανού καταγράφηκε στα επισκοπικά αρχεία του Μπεναρές (1833), που κατέληξαν εντέλει στην Επισκοπή του Αλλαχαμπάντ και στα αρχεία ενταφιασμών (1833) της Αρχιδιακονίας και επισκοπής της Καλκούτας, καθώς επίσης και στον πρώτο Κώδικα (1792-1914) της ελληνικής εκκλησίας στην Καλκούτα. Δεν αναφέρεται, όμως, πουθενά η αιτία θανάτου. Ο Σουλτζ υποθέτει ότι πιθανώς έπεσε θύμα της χολέρας η οποία, σύμφωνα με τις Ενθυμήσεις της Βόρειας Ινδίας (Λονδίνο, 1848), γραμμένες από τον Αιδεσιμότατο Γουΐλιαμ Μπάυερς (William Buyers), μάστιζε την πόλη του Βαναράσι εκείνη την περίοδο και έγινε η αιτία χιλιάδων θανάτων. Θάφτηκε στο χριστιανικό κοιμητήριο της πόλης που τον φιλοξένησε για το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του. Στην επιτύμβια πλάκα χαράχθηκε η παρακάτω επιγραφή:

ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΔΗΜΗΤΡΙOΥ ΓΑΛΑΝΟΥ ΤΟΥ ΑΘΗΝΑIOΥ (ακολουθούμενη από δύο γραμμές στα Φαρσί)

Το νόημα των γραμμών που συντέθηκαν σε φαρσί (επίσημη γλώσσα εκείνη την εποχή) από τον Μανσί Σιτάλ Σινχ (σοφό βραχμάνο, φίλο και δάσκαλο του Γαλανού) είναι λίγο πολύ ίδιο με την ελληνική μετάφρασή τους όπως καταγράφεται στο βιβλίο Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος:

Βαβαί εκατοντάκις! Ότ’ ο Δημήτριoς Γαλανός Απήλθεν εκ του κόσμου τούτου εις τας αιωνίους μονάς. Μετά κλαυθμού και οδυρμού το οίμοι! είπον έξω φρενών.

Απήλθε φευ! ο Πλάτων του Αιώνος

Το έργο

Ο Δημήτριος Γαλανός πέραν της καταγραφής των ινδικών ηθών μετέφρασε πολλά κείμενα από τα Σανσκριτικά. Έγραψε το μεγάλο Σανσκριτο-Αγγλο-Ελληνικό λεξικό, Λεξικό της Περσικής - Σανσκριτικής και Ελληνικής και επίσης Σανσκριτικό Ονομαστικό Λεξικό της ινδικής μυθολογίας. Το γλωσσολογικό του έργο διακρίνεται για τη βαθιά κλασική παιδεία, τη φιλοκαλία και επιμέλεια αυτού του ασυνήθιστου Έλληνα λόγιου που αναζήτησε και ασπάστηκε τα διδάγματα της ινδουιστικής φιλοσοφίας, όπως φαίνεται από τα παραπάνω, χωρίς όμως να απαρνηθεί τη χριστιανική του πίστη. Στις φωτοτυπημένες σελίδες του λεξικού του είναι εντυπωσιακή η καλλιγραφία της σανσκριτικής γραφής αλλά και το πλήθος των συνώνυμων λέξεων στα ελληνικά και στα αγγλικά που χρησιμοποιεί για να ερμηνεύσει τη σανσκριτική γλώσσα.

Παρόλο που δεν τα κατάφερε να επιστρέψει στην πατρίδα του, ο Γαλανός πρόφθασε όμως να κληροδοτήσει όλο το συγγραφικό του έργο και τα λεξικά του στην Ακαδημία Αθηνών, μαζί με μια σημαντική χρηματική δωρεά για την ίδρυση του νέου πανεπιστημίου. Το κληροδότημα πέρασε στη νεοσύστατη Εθνική Βιβλιοθήκη και το έργο του εκδόθηκε από υπαλλήλους της Βιβλιοθήκης που δεν γνώριζαν σανσκριτικά.

Σχεδόν 170 χρόνια μετά από τον θάνατό του επανεκδόθηκε το λεξικό του συγκεντρωμένο σε έναν τόμο. Ένα έργο που χρήζει πιθανώς ιδιαίτερης προσοχής, ίσως οφειλή μας σε έναν παράξενο Έλληνα διανοητή που έζησε μακριά από τον τόπο του και γεφύρωσε την ινδική φιλοσοφία με την ελληνική και κατ’ επέκταση ευρωπαϊκή διανόηση.

Οι παρατηρήσεις του, ιδιαίτερα σε επιστολές προς φίλους του, παρουσιάζουν ένα ιδιάζον χαρακτηριστικό. Για παράδειγμα προς τον πατέρα Γρηγόριο της Σίφνου, ιερέα που υπηρέτησε στην ελληνική εκκλησία της Ντάκα επί πέντε χρόνια έγραψε: «Προσεύχομαι στον Πατέρα Ωκεανό, τον Ποσειδώνα και τον ινδικό θεό Βαρούνα να είσαι καλοτάξιδος στην επιστροφή σου».¹⁵ Τούτη η τριπλή αναφορά παρουσιάζει μια σαφή τάση συγκρητισμού, που δικαιολογείται από την πολυετή μελέτη του στα σανσκριτικά κείμενα, αλλά και από μια βαθειά γνώση της ελληνικής μυθολογίας.

Από αυτή την άποψη ο Γαλανός δρα ως θρησκειολόγος, ανεξάρτητα από τις προσωπικές θρησκευτικές του αντιλήψεις. Πέραν της αδιαμφισβήτητης θέσης του ως φιλόσοφου διανοητή φαίνεται πως τα κίνητρά του έχουν έναν πρώιμο θρησκειολογικό χαρακτήρα. Αναφέρεται ότι μυήθηκε στα μυστήρια των Ινδουϊστών. Παρόλο που κάτι τέτοιο δεν αποδεικνύεται παρά μόνον έμμεσα από το πολύχρονο έργο του, που προϋποθέτει κατανόηση των γραφόμενων πέρα από εκείνη που μπορεί να επιτύχει κανείς με μόνο το φιλολογικό ενδιαφέρον, είναι πολύ πιθανό να μην είναι καθόλου άστοχος ο τίτλος που του αποδόθηκε, ο πρώτος «έλληνας Βραχμάνος». Οι Έλληνες των Ινδιών είναι σαφώς μια περίεργη ιστορία με αρχαιότατες ρίζες. Ο Γαλανός, όμως, ως χαρακτηριστικός εκπρόσωπός τους είναι η ζωντανή μαρτυρία για το πώς χτίζεται μια γέφυρα κατανόησης ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση και από αυτή την άποψη αξίζει του σεβασμού και του ενδιαφέροντός μας.

Εργογραφία

• Γαλανός, Δημήτριος, 2010, ΛΕΞΙΚΟ Σανσκριτικής-Αγγλικής-Ελληνικής. Εκδόσεις Κονιδάρη, Αθήνα. ISBN 978-960-392-123-3

Παραπομπές - σημειώσεις

• 1: Το πραγματικό όνομα του δάσκαλου του Γαλανού ήταν Παλαμάρης. Άλλαξε το όνομά του σε Παλαμάς, προς τιμή του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά (1296-1360), αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, που έγραψε το Απολογία υπέρ Αγίων Ησυχαστών για να υπερασπιστεί τον Ησυχασμό ενάντια στις επιθέσεις (π.χ. την υποτιμητική ονομασία «ομφαλοσκόποι») του μοναχού Βαρλαάμ.
• 2: Η Πατμιάδα Σχολή με την πλούσια βιβλιοθήκη της έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των ελληνόπαιδων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οι Τούρκοι φαίνεται πως καταπίεζαν όλες τις μορφές εκπαίδευσης εκτός από εκείνη που σχετιζόταν με προετοιμασία για την ιερωσύνη.
• 3: Ηλίας Τανταλίδης, Ινδική Αλληλογραφία, (Κωνσταντινούπολη, 1852), γράμματα 6 και 8 αντίστοιχα
• 4: Ιωάννης Γεννάδιος, Δημήτριoς Γαλανός ο Έλλην Ινδολόγος, (επανέκδοση, Έλληνισμός, Αθήνα, Φεβ.- Απρ. 1930), 6.
• 5: Η τεράστια αξία της περιουσίας του Γαλανού, η οποία, μετά θάνατό του, αξιολογήθηκε περίπου στα 75-80.000 χρυσά φράγκα, θέτει ερωτηματικά σχετικά με τη φύση της εργασίας του στη Βεγγάλη. Ο επίσκοπος Heber τον περιέγραψε ως συνταξιούχο συνεργάτη ενός εμπορικού πρακτορείου της Καλκούτας και ο δικηγόρος του Πανταζή τον ανέφερε ως Έλληνα εμπορικό πράκτορα του Μπεναρές. Βλ. έγγραφο no. II, στο Maria Burgi-Kyriazi, Demetrios Galanos - Énigme de la Renaissance orientale, (Lίbrairie d’ Amerique et d’ Οrient, Paris, 1984), σελ. 126.
• 6: Το Βαρανάσι, επίσης γνωστό ως Μπεναρές και Κασί, η πόλη του φωτός, είναι αρχαίο πολιτιστικό και εκπαιδευτικό κέντρο στην πολιτεία Ούταρ Πρατές. Έχει αναγνωριστεί παραδοσιακά ως θρησκευτική πρωτεύουσα των Ινδουϊστών με τον ίδιο τρόπο που είναι θρησκευτικό κέντρο η Μέκκα για τους Μουσουλμάνους και η Ιερουσαλήμ για τους Χριστιανούς. Οι μαχαραγιάδες του Μπεναρές και οι άλλοι βασιλείς που έκτισαν ανάκτορα στη δυτική όχθη του Γάγγη ήταν γνωστοί προστάτες των τεχνών και της γνώσης.
• 7: Ο Σιτάλ Σινχ γεννήθηκε το 1773 και ορίστηκε διοικητής από τον μαχαραγιά (βασιλέα) του Μπεναρές Ουντίτα Ναραγιάνα Σινχ. Γνώριζε πολλές γλώσσες, είχε άριστες διοικητικές ικανότητες και ήταν εξαίρετος λόγιος και ποιητής, γνωστός με το υποκοριστικό Μπεκχούντ. Βλ. Η.Η. Wi1son, Religious Sects οι India (1861), ed. E.R. Rose, reprint Calcutta, 1952).
• 8: Επίσκοπου Χέμπερ, Αφηγήσεις ενός ταξιδιού στις άνω επαρχίες, (1824), Τόμ. 1 σελ. 329
• 9: Δ. Γαλανού, Ινδικών Μεταφράσεων Πρόδρομος, Αθήνα, 1845, σελ. Χ
• 10: Schulz, JAOS, νοl. LXXXIX, nο. 2, (Apri1-June 1969), σελ. 351. Επιπλέον λεπτομέρειες για τον Ν. Κεφαλά και τη συνάντησή του με τον Γαλανό βλ.: Σαράντος Ι. Καργάκος, Δημήτριος Γαλανός ο Αθηναίος (1760-1833) - ο Πρώτος Ευρωπαίος Ινδολόγος, (Gutenberg, Αθήνα, 1994), 54-61.
• 11: Desccrizione delle citta di Benares nell India, dell’Indiano politeismo, suo culto. e costumi, di quei popοli: latto dal viaggiatore Cap. Niccolo Chefala, Greco di Zante, nel suo viaggio nell’anno 1824. Dal medesimo publicata e corredatα d’una carta Geografica dell’1ndia da esso disegnata, dai Torci in Claudo Masi, Livorno, 1826
• 12: Schulz, ό.π. 350
• 13: Schulz, JAOS, 350-1.
• 14: The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign Ιndia, China and Australia, XIl, 2, 1833. Βλ. Schulz, JAOS, 339
• 15: Paul Byron Noms, Ulysses in the Raj, (British Association for Cemeteries in South Asia, Lon­don, 1992), 53-54
• 16: Σπυρίδων Λάμπρος (1896). Οι Ευεργέται και Καθηγηταί του Εθνικού Πανεπιστημίου. Αθήνα: Εστία. 

Βιβλιογραφία

• Burgi-Kyriazi, M., 1984, Demetrios Galanos - Énigme de la Renaissance orientale, Lίbrairie d’ Amerique et d’ Οrient, Paris.
• Γαλανός, Δημήτριος, 2010, ΛΕΞΙΚΟ Σανσκριτικής-Αγγλικής-Ελληνικής, Εκδόσεις Κονιδάρη, Αθήνα, ISBN 978-960-392-123-3
• Γεννάδιος, Ι,, 1930, Δημήτριoς Γαλανός ο Έλλην Ινδολόγος, επανέκδοση Φεβ.- Απρ., Έλληνισμός, Αθήνα
• Καργάκος, Σ.Ι., 1994, Δημήτριος Γαλανός ο Αθηναίος (1760-1833)-ο Πρώτος Ευρωπαίος Ινδολόγος, Gutenberg, Αθήνα
• Vassiliades, Demetrios, Th., 2000, The Greeks in India, Munshiram Manoharlal Publishers Pvt Ltd, New Delhi
• Wi1son, Η.Η., 1952 reprint, Religious Sects in India (1861), ed. E.R. Rose, Calcutta
• "Ο ΞΕΝΟΣ ΣΤΟΝ ΞΕΝΟ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΑΛΑΝΟΣ, ΜΠΕΝΑΡΕΣ". Ντοκυμαντέρ διάρκειας 51' γυρισμενο στην Ελλάδα και την Ινδία το 2001 από τον σκηνοθέτη Γιάννη Τριτσιμπίδα. (Εχει μεταδοθεί από το Κανάλι της Βουλής). Στοιχεία στο site: www.tritsibidas.gr
• Σπύρου, Μιλτιάδης, Αθαν. 2023. «Δημήτριος Γαλανός - Η ζωή και το άγνωστο έργο του στις Ινδίες», Ελληνο-Ινδική Εταιρεία Πολιτισμού και Ανάπτυξης, Αθήνα, ISBN 978-618-82624-6-1

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Φωτογραφίες και πρόσθετη βιβλιογραφία από την Ελληνο-Ινδική Εταιρεία Πολιτισμού και Ανάπτυξης (ΕΛΙΝΕΠΑ).

• "FROM FOREIGNER TO FOREIGNER. DEMETRIOS GALANOS, BENARES". Documentary film of a 51 min. duration, shot in Athens and India, by director Yannis Tritsibidas: www.tritsidas.gr
• Διεθνές Συνέδριο «Δημήτριος Γαλανός και η κληρονομιά του: Ινδο-Ελληνικές σπουδές 1790-2018», Νέο Δελχί και Βαρανάσι, 2018.
• «Το ερευνητικό έργο του Ινδολόγου Μιλτιάδη Σπύρου και οι άγνωστες δημοσιεύσεις του Δημητρίου Γαλανού στις Ινδίες», Εκδήλωση στην Ακαδημία Αθηνών, 2023.