نمایش مبدأ برای زبان لری

{{حص-۳۰–۵۰۰|کوچک=بله}}
{{تغییر مسیر|لری}}
{{Infobox language
| name = لری
| nativename = زڤوݩ لٛۏری
| image = Luri in Nastaliq.png
| states = [[ایران]]،{{سخ}}بخش‌هایی از شرق [[عراق]].<ref>{{Ethnologue18|lrc|Northern Luri}}</ref><ref name="Beth Dougherty; Edmund Ghareeb (2013) p 209">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZmQYAgAAQBAJ&pg=PA209|title=Historical Dictionary of Iraq|first1=Beth K.|last1=Dougherty|first2=Edmund A.|last2=Ghareeb|date=2013|series=Historical Dictionaries of Asia, Oceania, and the Middle East|edition=2nd|place=Lanham|publisher=Scarecrow Press|page=209|isbn=978-0-8108-6845-8}}</ref>
| region = مرکز و جنوب [[زاگرس]]
| ethnicity = [[مردم لر]]
| speakers = بیش از ۴ میلیون<ref name="Erik John Anonby 2003 pp 171-197">{{cite journal|last=Anonby|first=Erik John|date=July 2003|url=http://anonby.balafon.net/wp-content/uploads/2007/06/jra-172-171-197.pdf|title=Update on Luri: How many languages?|journal=Journal of the Royal Asiatic Society|series=Series 3|volume=13|issue=2|pages=171–197|doi=10.1017/S1356186303003067|access-date=۱ ژوئیه ۲۰۱۱|archive-date=۱ مه ۲۰۱۵|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501053458/http://anonby.balafon.net/wp-content/uploads/2007/06/jra-172-171-197.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="R. Fazel 1984">G. R. Fazel, ‘Lur’, in Muslim Peoples: A World Ethnographic Survey, ed. R. V. Weekes (Westport, 1984),
pp. 446–447</ref>{{سخ}}حدود ۵ میلیون<ref>{{Cite encyclopedia |last=Anonby|first=Erik J.|url=http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii|title=LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status|encyclopedia=Encyclopædia Iranica|issn=2330-4804|date=20 December 2012|access-date=2019-04-14|quote=In 2003, the Lori-speaking population in Iran was estimated at 4.2 million speakers, or about 6 percent of the national figure (Anonby, 2003b, p. 173). Given the nationwide growth in population since then, the number of Lori speakers in 2012 is likely closer to 5 million.}}</ref>
| date =
| familycolor = Indo-European
| fam2 = [[زبان‌های هندوایرانی|هندوایرانی]]
| fam3 = [[زبان‌های ایرانی|ایرانی]]
| fam4 = [[زبان‌های ایرانی غربی|ایرانی غربی]]
| fam5 = [[زبان‌های ایرانی جنوب غربی|جنوب غربی]]
| dia1 = [[لری شمالی]]
| dia2 = [[گویش بختیاری]]
| dia3 = [[لری جنوبی]]
| dia4 = [[کمزاری]]
| lc1 = lrc
| ld1 = لری شمالی
| lc2 = bqi
| ld2 = گویش بختیاری
| lc3 = luz
| ld3 = لری جنوبی
| glotto = luri1252
| glottorefname = Luric
}}

'''زبان لُری''' {{به لری|زۊن لٛوْری‎}}<ref name=ethnologue>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ethnologue.com/language/lrc| عنوان = Luri, Northern| تاریخ بازدید = ۲۸ ژوئن ۲۰۲۱| نویسنده = | تاریخ = | ناشر = [[اتنولوگ]]| زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = https://archive.today/20140209170736/http://www.ethnologue.com/language/lrc| تاریخ بایگانی = ۹ فوریه ۲۰۱۴| url-status = live}}</ref> یک [[زبان‌های ایرانی جنوب غربی|زبان ایرانی جنوب غربی]] است که توسط [[مردم لر]] ساکن و کوچ‌نشین در منطقه بزرگی در غرب و جنوب [[ایران]] شامل استان‌های [[استان لرستان|لرستان]]، [[چهارمحال و بختیاری]]، [[کهگیلویه و بویراحمد]] و همچنین جنوب [[استان ایلام|ایلام]]، جنوب [[استان همدان|همدان]]، نیمه شرقی [[استان خوزستان]]، شمال غرب [[استان فارس|فارس]]، شمال غرب [[استان بوشهر|بوشهر]] و جنوب غرب [[استان اصفهان|اصفهان]] گویش می‌شود. این زبان در کنار [[فارسی]] به شاخه جنوبی [[زبان‌های ایرانی غربی]] تعلق دارند.<ref name="lori-dialects">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects| عنوان = LORI DIALECTS| تاریخ بازدید = ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده = | تاریخ = | ناشر = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]| زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = https://web.archive.org/web/20140924041723/http://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects| تاریخ بایگانی = ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۴| url-status = bot: unknown}}</ref>

زبان‌های لری خود به دو گروه متمایز متناظر با تمایز بین [[لر بزرگ]] و [[لر کوچک]] تقسیم می‌شوند.<ref name="lori-dialects<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation| عنوان =IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS (2) Documentation| تاریخ بازدید =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =| ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]]| زبان =انگلیسی| نشانی بایگانی =https://web.archive.org/web/20140809070426/http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation| تاریخ بایگانی =۹ اوت ۲۰۱۴| url-status =bot: unknown}}</ref> زبان لری همانند [[زبان فارسی]] نواده‌ای از [[زبان فارسی میانه|زبان پارسی میانه]] است<ref name="Erik John Anonby pp 171-197">{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =Anonby | نام =Erik John | پیوند نویسنده =http://www.sil.org/resources/archives/4867 | عنوان =Update on Luri: How many languages? | ترجمه = | جلد = | سال =02, Jul 2003 | ناشر =Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series) | مکان = | شابک = | صفحه =171-197 | پیوند =http://anonby.balafon.net/wp-content/uploads/2007/06/jra-172-171-197.pdf | تاریخ بازبینی =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴ | نشانی بایگانی =https://web.archive.org/web/20150501053458/http://anonby.balafon.net/wp-content/uploads/2007/06/jra-172-171-197.pdf | تاریخ بایگانی =۱ مه ۲۰۱۵ | url-status =dead}}</ref> و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد.<ref name="Erik John Anonby pp 171-197"/> ریشه [[زبان‌های ایرانی]]، لری-بختیاری و سایر گویش‌های لری مانند [[زبان فارسی]] به [[پارسی میانه]] و از طریق [[زبان فارسی میانه|پارسی میانه]] به [[پارسی باستان]] برمی‌گردد؛<ref name="isfahan-xxi">{{یادکرد وب| نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/isfahan-xxi-provincial-dialects| عنوان =Isfahan xxi. PROVINCIAL DIALECTS| تاریخ بازدید =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =| ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]| زبان =انگلیسی| نشانی بایگانی =https://web.archive.org/web/20140924041058/http://www.iranicaonline.org/articles/isfahan-xxi-provincial-dialects| تاریخ بایگانی =۲۴ سپتامبر ۲۰۱۴| url-status =bot: unknown}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =Yar-Shater | نام =Ehsan | پیوند نویسنده = | عنوان = Encyclopædia Iranica| ترجمه = | جلد =V | سال =1982 | ناشر =Routledge & Kegan Paul |مکان =London | شابک = | صفحه =617 | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =Houtsma | نام = M. T| پیوند نویسنده = | عنوان = Encyclopaedia of Islam| ترجمه = | جلد =V | سال =1987| ناشر =Routledge & Kegan Paul |مکان =London | شابک =90-04-08265-4 | صفحه =41| پیوند =http://books.google.nl/books?id=jJY3AAAAIAAJ&pg=PA821&lpg=PA821&dq=media+Iranicised&source=bl&ots=ed6E0edHZI&sig=tJIrI7dkvFPF7K0dJZiOfzoKq64&hl=nl&ei=1rOVS6nQCYeF-Qbj5PTTCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAkQ6AEwAA#v=onepage&q=media%20Iranicised&f=true | تاریخ بازبینی =}}</ref><ref name="lori-dialects"/><ref name=lori-language-ii>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii |عنوان = LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori |ناشر = [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۲۳ آوریل ۲۰۱۴ |زبان = انگلیسی |نشانی بایگانی = https://web.archive.org/web/20140517062447/http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii |تاریخ بایگانی = ۱۷ مه ۲۰۱۴ |url-status = bot: unknown}}</ref> زبان‌شناسانی دیگر لری را یک [[زنجیره گویشی]] از [[گویش‌های ایرانی جنوب غربی]] بین گونه‌های فارسی و [[زبان‌های کردی|کردی]] دانسته‌اند<ref name="Erik John Anonby pp 171-197"/> که میان [[مردم لر]] در [[غرب ایران|غرب و جنوب غرب ایران]] رایج است و خود از گویش‌های مختلف تشکیل شده است.<ref name="Erik John Anonby pp 171-197"/> به عبارت دقیق‌تر این خانواده یک گروه جدا اما مرتبط از چند زیرگروه پیوسته از ایل‌ها و طایفه‌هاست که شناخته‌شده‌ترین این گروه‌ها عبارتند از: [[بالاگریوه]] یا پهلی یا [[مردم فیلی|فیلی]]، [[ممسنی (ایل)|ممسنی]]، [[مردم بختیاری|بختیاری]]، [[بویراحمدی]]، کهگیلویه و ممسنی، ثلاثی و گاه کمزاری.<ref>Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series) , Volume 13 , Issue 02 , Jul 2003 , pp 171-197</ref>

== پیشینه ==
نام زبان لری در کتاب‌های تاریخی قدیمی نیامده است و ظاهراً زبان مردمان این ناحیه گویشی از [[زبان پهلوی (ساسانی)|زبان پهلوی]] در نظر گرفته شده است. پیش از بررسی‌های [[زبان‌شناسی]] نوین، برخی نویسندگان بر پایه حدس، گویش لُری را با زبان‌های [[کردی]]‌تبار مربوط می‌دانستند؛ برای نمونه [[دهخدا]] در ''[[لغت نامه دهخدا]]''، [[لر]] (و یا لور) را نام عشیرتی بزرگ از عشایر [[کرد]] می‌داند:
{{نقل قول|گروهی از [[کرد]]ها در کوه‌های میان [[اصفهان]] و [[خوزستان]] و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد [[لر]] خوانند و هم [[لرستان]] و [[لر|لور]] گویند.<ref>[http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-df0c8e2e2ac94ddda5fdcbc63a503cf7-fa.html لر در لغت‌نامه دهخدا]</ref>}}
یا [[دکتر پرویز ناتل خانلری]] گویش‌های لری و بختیاری را نزدیک به [[زبان کردی]] گمان برده است و در این خصوص می‌نویسد: «در کوهستان بختیاری و قسمتی از مغرب [[استان فارس]] ایل‌های [[مردم بختیاری|بختیاری]] و [[ممسنی]] و [[بویراحمدی]] به گویش‌هایی سخن می‌گویند که با کردی خویشاوندی دارد اما با هیچ‌یک از شعبه‌های آن درست یکسان نیست و میان خود آنها نیز ویژگی‌ها و دگرگونی‌هایی وجود دارد که هنوز با دقت حدود و فواصل آنها مشخص نشده است. اما معمول چنین است که همه گویش‌های بختیاری و لری را جزو یک گروه بشمارند.»<ref>{{یادکرد وب |url=http://sepehrmag.ir/print.php?id=1770 |title=زبانها و گویش‌های ایران، کتاب تاریخ زبان فارسی، دکتر پرویز ناتل خانلری |accessdate=۳۱ ژانویه ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519194250/http://sepehrmag.ir/print.php?id=1770 |archivedate=۱۹ مه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref>

بر پایه گمانی دیگر از میان تمام اقوام [[آریایی]]، [[لر]]ها از نظر سازمان زبانی رابطه تنگاتنگی با [[کردی|کردی زبانان]] و [[فارسی|فارسی زبانان]] دارند؛ در حالیکه برخی پژوهشگران بیان داشته‌اند که [[لر]]ها از [[کرد]]ها منشعب می‌شوند اما برخی دیگر از پژوهشگران معتقدند که [[لر]]ها از قدیم‌الایام گروهی مستقل بوده‌اند؛ گرچه، از دو همسایه فرهنگی خویش تأثیر پذیرفته‌اند؛<ref name="Erik John Anonby pp 171-197"/> گرچه، لرها از نظر زبانی آشکارا با [[فارسی]] مرتبط هستند اما کارشناسان در این باره اختلاف نظر دارند که لری و [[فارسی]] از [[فارسی باستان]] منشعب شده‌اند یا از [[فارسی میانه]]. لری همچنین با [[کردی]] مرتبط است؛ این ارتباط در گویش‌های شمالی لری بیشتر نمودار است. گویش‌های لری یک [[زنجیره گویشی]] مابین دو قطب [[فارسی]] و [[کردی]] هستند.<ref name="Erik John Anonby pp 171-197"/>

== دیدگاه‌ها دربارهٔ لری ==
عده‌ای از زبان شناسان لری را به عنوان یک زبان در نظر نگرفته‌اند و آن را گویشی از [[زبان فارسی|فارسی]] به‌شمار آورده‌اند<ref name="borojerdi"/><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ذلقی |نام=احمد |کتاب=بررسی تبدیل واکهٔ /u/ به {i} در گویش لری سیلاخوری در چارچوب نظریهٔ بهینگی | ناشر= |سال=۱۳۹۲ |مکان= |شابک=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=امانی بابادی |نام= مریم |کتاب=نمود دستوری در گویش لری بختیاری | ناشر= |سال=۱۳۹۲ |مکان= |شابک=}}</ref> همچنین از دیدگاه [[ایران کلباسی]] گویش لری از شاخه جنوب غرب زبان‌های ایرانی نو و خواهر [[زبان فارسی]] است.<ref name="borojerdi">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://jlw.razi.ac.ir/article_1026_d34144b7927604a905179b32576135b7.pdf |عنوان=بررسی برخی از فرایندهای واجی در گویش بروجردی در مقایسه با فارسی معیار با تلفیقی از رویکرد واجشناسی زایشی و نظریة بهینگی | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> از سوی دیگر [[اریک آنونبی]]،<ref name="Erik John Anonby 2003 pp 171-197"/> [[دانشنامه ایرانیکا]]،<ref name="lori-language-ii"/><ref name="lori-dialects"/> [[فهرست لینگوییست]]<ref name=linguistlist>{{یادکرد وب| نشانی = http://linguistlist.org/forms/langs/get-language-by-country.cfm?country=116| عنوان = Language by Country| تاریخ بازدید = ۱ سپتامبر ۲۰۲۱| نویسنده = | تاریخ = ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۴| ناشر = [[فهرست لینگوییست]]| زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = https://archive.today/20140910102525/http://linguistlist.org/forms/langs/get-language-by-country.cfm?country=116| تاریخ بایگانی = ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۴| url-status = live}}</ref> و [[سکندر امان‌الهی بهاروند|سکندر امان‌الهی]]<ref name="Erik John Anonby 2003 pp 171-197"/> لری را زبانی مستقل از [[زبان فارسی|فارسی]] معرفی می‌کنند. همچنین [[اتنولوگ]] زبان لری را مستقل از [[زبان فارسی]] معرفی کرده و بیش از ۸۰٪ واژگان زبان لری و فارسی را مشترک می‌داند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://www.ethnologue.com/language/lrc |عنوان =Luri, Northern | ناشر =[[اتنولوگ]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱ سپتامبر ۲۰۲۱}}</ref>

== وضعیت کنونی ==
زبان لری یکی از زبان‌هایی است که حیاتش به دلایل مختلف درون و برون قومی، در معرض تهدید است. با توجه به استفادهٔ وافر و نسنجیده از شیوهٔ واژه‌گزینی، این شیوه به مهم‌ترین عامل آسیب‌رسان به زبان لُری تبدیل شده است. امروزه تعامل اقوام و ملل به شکل عجیبی گسترش یافته است و این امر موجب تأثیرگذاری بیش از پیش بر روی یک‌دیگر در همه عرصه‌ها شده است. در این خصوص، تأثیر زبان‌ها بر یک‌دیگر برای بعضی از اقوام به فرصت و برای برخی دیگر به تهدیدی جدی تبدیل شده است. برخی از زبان‌ها به دلیل برخورداری از عوامل رشد زبان که بیش‌تر درون‌قومی است دارای فرصت و برخی دیگر به دلیل عدم برخورداری از این عوامل مورد تهدید روزافزون و خطر از دور خارج شدن هستند. به نظر می‌رسد لُری در زمرهٔ زبان‌های دستهٔ دوم یعنی زبان‌های مورد تهدید قرار می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://noronline.ir/news/show/4792/زبان-لری-در-خطر-نابودی |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=31 مارس 2021 |archive-date=29 اوت 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160829230734/http://noronline.ir/news/show/4792/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%84%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B7%D8%B1-%D9%86%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AF%DB%8C}}</ref> این قوم به علت نداشتن رسم‌الخط مشخص و واحد و نیز به علت شرایط خاص زیستی خود، موفق به مکتوب نمودن آثار ادبی خود نشده و از سوی دیگر در سال‌های اخیر نسل جدید مردمان لرتبار به فارسی صحبت کردن و دوری از زبان‌های بومی گرایش پیدا کرده‌اند که هر دوی این عوامل خطری برای ادامه حیات زبان‌های مردم لر هستند. پرهیز از لری صحبت کردن در میان قشر تحصیل کرده و به ویژه جامعه دانشگاهی لرها بیش از قشرها دیگر شدت یافته است.<ref>http://www.mirmalas.com/news/19748/زبان-لری-لکنت-زبان-گرفته-است/</ref>

== پراکندگی ==
[[پرونده:Map of Luri-inhabited provinces of Iran, according to a poll in 2010.PNG|بندانگشتی|چپ|پراکندگی گویش‌وران زبان لری در ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی طی نظرسنجی به سفارش [[شورای فرهنگ عمومی ایران]]]]|پراکندگی زبان لری و گویش‌های آن در [[ایران]]]]
پراکندگی گویش‌وران لر در امتداد [[رشته کوه زاگرس]] در غرب کشور [[ایران]] و به‌طور دقیق‌تر از زاگرس میانی تا کناره‌های [[خلیج فارس]] و در غرب تا حدود [[میان رودان]] است.<ref name=lori-language-ii/> بیشترین جمعیت گویش‌وران لر در استان‌های [[استان لرستان|لرستان]]، [[استان چهارمحال و بختیاری|چهارمحال و بختیاری]]، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است ولی جمعیت قابل ملاحظه‌ای از لرزبان‌ها در مناطقی از جنوب استان ایلام، غرب استان فارس و اصفهان و استان بوشهر ساکن هستند.<ref name=lori-language-ii/> ولی برخی از لرزبان‌ها در مناطقی از ایران پراکنده‌اند که علت این پراکندگی به‌طور عمده مسائل سیاسی به ویژه در زمان حکومت [[رضاشاه پهلوی]] صورت گرفته و از آن جمله می‌توان به لرزبان‌هایی که به استان‌های قزوین، قم و کرمان [[تبعید]] شده و هم‌اکنون بخشی از گویش‌وران لر به‌شمار می‌آیند
{{سخ}}[[گویش دزفولی|دزفولی]] و [[گویش شوشتری|شوشتری]] نیز با اینکه به عنوان گویشی از [[زبان فارسی]] مطرح اند، به لری شبیه تراند.<ref name=lori-dialects/><ref name=lori-language-ii/>{{سخ}}
هر چه از سوی میانه زاگرس به جنوب و کناره‌های خلیج فارس حرکت کنیم گویش‌وران لر به زبان فارسی بیشتر نزدیک می‌شوند و هر چه به سمت زاگرس میانی و شمالی و به‌طور خاص مناطق کردزبان حرکت کنیم واژه‌ها و شباهت‌های واجی بیشتری میان گویش‌وران لر و گویش‌وران کرد خواهیم داشت و لری خرم‌آبادی نمونه‌ای از نزدیکترین گویش‌های لری به [[زبان کردی]] است.<ref name=lori-language-ii/>

لرستان به معنی سکونتگاه [[مردم لر]]<ref name=l1>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =پشتدار | نام =علی‌محمد | پیوند نویسنده = | عنوان =لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی | ترجمه = | جلد =۷ | سال =۱۳۷۶ | ناشر =علوم انسانی «ایران شناخت» |مکان = | شابک = | صفحه =۱۶۰ تا ۱۸۳ | پیوند =http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/716110 | تاریخ بازبینی =۵ ژوئن ۲۰۱۳}}</ref><ref name=britannica>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/348190/Lorestan| عنوان = Lorestān| تاریخ بازدید = ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده = | تاریخ = | ناشر = Encyclopaedia Britannica| زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = https://web.archive.org/web/20141006093021/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/348190/Lorestan| تاریخ بایگانی = ۶ اکتبر ۲۰۱۴| url-status = bot: unknown}}</ref><ref name=luristan-04>{{یادکرد وب| نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/luristan-04-origin-nomadism| عنوان =LURISTAN iv. The Origin of Nomadism| تاریخ بازدید =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =| ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]| زبان =انگلیسی| نشانی بایگانی =https://web.archive.org/web/20140911235949/http://www.iranicaonline.org/articles/luristan-04-origin-nomadism| تاریخ بایگانی =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| url-status =bot: unknown}}</ref> واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که [[مردم لر]] در آن سکونت دارند.<ref name=l1/><ref name=britannica/><ref name=luristan-04/> لرستان در طول تاریخ به مناطق کوچکتری تقسیم شده است.

لغت نامه دهخدا در کنار توصیف استان لرستان به عنوان یکی از تقسیمات کشوری جدید، از لرستان به معنای سرزمین محل سکونت لرها نام می‌برد: {{نقل قول|لرستان یعنی اراضی لرنشین، و آن ناحیتی است وسیع به مغرب ایران، که از شمال محدود است به [[کرمانشاه]] و از مشرق به کوه‌های [[بروجرد]] و [[ملایر]] و از مغرب به [[عراق]] و از [[جنوب]] به خوزستان.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=لغت نامه دهخدا | ناشر=دانشگاه تهران |سال=۱۳۷۷}} ج. ۱۳ ص. ۴–۱۹۶۶۳</ref>}}{{سخ}}{{نقل قول|و سکنه نواحی واقع در شمال غربی آبدیز یکی موسوم به لکی و قسمت دیگر دارای زبان لری است. زبان لری فعلی از ترکیبات زبان ایرانی قدیم، و از حیث ترکیب کلمات با زبان فارسی شباهت تام دارد و عناصر خارجی در آن کمتر نفوذ یافته و به واسطه محصور بودن در کوه‌ها این نظر بیشتر تأیید می‌شود، در صورتی که [[کردستان]] چون در سر راه واقع بوده عناصر خارجی در آن بیشتر نفوذ یافته‌اند.}}

[[دانشنامه ایرانیکا]] جغرافیای گویش‌وران لر را از جنوب [[استان همدان]] (دست کم از [[نهاوند]] به سمت جنوب) تا [[خوزستان]] و [[استان فارس]] بیان می‌کند. جدا از تقسیم مردم لر به دو گروه لرهای بزرگ و لرهای کوچک، گویش لری را می‌توان به دو دسته [[لری شمالی]] و [[لری جنوبی|جنوبی]] تقسیم کرد و رودخانه [[دز]] را می‌توان به نوعی مرز دو دسته لری شمالی و جنوبی دانست که لری شمالی به زبان کردی نزدیکتر است اما در هر حال زبان لری و گویش‌های مختلف آن شاخه‌ای از [[گویش‌های ایرانی جنوب غربی]] است.<ref name=lori-dialects/>
به‌طور دقیق تر می‌توان گویش‌های لری را به مناطق جغرافیایی زیر تقسیم کرد:

۱. لری بختیاری: [[استان چهار محال و بختیاری]]، قسمت اعظم [[خوزستان]]، شرق لرستان<ref name=lori-dialects/> و قسمت‌های غربی و جنوبی [[استان اصفهان]].<ref name="isfahan-xxi"/>

۲. نواحی شمالی: [[بروجرد]]، جنوب استان همدان<ref name=lori-dialects/><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/hamadan-i |عنوان =HAMADĀN i. GEOGRAPHY | ناشر =ایرانیکا |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۶ ژوئیه ۲۰۱۴}}</ref> و بخش‌هایی از جنوب استان مرکزی.<ref name=lori-language-ii/>
# [[لری بهمئی]]: [[بهمئی]] ،[[رامهرمز]]، [[بهبهان]]، [[امیدیه]] ٬[[باغ‌ملک]]، [[هندیجان]]، [[دیلم]]، [[گناوه]]، بخش کمی از [[دشتستان]] و قسمت‌هایی از [[لردگان]].
# [[لری بویراحمدی]]: در شهرستان‌های [[بویراحمد]]، [[دنا]]، [[گچساران]]، [[باشت]]، [[دهدشت]] ،[[چرام]]، [[نورآباد ممسنی]]، بخشی از [[سپیدان]]، [[کازرون]] و قسمت‌هایی از [[مرودشت]].
۵. لری میانی: [[خرم‌آباد]]، [[دورود]]، [[پلدختر]]، [[دوره]]، [[اندیمشک]]، [[شوش]]، [[شهرستان دره‌شهر]]،<ref name=lori-dialects/> قسمت‌هایی از [[استان قزوین]]<ref name=lori-language-ii/> و در [[عراق]]<ref>[http://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24185#topmenu people groupe]</ref>

۷. لرهای [[کمزاری]]: کشور [[عمان]] و جزیرهٔ [[مسندم]].<ref>[http://www.ethnologue.com/14/show_family.asp?subid=1152 Ethnologue 14 report for Luri<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=zum Ethnologue report for language code: zum<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>[http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?peo3=12849&rog3=MU Kumzari of Oman Ethnic People Profile<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

== واج‌شناسی ==
واکه‌ها و همخوان‌های زبان لری عبارتند از:

=== واکه‌ها ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
!
![[واکه پیشین|پیشین]]
![[واکه پسین|پسین]]
|- align="center"
! rowspan="2" |[[Close vowel|بسته]]
|{{IPA|i:}}
|{{IPA|u:}}
|-
|{{IPA|ɪ}}
|{{IPA|ʊ}}
|- align="center"
![[Mid vowel|میانه]]
|{{IPA|ɛ}}
|{{IPA|ɔ}}
|- align="center"
![[واکه باز|باز]]
| {{IPA|a~æ}}
|{{IPA|ɑ:}}
|}

=== همخوان‌ها ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! colspan="2" |
![[همخوان لبی|لبی]]
![[همخوان دندانی|دندانی]]/[[لثوی]]
![[لثوی‌کامی]]
![[همخوان کامی|کامی]]
![[همخوان نرم‌کامی|نرم‌کامی]]
![[همخوان زبانکی|زبانکی]]
![[همخوان چاکنایی|چاکنایی]]
|-
! rowspan="2" |[[انسدادی]]
!<small>بی‌واک</small>
|{{IPA|p}}
|{{IPA|t}}
|
|
|{{IPA|k}}
|{{IPA|q}}
|{{IPA|ʔ}}
|-
!<small>[[واک|واک‌دار]]</small>
|{{IPA|b}}
|{{IPA|d}}
|
|
|{{IPA|ɡ}}
|{{IPA|ɢ}}
|
|-
! rowspan="2" |[[انسایشی]]
!<small>بی‌واک</small>
|
|
|{{IPA|t͡ʃ}}
|
|
|
|
|-
!<small>[[واک|واک‌دار]]</small>
|
|
|{{IPA|d͡ʒ}}
|
|
|
|
|-
! rowspan="2" |[[سایشی]]
!<small>بی‌واک</small>
|{{IPA|f}}
|{{IPA|s}}
|{{IPA|ʃ}}
|
|{{IPA|x}}
|{{IPA|χ}}
|{{IPA|h}}
|-
!<small>[[واک|واک‌دار]]</small>
|{{IPA|(v~w)}}
|{{IPA|z}}
|{{IPA|ʒ}}
|
|{{IPA|ɣ}}
|{{IPA|ʁ}}
|
|-
! colspan="2" |[[همخوان خیشومی|خیشومی]]
|{{IPA|m}}
|{{IPA|n}}
|
|{{IPA|ɲ}}
|
|
|
|-
! colspan="2" |[[همخوان زنشی|زنشی]]
|
|{{IPA|ɾ}}
|
|
|
|
|
|-
! colspan="2" |[[ناسوده]]
|{{IPA|ʋ}}
|{{IPA|l}}
|
|{{IPA|j}}
|
|
|
|}

== گویش‌ها ==
گویش‌های لری با تفاوت‌های کم و بیش از هم سخن گفته می‌شوند.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=661| عنوان = بختیاری| تاریخ بازدید = ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده = | تاریخ = | ناشر = [[دانشنامه جهان اسلام]]| زبان = فارسی| نشانی بایگانی = https://www.webcitation.org/6SVT1Yen6?url=http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=661| تاریخ بایگانی = ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| dead-url = no}}</ref> [[دانشنامه ایرانیکا]] زبان لری را به دو دسته کلی [[لری شمالی]] و [[لری جنوبی]] تقسیم کرده است.<ref name="lori-dialects"/><ref name=lori-language-ii/> از سوی دیگر [[فهرست لینگوییست]] لری را به سه دسته شمالی، بختیاری و جنوبی دسته‌بندی کرده است.<ref name=linguistlist/> بنابراین می‌توان لری را به سه دسته زیر تقسیم کرد که خود شامل گویش‌های مختلف است.<ref name=linguistlist/>
* گویش‌های شمالی لری
* [[لری بختیاری]]
* [[لری جنوبی|گویش‌های جنوبی لری]]
برخی لکی را نیز گویشی از زبان لری دانسته‌اند.<ref>William J. Frawley, William Frawley, ''International Encyclopedia of Linguistics&'' 4-Volume Set, Volume 1, Oxford University Press, 2003, {{ISBN|978-0-19-513977-8|en}}, [https://books.google.com/books?id=sl_dDVctycgC&printsec=frontcover&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjB1-SHi5PTAhWCHJoKHR41AFAQ6AEIGzAA#v=onepage&q=laki,%20alaki&f=false page. 310.]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=11717#topmenupeid=11717#topmenu|title=PeopleGroups.org - Laki of Iraq|first=|last=PeopleGroups.org|publisher=}}</ref> [[زبان لکی]] و [[لری خرم‌آبادی]] ۷۸ درصد، لری خرم‌آبادی و لری بختیاری نیز ۷۸ درصد و لری بختیاری و [[لری جنوبی]] ۸۶ درصد شباهت دارند.<ref>[https://www.ethnologue.com/language/bqi/20.asp?code=Bakhtiâri  Ethnologue report for Bakhtiâri]</ref><ref>[https://www.ethnologue.com/language/lrc Ethnologue report for Luri, Northern]</ref>

== نمونه نوشتار ==
نوشتار زیر به لری خرم‌آبادی است.<ref name=lori-dialects/>

ای‌ما هوفتیئیم نه‌زیکیا سائت چارئو چارئو نیم. ونو که پآ ته‌ش بیئن ئو بیار بیئن همه‌نه بیآر که‌رده‌ن ئو و سورئت هه‌مه خوشونه آماده که‌ردن سی ره‌ته وی‌ره قوله

آما قه‌رار نی‌آن که یه‌ک دو نه‌فر بئیسن د اشگه‌فت ئو به‌قیه روئن ویره قوله. چوون‌که اساس‌یا زیادی داشته‌ن که نمی‌تونه‌سه‌ن وا خوشو بیاره‌نشو، دو نه‌فر مئنن د اشگه‌فت که هم بئسن ته ئی اساس‌یا ئو هم ئناشتا هازر به‌که‌ن که موقع که ای‌نو ورمی‌گه‌ردن بوهوره‌ن.

اوفتائیم و ره. نه‌زیک یه سائتی ره ره‌تیم تا رئسه‌سیم و قوله. الوته خه‌یلی سه‌رد بی. به‌رف ئم اومایی. یه تی‌که‌ام به‌ردیا کوو سور بی‌نی؛ و همی ده‌لیل ای‌ما یوآش یوآش ئو وا سه‌ختی می‌ره‌تیم و ره.

{{چپ‌چین}}Īmā hoft-ī-Īm nezīk-yā sāat-e čār ö čār ö nīm. vano ke pā taš b-ī-n ö biār b-ī-n hama-ne biār kerd-en ö ve sörat hama xo-šōn-e āmāda kerd-en sī ḥarekat ve taraf-e kola.

amā qerār nĪā-n ke yak dö nafar bē-Īs-an de ešgaft ö baqia rö-an vīr-e kola. čūnke asās-yā ziād-Ī dāšt-en ke ne-mĪ-tōness-en vā xo-šō bö-jr-an-ešō, dö nafar man-en de ešgaft ke ham bē-Īs-an tĪ asā-s-yā va ham enāštā-ne hāzer kon-an ke möjqē ke īn-ō ver-mĪ-gerd-an bo-hor-an

{{پایان چپ‌چین}}

ترجمه فارسی

ما تا نزدیکی‌های ساعت چهار، چهار و نیم خفته بودیم. آن‌هایی که پای آتش بودند و بیدار شده بودند، همه را بیدار کردند و همگی به سرعت خود را برای رفتن به سوی قله آماده کردند.

اما قرار گذاشتند که یکی دو نفر در غار (شکاف) بمانند و بقیه به سوی قلهٔ کوه راهی شوند. چونکه اثاث‌های بسیای داشتند که نمی‌توانستند همه آن‌ها را با خود حمل کنند. دو نفر در غار ماندند که هم مراقب اثاث‌ها باشند و هم صبحانه‌ای آماده کنند که هنگام بازگشت گروه بخورند.

== نمونه واژگان ==
;واژگانی در لری فیلی و ترجمه فارسی آن‌ها:
{{Div col|cols=۳}}
* دآ= مادر
* بوٱ=پدر
* برآ=برادر
* لوچ_لێو=لب
* می می= عمه
* پاٛت= بینی
* کلاٛک=انگشت
* می= مو
* گوپ، دٱم=دهان
* قُل=مچ پا تا انگشتان پا
* مل=گردن
* قێ=کمر
* گیئ= شکم
* سی=برای
* داْ= داخل
* اْزگاٛل= زغال
* چیا- چوقا= تپه
* ژو= درد
{{Div col end}}

;واژگانی در گویش بروجردی و ترجمه فارسی آن‌ها:
{{Div col|cols=۳}}
* نِنَه=مادر
* بواَ=پدر
* بِرار=برادر
* خوآر=خواهر
* لُو، لوچ=لب
* پِت=بینی
* کِلِک=انگشت
* دو=دهان
* وِرِه=برای
* زِنِشت=درد
* اِژبوژ=شپش
* کِرجِنگ=خرچنگ
{{Div col end}}

;واژگانی در لری بختیاری و ترجمه فارسی آن‌ها:
{{Div col|cols=۳}}
* دا=مادر
* اُو، آو، اِو=آب
* بٱڤاْ، بوڤاْ، بو=بابا
* برار، گٱگاْ، گو=برادر
* چپلاق: سیلی یا پس گردنی
* کٱچی=عمه
* نفت، پاٛت=بینی
* کلاٛک، کلاٛیچ=انگشت
* پٱل، می، مِل=مو
* قول=مچ پا تا انگشتان پا
* ماٛل=گردن
* قٱڌ=کمر
* گٱداْ، اشکم=شکم
* سی=برای
* ماٛن، مین=درون، میان
* ٱنگشت=زغال
* چوقا=تپه
* زناٛشت=درد
{{Div col end}}

;واژگانی در لری جنوبی و ترجمه فارسی آن‌ها:
{{Div col|cols=۳}}
* دی: مادر
* بوڤ: پدر
* کَه‌کا، کٱکی:برادر
{{Div col end}}

== جستارهای وابسته ==
* [[زبان کردی]]
* [[کردی سقزی]]
* [[کردی کرمانجی]]

== منابع ==
{{پانویس|۲}}

== پیوند به بیرون ==
{{میان‌ویکی|code=lrc|language=لری شمالی}}
{{انکوباتور|code=bqi|language=بختیاری}}
{{انکوباتور|code=luz|language=لری جنوبی}}
* [http://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects گویش لری] در [[دانشنامه ایرانیکا]]

{{گویش‌های لری}}
{{زبان‌های ایرانی}}
{{زبان‌های رایج در ایران}}
{{زبان‌های ایرانی}}
{{موضوعات ایران}}

[[رده:زبان‌های امارات متحده عربی]]
[[رده:زبان‌های ایران]]
[[رده:زبان‌های ایرانی جنوب غربی]]
[[رده:زبان‌های ایرانی]]
[[رده:زبان‌های عراق]]
[[رده:زبان‌های عمان]]
[[رده:زبان‌های کویت]]
[[رده:گویش‌های لرستان]]