Pumunta sa nilalaman

Cagayan de Oro

Mga koordinado: 8°29′N 124°39′E / 8.48°N 124.65°E / 8.48; 124.65
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Cagayan de Oro

Dakbayan sa Cagayan de Oro

Lungsod ng Cagayan de Oro
Mataas na urbanisadong lungsod
Opisyal na sagisag ng Cagayan de Oro
Sagisag
Mapa ng Misamis Oriental na nagpapakita ng lokasyon ng Cagayan de Oro.
Mapa ng Misamis Oriental na nagpapakita ng lokasyon ng Cagayan de Oro.
Map
Cagayan de Oro is located in Pilipinas
Cagayan de Oro
Cagayan de Oro
Lokasyon sa Pilipinas
Mga koordinado: 8°29′N 124°39′E / 8.48°N 124.65°E / 8.48; 124.65
Bansa Pilipinas
RehiyonHilagang Mindanao (Rehiyong X)
LalawiganMisamis Oriental
DistritoUna hanggang pangalawang Distrito ng Misamis Oriental
Mga barangay80 (alamin)
Pagkatatag1871
Ganap na Bayan1871
Ganap na LungsodHunyo 15, 1950
Pamahalaan
 • Punong LungsodOscar Moreno (PDP-Laban)
 • Pangalawang Punong LungsodRainier Joaquin Uy (PDP-Laban)
 • Manghalalal372,293 botante (2022)
Lawak
 [1]
 • Kabuuan412.80 km2 (159.38 milya kuwadrado)
Populasyon
 (Senso ng 2020)
 • Kabuuan728,402
 • Kapal1,800/km2 (4,600/milya kuwadrado)
 • Kabahayan
190,225
Ekonomiya
 • Kaurian ng kitaika-1 klase ng kita ng lungsod
 • Antas ng kahirapan6.80% (2021)[2]
 • Kita₱4,239,453,936.00 (2020)
 • Aset₱11,848,072,732.00 (2020)
 • Pananagutan₱3,244,265,210.00 (2020)
 • Paggasta₱3,854,871,400.00 (2020)
Sona ng orasUTC+8 (PST)
Kodigong Pangsulat
9000
PSGC
104305000
Kodigong pantawag88
Uri ng klimaTropikal na kagubatang klima
Mga wikaSebwano
Wikang Binukid
Wikang Subanon
wikang Tagalog
Websaytcagayandeoro.gov.ph

Ang Lungsod ng Cagayan de Oro (Cebuano: Dakbayan sa Cagayan de Oro); ay isang lungsod at kabisera ng lalawigan ng Misamis Oriental, Pilipinas. Nagsisilbi itong sentro ng rehiyon at ng kalakalan sa Hilagang Mindanao (Rehiyon X), at bahagi ng umuunlad na Kalakhang Cagayan de Oro, kasama ang lungsod ng El Salvador.

Matatagpuan ang lungsod ng Cagayan de Oro sa gitnang baybayin ng hilagang Mindanao na nakaharap sa Look ng Macajalar at naghahanggan sa mga bayan ng Opol sa kanluran; Tagoloan sa silangan, at sa mga lalawigan ng Bukidnon at Lanao del Norte sa katimugang bahagi ng lungsod. Ayon sa senso ng 2020, ito ay may populasyon na 728,402 sa may 190,225 na kabahayan. Ito ang ika-10 pinakamataong lungsod sa Pilipinas.

Taong 2017 sa pagbabago ng Pederalismo sa Pilipinas, Ang lungsod ng Cagayan de Oro ang hinirang pa rin bilang kapitolyo sa Northern Mindanao.

Etimolohiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang pangalang Cagayan de Oro (lit. Ilog ng Ginto)[3] ay maaaring masubaybayan sa pagdating ng mga Espanyol na Augustinian Recollect prayle noong 1622, ang lugar sa paligid ng Himologan (ngayon ay Huluga), ay kilala na bilang "Cagayán". Maagang nakasulat na mga dokumento ng Espanya noong ika-16 na siglo ay tinukoy na ang lugar bilang "Cagayán".

Ang rehiyon ng Hilagang Mindanao, na kinabibilangan ng Cagayan de Oro, ay ipinagkaloob bilang isang encomienda sa isang tiyak na si Don Juan Griego noong Enero 25, 1571. Noon ay dating Bise Presidente ng Pilipinas na si Emmanuel Pelaez na dumugtong sa "de Oro" sa Cagayan.

Ang pangalang "Cagayan" ay ibinabahagi ng iba pang mga lugar sa Pilipinas; kasama dito ang lalawigan ng Cagayan sa hilagang Luzon, ang mga Cagayancillo sa hilagang Sulu Sea, at ang dating Cagayan de Sulu, na kasalukuyang pinangalanan Mapun, isang isla sa Tawi-Tawi.

Kasaysayan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Panahon ng Klasikal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Cagayan de Oro ay tinitirhan ng mga kultura ng Late Neolithic hanggang sa Iron Age Austronesian. Ang pinakalumang labi ng tao na natuklasan ay mula sa Huluga Caves, na dating ginamit bilang isang libingan ng mga katutubo. Ang isang skullcap na ipinadala sa Scripps Institution of Oceanography noong 1977 ay pinetsahan mula sa pagitan ng 350 at 377 AD.

Ang mga kuweba ay nagbunga ng maraming mga artepakto, ngunit ang karamihan sa mga lugar ay napinsala ng mga nangongolekta ng guano at mga apisyonadong treasure hunters. Kaugnay sa kuweba ay ang Huluga Open Site, pinaniniwalaan na ang lugar ng pangunahing pre-kolonyal na pag-areglo sa rehiyon na kinilala bilang "Himologan" ng mga unang misyonero ng Espanya.[4][5][6] Matatagpuan ang lugar na halos walong kilometro mula sa kasalukuyang Cagayan de Oro.

Ang pagtuklas ng isang libingang lugar noong 2009 ay ang labi ng Song Dynasty (960-1279 AD) celadon ware at panahon ng Sukhothai (1238–1347 AD) Sangkhalok ceramic ware, bilang karagdagan sa mga burloloy ng katawan at kagamitan sa bato. Ipinapahiwatig nito na ang rehiyon ay bahagi ng sinaunang maritime trading network ng Timog-Silangang Asya. Ang mga bungo na nakuha mula sa mga site ay nagpapakita na ang katutubong Kagay-anon ay nagsagawa ng artipisyal na deformation ng cranial mula pagkabata bilang isang marka ng katayuan sa lipunan, katulad ng mga bungo mula sa mga arkeolohikong lugar sa kalapit na Butuan.[7]

Ang Huluga Open Site ay pinansala noong 2001 upang magbigay daan sa isang proyekto upang gumawa ng tulay ng lokal na administrasyon. Ito ang pinagmulan ng kontrobersya nang ibasura ng isang pangkat mula sa Unbersidad ng Pilipinas-Programa sa Arkeolohikal na Pag-aaral ang arkeolohikal na kahalagahan ng site sa pamamagitan ng pagdedeklara na ito bilang isang "lugar na tulad ng kampo" at hindi isang paninirahan at sa gayon ay hindi karapat-dapat sa proteksyon sa ilalim ng batas. Sinabing ng mga lokal na conservationist na ang koponan ng UP-ASP ay naiimpluwensyahan ng pamahalaang lokal kaya't maaaring magpatuloy ang proyekto sa tulay. Ang lugar ay hindi pa rin protektado at patuloy na quarried, sa kabila ng mga protesta ng mga lokal na historyano at arkeologo.[8][9][10][11]

Panahon ng Kolonyal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Panahon ng Espanyol

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang paninirahan ng mga Himologan ay sakop pa rin ng oras ng pagdating ng mga Europeo. Sa 1622, dalawang Espanyol na misyonero ay dumating sa paninirahan at inilarawan nila ito bilang paninirahan ng mga Bukidnon Lumad at naglalayag na mga Bisaya na tinatawag na "Dumagat". Inilarawan nila ang mga kalalakihan ng pamayanan na may tatu tulad ng ibang mga Bisaya at ang mga kababaihan na pinalamutian ng mga alahas, na ang ilan ay ginintuan.

Demograpiko

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa senso ng 2020, ang lungsod ay may populasyon ng 728,402. Ito ang ika-10 na pinakapopular na lungsod ng Pilipinas.

Batay sa 2000 na senso, halos 44 porsyento ng populasyon sa Cagayan de Oro ay ethnically mixed, 22.15 porsyento bilang Cebuano, 4.38 porsyento bilang Boholano, habang 28.07 ay kinilala bilang mula sa iba pang pangkat etniko tulad nang Higaonon, Maranao, Maguindanaon, Tausug, Bikolano, Hiligaynon, Ilokano, Kapampangan at Waray.

Senso ng populasyon ng
Cagayan de Oro
TaonPop.±% p.a.
1903 10,937—    
1918 28,062+6.48%
1939 53,194+3.09%
1948 54,293+0.23%
1960 68,274+1.93%
1970 128,319+6.51%
1975 165,220+5.20%
1980 227,312+6.59%
1990 339,598+4.10%
1995 428,314+4.44%
2000 461,877+1.63%
2010 602,088+2.69%
2015 675,950+2.23%
2020 728,402+1.48%
Sanggunian: PSA[12][13][14][15]


Rehiliyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Roman Katoliko

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Roman Katoliko ay nangingibabaw na rehiliyon sa lungsod, na may 70 porsyento sa populasyon ng Cagayan de Oro. Pinamamahalaan ito ng Archdiocese ng Cagayan de Oro, na binubuo ng tatlong mga probinsyang sibil ng Misamis Oriental, Bukidnon, at Camiguin sa Hilagang Mindanao, pati na rin ang buong rehiyon ng Caraga.

Kristiyanismo ng Protestante at Ebangheliko

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Islam

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ibang rehiliyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Wika

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Cebuano ang sinasalitang wika sa lungsod, dahil sa pagdagsa ng mga mananalitang Cebuano mula sa Kabisayaan. Pangunahing ginagamit ang Ingles sa kalakalan at edukasyon. Karamihan sa mga naninirahan sa lungsod ay bihasa sa Filipino, Cebuano, Hiligaynon, Waray at Maranao. Mayroon ding mga mga residente na marunong magsalita ng mga wikang Ilokano, Kapampangan, Higaonon, Maguindanaon at Tausug.

Kultura at sining

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Maraming mga tanyag na pagdiriwang sa lungsod. Bawat barangay o baryo ay may kanya-kanyang mga pista na nagdiriwang nang kani-kanilang mga santong patron.

Ang Kagay-an Festival, ay isang malaking pista na ipinagdiriwang sa Cagayan de Oro. Ipinagdiriwang nito ang kanilang patrong santo na si San Agustin ng Hippo, na ginaganap tuwing buwan ng Agosto. Ang salitang "Kagay-an" ay nangangahulugang "ilog" sa tagalog.

Ang Charter Day ay isang pagdiriwang sa lungsod, kung saan ipinagdiriwang ang pagiging lungsod ng Cagayan de Oro noong Hunyo 15, 1950.

Edukasyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Talaan ng mga unibersidad at kolehiyo sa Pilipinas

Ang lungsod ay may limang pribadong unibersidad/kolehiya: Cagayan de Oro College, Capitol University, Liceo de Cagayan University, Lourdes College, at Xavier University – Ateneo de Cagayan. Ang University of Science and Techonology of Southern Philippines ay ang tanging unibersidad ng estado sa lungsod.[16] Ang iba pang mga institusyong mas mataas ang edukasyon ay kinabibilangan ng Southern Philippines College, Pilgrim Christian College, St. Mary's Academy of Carmen na pinamamahalaan ng RVM Sisters, Informatics Institute at STI College - Cagayan de Oro na may mga programa ng Senior High School. Mayroon ding ibang mga banyagang paaralan sa lungsod na may mga programa sa pag-aaral.

Kabilang sa mga kilalang pampubliko at pribadong paaralang elementarya at high school ang Cagayan de Oro National High School, Bulua National High School, Misamis Oriental General Comprehensive High School, Gusa Regional Science High School - X, City Central School, St. Mary's School, Corpus Christi School Naka-arkibo 2021-10-18 sa Wayback Machine., The Abba's Orchard Montessori School, Merry Child School, International School, Marymount Academy, Vineyard International Polytechnic College, at Montessori de Oro. Mayroon ding mga paaralan sa Cagayan de Oro na gumagamit ng sistemang Accelerated Christian Education. Dalawa sa mga paaralang ito ay kinabibilangan ng sangay ng Cavite Bible Baptist Academy-CDO, at Shekinah Glory Christian Academy. Mayroong dalawang mga paaralang Tsino sa lungsod: ang Kong Hua School (Roman Catholic) at Oro Christian Grace School (isang Evangelical Christian school). Mayroong dalawang mga paaralang pang-internasyonal na pinamamahalaan ng mga Koreano, katulad: Nanuri International School Naka-arkibo 2021-10-19 sa Wayback Machine. at Immanuel Mission International School.

Medya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

TV

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • DXCO TeleRadyo Channel 2
  • ABS-CBN Northern Mindanao (Channel 4)
  • RPN DXKO TeleRadyo (Channel 5)
  • RMN DXCC TeleRadyo (Channel 8)
  • IBC DXMG TeleRadyo (Channel 10)
  • DXIF TeleRadyo Channel 12
  • 5 Mindanao (Channel 21 in Davao Relay)
  • GMA Northern Mindanao (Channel 35)

Radyo

[baguhin | baguhin ang wikitext]

AM

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • DXIF Bombo Radyo 729
  • DXCC RMN 828
  • DXIM Radyo Pilipinas 936
  • DZRH 972
  • DXCO Radyo Pilipino 1044
  • DXCL Radyo5 1098
  • DXRU Aksyon Radyo 1188
  • IBC DXMG Radyo Budyong 1278
  • RPN DXKO Radyo Ronda 1368
  • DXJR Radyo Lumad 1575

FM

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • RJ 88.5
  • Magic 89.3
  • 90.3 Strong Radio
  • 91.9 MOR
  • 92.7 Radyo ni Juan
  • 93.5 Home Radio
  • 94.3 Wild FM
  • 95.7 Mellow Touch
  • 96.9 Easy Rock
  • 99.1 iFM
  • 99.9 Magmum Radio
  • Barangay FM 100.7
  • 101.5 Radyo Singko
  • 102.5 Brigada News FM
  • The New J 103.3
  • 103.9 Marian Radio
  • 104.7 Yes The Best
  • 106.3 Radyo Natin
  • 107.9 Win Radio

Lokal na pamahalaan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang pamahalaang pampulitika ng lungsod ay binubuo ng alkalde, bise alkalde, dalawang kinatawan ng distrito ng kongreso, labing anim na konsehal, isang kinatawan ng Sangguniang Kabataan (SK) Federation at isang kinatawan ng Association of Barangay Captains (ABC). Ang bawat opisyal ay inihalal sa publiko para sa tatlong taong termino.

Ang mga sumusunod ay ang mga kasalukuyang opisyal ng lungsod ng Cagayan de Oro:[17]

Mga barangay at pambatasang distrito

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Lungsod ng Cagayan de Oro ay nahahati sa 80 na mga barangay. Nahahati ang mga ito sa dalawang distritong pangkinatawan, 24 na barangay ay nasa Unang Distrito (Kanluran) at 56 na barangany sa Ikalawang Distrito (Silangan), na ang ilog ng Cagayan ang nagsisilbing natural na hangganan. Ang lungsod ay may 57 barangay na urban at 23 barangay na rural.

Distrito Sub-distrito

(# ng mga barangay)

Populasyon
(sa 2010) 		Mga barangay
Una Non-Poblacion (24) 290,913
Ikalawa Non-Poblacion (16) 311,176
Poblacion (40)

Kinikilalang tao

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Relasyong internasyonal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Twin towns o sister cities

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Cagayan de Oro ay may sister cities sa buong mundo, bilang inuri ng pamahalaang lungsod.

Mga kawing panlabas

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ "Province: Misamis Oriental". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ Elizaga, Elson T.; Reid, Lawrence A. "The Meaning of Cagayan". elson.elizaga.net. Inarkibo mula sa orihinal noong Nobiyembre 25, 2019. Nakuha noong December 7, 2019. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (tulong)
  4. ↑ Montalvan, Antonio J. II (Oktubre 16, 2009). "History of Cagayan de Oro". Heritage Conservation Advocates. p. 2. Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 13, 2012. Nakuha noong Setyembre 13, 2012.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ Dizon, Eusebio Z.; Pawlik, Alfred F. (Setyembre 2010). "The lower Palaeolithic record in the Philippines". Quaternary International. 223–224: 444–450. Bibcode:2010QuInt.223..444D. doi:10.1016/j.quaint.2009.10.002.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ Ostique, Lourd. "Huluga Chronology". Heritage Conservation Advocates. Museo de Oro, Xavier University. Inarkibo mula sa orihinal noong 31 Disyembre 2018. Nakuha noong 30 Disyembre 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ Montalvan, Antonio J., II. "New Archaeological Site Discovered in Cagayan de Oro". Heritage Conservation Advocates. Inarkibo mula sa orihinal noong 31 Disyembre 2018. Nakuha noong 30 Disyembre 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  8. ↑ Ostique, Lourd. "Huluga Chronology". Heritage Conservation Advocates. Museo de Oro, Xavier University. Inarkibo mula sa orihinal noong 31 Disyembre 2018. Nakuha noong 30 Disyembre 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Elizaga, Elson. "Dr. Erlinda M. Burton". Mindanao Goldstar Daily. Blg. 15 October 2018. Nakuha noong 30 Disyembre 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ Gomez, Herbie S. (5 Hulyo 2003). "Builders, Archaelogists Clash in Cagayan de Oro: Development vs Cultural Heritage". Bulatlat. Nakuha noong 30 Disyembre 2018.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Hernandez, Vito (2011). "Using International Heritage Charters in Philippine Cultural Resource Management". Sa Miksic, John N.; Goh, Geok Yian; O'Connor, Sue (mga pat.). Rethinking Cultural Resource Management in Southeast Asia: Preservation, Development, and Neglect. Anthem Press. p. 181. ISBN 9780857283894.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ Census of Population (2015). "Region X (Northern Mindanao)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ Census of Population and Housing (2010). "Region X (Northern Mindanao)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  14. ↑ Censuses of Population (1903–2007). "Region X (Northern Mindanao)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: url-status (link)
  15. ↑ "Province of Misamis Oriental". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ The 14th Congress of the Philippines (Enero 7, 2009). "R.A. No. 9519, Mindanao University of Science and Technology Charter". Philippine Law Info. Inarkibo mula sa orihinal noong Mayo 31, 2012. Nakuha noong Setyembre 13, 2012.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ "Officials in Cagayan de Oro City". Elizaga. Inarkibo mula sa orihinal noong Nobyembre 2, 2012. Nakuha noong Setyembre 13, 2012.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  18. ↑ "South Bay Facts". Los Angeles Times. Hulyo 31, 1986. Nakuha noong Setyembre 13, 2012.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ "Minutes of the Lawndele City Council Regular Meeting" (PDF). City Government of Lawndale City. Disyembre 19, 2011. p. 8. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Agosto 29, 2012. Nakuha noong Setyembre 13, 2012.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ Fuentes Ian A. CdeO To Get 5 Fire Trucks Donation From Tainan , www.cagayandeoro.gov.ph Naka-arkibo August 3, 2013, sa Wayback Machine.
  21. ↑ "Jaraula Attends Int'l Trade Fair in Harbin" , www.cagayandeoro.gov.ph Naka-arkibo August 3, 2013, sa Wayback Machine.
  22. ↑ Elson T. Elizaga Neglecting Our Ancient City , Letter.
  23. ↑ Requiroso, Lorebeth C. (5 Oktubre 2012). "Cagayan De Oro City adopts Gwangyang, Korea as sister city". Philippine Information Agency. Inarkibo mula sa orihinal noong 2 Nobyembre 2012.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  24. ↑ "Sister Cities". Local Government of Quezon City. Inarkibo mula sa orihinal noong 30 Abril 2016. Nakuha noong 22 Agosto 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  25. ↑ "Cagayan de Oro, Imus City sign sisterhood pact". 17 Oktubre 2019.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cagayan_de_Oro&oldid=2131923"