نمایش مبدأ برای کرمان

{{بهبود منبع|date=اوت ۲۰۲۲}}
{{دیگر کاربردها}}
{{جعبه اطلاعات منطقه مسکونی
|نام رسمی=کرمان
|settlement_type                 =
|روی‌نقشه=
| coordinates              = {{coord|32|38|41|N|51|40|03|E|region:IR|display=inline,title}}
|عرض‌جغرافیایی= ۳۰٫۲۸۴۵۱۲۰۰
|طول‌جغرافیایی=۵۷٫۰۷۲۶۱۲۰۰
|تصویر=
|اندازه‌تصویر=
|برچسب‌تصویر=
|تصویر پرچم                                =
|اندازه پرچم                               = ۱۵۰
|تصویر مهر                                 =
|اندازه مهر                                = ۱۵۰
| established_title               = تأسیس
| image_map1 =
{{Maplink|frame=yes|plain=yes|zoom=10|frame-lat= 30.28451200|frame-long=۵۷٫۰۷۲۶۱۲۰۰
|type=shape-inverse|id=Q171714|title=City map interactive
|type2=point|id2=Q171714|stroke-width=3|stroke-color=#7e7e7e|fill=#7e7e7e|title2=zones|marker=city
}}
|subdivision_type=[[کشور]]|subdivision_name=[[ایران]]
|subdivision_type1=[[استان]]|subdivision_name1        =[[استان کرمان|کرمان]]
|subdivision_type2=[[شهرستان]]|subdivision_name2=[[شهرستان کرمان|کرمان]]
|subdivision_type3=[[بخش (تقسیمات کشوری)|بخش]] |subdivision_name3=[[بخش مرکزی شهرستان کرمان|مرکزی]]
| subdivision_type4               = [[مناطق ایران|منطقه]]
| subdivision_name4               =
|نام‌محلی= کرمون
|نام‌های‌دیگر=
|named_for = کارمانیا، گواشیر، بوتیا، شش دروازه، کریمان
|established_date= هزاره چهارم قبل از میلاد
| pushpin_map              = Iran
| pushpin_relief           = yes
| pushpin_map_caption      = موقعیت کرمان در ایران
| pushpin_mapsize          = 300
|جمعیت=
* شهر: ۵۳۷٬۷۱۸ (۱۳۹۵ خورشیدی)<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/abadi/CN95_HouseholdPopulationVillage_21_r.xlsx |عنوان=جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال 1395| ناشر =وبسایت آمار ایران | تاریخ بازبینی=۲۴ خرداد ۱۳۹۸}}</ref>
* کلانشهر: ۶۲۵٬۱۸۷ نفر
|population_demonym=کرمانی
|demographics_type1=زبان‌ها
|demographics1_title1    =اصلی
|demographics1_info1=[[فارسی]]
|area_total_km2         =
|میانگین‌دما=۱۵٫۸ درجه سانتیگراد
|blank_name_sec2= میانگین بارش
blank_info_sec2=۱۴۸ میلی‌متر<ref name=ToolAutoGenRef1/>
|blank_name_sec1=شمارروزهای‌یخبندان|
|government_type= [[شهرداری کرمان]]
|هیئت حاکمه =[[شورای اسلامی شهر کرمان]]
|leader_title=[[شهردار]]
|leader_name = محسن تویسرکانی<ref>{{یادکرد خبر |عنوان=شهردار کرمان با حکم وزیر کشور منصوب شد |نشانی=https://www.imna.ir/news/749821|وبگاه=خبرگزاری ایمنا |تاریخ=۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ |کد زبان=fa}}</ref>
|نام رهبر۱= [[علیدادی سلیمانی]]
|عنوان رهبر۱  =[[نماینده ولی فقیه|نماینده دفتر نهاد رهبر]]
|leader_title2=[[مجلس ایران]]
|leader_name2=[[حوزه‌های انتخابیه مجلس شورای اسلامی در استان کرمان|حوزه‌های انتخابی و نمایندگان]]
|leader_title3=[[مجلس خبرگان رهبری|مجلس خبرگان]]
|leader_name3=[[فهرست نمایندگان مجلس خبرگان رهبری|فهرست نمایندگان خبرگان]]
|area_code=<bdi>(+۹۸) [[فهرست پیش‌شماره تلفنی شهرهای ایران|۰۳۴]]</bdi>
| registration_plate
= {{IRN}} 45<ref>{{یادکرد وب |url=http://isfahan.farsnews.com/news/13950812000438 |title=تا کنون ۸ هزار پلاک ایران ۶۷ در اصفهان صادر شده‌است/ پلاک‌های فرسوده رایگان تعویض می‌شود|accessdate=۶ ژانویه ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170106173627/http://isfahan.farsnews.com/news/13950812000438 |archivedate=۶ ژانویه ۲۰۱۷ |dead-url=yes}}</ref>
|elevation_m             = ۱۷۶۴
|وبگاه={{URL|kerman.ir}}
|image_skyline={{multiple image
| image1 = Kirman1.jpg
| image2= مسجد جامع کرمان14.jpg
| image3= 20180316 175722Ganjali Khan Complex.jpg
| image4= Bazaar de Kerman, Irán, 2016-09-22, DD 38.jpg
| image5=  گنبد جبلیه عکاس میثم مظفری.jpg
| image6 = City of Kerman montage.jpg
| image7=  حمام (5).jpg
| spacing = 3
| border                   = infobox
| total_width              = 300
| image_style              = border:1;
| perrow                   = 1/۲/۲/۲
| size = 300
}}|image_caption =<div style="background:#fee8ab;"> از بالا راست به چپ (در جهت عقربه‌های ساعت):{{سخ}}[[باغ شازده]]، [[مسجد جامع کرمان|سردر مسجد جامع]]، [[مجموعه گنج‌علی خان|کاروانسرای گنجعلی‌خان]]، [[مجموعه گنج‌علی خان|بازار کرمان]]، [[گنبد جبلیه]]، کرمان امروز، [[مجموعه گنج‌علی خان|حمام گنجعلیخان]]</div>
|postal_code=
|postal_code_type=کدپستی
|blank_emblem_type=
| blank2_name=فرودگاه بزرگ
| blank2_info        =[[فرودگاه بین‌المللی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی کرمان]]{{سخ}}<small>(IATA: KER, ICAO: OIKK)</small>
| blank3_name              =[[ترابری عمومی|ترانزیت]] سریع‌السیر
| blank3_info      = سازمان اتوبوسرانی کرمان و حومه
| blank4_name=اداره شبکه بهداشت وسلامت
| blank4_info=
[[دانشگاه علوم پزشکی کرمان]]
| blank5_name               = [[Köppen climate classification|آب وهوا]]
| blank5_info               =
| population_blank1               =
| timezone1= [[ساعت رسمی ایران]]
| utc_offset1                     = +۰۳:۳۰
| timezone1_DST                   = [[ساعت تابستانی]]
| utc_offset1_DST                 = +۰۴:۳۰
|parts_type=[[بارو (تقسیمات کشوری)|شهرداری]]
|parts=[[مناطق شهرداری کرمان|مناطق پنج‌گانه شهرداری کرمان]]
|blank5_name_sec2                      = مسیرها
| blank5_info_sec2                      = {{Jct|country=IRN|Road|84}}{{سخ}}{{Jct|country=IRN|Road|91}} {{سخ}}{{Jct|country=IRN|Road|86}}
|blank7_name_sec1=میانگین دما و بارندگی
|blank7_info_sec1=۱۵٫۸ درجه سانتیگراد - ۱۴۸ میلی‌متر<ref name=ToolAutoGenRef1/>
}}
'''کِرمان''' [[فهرست کلان‌شهرهای ایران|کلان‌شهری]] در جنوب‌شرقی ایران و مرکز [[استان کرمان]] و مرکز [[شهرستان کرمان]] است. [[جمعیت]] این شهر طبق [[سرشماری]] بر اساس آمار سال ۹۵ معادل ۵۳۷٬۷۱۸ نفر بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://bankmaskan.ir/kerman/default-2278.aspx/ |title=سایت بانک مسکن |accessdate=۱۰ نوامبر ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111127043119/http://bank-maskan.ir/kerman/default-2278.aspx |archivedate=۲۷ نوامبر ۲۰۱۱ |dead-url=yes}}</ref> وسعت شهر کرمان نزدیک به ۲۴۰ کیلومتر مربع است [[حاشیه‌نشینی]] مهم‌ترین مشکل شهر کرمان است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1247214%2Fخبرگزاری |عنوان=مهر به نقل از فرماندار کرمان: حاشیه نشینی مهم‌ترین معضل کلانشهر کرمان است. |بازبینی=۹ نوامبر ۲۰۱۱ |archive-date=۳۱ ژانویه ۲۰۱۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20120131171925/http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1247214%2F%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C |url-status=dead}}</ref>کرمان یکی از قطب‌های پزشکی ایران است. این شهر یکی از شهرهایی است که میزبان عمل‌های سخت پیوند اعضا در کشور می‌باشد<ref>https://www.isna.ir/news/91011703677/دانشگاه-علوم-پزشکی-کرمان-جزو-9-قطب-پزشکی-کشور-است</ref><ref>https://www.yjc.news/fa/news/6941231/دانشگاه-علوم-پزشکی-کرمان-یکی-از-۹-قطب-پیوند-کشور</ref>
شهر کرمان با داشتن [[دانشگاه علوم پزشکی کرمان|دانشگاه تیپ یک علوم پزشکی کرمان]]<ref>https://oloompezeshki.com/تیپ-دانشگاه/</ref> و [[دانشگاه شهید باهنر]] یک قطب علمی در کشور به‌شمار می‌رود.<ref>https://www.irna.ir/news/83234997/دانشگاه-شهيد-باهنر-كرمان-قطب-علمي-كشور-معرفي-شد</ref>کرمان همچنین با ارتفاع ۱۷۶۴ متر از سطح دریا، چهارمین مرکز استان مرتفع ایران به‌شمار می‌رود و همین موضوع سبب اعتدال و خنکی تابستانه هوای این شهر در مقایسه با شهرهای دیگر با اقلیم نیمه کویری ایران شده‌است.<ref>https://lastsecond.ir/blog/9902-the-highest-cities-in-iran</ref>
[[فهرست مراکز استان‌های ایران بر پایه ارتفاع از سطح دریا]] کرمان همچنین با داشتن بناهای تاریخی متعدد و پشتوانه تاریخی و تمدنی قوی، یکی از پنج شهرتاریخی ایران به‌شمار می‌رود.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://www.kerman.ir/index.php/fa/1388-11-28-05-55-08/1388-12-10-08-30-34 |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۲۸ مه ۲۰۲۱ |archive-date=۸ مه ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210508162403/https://www.kerman.ir/index.php/fa/1388-11-28-05-55-08/1388-12-10-08-30-34 |url-status=dead}}</ref>

== ریشه نام کرمان ==
کرمان در گذشته نام‌های دیگری چون ''[[بوتیا]]''، ''کجاران ([[بم]])''، ''کریمان''، ''کرمانیا''، ''کارمانا'' و ''گواشیر''<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تاریخ شکل‌گیری شهر|نشانی=https://www.kerman.ir/index.php/fa/1388-11-28-05-55-08/1388-12-10-08-30-34|وبگاه=www.kerman.ir|بازبینی=2021-05-28|archive-date=۸ مه ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20210508162403/https://www.kerman.ir/index.php/fa/1388-11-28-05-55-08/1388-12-10-08-30-34|url-status=dead}}</ref> داشته‌است. نام کرمان را در [[کتیبه]]‌های [[داریوش]] می‌توان دید. در آنجا کرمان نام ناحیه‌ای است که از آن چوب [[یاک]] برای کاخ‌های [[هخامنشی]] حمل می‌شود. نوشته‌های [[زبان یونانی|یونانی]] هم آن را کرمان خوانده و مردم کرمان را تیره‌ای از [[پارسیان]] گفته‌اند. از ریشه ''کر'' (کر به اوستا و کری به [[زبان سانسکریت|سانسکریت]]) چندین واژهٔ [[سانسکریت]] در دست است و بر این مبنا چند فرض در رابطه با معنای واژهٔ کرمان در دست است:
* در کتاب [[شاهنامه]] فردوسی در بخش پادشاهی [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]] از کرمان با نام کجاران ([[بم]]) یاد شده‌است و دلیل تغییر نام آن به کرمان اینگونه در بیتی آورده شده‌است:
«چو یک چند بگذشت بر هفتواد بر آواز آن کرم کرمان نهاد»
* ''کرمن'' به معنی [[کار]] و کوشش و [[وظیفه]] و نیز کارکن و کوشا، ''کرمینه'' به معنی ماهر و استاد، ''کرمان بندا'' به معنی کاربنده یا وظیفه‌شناس و واژه‌های دیگر که از کرمان ساخته شده‌اند، همه معنی کار و کوشش را می‌رسانند و بنابراین کرمان به معنای [[سرزمین]] کوشش و کار است.
* ریشهٔ دیگر ''کر'' که به [[اوستایی]] «کر» به [[سانسکریت]] «کری» تلفظ می‌شود و به معنی بریدن و [[قتل|کشتن]] و جنگیدن است و واژه‌های کارد، [[پیکار]] و کارزار نیز از آن است که بر این مبنا کرمان به معنای سرزمین [[جنگ]] و پیکار است.
* فرض سوم این است که کرمان واژه‌ای [[اسطوره]]<nowiki/>ای است و از واژهٔ کریمان پدر [[نریمان]] گرفته شده‌است. چنان‌که در فرهنگ [[آنندراج]] می‌خوانیم: ''کریمان پدر نریمان آن شهر را به نام خود بنا نهاده''. بر این مبنا باید فرض کرد که در اوستا و سانسکریت، کرمان به معنای کوشا، و نریمان به معنای ''مردانه'' باشد.<ref>http://www.allempires.com/forum/forum_posts.asp?TID=27608</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=پیشینه_تاریخی_استان_کرمان |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ سپتامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304133600/http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86 |archivedate=۴ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kdmc.ir/fa/index.php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=203&lang=fa_IR |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ سپتامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120415085331/http://www.kdmc.ir/fa/index.php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=203&lang=fa_IR |archivedate=۱۵ آوریل ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref><ref>http://www.magiran.com/view.asp?Type=pdf&ID=946595</ref>
* به باور [[فریدون جنیدی]] [[پژوهشگر]] زبان‌های باستانی و [[ایران‌شناسی|ایران‌شناس]]، واژهٔ ''کرمان'' از ''کِر'' به معنای کوه و ''مان'' (پسوند مکان) تشکیل شده و به معنای ''سرزمین کوهستانی'' است که با توجه به موقعیت کوهستانی شهر و [[استان کرمان]] بیش از دیگر فرضیه‌ها مقرون به واقعیت می‌نماید.<ref name="مهر میهن">[http://www.mehremihan.ir/researches/673-پژوهشی-پیرامون-واژه-کرمان.html پایگاه اینترنتی مهر میهن، ''پژوهشی پیرامون واژه ی کرمان''،] نوشتهٔ [[فریدون جنیدی]]؛ به نقل از: ''کرمان‌شناسی''، مجموعه مقالات، نشر مرکز کرمان‌شناسی، به کوشش محمدعلی گلاب‌زاده، ۱۳۶۹، ص ۱۵۲–۱۷۳.</ref>

== تاریخ ==
=== قدمت بناهای تاریخی ===
[[پرونده:Head horse Kerman Louvre MAO132.jpg|بندانگشتی|250px|سر [[اسب]] مربوط به دورهٔ [[ساسانیان]]، پیداشده در کرمان. این اثر اکنون در مالکیت [[موزه لوور]] قرار دارد.]]
[[قلعه دختر (کرمان)|قلعه دختر]] و [[قلعه اردشیر]] از آثار دوران [[اشکانی]] در خاور شهر کنونی کرمان، که هنوز خرابه‌های آن‌ها برجاست، گواه بر این است که دست کم در زمان [[اردشیر بابکان]] در همین محل، شهری آباد و [[دژ]]<nowiki/>هایی مهم وجود داشته‌است. [[نویسنده|مؤلف]] جغرافیای کرمان معتقد است که حدود ۲۲۰ پس از میلاد، به هنگام فتح کرمان به دست [[اردشیر]] این محل [[گواشیر]] نام گرفته و مرکز ولایت کرمان بوده‌است بنا به گفته [[هرودت]] کرمانیا از قبایل دوازده‌گانه [[ایران]] محسوب می‌شده و [[ساتراپی]] چهاردهم (دارا) مشتمل بر [[ایالت]] کرمان بوده‌است.

در روایات اساطیری آمده‌است که [[کیخسرو]] کرمان و مکران را به [[رستم]] بخشید.
در کتاب [[شاهنامه فردوسی|شاهنامهٔ فردوسی]] در بخش پادشاهی اشکانیان آمده‌است که کرمان که تا آن زمان کجاران خوانده می‌شده، ایالتی [[خودمختارگرایی|خودمختار]] بوده که به فرمانروایی فردی به نام هفتواد اداره می‌شده‌است و به خاطر وجود کرمی افسانه ای نام شهر به کرمان تغییر می‌کند.
همچنین نشانی‌هایی از فرمانروایی بهمن بر این خطه می‌دهند آنگاه روایت تاریخی این سرزمین آغاز می‌شود و اینکه در زمان [[هخامنشیان]] [[کوروش]] آن را تبعید گاه [[نبونعید|نبونید]] (پادشاه مغلوب شدهٔ [[بابِل]]) قرار داد. در زمان اشکانیان، [[اردشیر اول]] به کرمان حمله می‌کند و بلاش، حاکم آن زمان کرمان را اسیر می‌کند، شهر را می‌گیرد و فرزند خود را که او هم اردشیر نام داشت، به [[حکومت]] کرمان می‌گمارد.<ref>تاریخ کرمان، احمدعلی خان وزیری، محمدابراهیم باستانی پاریزی (مصحح)، صص ۱۰۱۲، نشر علم (۳۱ تیر، ۱۳۸۵)، شابک: ۹۶۴-۴۰۵-۶۲۸-۰</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://kerman.kr.ir/RContent/9X8ESZW |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۲۰ اکتبر ۲۰۱۸ |archive-date=۲۱ اکتبر ۲۰۱۸ |archive-url=https://web.archive.org/web/20181021035540/https://kerman.kr.ir/RContent/9X8ESZW |url-status=dead}}</ref>

بنا به نوشته‌های [[مورخ]] کلدانی و [[کاهن]] [[معبد]] [[مردوک]] در سال‌های ۵۳۹–۵۳۸ -که کتب او از منابع مهم تاریخ زمان کورش است – کرمان از ولایات تابعه کوروش بوده و محلی مطمئن برای او به‌شمار می‌رفته‌است.
در عصر [[داریوش کبیر]] نام کرمان جزء ولایات تابعه هخامنشی آمده‌است و در کتیبه بنای [[شوش]] کلمه‌ای مشاهده می‌شود که نام چوب درختی بوده‌است که برای استحکام بنای ساختمان‌ها (شاید همان کاخ) به کار می‌رفته و محل تهیه این چوب کرمان ذکر شده‌است. در این مورد [[داریوش بزرگ|داریوش]] می‌گوید «چوب بیش مکن از گنداره([[قندهار]]) و کرمان حمل شود.»
[[File:JHK Kerman Hradby1.jpg|thumb|حصار تاریخی شهر کرمان]]
در متن کتیبه‌ای که از [[شاپور یکم|شاپور اول]] ساسانی – در اطراف [[کعبه زرتشت]] در [[نقش رستم|نقش رستم فارس]] – به‌دست آمده‌است، شاپور دربارهٔ قلمرو خود چنین می‌نویسد: منم خداوندگار مزداپرست شاپور [[شاهنشاه]] ایرانیان وغیر ایرانیان. امارات و ولایات [[امپراتوری]] ایران این‌ها هستند: [[پارس]]، [[پارت|پارت،]] [[خوزستان (استان ساسانیان)|خوزستان]]، [[میشان]]، [[آشور (سرزمین)|آشور]]، [[آذیان]]، [[عربستان ساسانی|عربستان]]، [[آذرآبادگان]] ([[آذربایجان ساسانی|آذربایجان]])، ارمینیا ([[ارمنستان ساسانی|ارمنستان]])، سسیگان، کرمان و [[سیستان]]. [[هرودوت|هرودت]] و [[استرابون]] مورخان یونانی که قبل از میلاد مسیح می‌زیسته‌اند در تشریح سفر بازگشت اسکندر مقدونی پس از فتح هند نوشته‌اند «[[اسکندر مقدونی]] سرزمین کرمان را برای تصرف [[هندوستان]] پیموده، هنگام مراجعت با [[لشکر]]<nowiki/>یان خود که حدود یکصد و بیست هزار نفر پیاده و پانزده هزار نفر [[سواره‌نظام|سواره]] بودند به شهر کرمان وارد شد و فرمان داد که مدت یک [[هفته]] لشکریان وی در این شهر استراحت کنند و به [[جشن]] و سرور بپردازند و از این مطلب معلوم می‌شود که شهر کرمان در عصر تا چه حد وسیع آباد و پر نعمت بوده که توانسته این همه لشکر را به خود راه دهد و [[آذوقه]] آن‌ها را فراهم سازد» (بر گرفته از کتاب [[از قلعه دختر تا دقیانوس]] تألیف [[محمد دانشور]] انتشارات [[مرکز کرمان‌شناسی]])<ref name="سایت شهرداری کرمان"/><ref name="ReferenceA"/>
[[File:Kirman1.jpg|thumb|[[باغ ایرانی|باغ]] تاریخی و جهانی [[شاهزاده]] [[ماهان]] کرمان]]
در کتب تاریخی از عهد قدیم، چند جا به نام کرمانیان به صورت بخشی از ایران برمی‌خوریم. هرودت می‌گوید: پارسی‌ها به شش [[طایفه]] شهری و ده‌نشین و چهار طایفه چادرنشین تقسیم شده‌اند شش طائفه اولی عبارتند از: مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان در خصوص گرمانیان تصور می‌رود همان کرمانیان باشند. در کتیبه‌های هخامنشی ظاهراً مقصود از کلمه «[[کارمانیا]]» همان کرمان است.<ref name="سایت شهرداری کرمان"/><ref name="ReferenceA"/> بروس مورخ [[کلدانی]] و کاهن مردوک در ذکر فتح بابل توسط کوروش و مسلط شدن کوروش بر نبونید پادشاه بابل می‌نویسد: «... کوروش با او به رأفت رفتار کرده به کرمان تبعیدش کرد تا در آنجا سکنی گزیند، نبونید در آنجا تا آخر عمر بزیست و در همان‌جا در گذشت» (برگرفته از حاشیه استاد [[محمدابراهیم باستانی پاریزی|باستانی پاریزی]] بر [[کتاب تاریخ کرمان]] بقلم [[احمدعلی خان وزیری کرمانی|احمد علی خان وزیری]])<ref name="سایت شهرداری کرمان"/><ref name="ReferenceA"/>

احمد علی خان وزیری (مؤلف کتاب جغرافیای کرمان) معتقد است که حدود ۴۳۰ سال [[قبل از اسلام]] – به هنگام فتح کرمان بدست اردشیر – این محل گواشیر نام داشته که مرکز ولایت کرمان بوده‌است. بخشی از خانه‌های مسکونی مردم فقیر در پای دامنه‌های این دو تپه و قلعه شکل یافته بوده و بعداً با گسترش تدریجی شهر کرمان در جهت غرب توسعه یافته و با توجه به توسعه و [[رونق اقتصادی]] در دوره‌های [[بعد از اسلام]] این شهر به تدریج [[نضج]] گرفته و رفته رفته بزرگتر شده تاجایی که وسعت آن به حدود دویست [[هکتار]] رسیده هم رسیده، با گذشت زمان و به دلیل ناامنی منطقه و حمله [[غارتگران (ابهام‌زدایی)|غارتگران]] و دزدان علاوه بر حصارهای رفیعی که دور [[قلعه دختر (کرمان)|قلعه دختر]] و [[قلعه اردشیر]] کشیده شده بود گرداگرد شهر نیز حصاری بلند کشیدند.

[[باستانی پاریزی]] مورخ معاصر در [[کتاب وادی هفتواد]] به نقل از تاریخ ایران در زمان ساسانیان و همچنین در حاشیه کتاب تاریخ کرمان تألیف احمد علی خان وزیری آورده‌است «[[گشتاسپ|گشتاسب]] پسر [[لهراسپ|لهراسب]] در سال ۵۷۷۲ از [[هبوط]] آدم به طالع میزان آن را بنا نهاد و در آن بنای آبادانی نهاد و [[آتشکده]] ساخت و بعد از آن اسکندر رومی بر ایران مستولی شد و ممالک ایران را به [[ملوک طوایف]] بخش کرد، کرمان در تصرف اشکانیان بود در اواخر عهد ملوک طوایف در این خطه دلگشا، هفتواد نامی کرمانی، امیر بود قلعه‌ای در بالای کوهی بساخت. [[اردشیر بابکان]] که سر سلسله و پادشاه اول ساسانیان بود ملوک طوایف را در ایران برانداخت و به کرمان آمد. ملک هفتواد بستد به طالع میزان بنای این شهر عظیم گذاشت که اکنون آثار حصار و خندق آن خارج شهر باقی است و آن را موسوم به گواشیر کرد.

[[ابن اثیر کاتب|ابن اثیر]] در جلد اول الکامل به نقل از [[طبری]] می‌گوید: «چون اردشیر به کرمان رفت در آنجا حاکمی بود که [[بلاش]] نام داشت و جنگ شدیدی درگرفت و اردشیر در آن جنگ شخصاً شرکت داشت و بلاش را اسیر کرد و شهر را گرفت و فرزند خود را که نیز اردشیر نام داشت در آنجا گذاشت و… و قلعه‌ای که به نام اردشیر معروف است شاید در زمان همین اردشیر بابکان و پسرش اردشیر که حاکم کرمان بود ساخته شده باشد و پیش از آن از قلعه دختر قلعه کهنه از شهر دفاع و حفاظت می‌کرده‌اند. بنای شهر کرمان تا قرن چهارم ه‍.ق در جنوب شرقی قلعه اردشیر وقلعه دختر و در پار این دو قلعه شکل می‌گیرد و از قرن چهارم ه‍.ق به بعد رشد شهر به سمت غرب بوده‌است و از قرن نهم به بعد رشد شهر و محلات آن از غربی‌ترین نقاط شهر شهر قدیم به سمت شمال و سپس به جانب جنوب شرق بوده‌است. در بخش سازمانی کرمان، و قبل از خراب کردن [[حصار]]، ۳۲ محله و جود داشته‌است که در حال حاضر اکثراً به صورت قدیمی خود و بعضاً به صورت مخروبه و بعضاً مخروبه و گاهی با انجام تغییرات جزئی باقی مانده‌است.{{مدرک}}

===== اولین حاکم بومی کرمان =====
اولین حاکم بومی ایالت کرمان، بعد از هزار سال – پس از [[حمله اعراب به ایران|ظهور اسلام]] – [[تقی خان درانی]] بود. وی که از اهالی دران از روستاهای [[منطقهٔ کوهپایه]] کرمان بود و به شغل [[ذغال]] فروشی اشتغال داشت، بر اثر واقعه ای ناخواسته، مورد ظلم و ستم حاکم کرمان در دورهٔ [[زندیان|زندیه]] – [[خدا مراد خان]] – قرار گرفت. وی با جمع کردن عده ای به دور خویش، شبانه به محل استقرار حاکم راه یافت و با کشتن او، توانست چندی ادارهٔ شهر را در دست گیرد. تقی خان، در چندین [[جدال]] با فرستادگان [[کریم‌خان زند|کریم خان زند]]، در نهایت اسیر گشت و به [[شیراز]] فرستاده شد و به دستور خان زند به [[دار زدن|دار آویخته]] شد.

سرانجام وکیل، [[نظرعلی‌خان زند]] را مأمور سرکوبی شورش تقی‌خان درانی کرد. این بار نظر علی‌خان توانست با کمک مردم شهر کرمان که شهر را تصرف کند. تقی‌خان درانی دستگیر و به شیراز به خدمت وکیل فرستاده شد. بنا به‌دستور کریم‌خان، مردی که سه سال تمام حکومت کرمان را در اختیار داشت به مرگ محکوم شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ‌گیتی‌گشا؛ ص ۶۰ و فارسنامه ناصری؛ ج۱، ص ۶۰۹).}}</ref>

=== پس از اسلام ===
{{همچنین ببینید|تاریخ کرمان در دوره قاجار}}''[[تسخیر کرمان به دست محمود افغان]]'' در [[تاریخ ایران پس از اسلام|دوره اسلامی]] و مقارن با ۲۱ تا ۲۴ هجری قمری و سال‌های بعد از آن، کرمان همواره مورد هجوم اعراب قرار گرفت. در زمان حکومت [[خلفای عباسی]] کرمان به شورش‌های مکرر دست زد ولی هیچ‌یک به سامان نرسید تا سرانجام در سال [[۲۵۳ (قمری)|۲۵۳]] هجری قمری به تصرف [[یعقوب لیث]]، مؤسس سلسه [[صفاریان]] درآمد. پس از آن این سرزمین در زیر سلطه حکومت‌های قدرتمند زمان مانند [[سامانیان]]، [[دیلمیان]]، [[آل بویه]] و [[سلاجقه]] قرار گرفت.
در عصر [[غزنویان]] فرمانروایان خونریز و هوسران آرامش را از مردم گرفتند. تنها در عهد [[سلجوقیان]]، حکومت [[قاورد|ملک قاورد]] و فرزندانش بود که کرمان روی رفاه و آسایش دید و آثاری چون [[مسجد ملک]] پدید آمد. پس از حکومت ۱۵۰ ساله [[سلاجقه]] باز با [[حمله مغول به ایران|حمله مغول]] بلای غز بر کرمان نازل شد. [[براق حاجب]] از سرداران [[قراختاییان کرمان|قراختائیان]]، کرمان را به تصرف درآورد. از اعقاب وی [[ترکان خاتون]] بر کرمان فرمانروایی یافت که در آبادانی شهر کوشید و دخترش [[پادشاه خاتون]] نیز حاکمی فاضل و حامی دانشمندان بود. این سلسله از ۶۱۹ تا [[۷۰۳ (قمری)|۷۰۳]] ه‍.ق در کرمان سلطنت کردند. در زمان حکومت [[قراختاییان کرمان|قراختائیان]] بود که [[مارکو پولو]] [[سیاح]] معروف ونیزی از کرمان دیدن کرد. در سال [[۷۱۴ (قمری)|۷۱۴]] هجری قمری [[امیر مبارزالدین محمد]] مؤسس سلسله [[آل مظفر]]، کرمان را تصرف کرد.

یاقوت گوید کرمان در دوره سلاجقه از بهترین و آبادترین بلاد محسوب می‌شد ولی در [[قرن هفتم]] که وی جغرافیای خود را می‌نوشت شهرهای آن ایالت خراب بود و [[کشتزار]]<nowiki/>ها بی‌حاصل و اهالی سرگردان و بیچاره بودند و بالاخره در پایان [[قرن هشتم هجری|قرن هشتم]] جنگ‌های [[امیر تیمور]] ویرانی و خرابی کرمان را تکمیل کرد و آن ناحیه را سراسر به ورطه خرابی و بدبختی فرو برد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی|نام خانوادگی=لسترینج|نام=گای|ناشر=علمی و فرهنگی|سال=۱۳۹۳|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۵-۸|مکان=تهران|صفحه=۳۲۱}}</ref>

[[تیموریان]] از سال [[۷۹۶ (قمری)|۷۹۶]] تا [[۸۳۴ (قمری)|۸۳۴]] بر کرمان فایق آمدند. سپس تنی چند از طایفه [[قراقویونلو]] در کرمان به قدرت رسیدند.

[[پرونده:Kerman Masjid Gate.jpg|بندانگشتی||275px|دروازه مسجد که [[آقامحمدخان قاجار]] از طریق آن وارد کرمان شد.]]

سلاطین [[صفویان|صفوی]] از [[۹۱۵ (قمری)|۹۱۵]] ه‍.ق کرمان را به متصرفات خود افزودند در [[۱۰۰۵ (قمری)|۱۰۰۵]] ه‍.ق [[گنجعلیخان]] از سوی [[شاه عباس صفوی]] به حکومت کرمان رسید که بر اثر تدبیر و تداوم حکومت او، شهر چندی روی آسایش و آرامش دید و زمانه برای ترقی و آبادانی مناسب شد. در روزگار افول قدرت [[صفویان]]، افاغنه کرمان را به جزای شهامت و مقاومت در برابر آنان [[تسخیر کرمان به دست محمود افغان |به خاک و خون کشیدند]] و [[نادرشاه]] افشار هم هنگامی به کرمان رسید که بر اثر کشتن [[رضاقلی میرزا]] (پسرش) به جنون [[آدم‌کشی زنجیره‌ای|آدمکشی]] مبتلا شده بود. او دستور گردن زدن مردم بی‌گناه را صادر کرد و یکی از بزرگ‌ترین قتل‌عام‌های معروف تاریخ کرمان را به راه انداخت. [[نادرشاه|نادرشاه افشار]] و عمال او هنگام تسخیر آن در سال [[۱۱۶۰ (قمری)|۱۱۶۰]] ه‍.ق ضمن غارت و چپاول اموال مردم بسیاری مردان آن را سربریده و از کله آنان [[مناره]]<nowiki/>هایی ساختند. محله [[پامنار (محله)|پامنار]] که هنوز هم به همین نام خوانده می‌شود یادگار آن فاجعه و تجدیدکننده خاطرات تلخ آن جنایت تاسف‌انگیز است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kdmc.ir/fa/index.php?option=com_content&task=view&id=41&Itemid=203&lang=fa_IR |title=مرکز مطلعات مدیریت بحران استان کرمان |accessdate=۷ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090114075440/http://www.kdmc.ir/fa/index.php?option=com_content&task=view&id=41&Itemid=203&lang=fa_IR |archivedate=۱۴ ژانویه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref>

کرمان به دلیل حمایت از آخرین بازمانده زندیه ([[لطفعلی خان زند]]) گرفتار خشم [[آقامحمدخان قاجار]] قاجار شد که به روایت تاریخ، هفت من (به روایتی بیست هزار جفت و به روایتی دیگر هفتاد هزار جفت) [[چشم]] از مردم درآورد. جانشینان او تلاش کردند تا با اعزام حاکمانی مدیر و مدبر همچون [[محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک]] و [[ابراهیم خان ظهیرالدوله]] به بازسازی شهر کرمان و دلجویی مردم بپردازند و با برپایی آثاری چون [[مجموعه ابراهیم خان]] گذشته‌ها را به فراموشی بسپارند.<ref name="سایت شهرداری کرمان"/>

[[پرونده:Iran provinces in Abbasid Caliphate.jpg|بندانگشتی|کرمان بزرگ در نقشه‌های قدیمی ایران|275px]]

=== رشد مساحت شهر در طول تاریخ ===
در سال ۱۲۹۳ هجری قمری دور شهر کرمان تقریباً یک [[فرسخ]] (۶ کیلومتر) به شکل قثا ([[خیار چنبر|خیار چمبر]]) و طولش از [[دروازه خراسانی]] (دروازه گبری) تا دروازه رق آباد (ریگ آباد) و عرضش از دروازه وکیل تا دروازه ارگ و این شهر با [[استحکامات|برج و بارو]] و [[خندق|خندقهایی]] به عرض تقریبی ده متر و عمق چهار متر، محصور بوده‌است.
شهر کرمان مشتمل بر شش [[دروازه]] بوده‌است:
* دروازه مسجد یا [[دروازه وکیل]] در محل فعلی میدان شهدا (مشتاق)
* دروازه ناصری واقع در شرق محله شهر
* دروازه گبری یا خراسانی
* دروازه سلطانی یا دولت
* دروازه ارگ یا دروازه باغ
* دروازه رق آباد

وسعت شهر کرمان که تا اواخر [[ایران قاجاری|قاجاریه]] و در داخل حصار حدود دویست هکتار بود با تخریب حصارها که از دهه اول قرن حاضر با تخریب دروازه‌ها شروع شد وتا دهه ۱۳۴۰ ادامه یافت در سال ۱۹۶۹ میلادی مصادف با ۱۳۴۵ ه‍.ش بر اساس نقشه‌ای که [[روگراستون]] ترسیم کرده‌است به ۴۰۰ هکتار رسیده‌است یعنی در نیمه [[قرن ۱۴]] ه‍.ش وسعت شهر کرمان دو برابر شده‌است. بر اساس آمار منتشر شده شهرداری کرمان محدوده خدماتی شهر در سال [[۱۳۵۷ (خورشیدی)|۱۳۵۷]] به ۳۰۷۲ هکتار و در سال ۶۵ به ۵۰۸۸ هکتار و در سال ۱۳۷۱به ۷۶۵۲ هکتار در سال ۱۳۷۵ ۱۱۰۰۰ هکتار و در سال ۱۳۷۸ به حدود ۱۵۰۰۰ هکتار رسیده‌است؛ و اکنون در زمره [[کلان‌شهرهای ایران|کلانشهرهای ایران]] جای گرفته‌است.

=== پایتخت بودن در دوره‌های مختلف تاریخی ===
شهر کرمان به دلیل اهمیتی که در ایران داشته در برهه‌هایی از زمان به عنوان [[پایتخت]] ایران مطرح بوده‌است. در برخی دوره‌ها چند پایتخت در زمان‌های مختلف و در دوران حکام و پادشاهان مختلف وجود داشته‌است. در برخی دوره‌ها کرمان به عنوان [[پایتخت ایالتی]] مطرح بوده و چند شهر مهم دیگر را هم در قلمرو خود داشته‌است. دوره‌هایی که کرمان در کنار برخی شهرهای دیگر پایتخت بوده‌است:
* [[سلجوقیان کرمان|سلجوقیان]]: به همراه [[جیرفت]] و [[بم]] به مدت ۱۴۳ سال
* [[غزهای کرمان]]: تنها کرمان به مدت ۳۶ سال
* [[قراختاییان کرمان|قراختائیان]]: حدود ۷۰ سال، تنها کرمان پایتخت بوده‌است.
* [[آل بویه]]: به همراه چند شهر دیگر و در دوره‌های مختلف.
* [[آل مظفر]]: به همراه [[شیراز]] به مدت ۷۹ سال.
* [[زندیه]]: پس از سقوط [[شیراز]] توسط آقامحمدخان قاجار، [[لطفعلی خان زند]] به کرمان رفت و این شهر را مدتی پایتخت قرار داد. (پس از آن به [[بم]] رفت){{مدرک|نیازمند ارجاع دقیق}}
[[پرونده:Persia 1814.jpg|وسط|500px|[[سراسرنما|سراسرنمای]] [[نقشه]] قدیم ایران، ایالت بزرگ کرمان که چنداستان را در برمی گرفته‌است]]
== برخی صنایع و معادن مهم ==
=== صنایع مس شهیدباهنر ===
شرکت صنایع [[مس]] [[محمدجواد باهنر|شهید باهنر]] در ۱۲ کیلومتری شهر کرمان قرار گرفته‌است، که محصولات متنوعی از قبیل انواع ورق، تسمه و [[ورق آلومینیومی|فویل]]، [[لوله]] و مقاطع تولید می‌کند. ظرفیت تولید سالانه محصولات نهایی این شرکت بالغ بر ۵۵ هزار تن است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://cspir.iranton.com/company_aboutus.php?id=&file=About&prod=&uid=cspir// |عنوان=صنایع مس شهیدباهنر |بازبینی=۹ نوامبر ۲۰۱۱ |archive-date=۱۶ اکتبر ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20211016183729/http://cspir.iranton.com/company_aboutus.php?id=&file=About&prod=&uid=cspir// |url-status=dead}}</ref>

=== صنایع زغال‌سنگ ===
شرکت صنایع [[زغال سنگ]] کرمان، طی ۱۰ماه سال ۱۳۸۵ تولید زغال‌سنگ خام در این شرکت به یک‌میلیون و ۱۵۰هزار تن رسیده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://coal.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=53&Itemid=1%2F%2F |title=شرکت صنایع ذغالسنگ کرمان: افزایش تولید هدف ماست |accessdate=۲ نوامبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121111161401/http://coal.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=53&Itemid=1%2F%2F |archivedate=۱۱ نوامبر ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>

=== فرش الماس کویر کرمان ===
[[فرش الماس کویر]] کرمان یکی از کارخانجات فرش استان کرمان است و این کارخانه صادرکننده به چهارده کشور دنیاست.<ref>{{یادکرد وب |url=http://almascarpet.com/about-2/// |title=فرش الماس کویرکرمان |accessdate=۲۴ فوریه ۲۰۱۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180320131834/http://almascarpet.com/about-2/ |archivedate=۲۰ مارس ۲۰۱۸ |dead-url=yes}}</ref>

=== سیمان ممتازان ===
صنایع [[سیمان]] ممتازان کرمان یکی از کارخانجات شهر کرمان است.<ref>[http://www.momtazancement.com/v3/index.php?lang=faid=&file=About&prod=&uid=cspir// سیمان ممتازان کرمان]{{پیوند مرده}}</ref>

=== صنایع [[لاستیک بارز]] ===
عملیات احداث شرکت صنایع لاستیک کرمان ([[لاستیک بارز|گروه صنعتی بارز]]) در سال ۱۳۶۳ به عنوان نخستین شرکت صنایع [[لاستیک سنتزی|لاستیک]]‌سازی [[ایران]]، در شهر کرمان آغاز شد.<ref>[http://www.bareztires.com/fa/Page.aspx?PageID=10// شرکت صنایع لاستیک بارز]{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref> شرکت صنایع لاستیک بارز کرمان دومین کارخانه بزرگ لاستیک‌سازی [[خاورمیانه]] پس از [[ترکیه]] است.

=== صنایع سیمان کرمان ===
گروه صنایع سیمان کرمان که مرکز اصلی آن کرمان – کیلومتر ۱۷ بزرگراه خلیج فارس است در تاریخ ۱۲ مرداد ماه سال ۱۳۴۶ ابتدا به صورت سهامی و به نام شرکت سیمان کرمان تحت شماره ۱۷۰ در اداره ثبت شرکت‌های کرمان به ثبت رسید.<ref>[http://www.kermancement.com/Default.aspx?tabid=640id=&file=About&prod=&uid=cspir// شرکت صنایع سیمان کرمان]{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>

=== نیروگاه سیکل ترکیبی کرمان ===
[[نیروگاه سیکل ترکیبی کرمان]] از بزرگ‌ترین نیروگاه‌های کشور و از منابع تأمین انرژی این استان است.

=== صنایع پزشکی کرمان ===
اولین تولیدکننده [[لوازم پزشکی]] ایران در سال ۱۳۵۱ توسط [[عباس حاج غنی]] تأسیس و در سال ۱۳۶۱ اقلام تولیدی آن به ۲۸ قلم رسید. هم‌اکنون تعداد تولیدی این کارخانه به ۸۵ قلم رسیده و با ظرفیت سالانه ۱۰۰۰۰۰ قطعه در حال فعالیت است.<ref>[http://www.fmsupports.ir//صنایع پزشکی کرمان]{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>

=== گلاب و عرقیات زهرا ===
'''[[گلاب زهرا]]''' نام کارخانه تولید [[گلاب]] و روغن گل است که در [[لاله‌زار (بردسیر)|لاله زار]] کرمان توسط [[همایون صنعتی زاده]] و همسرش [[شهین‌دخت سرلتی]] (صنعتی) در سال [[۱۳۵۶]]خورشیدی تأسیس شد. این کارخانه نخستین واحد تولیدی است که موفق به دریافت گواهینامه ارگانیک در تولید [[گلاب]] و روغن گًل شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.ettelaat.com/etHomeEdition/etsafar/41.pdf |عنوان=روزنامه اطلاعات |بازبینی=۱۰ مارس ۲۰۱۳ |archive-date=۱۷ اکتبر ۲۰۱۳ |archive-url=https://web.archive.org/web/20131017095203/http://www.ettelaat.com/etHomeEdition/etsafar/41.pdf |url-status=dead}}</ref> گلاب زهرا بزرگ‌ترین صادرکننده [[گلاب]] و روغن گل در ایران است.<ref>[http://www.zahrarosewater.com/ پایگاه اینترنتی گلاب زهرا، بخش درباره ما]</ref> و محصولات آن در [[اروپا]] و سایر دنیا به فروش می‌رسد. همه ساله برای تمدید گواهینامه [[ارگانیک]] مزارع و کارخانجات این واحد تولیدی توسط کارشناسان [[انجمن خاک انگلستان]] مورد بازرسی قرار می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.donya-e-eqtesad.com/Default_view.asp?@=207414 |عنوان=دنیای اقتصاد تاریخ چاپ: سه شنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۹ |بازبینی=۱۰ مارس ۲۰۱۳ |archive-date=۲۱ فوریه ۲۰۱۳ |archive-url=https://web.archive.org/web/20130221194310/http://donya-e-eqtesad.com/Default_view.asp?@=207414 |url-status=dead}}</ref> در حال حاضر مدیرعامل کارخانه [[علی مصطفوی|دکتر علی مصطفوی]] می‌باشد.

== وضعیت طبیعی ==
=== جغرافیای طبیعی ===
بیشتر نقاط شهر کرمان با کوه احاطه شده‌است. ارتفاع شهر کرمان از سطح دریا ۱۷۶۰ متر است. شهر کرمان نیز خود در کنار [[کوی صاحب‌الزمان|کوه صاحب الزمان]] قرار گرفته‌است. کوه‌های [[جوپار (کوه)|جوپار]] و [[پلوار (کوه)|پلوار]] و [[جفتان]] و [[لاله زار]] در جنوب و جنوب شرق کرمان در تمام طول سال (غیر از [[تابستان]]) برف دارند و در تابستان [[یخچال‌های طبیعی|یخچاله]]<nowiki/>ای دائمی در این کوهستان‌ها وجود دارد. شهر کرمان در عرض جغرافیایی ۳۰٫۲۹ و طول جغرافیایی ۵۷٫۰۶ قرار گرفته‌است.

=== آب و هوا ===
متوسط مقدار باران در طول سال در کرمان معادل ۱۴۸ میلی‌متر است. اقلیم شهر کرمان نیمه کویری است. شهر کرمان زمستان‌های سردی دارد. کرمان چهارمین مرکز استان مرتفع ایران بعد از [[شهرکرد]]، [[یاسوج]] و [[همدان]] است.<ref>[http://www.kermancity.ir/mods.php?id=Info_Center&task=readpage&pid=92= شهرداری کرمان]{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref> عامل ارتفاع بالای این شهر باعث به وجود آمدن اعتدال نسبی در اقلیم این شهر نسبت به سایر شهرهای با اقلیم نیمه کویری ایران شده‌است.
{{Weather box
|width = auto
|location = Kerman – Altitude: 1753.8 m (1951–2010, records 1951–2020)
|metric first = Y
|single line = Y
|Jan record high C = ۲۴٫۴
|Feb record high C = ۲۹٫۴
|Mar record high C = ۳۲٫۹
|Apr record high C = ۳۵٫۰
|May record high C = ۳۸٫۸
|Jun record high C = ۴۱٫۶
|Jul record high C = ۴۲٫۰
|Aug record high C = ۴۱٫۶
|Sep record high C = ۳۹٫۰
|Oct record high C = ۳۵٫۰
|Nov record high C = ۳۱٫۱
|Dec record high C = ۲۸٫۰
|Jan high C = ۱۲٫۲
|Feb high C = ۱۴٫۹
|Mar high C = ۱۹٫۰
|Apr high C = ۲۴٫۴
|May high C = ۳۰٫۱
|Jun high C = ۳۵٫۰
|Jul high C = ۳۵٫۸
|Aug high C = ۳۴٫۴
|Sep high C = ۳۱٫۵
|Oct high C = ۲۶٫۱
|Nov high C = ۱۹٫۶
|Dec high C = ۱۴٫۴
|year high C = ۲۴٫۸
|Jan mean C = ۴٫۶
|Feb mean C = ۷٫۳
|Mar mean C = ۱۱٫۴
|Apr mean C = ۱۶٫۴
|May mean C = ۲۱٫۲
|Jun mean C = ۲۵٫۶
|Jul mean C = ۲۶٫۸
|Aug mean C = ۲۴٫۶
|Sep mean C = ۲۱٫۱
|Oct mean C = ۱۵٫۹
|Nov mean C = ۱۰٫۰
|Dec mean C = ۵٫۹
|year mean C = ۱۵٫۹
|Jan low C = -۳٫۱
|Feb low C = -۰٫۳
|Mar low C = ۳٫۸
|Apr low C = ۸٫۳
|May low C = ۱۲٫۴
|Jun low C = ۱۶٫۲
|Jul low C = ۱۷٫۸
|Aug low C = ۱۴٫۸
|Sep low C = ۱۰٫۷
|Oct low C = ۵٫۷
|Nov low C = ۰٫۴
|Dec low C = -۲٫۶
|year low C =
|Jan record low C = -۳۰٫۰
|Feb record low C = -۲۰٫۰
|Mar record low C = -۱۰٫۲
|Apr record low C = -۳٫۰
|May record low C = ۱٫۰
|Jun record low C = ۷٫۰
|Jul record low C = ۸٫۰
|Aug record low C = ۲٫۰
|Sep record low C = -۱٫۰
|Oct record low C = -۱۰٫۰
|Nov record low C = -۱۵٫۰
|Dec record low C = -۲۵٫۰

|Jan precipitation days= ۵٫۰
|Feb precipitation days= ۴٫۲
|Mar precipitation days= ۵٫۷
|Apr precipitation days= ۴٫۰
|May precipitation days= ۲٫۲
|Jun precipitation days= ۰٫۳
|Jul precipitation days= ۰٫۴
|Aug precipitation days= ۰٫۲
|Sep precipitation days= ۰٫۱
|Oct precipitation days= ۰٫۴
|Nov precipitation days= ۱٫۵
|Dec precipitation days= ۳٫۸

|precipitation colour = green
|Jan precipitation mm = ۲۸٫۸
|Feb precipitation mm = ۲۵٫۲
|Mar precipitation mm = ۳۳٫۱
|Apr precipitation mm = ۱۸٫۷
|May precipitation mm = ۱۰٫۸
|Jun precipitation mm = ۱٫۱
|Jul precipitation mm = ۱٫۴
|Aug precipitation mm = ۰٫۵
|Sep precipitation mm = ۰٫۳
|Oct precipitation mm = ۱٫۵
|Nov precipitation mm = ۵٫۶
|Dec precipitation mm = ۲۱٫۰
|year precipitation mm =
|Jan sun = ۱۹۸٫۴
|Feb sun = ۲۰۰٫۰
|Mar sun = ۲۲۳٫۵
|Apr sun = ۲۳۷٫۵
|May sun = ۲۹۸٫۰
|Jun sun = ۳۲۳٫۶
|Jul sun = ۳۳۹٫۱
|Aug sun = ۳۳۷٫۵
|Sep sun = ۳۱۰٫۳
|Oct sun = ۲۸۳٫۹
|Nov sun = ۲۴۱٫۹
|Dec sun = ۲۰۶٫۴
|Jan humidity = ۵۳
|Feb humidity = ۴۶
|Mar humidity = ۴۱
|Apr humidity = ۳۴
|May humidity = ۲۶
|Jun humidity = ۱۹
|Jul humidity = ۱۹
|Aug humidity = ۲۰
|Sep humidity = ۲۱
|Oct humidity = ۲۸
|Nov humidity = ۳۷
|Dec humidity = ۴۸
|Jan snow days= ۲٫۲
|Feb snow days= ۱٫۰
|Mar snow days= ۰٫۴
|Apr snow days= ۰
|May snow days= ۰
|Jun snow days= ۰
|Jul snow days= ۰
|Aug snow days= ۰
|Sep snow days= ۰
|Oct snow days= ۰
|Nov snow days= ۰٫۱
|Dec snow days= ۱٫۰
|source 1 =<ref>{{Cite web |url=https://irimo.ir/ |title=Iranian Meteorology |access-date=2023-05-05 |archive-date=2015-06-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150617110806/http://www.irimo.ir/ |url-status=dead}}</ref>}}

== دین ==
دین اکثر مردم شهر کرمان [[اسلام]] و مذهب مردم [[شیعه]] است و نیز مرکز فعالیت و تجمع [[شیخیه]] در شاخه کریمخانیه این شهر است. برای این فرقه این شهر مقدس است. بزرگان ایشان چون [[محمدکریم خان کرمانی]]، [[محمد خان کرمانی]]، [[حاج زین العابدین خان ابراهیمی]]، [[حاج ابوالقاسم خان ابراهیمی]]، [[حاج عبدالرضا خان ابراهیمی]] در این شهر زندگی می‌کردند و مسجد ابراهیمی در کرمان متعلق به ایشان است. جمعیت چند هزار نفری از [[زرتشتیان]] و اقلیتی از [[کلیمیان]] ([[یهودیان]]) نیز در کرمان زندگی می‌کنند. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی جمعیتی چند ده هزار نفری از زرتشتیان، یهودیان و جمعیت کوچکی از [[مسیحی|مسیحیان]] در کرمان زندگی می‌کردند که پس از [[انقلاب ۱۳۵۷|انقلاب]] به کشورهای آمریکا، [[فلسطین اشغالی]] و کشورهای غرب اروپا مهاجرت کردند. هم‌اکنون آتشکده زرتشتیان، قبرستان یهودیان و خرابه‌هایی از قبرستان مسیحیان در محلهٔ زریسف شهر کرمان وجود دارد. تا چند سال پیش کلیسای مسیحیان در خیابان شریعتی در کنار [[بیمارستان ارجمند شهر کرمان]] وجود داشت که به دلیل نامعلومی به دستور [[دادستانی]] در سال [[۱۳۹۰ (خورشیدی)|۱۳۹۰]] تخریب شد.

در این شهر [[اقلیت‌های دینی]] مراسم و جشن‌های آیینی خود را برگزار می‌کنند. [[جشن سده]] که در نوع خود یکی از بزرگ‌ترین جشن زرتشتیان است همه ساله در بهمن ماه در کرمان برگزار می‌شود و جشن سده کرمان در سال ۱۳۹۰ در [[فهرست آثار فرهنگی ملی ایران]] ثبت گردید.<ref>http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100802910760</ref> این جشن هر ساله در روز [[۱۰ بهمن]]، در باغ بداغ آباد کرمان برگزار می‌گردد.

== فرهنگ و ادب ==
=== قومیت ===
کرمانی‌ها فارس زبان و از لحاظ قومی فارس هستند اما مردمی از [[مردم لر|قوم لر]] هم در این استان حضور دارند.<ref name="kermancity">{{یادکرد وب | عنوان=زبان-گویش محلی و اقوام | ناشر=سایت شهرداری کرمان | نشانی=http://www.kermancity.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=41&Itemid=491 | تاریخ=۲۴ آبان ۱۳۸۸ | تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۱۴ | تاریخ بایگانی=۸ ژانویه ۲۰۱۳ | نشانی بایگانی=https://archive.today/20130108091058/http://www.kermancity.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=41&Itemid=491 | کد زبان=fa | dead-url=no}}</ref> اما در قرون گذشته در مواردی اقوام مختلفی خصوصاً از اقوام و عشایر [[مردمان ترک|ترک]] [[آسیای میانه]] و حتی [[مغول]] به مناطقی از [[استان کرمان]] کوچ داده شده‌اند و همچنین تعدادی بسیاری از عشایر [[لر]] و طوایفی از [[مردم سیستانی|قوم سیستانی]] و نیز طوائفی از [[قوم بلوچ]] نیز در ادوار گذشته به این استان مهاجرت کرده‌اند که عمدتاً مگر در موارد معدود، به دلیل معاشرت و اختلاط با افراد بومی در گذر زمان استحاله شده و هویت خود را از دست داده و قابل تشخیص نیستند.<ref name="kermancity.kr.ir">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.kermancity.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=41&Itemid=491 |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=13 سپتامبر 2012 |archive-date=8 ژانویه 2013 |archive-url=https://archive.today/20130108091058/http://www.kermancity.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=41&Itemid=491}}</ref>

=== زبان و گویش ===
در شهر کرمان زبان اهالی [[زبان فارسی]] و [[لهجه کرمانی]] است.<ref name="kermancity.kr.ir"/> از آنجا که [[استان کرمان]] پهناورترین استان ایران است،<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.jjtvn.ir/display_full.aspx?data_id=13333 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ سپتامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120912181239/http://www.jjtvn.ir/display_full.aspx?data_id=13333 |archivedate=۱۲ سپتامبر ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1550711 |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۱۳ سپتامبر ۲۰۱۲ |archive-date=۲۸ ژوئن ۲۰۱۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20120628115640/http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1550711 |url-status=dead}}</ref> به دلیل مهاجرت اقوام مختلف به منطقه کرمان در طول تاریخ، تنوع زیادی در [[لهجه]] و [[گویش محلی]] در شهرستان‌های مختلف این استان نیز ایجاد شده و هم اینک گویش‌ها و لهجه‌های متفاوت و متنوعی در این استان به چشم می‌خورد.
این امر باعث شده که این استان شمار بسیاری از [[نویسنده|نویسند]]<nowiki/>گان و [[شاعران]] و [[دانشمند|دانشمندان]] را به ایران پیشکش نماید. مشاهیری چون [[خواجوی کرمانی]]، [[سعید نفیسی]]، دکتر [[باستانی پاریزی]]، محمدعلی محبی کرمانی، [[محمد دهش]]، دکتر [[علی اکبر صنعتی]]، خانواده [[علیرضا افضلی پور]] و …

=== کرمان از نگاه شاعران بزرگ ===
* [[فردوسی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|چو بگذشت یک چند بر هفتواد|مر آن حصن را نام کرمان نهاد}}
{{پایان شعر}}منظور از [[هفتواد]] پادشاهی در [[بم]] واقع در شرق استان کرمان است.
* [[مولوی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|کبوترخانه جان‌ها از او معمور گشت|پس چرا این زیره را من سوی کرمان می‌برم}}
{{پایان شعر}}
* [[شاه نعمت‌الله ولی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|هرچند کز روی کریمان خجلیم|غم نیست که پرورده این آب و گلیم}}
{{ب|در روی زمین نیست چو کرمان جایی|کرمان دل عالم است و ما اهل دلیم}}
{{پایان شعر}}
* [[سعدی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|که می‌برد به عراق این بضاعت مزجاة|چنان‌که زیره به کرمان برند و کاسه به چین؟}}
{{پایان شعر}}
* [[خواجوی کرمانی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|آنها که ندارن نم چشم و غم دل|خاصیت این آب و هوا را نشناسند}}
{{پایان شعر}}
* [[میرزا آقاخان کرمانی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|گر از ملک کرمان سرایم رواست |که هندوستانی خوش آب و هواست}}
{{پایان شعر}}
* [[راجی کرمانی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|ببال ای بر و بوم کرمان زمین |ز عزّ و شرف تا به چرخ برین}}
{{ب|زمین تو بالاتر از آسمان| مکان تو بالاتر از لامکان}}
{{پایان شعر}}
* [[محمد فرخی یزدی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|اهل کرمان همه آسوده و فارغ ز بلا|کس بر ایشان نکند ظلم، چه پنهان چه ملا}}
{{پایان شعر}}
* [[محمد واعظ قزوینی|واعظ قزوینی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|اگر قماش‌شناسی برای فرشِ سرا|کدام قالی کرمان چو آب و جاروب است}}
{{پایان شعر}}
* [[قاآنی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|حدیث خلد با شیرازیان، اکنون بدان مانَد|که مشتی زیره، زی کرمان برند از بهر کرمانی}}
{{پایان شعر}}
* [[احمد ناظرزاده کرمانی|دکتر احمد ناظرزاده کرمانی]]
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|گرت هواست که هرگز به عافیت نرسی|غریب پرور و خودکش چو اهل کرمان باش}}
{{پایان شعر}}

== خوراک و شیرینی‌های محلی ==
کرمان همانند سایر شهرهای ایران، از انواع غذاهای سنتی و با طعم‌های متفاوت برخوردار است که برخی از آن‌ها در مناسبت‌های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kermancity.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=40&Itemid=492 |title=شهرداری کرمان، غذاهای محلی |accessdate=15 ژانویه 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120118060455/http://www.kermancity.kr.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=40&Itemid=492 |archivedate=18 ژانویه 2012 |dead-url=yes}}</ref>

=== غذاهای محلی ===
[[فالوده|فالوده کرمانی]]، [[آش شولی|آش شولی (اوماچو)]]، [[روغن جوشی]]، [[چغوک بریزو]]، [[حلیم بادمجان]]، [[آش شلغم]]، [[آش جو]] (کرمانی)، [[آش مخلوط]]، [[آش کدو]]، [[آبگوشت کرمانی]]، [[توکی]]، [[گندم شیری]]، [[کاکل کنف شادانه]]، [[قاتق تخمه]]، [[قاتق]]، [[قاتق بنه]]، [[زیر جوش]]، [[کشک گردو]]، [[کشک یونجه]]، [[سردوش]]، [[اشکنه]]، [[کشک کدو]]، [[کشک سیب]]، [[گورماست]]، [[سیراب بنه]]، [[کله جوش]]، [[بز قرمه]]، [[کشک و بادمجان]]، [[نان پز]]، [[کاچی]] (آب‌روغنو)، [[قاتق شیر]]، [[برشتو]]، [[نان پر]]، [[نان چرب و شیرین]]، [[خرماست]]، [[خرما تخم مرغ]]، [[کپو]]، اُماچو (آش شولی یا آماجو) [[ٱماچو گندم شیر]]<ref>https://www.delgarm.com/cooking/233330-غذاهای-استان-کرمان</ref>

[[پرونده:Kolompe - kerman.jpg|بندانگشتی|200px|کلمپهٔ گردویی زعفرانی مخصوص]]

=== شیرینی‌های محلی ===
* [[کلمپه]]
* [[کماچ سهن]]
* [[برشتو]] (برشتوک)
* [[نان چرخی]]
* [[شیرینی خانگی پرریز]]
* [[خرمابریز]] (رنگینک)
* [[چنگمال]]
* [[قوتو]]
* [[شله زرد]]
* [[قطاب|قطاب پسته]]

== جاذبه‌های گردشگری ==
[[پرونده:Gonbade jabaliyeh1.jpg|بندانگشتی|200px|[[گنبد جبلیه]]، مربوط به دورهٔ [[ساسانیان]]<ref name="کرمان"/>]]
[[پرونده:Malek mosque kerman iran.jpg|بندانگشتی|200px|محراب و سقف [[مسجد ملک]] (امام)]]
کرمان به دلیل موقعیت خاص تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی خود همیشه به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و همه ساله میزبان تعداد فراوانی از گردشگران داخلی و خارجی است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www3.kerman.irna.ir/fa/News/80590113/فرهنگی/کرمان؛_شهر_ستاره_های_پر_فروغ |title=خبرگزاری جمهوری اسلامی، کرمان از قطب‌های گردشگری کشور |accessdate=۲ نوامبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304120153/http://www3.kerman.irna.ir/fa/News/80590113/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%9B_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA |archivedate=۴ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref>http://www.kerna.ir/نگاهی-به-عملکرد-شش-ساله‌ی-شهرداری-کرمان/?VersionGuid=429fd079-5b87-4792-9270-7257a9468e50 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140406230259/http://www.kerna.ir/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%B4%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86/?VersionGuid=429fd079-5b87-4792-9270-7257a9468e50 |date=۶ آوریل ۲۰۱۴}} سایت خبری کرنا، پروژه‌های شهری کرمان</ref>

=== جاذبه‌های تاریخی ===
کرمان از استان‌های مهم و تاریخی کشور به حساب می‌آید. استان کرمان مرکز جنوب‌شرق کشور است و به نوعی مرجع صنعتی، فرهنگی، سیاسی، کشاورزی دانشگاهی-علمی، مذهبی و سایر شاخص‌ها در میان استان‌های منطقه جنوب شرق کشور است. استان کرمان همچنین بیش از ۶۶۰ اثر ملی ثبت شده دارد و از استان‌های تاریخی ایران است.<ref>[
http://www.kerna.ir/news/1391/11/23/پنج-اثر-تاریخی-استان-کرمان-ثبت-ملی-شد{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}} سایت خبری کرنا]</ref> استان کرمان پنج اثر ثبت شده در [[میراث جهانی یونسکو]] دارد و رتبه نخست ایران را از این حیث دارد.<ref>[http://www.mehrnews.com/news/3930860/کرمانی-ها-فرش-قرمز-پنج-اثر-ثبت-جهانی-را-برای-گردشگران-گسترده استان کرمان پنج اثر ثبت جهانی دارد]</ref>
[[پرونده:Kerman.jpg|بندانگشتی|میدان تاریخی گنجعلیخان ، انتهای بازار ارگ]]
* [[گنبد جبلیه]]: از بناهای مربوط به دوران قبل از اسلام است که به نام ''گنبد گبری'' نیز در تواریخ آمده‌است. در تمامی تواریخ بنای گنبد به دورهٔ [[ساسانیان]] نسبت داده می‌شود (گویا آتشکدهٔ بوده‌است - یا قبر یکی از زرتشتیان). در کرمان در مورد این بنا این‌گونه شایع است که در ملات آن '''شیر شتر''' استفاده شده و از این رو در استحکام آن نقشه داشته‌است.<ref name="کرمان"/><ref>{{یادکرد وب |url=http://negah.irib.ir/media/show_video/301 |title=سایت نگاه: دربارهٔ تاریخ گنبد جبلیه کرمان |accessdate=۹ ژانویه ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120201151810/http://negah.irib.ir/media/show_video/301 |archivedate=۱ فوریه ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref><ref>http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=84001</ref>
* [[مجموعه گنجعلیخان]]: شاهکار [[عصر صفویه]] و یکی از زیباترین و پربیننده‌ترین اماکن تاریخی شهر کرمان به‌شمار می‌رود. این مجموعه که یادآور تلاش [[گنجعلیخان]] حاکم وقت کرمان است، شامل: [[بازار]]، [[حمام]]، [[میدان]]، [[کاروانسرا]]، [[آب‌انبار|آب انبار]]، [[مسجد]] و [[ضرابخانه]]<nowiki/>است. [[حمام گنجعلیخان]] یکی از بخش‌های معروف و دیدنی این مجموعه‌است که معماری زیبای آن تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد. به دلیل این‌که این حمام به موزهٔ [[انسان‌شناسی|مردم‌شناسی]] تبدیل شده مجسمه‌های مومی در جاهای مختلف حمام قرار گرفته که افرادی از طبقات مختلف جامعه آن زمان نظیر [[خوانین]]، [[روحانی|روحانیون]]، [[پیله‌وران|پیشه وران]] و مردم عادی را نشان می‌دهند.<ref>http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=114904</ref>
* [[مسجد جامع مظفری]]: در قرن هشتم (سال۷۵۰) هجری قمری و در زمان [[آل مظفر]] بنا شده‌است و در میدان مشتاق کرمان قرار دارد. «پوپ» باستان‌شناس معروف این مسجد را از مفاخر [[معماری اسلامی]]، ایرانی و زمینه بالندگی این سرزمین می‌داند.<ref>http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=107214</ref>
* [[مسجد ملک|مسجد جامع ملک]]: (که پس از انقلاب اسلامی ایران به مسجد امام تغییر نام داده) در قرن پنجم و در زمان [[سلجوقیان]] ساخته شده‌است، قدمتی هزارساله دارد و هم‌اکنون در بخش جنوبی ناحیهٔ تاریخی بازار کرمان واقع است. این مسجد ۱۰۱ متر طول و ۹۱ متر عرض دارد و از جمله مساجد چهارایوانی به‌شمار می‌رود. برج سلجوقی نیز در همین محدوده واقع شده‌است که در ضلع شمال شرقی مسجد ملک کرمان قرار گرفته‌است.
* [[بازار کرمان]]: این راسته بازار از [[میدان ارگ]] شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصربه‌فرد و دارای شهرت جهانی است. این بازار طولانی‌ترین راسته بازار ایران محسوب می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.nigc-kerman.ir/index.aspx?Name=Bazar |عنوان=بازارها و کاروانسراهای کرمان |بازبینی=۷ دسامبر ۲۰۰۸ |archive-date=۴ آوریل ۲۰۱۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20110404082439/http://www.nigc-kerman.ir/index.aspx?Name=Bazar |url-status=dead}}</ref>
* آتشکده زرتشتیان: کرمان میزبان جمعیتی هزار نفری از [[زرتشتیان]] است. [[آتشکده|آتشکده زرتشتیان]] کرمان یکی از زیباترین آتشکده‌های جهان به‌شمار می‌آید. تنها موزهٔ مردم‌شناسی زرتشتیان جهان نیز در این آتشکده جای دارد. کرمان یکی از معدود شهرهایی است که هنوز [[جشن سده]] (از [[جشن‌های ایرانی|جشن‌های ملی ایران]]) هر ساله ۱۰ بهمن ماه در آن برگزار می‌شود. جشن سده کرمان در فهرست آیین‌های ملی ایران ثبت شده‌است.<ref name="parsine.com">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.parsine.com/fa/pages/?cid=33104 |عنوان=سایت خبری پارسینه، جاذبه‌های گردشگری کرمان |بازبینی=۳ ژانویه ۲۰۱۲ |archive-date=۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵ |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924110011/http://www.parsine.com/fa/pages/?cid=33104 |url-status=dead}}</ref>
[[File:مسجد جامع کرمان14.jpg|thumb|مسجد جامع تاریخی کرمان]]
* [[حصار شهر قدیم کرمان]]: از آثار ملی ایران و مربوط به دورهٔ [[قاجاریه]] است.<ref name="iranshahrpedia.ir">{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی =http://iranshahrpedia.ir/fa/پرونده‌های_آثار_ثبت‌شدهٔ_ایران_در_فهرست_آثار_ملی |عنوان =دانشنامهٔ تاریخ معماری ایران‌شهر |ناشر =سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران |تاریخ = |تاریخ بازدید =۲۰۱۱-۰۵-۱۹}}{{پیوند مرده|date=سپتامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* [[شیوشگان]]:کوه شیوشگان یا کوه صاحب الزمان در قسمت شرق شهر کرمان در [[استان کرمان]] است. قدمت دستکند آن به ۱۲ هزار سال قبل بر می‌گردد که «شیوشگان» نام باستانی آن کوه است.
* [[یخدان مؤیدی]] برای ذخیره یخ در گذشته به کار می‌رفته‌است و در تقاطع خیابان ابوحامد و خورشید واقع است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.iranpedia.ir/farsi/index.php?pageid=moreinfobana&bid=3176&again=1 |title=سایت جامع گردشگری |accessdate=۷ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090112105329/http://www.iranpedia.ir/farsi/index.php?pageid=moreinfobana&bid=3176&again=1 |archivedate=۱۲ ژانویه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref>
[[پرونده:Ganjali Khan Mosque.JPG|بندانگشتی|280px|مسجد گنجعلیخان، خیابان تجلی کرمان]]
* [[یخدان زریسف]]
* [[یخدان جو مویدی]] مربوط به دوره قاجار است و در کرمان، خیابان سام (پیروزی) واقع شده‌است.
* [[قلعه دختر (کرمان)|قلعه دختر]] و [[قلعه اردشیر]]: از یادگارهای هنر معماری پیش از اسلامی است که قدیمی‌ترین آثار تاریخی در کرمان به‌شمار می‌روند و بقایای آن اعجاب بینندگان را برمی‌انگیزد. ساختمان‌های این قلعه روی هم به دو قسمت مجزا تقسیم می‌شوند. قسمتی که بر فراز قلعه نسبتاً مرتفع جنوب شرقی قرار دارد و سابقاً قلعه کوه نامیده می‌شد و کاملاً به علت وضعیت طبیعی از قلعه دیگر مجزاست. قسمت دوم بر تپه کوتاه تری قرار دارد و به [[قلعه دختر (کرمان)|قلعه دختر]] یا آتشکده آناهیتا موسوم است. [[قلعه اردشیر]] در بالای تپه مرتفعی واقع شده که تا سطح جلگه قریب پانصد پا ارتفاع دارد. دیوارهای قلعه از خشت‌های بسیار ضخیم ساخته شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://irdad.com/index.php?task=provinces&id=20&sid=1310= |عنوان=دانشنامه جامع ایرداد |بازبینی=7 دسامبر 2008 |archive-date=12 ژانویه 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112015737/http://irdad.com/index.php?task=provinces&id=20&sid=1310=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.iranview.ir/index.aspx?tm=2&cat=2&subcat=7&note=312 |title=نمای ایران |accessdate=۷ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070928175119/http://iranview.ir/index.aspx?tm=2&cat=2&subcat=7&note=312 |archivedate=۲۸ سپتامبر ۲۰۰۷ |dead-url=yes}}</ref>
* [[مجموعه وکیل]]: که به دستور یکی از فرماندهان دیگر در زمان قاجاریه ساخته شده‌است و شامل [[بازار وکیل (کرمان)|بازار وکیل]]، [[حمام وکیل (کرمان)|حمام وکیل]] و [[کاروانسرای وکیل (کرمان)|کاروانسرای وکیل]] است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.farhangsara.com/fkermani.htm |title=وبگاه فرهنگسرا |accessdate=۷ دسامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090101231424/http://www.farhangsara.com/fkermani.htm |archivedate=۱ ژانویه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref>
* [[مجموعه ابراهیم خان]]: [[ابراهیم خان ظهیرالدوله|ابراهیم خان ظهیر الدوله]] حاکم کرمان در دورهٔ [[قاجاریه]] با ساخت بازار، حمام، آب انبار، مدرسه و خانه مدرس، بانی این مجموعه بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=687 |عنوان=کتابخانه دیجیتال دائرةالمعارف بزرگ اسلامی |بازبینی=۷ دسامبر ۲۰۰۸ |archive-date=۲۳ دسامبر ۲۰۰۷ |archive-url=https://web.archive.org/web/20071223184805/http://cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=687 |url-status=dead}}</ref>
* [[تخت درگاه قلی بیگ]]: مقبره یکی از نوادگان [[بهرام بیگ]] به نام درگاه قلی بیگ است. درگاه قلی بیگ از امرای اواخر دورهٔ [[صفویه]] و رئیس [[ایل افشار]] در کرمان بوده‌است. وی، تنها فرد معروف افشار بود که طی ۱۵۰ سال بعد از [[گنجعلیخان]] نامش بر سر زبان‌ها بوده‌است.<ref>از قلعه دختر تا دقیانوس، محمد دانشور، انتشارات مرکز کرمان‌شناسی.</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://negah.irib.ir/media/show_video/358// |title=سایت نگاه: ویدئو کلیپ و توضیحاتی پیرامون تخت دگاه قلی بیگ |accessdate=۹ ژانویه ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120622214454/http://negah.irib.ir/media/show_video/358 |archivedate=۲۲ ژوئن ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>
* [[آرامگاه خواجه اتابک]]: از آثار قرن ششم هجری قمری و مربوط به دوران [[سلجوقیان]] است. این بنا محل دفن «خواجه محمد اتابک» از رجال دوران سلجوقیان است.
* [[مقبره مشتاقیه|آرامگاه مشتاق علیشاه]]: گنبد مشتاقیه که به سه گنبد نیز شهرت دارد، از آثار دوران [[قاجاریه]] در شهر کرمان است. سه گنبد در سال ۱۲۶۰ قمری بر روی قبور [[مشتاق علی شاه]] (عارف بزرگ قرن دوازدهم ه‍.ق)، شیخ اسماعیل و [[کوثر علیشاه همدانی|کوثرعلیشاه]] بنا گردید. آثار تزئینی مجموعهٔ مشتاقیه که در قرن اخیر ساخته شده‌است شامل [[کاشی‌کاری]]، [[نقاشی]][[گچ‌بری|، گچبری]]، [[کاربندی]] و [[مقرنس]] است.<ref name="parsine.com"/>
* [[باغ هرندی|باغ موزه هرندی]]: از آثار ملی ایران، شامل باغ زیبا، موزهٔ [[دیرینه‌شناسی]] و موزه ساز<ref name="farsnews.ir">http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=13910228000063</ref><ref name="ReferenceC">کرمان در آینهٔ گردشگری، سیدمحمدعلی گلاب‌زاده</ref>
* [[خانه امینیان]]: مربوط به [[دوره قاجار]] است و در کرمان، خیابان شریعتی، کوچه ته باغ لله، پلاک ۵۲۵ واقع شده و این اثر در تاریخ {{جلالی حروف|۱۰|۰۳|۱۳۸۲|پیوند=نه}} با شمارهٔ ثبت ۹۱۴۸ به‌عنوان یکی از [[فهرست آثار ملی ایران|آثار ملی ایران]] به ثبت رسیده‌است.<ref name="iranshahrpedia.ir"/>
* [[خانه غفاری]]: مربوط به [[دوره قاجار]] است و در کرمان، خیابان [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] (احمدی)، کوچه شهید مطهری، پلاک ۲ واقع شده و این اثر در تاریخ {{جلالی حروف|۲۷|۰۵|۱۳۸۲|پیوند=نه}} با شمارهٔ ثبت ۹۵۶۱ به‌عنوان یکی از [[فهرست آثار ملی ایران|آثار ملی ایران]] به ثبت رسیده‌است.<ref name="iranshahrpedia.ir"/>
* [[خانه پرداختی]]: نمونه‌ای از خانه‌های زیبای ایرانی و از آثار ملی ایران و مربوط به دورهٔ [[قاجاریه]] است.<ref name="iranshahrpedia.ir"/>

==== باغ‌های تاریخی ====
[[پرونده:Tuinen van Bagh-i-Zirisf, te Kirman.jpg|انگشتدان|275px|باغ آقا، کنسولگری پیشین [[انگلستان]] در کرمان]]
* [[باغ نظر (کرمان)|باغ نظر]]: باغ نظر بیش از۲۵۰ سال قدمت دارد. اکنون این باغ به عنوان پادگان آموزشی ۰۵ [[نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران]] استفاده می‌شود.<ref name="ReferenceB"/>
* [[باغ بیرم آباد]]: این باغ که در شرق شهر کرمان و در جوار بنای تاریخی تخت درگاه قلی بیگ قرار دارد، توسط بیرام بیگ افشار در دورهٔ [[صفویه]] ساخته شده‌است.<ref name="ReferenceB"/>
* باغ آقا: بنای این باغ مربوط به دوره قاجاریه‌است و محل کنسولگری [[انگلستان]] در کرمان بوده‌است.<ref name="ReferenceB"/>
* [[باغ سرآسیاب]]: این باغ متعلق به دورهٔ [[سلجوقیان]] است. باغ سرآسیاب در جنوب شرقی شهر کرمان واقع شده‌است.<ref name="ReferenceB"/>
* باغ گلشن: باغ گلشن کرمان توسط [[ابراهیم خان ظهیرالدوله]] حاکم کرمان در دوران قاجار ساخته شده‌است و ادامه [[ارگ کرمان]] است.<ref name="ReferenceB"/>
* باغ دیلمقانی: این باغ مربوط به دورهٔ [[قاجاریه]] است و اکنون به عنوان پرورشگاه مورد استفاده قرار گرفته‌است.<ref name="ReferenceB"/>
* باغ لله: باغ لل اکنون تنها نامی از خود به یادگار دارد و متعلق به [[خواجه اتابک برقوش]] در دورهٔ [[سلجوقیان]] است.<ref name="ReferenceB"/>
* باغ نشاط:این باغ در انتهای خیابان فردوسی کرمان قرار دارد، از باغ‌های قدیمی است که حوادث تاریخی مهمی از جمله محاصره سردار نصرت حاکم کرمان در بیش از یک قرن پیش در آن اتفاق افتاده‌است. تاریخ احداث این باغ به دوران [[قاجاریه]] بازمی‌گردد.<ref name="ReferenceB"/>
* باغ سالار کلانتر
[[پرونده:سردر کتابخانه ملی کرمان.jpg|بندانگشتی|275px|سردر [[کتابخانه ملی کرمان]]]]
[[File:بازار-کرمان.jpg|thumb|یک فروشگاه محصولات مسی در کرمان]]

=== جاذبه‌های مذهبی ===
* شاهزاده محمد کرمان:شخصیت مدفون در این بقعه، [[سیدابوالحسن محمد بن ابراهیم المجاب بن محمد العابد بن امام موسی کاظم]] است که جد [[سادات موسوی]] کرمان، [[شیراز]] و [[استان خوزستان|خوزستان]] و [[کربلا]] و [[کوفه]] می‌باشد. محمد ملقب به «حایری» مکنی به «ابوالحسن» و معروف به «قشیر» یا «عشیر» است. از این جهت او ملقب به حایری شد که با پدرش در سال ۲۴۷ هجری قمری از کوفه به این شهر منتقل شده لذا لقب حایری را به خود گرفت.
* مهدیه و مسجد مقدس صاحب الزمان<ref>http://www.mahdiehkerman.com/</ref>
* امامزاده محمد<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://kerman.irib.ir/news/socialnews/14352-1391-07-20-09-10-24 |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۱۴ اکتبر ۲۰۱۲ |archive-date=۱۶ اکتبر ۲۰۱۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20121016005839/http://kerman.irib.ir/news/socialnews/14352-1391-07-20-09-10-24 |url-status=dead}}</ref>
* [[مسجد جامع کرمان|مسجد جامع مظفری]]
* [[مسجد ملک|مسجد جامع ملک]]
* [[آتشکده]] [[زرتشتیان]] کرمان: واقع در خیابان شهدا<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://azk.ir/print:09.html |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۱۴ اکتبر ۲۰۱۲ |archive-date=۲۱ دسامبر ۲۰۱۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20101221120453/http://azk.ir/print:09.html |url-status=dead}}</ref>
* [[آتشکده]] و باغچه بُداق آباد کرمان: واقع در خیابان سده<ref>http://wikimapia.org/13903415/fa/باغ-سده</ref>
* [[کنیسه]] کرمان: واقع در خیابان دکتر شریعتی حدفاصل چهارراه ولی عصر و چهارراه کاظمی<ref>http://news.tebyan-zn.ir/article/شرکت+فعال+اقلیت‌های+مذهبی+کرمان+در+انتخابات/375892.html{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* [[آتشکده دولت‌خانه]]: مربوط به دوره صفوی

=== موزه‌ها ===
کرمان را می‌توان شهر موزه‌های ایران نامید و موزه‌های تخصصی زیادی در این شهر وجود دارد.
[[پرونده:Museum of Zoroastrians - Kerman.jpg|بندانگشتی|250px|موزه زرتشتیان ایران]]
[[پرونده:Museum - kerman.jpg|بندانگشتی|250px|[[موزه صنعتی (کرمان)|موزه هنرهای معاصر صنعتی]]، باغ ملی]]
* [[موزه صنعتی (کرمان)|موزه هنرهای معاصر صنعتی]]: دومین موزه بزرگ هنرهای معاصر ایران، شامل آثار ارزشمندی از ۸۳ هنرمند ایرانی و ۱۶ هنرمند خارجی از جمله [[علی‌اکبر صنعتی]]، [[کمال‌الملک]]، [[سهراب سپهری]]، [[هنری مور]]، [[واسیلی کاندینسکی]]، [[پرویز تناولی]] و [[ژازه تباتبایی]]<ref>سایت خبری هلیل</ref><ref name=ToolAutoGenRef4>کرمان در آینه گردشگری، سید محمد علی گلاب زاده</ref>
* [[باغ هرندی|باغ موزه هرندی]]: از آثار ملی ایران، شامل باغ زیبا، موزهٔ [[دیرینه‌شناسی]] و موزهٔ ساز<ref name="farsnews.ir"/><ref name=ToolAutoGenRef1>کرمان در آینه گردشگری، سیدمحمدعلی گلاب‌زاده</ref>
* [[موزه زرتشتیان]]: اولین و تنها موزهٔ مردم‌شناسی [[زرتشتیان]] جهان،<ref name="hamshahrionline.ir">http://hamshahrionline.ir/details/88357</ref> واقع در [[آتشکده زرتشتیان کرمان]]، شامل جلوه‌هایی از فرهنگ و آداب و رسوم [[زرتشتیان]] در گذشته و همچنین اسناد و آثار کهن از جمله یک جلد کتاب دستنویس [[گاتاها]]<ref name="hamshahrionline.ir"/>
* [[باغ موزه دفاع مقدس (کرمان)|باغ موزه دفاع مقدس]]: شامل باغ زیبا، گلزار شهدای گمنام، و موزه آثار و اسناد مربوط به [[جنگ ایران و عراق]] و ادوات نظامی، متعلق به [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]<ref name=ToolAutoGenRef4/>
* موزهٔ ذوالفقار: بزرگ‌ترین موزه ادوات نظامی قدیمی ایران و جزو ده موزه نظامی برتر جهان، متعلق به [[ارتش جمهوری اسلامی ایران]]<ref name=ToolAutoGenRef4/><ref>http://www.farsnews.net/newstext.php?nn=8903030325</ref>
* موزه نفت سوزها واقع در عمارت تاریخی کنسولگری سابق انگلیس
* موزهٔ مطبوعات: اولین و تنها [[موزه مطبوعات]] ایران مربوط به دورهٔ [[قاجاریه]]<ref name=ToolAutoGenRef4/><ref>http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1435763</ref>
* موزهٔ سکه: واقع در ضلع شمالی میدان گنجعلیخان، شامل سکه‌های کشف یا ضرب شده در شهر کرمان از دورهٔ [[هخامنشیان]] تا معاصر<ref name=ToolAutoGenRef1/>
* موزهٔ مردم‌شناسی: واقع در [[حمام گنجعلیخان]]، شامل مجسمه‌های مومی زیبا در جاهای مختلف حمام که افرادی از طبقات مختلف جامعه قدیمی شهر کرمان از جمله خوانین، روحانیون، پیشه وران و مردم عادی را نشان می‌دهند.<ref name=ToolAutoGenRef4/>
* موزهٔ سنگ: واقع در [[گنبد جبلیه]]، شامل آثار سنگی باستانی از جمله قدیمی‌ترین پرچم سنگی جهان<ref name="ReferenceC"/>
* موزهٔ شهید باهنر: واقع در منزل شهید دکتر [[محمدجواد باهنر]]<ref name=ToolAutoGenRef4/>
* موزهٔ ساعت: این موزه در محله (خیابان) زریسف واقع شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.farhangnews.ir/content/31807 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۶ اوت ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130708025549/http://www.farhangnews.ir/content/31807 |archivedate=۸ ژوئیه ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>http://kerman.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=21150</ref>
* موزه پزشکی<ref name="سایت خبری کرنا"/>
* موزه فرش
* موزه بزرگ شهر<ref>[http://www.mehrnews.com/news/2901255/مدرسه-حیاتی-کرمان-به-موزه-فرهنگ-و-تاریخ-تبدیل-می-شود// خبرگزاری مهر:مدرسه حیاتی کرمان به موزه تبدیل می‌شود]</ref>
* موزه آکواریوم و تاریخ طبیعی و تاکسیدرمی کرمان:این موزه در پارک [[شهید مطهری|شهید مطهر]]<nowiki/>ی کرمان واقع شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.lenzor.com/p/fuc63// |title=لنزور |accessdate=۱۳ دسامبر ۲۰۱۵ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151223121026/http://www.lenzor.com/p/fuc63// |archivedate=۲۳ دسامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref>
* موزه پلیس: این موزه در ساختمان دفتر تحقیقات کاربردی پلیس واقع در چهارراه فرهنگیان قرار دارد.<ref>https://www.isna.ir/news/97022915781/موزه-پلیس-کرمان-افتتاح-شد</ref>
* [[اکونو موزه بانو حیاتی|اکونوموزه بانو بی بی حیاتی]]
* موزه صوت و تصویر کرمان: این موزه، بزرگ‌ترین موزه صوت و تصویر ایران به‌شمار می‌رود.<ref>[https://chtn.ir/news/14010606459956/افتتاح-بزرگترین-موزه-صوت-و-تصویر-کشور-در-کرمان//راه افتتاح بزرگ‌ترین موزه صوت و تصویر کشور در کرمان]</ref>

=== سرانه فضای سبز ===
سرانه فضای سبز شهر کرمان ۱۸ مترمربع به ازای هر نفر است که بالاتر از متوسط کشوری است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kerna.ir/news/1395/05/24/سوسک-چوب‌خوار-حیات-درختان-نارون-بلوار-جمهوری-را-تهدید-می‌کندNewsID%3D1275572 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲ نوامبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160924232738/http://www.kerna.ir/news/1395/05/24/%D8%B3%D9%88%D8%B3%DA%A9-%DA%86%D9%88%D8%A8%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D8%AFNewsID=1275572 |archivedate=۲۴ سپتامبر ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref> در شهر کرمان ۱۸۲ پارک وجود دارد.<ref>http://www.mehrnews.com/news/4108947/۴۰۶-هکتار-فضای-سبز-به-مساحت-بوستان-های-شهر-کرمان-افزوده-شد/۴۰۶ هکتار فضای سبز به مساحت بوستان‌های شهر کرمان افزوده شدNewsID=1275572</ref>
[[پرونده:Kermanpark2.jpg|انگشتدان|250px|[[پارک]] [[قلعه دختر (کرمان)|قلعه دختر]] در شهرکرمان]]
[[File:Parque, Kerman, Irán, 2016-09-22, DD 16.jpg|thumb|پارک پدر]]

=== مراکز تفریحی ===
* '''پردیسان جنگلی قائم''': بزرگ‌ترین جنگل دست کاشت ایران، با وسعت بیش از ۳۰۰ هکتار، شامل جاذبه‌های طبیعی (جنگل، کوهستان، آبشار و رودخانه)، جاذبه‌های مذهبی (مسجد مقدس صاحب الزمان و گلزار شهدا)، جاذبه‌های تاریخی ([[گنبد جبلیه]] و [[تخت درگاه قلی بیگ]]) و مراکز تفریحی (پیست کارتینگ، پیست موتور کراس، دیواره‌های طبیعی صخره‌نوردی، مسیر دوچرخه سواری و اسکیت و شهربازی)، قهوه‌خانه، کافی شاپ و رستوران.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=1275572 |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۲ ژانویه ۲۰۱۲ |archive-date=۲۱ مارس ۲۰۱۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20110321173323/http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=1275572 |url-status=dead}}</ref>
* شهربازی بزرگ کرمان: این شهربازی ۸ هکتار مساحت دارد<ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://www.kerman.ir/index.php/fa/2016-01-16-04-50-56/12573-50-29 |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۳۱ مارس ۲۰۲۲ |archive-date=۶ مه ۲۰۲۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220506212514/https://www.kerman.ir/index.php/fa/2016-01-16-04-50-56/12573-50-29 |url-status=dead}}</ref>و در ابتدای بلوار ۲۲ بهمن و در کنار زیرگذر پژوهش و بزرگراه امام خمینی قرار گرفته‌است.
* پارک جنگلی شهید باهنر: دومین پارک جنگلی بزرگ شهر کرمان که روزهای زوج هفته مخصوص بانوان است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kerna.ir/news/1389/10/23/news3329 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۴ اکتبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140121032256/http://www.kerna.ir/news/1389/10/23/news3329 |archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref><ref>http://www.kerna.ir/news/1389-04-02/news1538.aspx{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
[[پرونده:Asiyabbadi-day.jpg|بندانگشتی|280px|نمای آسیاب بادی در روز، هفت باغ]]
* [[آسیاب بادی]] کرمان:<ref>{{Cite web|url=asiyabbadi.com|title=آسیاب بادی کرمان|date=|accessdate=|website=|publisher=|last=|first=}}</ref> {{منبع مردود}}مجموعه توریستی، رستورانی آسیاب بادی کرمان بزرگ‌ترین سازه آسیاب بادی در خاورمیانه است{{نیاز به ذکر منبع|date=اوت ۲۰۱۹}} که کاربری تشریفاتی دارد. ساختمان این [[رستوران]]، [[کافی‌شاپ|کافی شاپ]] یکی از منحصر به فردترین سازه‌های طراحی و اجرا شده در ایران است که سازه بیرونی‌اش با ارتفاع ۲۶ متر و قطر ۱۲ متر به سبک آسیاب بادی‌های هلندی ساخته شده و در داخل شامل ۲ طبقه سالن پذیرایی و یک طبقه آشپزخانه و تأسیسات است. رستوران آسیاب بادی در کیلومتر ۲۰ محور گردشگری هفت باغ علوی (کرمان به سمت [[ماهان]]) قرار گرفته‌است.
* پیست اسکی سیرچ: تنها پیست اسکی جنوب شرق ایران<ref name="parset.com">{{یادکرد وب |url=http://www.parset.com/News/ShowNews.aspx?Code=667617 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ سپتامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407010119/http://www.parset.com/News/ShowNews.aspx?Code=667617 |archivedate=۷ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
* تله کابین کرمان و بام کرمان (در حال احداث)<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5560843/معاون-عمرانی-وزیر-کشور-از-پروژه-تله-کابین-کرمان-بازدید-کرد/خبرگزاری مهر: بازدید معاون عمرانی وزیر کشور از پروژه تله کابین شهرکرمان]</ref>
* فرودگاه تفریحی کرمان: دومین فرودگاه تفریحی کشور، شامل باند هواپیمای فوق سبک، آشیانه‌های تعمیرات و نگهداری، پارک هوانوردی، پارک هوا فضا، پارک شهدای خلبان، سایت ورزش‌های هوایی، کافی شاپ و رستوران.<ref>[http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100849818200// روزنامه جام جم: احداث فرودگاه تفریحی در کرمان]</ref>
* پیست کارتینگ<ref name="irna.ir">{{یادکرد وب |url=http://www.irna.ir/fa/News/107187/سایر_رشته_ها/پیست_کارتینگ_کرمان_افتتاح_شد |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲ نوامبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304134725/http://www.irna.ir/fa/News/107187/%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87_%D9%87%D8%A7/%D9%BE%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D9%86%DA%AF_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AA%D8%A7%D8%AD_%D8%B4%D8%AF |archivedate=۴ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref name="kerna.ir">{{یادکرد وب |url=http://www.kerna.ir/news/1390-12-27/news7770.aspx |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۳ سپتامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120329085145/http://www.kerna.ir/news/1390-12-27/news7770.aspx |archivedate=۲۹ مارس ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>
* پیست موتور کراس<ref name=ToolAutoGenRef3>http://www.kerna.ir/news/1391-06-15/news9257.aspx{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* بوستان شهید مطهری
* بوستان شورا (پارامونت)
* بوستان مادر
* شهربازی سرپوشیده پارک مادر<ref>[http://kerman.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=29666/]</ref>
* بوستان ریاضیات<ref name=ToolAutoGenRef2>{{یادکرد وب |url=http://www.kerna.ir/نگاهی-به-عملکرد-شش-ساله‌ی-شهرداری-کرمان/?VersionGuid=429fd079-5b87-4792-9270-7257a9468e50 |title=سایت خبری کرنا، پروژه‌های شهری کرمان |accessdate=۲ نوامبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140406230259/http://www.kerna.ir/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%B4%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86/?VersionGuid=429fd079-5b87-4792-9270-7257a9468e50 |archivedate=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
* بوستان پدر<ref>[http://www.yjc.ir/fa/news/6042758/افتتاح-بوستان-پدر-در-کرمان//افتتاح بوستان پدرکرمان]{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>

== هتل‌ها ==
{{Div col|cols=۲}}
* هتل بین‌المللی پارس کرمان{{Color|Gold|★★★★★}}<ref name="hoteldari.com">{{یادکرد وب |نشانی=http://www.hoteldari.com/hotel1/management/hotels_primery_list.php?_ostan=21 |عنوان=لیست هتل‌های ایران در سایت هتلداری ایران |بازبینی=14 مارس 2012 |archive-date=5 مه 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120505143526/http://www.hoteldari.com/hotel1/management/hotels_primery_list.php?_ostan=21}}</ref>
* هتل سنتی کاروانیکا (کاروانسرای وکیل کرمان){{Color|Gold|★★★★★}}
* هتل سبز (۵ ستاره-درحال احداث در بزرگراه هفت باغ){{Color|Gold|★★★★★}}
* [[هتل جهانگردی کرمان]]{{Color|Gold|★★★★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل هیوا{{Color|Gold|★★★★}}
* هتل گواشیر{{Color|Gold|★★★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل پویا{{Color|Gold|★★★}}
* هتل هزار{{Color|Gold|★★★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل آسام{{Color|Gold|★★★}}
* هتل ایرانگردی{{Color|Gold|★★★}}
* هتل اخوان{{Color|Gold|★★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل کرمانیا{{Color|Gold|★★}}
* هتل جهانگردی۲ {{Color|Gold|★★}}
* هتل امین{{Color|Gold|★★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل کرمان{{Color|Gold|★★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل ناز{{Color|Gold|★★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل صحرا{{Color|Gold|★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل ملکوتی{{Color|Gold|★}}
* هتل آسمان{{Color|Gold|★}}<ref name="hoteldari.com"/>
* هتل آپارتمان هزارویکشب
* هتل ملل
* هتل بوتیک کلیاس
* هتل سنتی شهباز
{{Div col end}}

== هنر و صنایع دستی ==
=== هنر ===
کرمان یکی از خاستگاه‌های هنر در [[ایران]] و حتی جهان است. [[قالی کرمان]]، [[پته دوزی]]، [[مسگری]] و سایر هنرها کرمان را به یک گنجینه هنری در ایران تبدیل کرده‌است.

=== فرش کرمان ===
[[پرونده:farsh2.jpg|275px|بندانگشتی|فرش دستباف کرمان]]
فرش کرمان که از قدمت بالایی برخوردار است، چند دوره تاریخی را پشت سرگذاشته‌است.
# دوره نخست یا عصر ترمه: این دوره هم‌زمان با زوال شال‌بافی در کرمان است. در این زمان بازرگانان تبریز برای حفظ قالیبافی در نقاطی مانند هریس، تبریز، مشهد، اراک و کاشان کارگاه‌های قالیبافی دایر کردند و در برخی نقاط به قالیبافان محلی سفارش‌هایی دادند و در نقاطی مانند کرمان به خرید قالی پرداختند که این کار موجب گسترش قالیبافی در کرمان شد. طراحان قالی در کرمان در این موج تازه گسترش قالیبافی، طرح‌هایی براساس نقشه شال‌های کرمان یعنی نگاره‌های بته جقه و کاربردهای گوناگون آن تهیه می‌کردند. کاربرد نام عصر ترمه به خاطر الهام گرفتن از همین شال‌های ترمه است.
# عصر بازگشت: این دوره در واقع دوره بازگشت به نقوش سنتی است. با پایان یافتن [[جنگ جهانی اول]] و تغییر سلیقه بازار در آمریکا، تغییر اساسی در طرح‌های کرمان به وجود آمد و نقش و نگاره‌های صفوی مورد تقلید هنرمندان کرمان قرار گرفت. نقشه‌های اسلیمی و گل‌های شاه عباسی و نقش‌های قاب قرآنی و ترنج و لچک‌های انبوه رایج شد. در اواخر این دوره باز هم بعلت بحران اقتصادی در آمریکا و توقف خریدها و سفارش‌ها، شاهد تمایل طراحان به نقوش قبلی هستیم.
# عصر گوبلن: وجه تسمیه این دوره بخاطر تأثیر گرفتن نقوش قالی‌ها از طرح‌های فرانسوی به نام گوبلن است، در واقع می‌توان گفت طرح‌های قالی در این دوره اصالت خود را از دست می‌دهند. نقش‌های اوبوسن و ساونری که همگی گوبلن خوانده می‌شوند، یکسر از فرانسه می‌رسید و بر دست نقاشان کرمانی باسمه برداری می‌شد و به کارگاه می‌رفت شاید بتوان گفت که در همین دوره‌است که موتیفی به نام گل فرنگ وارد قالی‌های ایران می‌شود.
به‌طور کلی آنچه موجب شهرت طرح‌ها و نقوش کرمان شده‌است، استفاده از موتیف‌های بسیار ریز که به صورت گسترده در زمینه قالی پخش شده‌اند و یک طرح پرکار را به وجود آورده‌اند. نکته قابل ذکر دیگر این است که طراحان کرمانی از نقوش گل و برگ و درخت استفاده کرده و می‌کنند. شرکت سهامی فرش کرمان نیز با بیش از ۶۰ سال سابقه از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان فرش‌های اصیل کرمان است. از جمله طرح‌های معروفی که در کارگاه‌های [[قالیبافی ایران|قالیبافی]] کرمان بافته می‌شود به طرح‌هایی چون سبزیکار، طرح‌های تصویری و افشان می‌توان اشاره کرد که بهترین طرح‌های سبزیکار اغلب در حوزه قالیبافی راور بافته می‌شود و مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: طرح [[حافظ]]، [[لیلی و مجنون]]، [[خیام]] و منظره. طرح‌های افشان به ویژه افشان شاه‌عباسی که شاید برترین آن‌ها در دوره معاصر، حاصل دست توانای طراحان [[خاندان شاهرخی]] بوده‌است و نیز نقوش قاب قرآنی، انواع درختی، گلدانی تلفیقی از دیگر طرح‌های معروف کرمان است و انواع گل فرنگ طرح‌های گوبلنی در اوایل سده سیزدهم هجری شمسی بخش مهمی از طرح‌های منطقه کرمان را به خود اختصاص داد که برگرفته از هنرهای تزئینی غیرایرانی بود و طرح‌های شکارگاه، بازوبندی، خشتی و لوزی خاتم از دیگر طرح‌های این منطقه هستند.<ref name="شرکت فرش ناوک، فرش کرمان">{{یادکرد وب |url=http://navakcarpet.com/news.php?item.5.2 |title=شرکت فرش ناوک، فرش کرمان |accessdate=۲۳ ژانویه ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121128185043/http://navakcarpet.com/news.php?item.5.2 |archivedate=۲۸ نوامبر ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>
در مورد طرح‌های رایج امروزی در کرمان نویسندگان کتاب‌های مقدمه‌ای بر شناخت قالی ایران و فرشنامه ایران معتقدند که این طرح‌ها عبارتند از: طرح‌های خوشه انگوری، سبزیکار چمنی، گلدانی و درختی، ستونی ۳۳ پل، برگ چغندری، قاب قرآنی، بته جقه‌ای، لچک ترنج کف ساده و همچنین نقشه‌های گل فرنگ و گوبلن یا نقشه‌های شکارگاه و افشان، بازوبندی، خشتی.<ref>[http://www.kermancarpet.ir/class.asp?id=68 سایت اطلاع‌رسانی فرش کرمان]{{پیوند مرده|date=سپتامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref> به‌طور کلی قالی‌های کرمان را می‌توان به دو گروه شهری‌باف و عشایری‌باف تقسیم کرد که شهر کرمان مهم‌ترین مرکز عرضه قالی‌های شهری باف و [[سیرجان]] مهم‌ترین مرکز عرضه فرش‌های عشایری هستند.<ref name="شرکت فرش ناوک، فرش کرمان"/>

[[پرونده:Patteh-Kerman.png|بندانگشتی|200px|پته کرمان]]

=== پته ===
[[پته]] دوزی نوعی از رودوزی‌های ایرانی است که طی آن تمام سطح پارچه بوسیلهٔ بخیه‌های نخی و رنگین پوشیده می‌شود و هنرمندانی که اکثراً نیز از زنان و دختران خانه‌دار هستند با کمک سوزن نقوشی ذهنی را که الهام گرفته از [[پندار]]ها و [[بینش]]<nowiki/>های شخصی شان است بر زمینهٔ پارچهٔ پشمی ضخیمی به نام «عریض» می‌نشانند.<ref>{{یادکرد وب |url=http://pate8colors.com/ |title=سایت تخصصی پته |accessdate=۲۶ ژوئیه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160731044553/http://www.pate8colors.com/ |archivedate=۳۱ ژوئیه ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref>

'''[[منبت‌کاری|منبت کاری]]'''

هنر معرق روی چوب یکی از رشته‌های پر پیشینه صنایع‌دستی است که به نسبت سایر [[صنایع]] دارای قدمت بیشتری است این هنر صنعت که ابتدا تلفیقی از چوب و فلز بود، به کمک ذوق و اندیشه معرق سازان هنرمند ایرانی تغییر شکل داد و صنعتگران کشورمان به‌جای یک نوع چوب که معمولاً متن اصلی دست‌ساخته‌ها را تشکیل می‌داد به استفاده از انواع چوب بارنگ‌های مختلف پرداختند این [[هنر]] در بیشتر شهرهای استان کرمان رواج دارد.

=== گبر دوزی یا زرتشت دوزی ===
قدمت این هنر به ایران باستان بازمی‌گردد. به همین دلیل است که آن را «زرتشت دوزی» هم نامیده‌اند. در گبر دوزی، اغلب از رنگ‌های روشن و دل‌انگیزی چون سبز، سرخ و سفید استفاده می‌کنند. طرح‌هایی که در این هنر به کار می‌رود، اغلب درختان سرو، گل‌های میخک، هدهد، مرغ، خروس و اشکال هندسی هستند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آشنایی با سوغات و صنایع دستی کرمان - مجله اتاقک|نشانی=https://www.otaghak.com/blog/souvenirs-handicrafts-kerman/|بازبینی=2021-11-23|کد زبان=fa-IR}}</ref>

'''[[قلم‌زنی]] روی مس'''

قلم‌زنی هنر کندن نقوش بر اشیاء فلزی است. این هنر همواره با سبک ایرانی ملازمت داشته و نقوش آن گل‌وبته‌های اسلیمی و ختایی بوده‌است. در کندن فلز از قلم فولادی و چکش مناسب با آن استفاده می‌شود. در حال حاضر بیشتر بر روی مس و برنج قلم‌زنی می‌شود و استان کرمان یکی از اصلی‌ترین مراکز قلم‌زنی ایران است.
'''نقشه‌کشی فرش'''
قالی و کلیم ایرانی هنوز جزء اشیاء نفیس و گران‌بها محسوب می‌شود و زینت‌بخش بناهای مجلل کشورهای دنیا هستند. از علل که باعث شهرت قالی و گلیم‌های کرمان شده نقشه‌های بی‌مانند و متنوع آن می‌باشد که به‌وسیله نقاشان باذوق و زبردست قرن‌ها متمادی طراحی و رنگ‌آمیزی شده‌است. از طرح‌ها و نقشه‌های مهم استان می‌توان به طرح موسی خانی، سبزی‌کار، سرام، قاب قرآنی، ستونی، نسترنی و … اشاره نمود.

=== ظروف مسی ===
[[پرونده:Badiyeh.jpg|بندانگشتی|چپ|250px| بادیه مسی کار مسگران کرمانی متعلق به دوران قاجاریه با نقش و خط. عکس: [[علی اکبر عبدالرشیدی]]]]
کرمان یکی از معروفترین شهرها در زمینه [[مسگری]] است و صنایع دستی مس از صنایع دستی مهم کرمان محسوب می‌شود.

== خیابان‌ها و معابر مهم شهر ==
=== [[روگذر]]<nowiki/>ها و [[زیرگذر]]<nowiki/>ها ===
* تونل و زیرگذر بزرگ آزادی
* پل روگذر شهدای غدیر (فرهنگیان)
* پل روگذر خورشید (ولایت)
* پل روگذر کوثر
* پل روگذر ایثار
* پل روگذر معلم
* پل روگذر دانش (جوپاری)
* پل روگذر فجر (شهاب)
* پل روگذر ۹ دی (احمدی)
* پل روگذر بهشتی (سیدی)
* زیرگذر میدان پژوهش
* پل روگذر ولیعصر (باغ ملی)
* زیرگذر جبلیه
* زیرگذر باقدرت جوپاری
* تقاطع سه سطحی الله دادی (ابوذر)
* تقاطع چهار سطحی بادپا (راه‌آهن)
* پل روگذر امیرکبیر
* پل‌های روگذر اول و دوم حجاج
* پل شهدای خلبان (در حال ساخت)
[[File:Parque, Kerman, Irán, 2016-09-22, DD 17.jpg|thumb|پارک پدر]]

=== خیابان‌ها و بلوارها ===
زریسف (شهدا)، شریعتی، بلوار (جمهوری اسلامی)، استقلال (۴ آبان)، بهمنیار، هزار و یک شب، شفا، حمزه، خواجو، خورشید (رجایی)، ۲۴ آذر، ابوذر، هوانیروز، سرباز، شهاب (مصطفی خمینی)، اقبال (نامجو)، منتظری (جهاد)، احمدی (مطهری)، ۱۷ شهریور، ناصریه (باهنر)، مهدیه، سده، مدیریت (زرتشت)، پارادیس (عباسپور)، جاده تهران (صدوقی)، ابوحامد، شاه (شاه نعمت اله ولی)، شیراز، باقدرت، پروین اعتصامی، آسیاباد، ترمینال (قدس)، سلسبیل (دستغیب)، حکیم، حافظ، مولوی، فردوسی، امام (۶ بهمن)، آبنوس، میرزا آقاخان، کارگر، سعدی، ایرانشهر (برزو آمیغی).

=== بزرگراه‌های شهری ===
کرمان از شهرهایی است که [[بزرگراه]]<nowiki/>‌های متعددی در آن احداث شده‌است تا از بار [[ترافیک]] درون شهر کاسته شود. البته تا حدودی مؤثر بوده‌اند اما با این وجود همچنان ترافیک شهری کرمان در برخی ساعات بالا است.{{مدرک}}
* بزرگراه یادگار امام
* بزرگراه امام رضا
* بزرگراه امام خمینی
* بزرگراه [[سید علی خامنه‌ای|خامنه‌ای]]
* بزرگراه [[اکبر هاشمی رفسنجانی|هاشمی رفسنجانی]]
* بزرگراه ابومهدی المهندس
* بزرگراه گردشگری هفت باغ
{| class="navbox collapsible autocollapse" width="200%"
!colspan="12" style="padding:0.3em 0; state="uncollapsed"; line-height:1.3em; font-size:200%;"|[[فهرست بزرگراه‌های شهر کرمان]]
|-
!ردیف!![[بزرگراه]]!! جهت!! ورودی و خروجی !!rowspan=21|{{navbar|فهرست بزرگراه‌های شهر کرمان|plain=۱}}
[[فهرست بزرگراه‌های شهرکرمان]]
|-
| style="background:#FF9900;"|۱||| امام خمینی ||style="background:#71BFDC;" |غرب-شرق ||-
|-
| style="background:#6083BB;"|۲||| امام رضا || style="background:#BC733B;" |جنوب-شمال ||-
|-
| style="background:#FF9900;"|۳||| خامنه ای || style="background:#71BFDC;" |غرب-شرق ||-
|-
| style="background:#6083BB;"|۴||| یادگار امام || style="background:#BC733B;" |جنوب شرقی-شمال غربی ||-
|-
| style="background:#FF9900;"|۵||| بین‌المللی هفت باغ علوی || style="background:#71BFDC;" |غرب-شرق || [[بم]]، [[جیرفت]]، [[ماهان]]
|-
| style="background:#6083BB;"|۶||| هاشمی رفسنجانی || style="background:#BC733B;" |غرب-شرق ||[[رفسنجان]]، [[سیرجان]] و [[تهران]]
|-
| style="background:#FF9900;"|۷||| شاهد || style="background:#71BFDC;" |شمال-جنوب ||[[رفسنجان]]، [[سیرجان]] و [[تهران]]
|-
|}

== زیرساخت‌های فرهنگی ==
=== مراکز فرهنگی شاخص ===
* گلزار بزرگ شهدای کرمان: گلزار شهدای کرمان که در ناحیه کوهپایه ای شهر کرمان و در کنارکوه‌های مسجد صاحب الزمان قرار گرفته‌است، محل مزار شهدای کرمان و همچنین قاسم سلیمانی است.
* مصلی بزرگ امام علی
* حسینیه بیت الزهرا
* مسجد جامع کرمان
* مسجد امام (ملک)
* تالار بزرگ کرمان

=== رسانه‌های مجازی و نوشتاری ===
{{Div col|cols=۳}}
* صفحه گردشگری و اجتماعی استان کرمان
* پایگاه اطلاع‌رسانی آرمان کرمان
* پایگاه خبری کرمان نو
* [http://toluekerman.ir/ پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی طلوع کرمان]<ref>https://www.toluekerman.ir/</ref>
* کویر تی وی
* ماهان تی وی
* رکانت
* [[Www.botianews.ir|پایگاه اطلاع‌رسانی بوتیا]]
* [[هفته نامه تجارت شرقی]]
* [[روزنامه پیام ما]]
* [[روزنامه کرمان امروز]]
* [[روزنامه حدیث کرمان]]
* [[روزنامه واقعه]]
* هفته نامه صدای تاک<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa-IR|نشانی=https://teetr.ir/newspaper/sedayetak/|عنوان=نشریه «صدای تاک» در تیتر|بازبینی=2017-09-05}}{{پیوند مرده}}</ref>
* [[روزنامه سفیر کرمان]]
* [[هفته نامه مهر کریمان]]
* فصلنامه ادبی خوانش<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|وبگاه=|نشانی=http://www.khanesh.ir/|عنوان=خوانش|بازبینی=۲۴ اوت ۲۰۱۸|archive-date=۲۴ اوت ۲۰۱۸|archive-url=https://web.archive.org/web/20180824205557/http://www.khanesh.ir/|url-status=dead}}</ref>
* نشریه بیداری کرمان<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|نشانی=http://bidarionline.ir/|عنوان=نشریه بیداری کرمان|accessdate=۲۴ اوت ۲۰۱۸|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180824221409/http://bidarionline.ir/|archivedate=۲۴ اوت ۲۰۱۸|dead-url=yes}}</ref>
{{Div col end}}

=== سینماها و سالن‌های نمایش ===
{{Div col|cols=۲}}
* پردیس سینمایی نور (درحال ساخت)<ref>https://www.mehrnews.com/news/5461539/سینما-نور-کرمان-شهریور-ماه-به-بهره-برداری-می-رسد</ref>
* شهر تماشا (پارامونت)
* آسیا
* مهتاب
* درخشان
* تماشاخانه پارس
{{Div col end}}

=== نگارخانه‌ها ===
{{Div col|cols=۲}}
* نگارخانه فریاد
* نگارخانه صورتگر
* نگارخانه مهر
* نگارخانه بهشت
* نگارخانه هومهر
{{Div col end}}

=== فرهنگسراها ===
برخی فرهنگسراهای کرمان:
{{Div col|cols=۳}}
* فرهنگسرای دفاع مقدس
* فرهنگسرای کوثر
* فرهنگسرای جان جهان: توکل آباد
* خانه فرهنگ بوعلی
* خانه شهروند بهار
* خانه فرهنگ بهشت: فیروزآباد<ref>فرهنگسراها-و-خانه های-فرهنگ-شهر-کرمان/http://www.kerna.ir/urban-centers {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141129090541/http://www.kerna.ir/urban-centers |date=۲۹ نوامبر ۲۰۱۴}}</ref>
* خانه فرهنگ قمر بنی هاشم
* خانه فرهنگ ادب
* فرهنگسرای خواجه اتابک<ref>[http://www.imna.ir/news/310189/فرهنگ-سرای-خواجه-اتابک-کرمان-دوشنبه-افتتاح-می-شودفرهنگسرای خواجه اتابک کرمان افتتاح می‌شود]</ref>
{{Div col end}}

=== کتابخانه‌ها ===
[[پرونده:داخل کتابخانه ملی کرمان.jpg|بندانگشتی|275px|فضای داخلی [[کتابخانه ملی کرمان]]]]
شهر کرمان دارای ۲۰ کتابخانه است به نام‌های: [[کتابخانه ملی کرمان]]، شهید مفتح، شهید بهشتی، شهید باهنر، شهید مطهری، [[کتابخانه مسجد جامع کرمان]]، [[کتابخانه مرحوم ابوالقاسم هرندی کرمان]]، [[کتابخانه مروه]]، کتابخانه تخصصی علوم قرآنی، کتابخانه تخصصی پژوهش‌های فرهنگی و هنری، کتابخانه یزدانی فرد و کتابخانه امام.<ref>[http://www.zanjanpl.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=Contact&CategoryID=f1a3ff2a-0a52-497e-966b-297d5d06abd8&WebPartID=a77e46f5-1402-46f2-81bc-778daaff99e6&ID=1f396dfe-c5c7-407e-9bea-e0d3ac7321d4=کتابخانه‌های عمومی کشور]{{پیوند مرده|date=آوریل 2021 |bot=InternetArchiveBot}}</ref>

== وضعیت بین‌المللی ==
=== شهرهای خواهر خوانده ===
{| class="wikitable" style="background:#ffffef; float:right;"
|-
! style="background:#811541" | <span style="color:white;">کشور</span>
! style="background:#811541" | <span style="color:white;">شهر خواهرخوانده</span>
|-
|{{پرچمک|Armenia}}[[ارمنستان]]
|[[آرماویر، ارمنستان|آرماویر]]<ref>[http://www.eghtesadkerman.ir/3289//امضای تفاهمنامه خواهرخواندگی شهر کرمان با آرماویر ارمنستان]</ref>
|-
|{{پرچمک|Indonesia}}[[اندونزی]]
|[[باندونگ]] (بزودی)<ref>[http://www.eghtesadkerman.ir/3289//امضای تفاهمنامه خواهرخواندگی شهر کرمان با آرماویر ارمنستان]</ref>
|-
|{{پرچمک|lebanon}}[[لبنان]]
|[[بعلبک]] (بزودی)<ref>[https://kermaneno.ir/در-شهر/آرماویر-و-کرمان-خواهر-خوانده-شدند///امضای تفاهمنامه خواهرخواندگی شهر کرمان با آرماویر ارمنستان]</ref>
|-
|{{پرچمک|Iraq}}[[عراق]]
|[[بصره]] (بزودی)<ref>[https://kermaneno.ir/در-شهر/آرماویر-و-کرمان-خواهر-خوانده-شدند///امضای تفاهمنامه خواهرخواندگی شهر کرمان با آرماویر ارمنستان]</ref>
|-
|{{پرچمک|russia}}[[روسیه]]
|[[نیژنی نووگورود]] (بزودی)<ref>https://www.mehrnews.com/news/5814885/خواهرخواندگی-شهرکرمان-با-نیژنی-نوگورود-از-روسیه-و-شانگهای-از</ref>
|-
|{{پرچمک|china}}[[چین]]
|[[شانگهای]] (بزودی)<ref>https://www.mehrnews.com/news/5814885/خواهرخواندگی-شهرکرمان-با-نیژنی-نوگورود-از-روسیه-و-شانگهای-از</ref>
|-
|}
{{پاک‌کن}}

=== نمایشگاه بین‌المللی جنوب‌شرق ===
کرمان قطب نمایشگاهی جنوب‌شرق کشور است و این مکان نمایشگاهی در بزرگراه هاشمی رفسنجانی قرار دارد.<ref>https://kermanfair.com/about-us/</ref>

== ترابری ==
[[پرونده:Kerman Railway Station 2.jpg|بندانگشتی|250px|[[ایستگاه راه‌آهن کرمان]]]]

کلانشهر کرمان به عنوان مرکز سیاسی، فرهنگی و صنعتی منطقه جنوب شرق قرار دارد و از این نظر اهمیت بسیاری در ترابری منطقه دارد.
[[پرونده:Adineh Kariman Bus Terminus.jpg|بندانگشتی|250px|پایانه مسافربری آدینهٔ کریمان]]

=== شهری ===
در شهر کرمان پل‌های روگذر و زیرگذر بسیاری وجود دارد و این پل‌ها به کاهش ترافیک در برخی از نواحی این شهر کمک بسیاری کرده‌است.
کلانشهر کرمان دارای خطوط اتوبوسرانی و تاکسیرانی فعال و پرتردد است. تعداد اتوبوس‌های خط واحد کرمان به بیش از ۳۰۰ دستگاه رسیده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kerna.ir/news/1391-04-06/news8631.aspx |title=سایت خبری کرنا |accessdate=۲۸ ژوئن ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120628202126/http://www.kerna.ir/news/1391-04-06/news8631.aspx |archivedate=۲۸ ژوئن ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref> کرمان همچنین یکی از معدود شهرهایی است که طرح کارت الکترونیکی اتوبوس را به صورت جدی پیاده‌سازی کرده‌است و در این زمینه به شکلی مؤثر فرهنگ‌سازی شده‌است.

=== قطارشهری کرمان ([[متروی کرمان]]) ===
احداث قطار شهری کرمان به تصویب شورای شهر کرمان رسیده‌است و در صورت تصویب در مراجع قانونی بالادست و نیز تأمین اعتبارات لازم، ساخت آن در سال‌های آینده آغاز خواهد شد. تعداد خطوط، مسیر و ابتدا و انتهای هر خط، نوع سامانه، ظرفیت، سرعت تجاری، طول، تعداد و موقعیت ایستگاه‌ها و سایر ویژگی‌ها پس از تصویب نهایی مشخص خواهد شد. با این حال محتمل‌ترین گزینه، خط شرقی - غربی، از ورزشگاه امام علی، واقع در انتهای غربی بلوار جمهوری و در نزدیک فرودگاه بین‌المللی کرمان، تا میدان شهدا (فلکه مشتاقیه) است. بنابر اظهار شهردار کرمان، سامانه‌های مترو و قطار شهری (LRT) منتفی شده و تنها سامانه مورد نظر [[تراموا]] است.<ref>[http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8904030693 شهردار کرمان: قطارشهری کرمان از ورزشگاه امام علی تا میدان شهدا احداث خواهد شد.]</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.kermanfarda.com/news/1391-03-23/news3617.aspx |عنوان=شهردار کرمان: قطارشهری کرمان از نوع تراموا خواهد بود. |بازبینی=10 دسامبر 2012 |archive-date=6 سپتامبر 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170906091054/http://www.kermanfarda.com/news/1391-03-23/news3617.aspx}}</ref>
در آبان ماه سال نود و چهار شهرداری کرمان از [[مترو]] به عنوان [[ترابری عمومی]] کرمان و در کنار آن تراموا خبر داد. همچنین با ایجاد سازمان قطارشهری کرمان و حومه موافقت شد.

=== میان‌شهری ===
=== [[فرودگاه کرمان|فرودگاه بین‌المللی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی]] ===
[[File:3685771 افتتاح پروژه‌های توسعه فرودگاه بین المللی کرمان.jpg|thumb| فرودگاه بین‌المللی هاشمی رفسنجانی کرمان]]

=== شرکت هواپیمایی [[ماهان ایر]] ===
شرکت بین‌المللی هوایی [[ماهان ایر]] متعلق به کرمان است و از کرمان به دنیا معرفی شده‌است. پروازهای کرمان به اقصی نقاط ایران و جهان در حال انجام است. این شرکت در سال ۱۹۹۲ میلادی در کرمان تأسیس شد.<ref>[http://www.yazdanpanah.com/weblog/detail.aspx?ID=38 مشروح مصاحبهٔ احمد سام با سیدحسین مرعشی در وبلاگ محمدرضا یزدان‌پناه]</ref>

=== [[پایانه مسافربری]] ===
* پایانه مسافربری جدید کرمان که در خرداد ماه سال۱۳۹۲ افتتاح شده‌است. این پایانه با نام آدینه کریمان در شهر کرمان و در سه طبقه ساخته شده و مجهز به هتل و امکانات جانبی نیز هست و بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین پایانه مسافربری جنوب شرق ایران ویکی از بزرگ‌ترین‌ها در کشور است.

=== راه‌آهن ===
[[ایستگاه راه‌آهن کرمان]] در سال ۱۳۵۶ افتناح شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://kerman.rai.ir///سایت |عنوان=اداره کل راه‌آهن کرمان |بازبینی=۶ نوامبر ۲۰۱۷ |archive-date=۲۸ آوریل ۲۰۲۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220428005453/https://kerman.rai.ir/%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%AA |url-status=dead}}</ref> همزمان با آغاز ساخت یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های فولاد در شهر بافت عملیات مطالعاتی ساخت راه‌آهن سیرجان بافت آغاز شده و همچنین با وصل راه‌آهن [[سیرجان]] [[بافت (کرمان)|بافت]] به کرمان سیرجان بیش از پیش از موقعیت صنعتی و اقتصادی برخوردار خواهد شد. همچنین با وصل خط راه‌آهن سیرجان شیراز سیرجان به به همراه کرمان چهار راه بزرگ ترانزیتی ریلی خواهند شد که علاوه بر رشد صنعتی قابل توجه اشتغال زایی بی نظیری خواهد داشت

=== مسیرهای اصلی دسترسی به شهر کرمان ===
* ورودی از سمت [[سیرجان]]، [[شیراز]] و [[بندرعباس]]
* ورودی از سمت [[رفسنجان]]، [[تهران]]، [[یزد]] و [[اصفهان]]
* ورودی از سمت [[بم]]، [[زاهدان]]
* ورودی از سمت [[زرند]] و [[راور]] و [[مشهد]]
* ورودی از سمت [[جوپار]]، [[بافت (شهر)|بافت]] و [[بندرعباس]]
* ورودی از سمت [[بندرعباس]]، [[رودان]]، [[کهنوج]]، [[جیرفت]] و [[راین (شهر)|راین]]
* ورودی از سمت ماهان (هفت باغ علوی)

== کرمان آینده ==
کلانشهر کرمان یکی از شهرهای در حال توسعه و با رشد سریع در ایران است و در سال‌های اخیر عملاً به عنوان مرکزیت جنوب شرق ایران شناخته شده و سالانه شاهد مهاجرت به خود است به‌طوری‌که طی سال‌های ۸۵ تا ۹۰ حدود ۱۰۰ هزار نفر به کرمان مهاجرت کردند. در کلانشهر کرمان هم‌اکنون طرح‌های بزرگ شهری با سرعت بالا در حال اجراست.

== مهم‌ترین مشکلات شهری ==
* [[آب‌های زیر زمینی]] که باعث اختلال در توسعه عملیات عمرانی از جمله ساخت پل‌ها ([[تقاطع غیرهمسطح|تقاطع غیر همسطح]]) شده‌است.
* طرح [[فاضلاب]] کرمان که با کندی در حال پیشرفت است و مشکلاتی را برای آسفالت خیابان‌ها و بزرگراه‌ها ایجاد نموده‌است.
* ترافیک سنگین و نیمه سنگین (در بعضی نقاط شهر) در ساعاتی از روز و شب، که به دلیل موارد زیر است:
# نبود سامانه ترابری مناسب مانند مترو
# متناسب نبودن ظرفیت برخی خیابان‌ها با حجم انبوه و رو به رشد وسایل نقلیه به ویژه خودروها و همچنین وجود تقاطع‌ها و چهارراه‌های بسیار. (که البته که با ساخت پل‌های روگذر و زیر گذر در نقاط مختلف شهر رو به بهبود است)
# وجود برخی ادارات، کارخانه‌ها و انبارها در مرکز شهر.
* [[حاشیه‌نشینی]]: عمدتاً به دلیل مهاجرت بی‌رویه روستاییان و اهالی سایر شهرهای استان به مرکز استان رخ داده‌است.

== رسانه‌ها ==
=== دیداری ===
* شبکه استانی کرمان: در حال حاضر [[شبکه استانی کرمان]] به صورت بیست و چهار ساعته برنامه دارد.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://kerman.irib.ir/-/پخش-سیمای-مرکز-کرمان-24-ساعته-شد//شبکه |عنوان=استانی کرمان ۲۴ ساعته شد |بازبینی=۲۷ اکتبر ۲۰۱۷ |archive-date=۱۱ آوریل ۲۰۲۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220411152314/http://kerman.irib.ir/-/%D9%BE%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-24-%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF//%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87 |url-status=dead}}</ref>

=== شنیداری ===
رادیو کرمان رسانه مهم استانی است که در شهر کرمان فعال است و علاوه برآن کلیه شبکه‌های رادیویی در شهر کرمان قابل دریافت هستند. از ابتدای دی‌ماه ۱۳۹۱ رادیوی مرکز کرمان ۲۴ ساعته شد.<ref>http://isna.ir/fa/news/91101107164/رادیو-کرمان-24-ساعته-شد</ref>

== بهداشت و درمان ==
افراد زیادی از استان‌های مجاور از جمله [[هرمزگان]] و [[سیستان و بلوچستان]] برای درمان به شهر کرمان مراجعه می‌کنند. اخیراً نام کرمان در لیست ۱۰۰۰ شهر پاک دنیا نیز ثبت شده‌است.

=== کرمان، از قطب‌های پیوند کبد و کلیه ایران ===
کرمان یکی از سه قطب پیوند اعضا در ایران است. عمل‌های سخت و فوق حرفه‌ای پیوند اعضا در کرمان که یکی از سخت‌ترین آن‌ها کبد است، به عنوان قطب [[پیوند کبد]] و کلیه کشور انجام می‌شود و بیماران بسیاری از شهرهای دیگر ایران مراحل مداوای خود را در کرمان سپری می‌کنند. بخش پیوند اعضای بیمارستان بزرگ افضلی پور کرمان یکی از مراکز مهم و حرفه‌ای پیوند اعضای ایران است.<ref name="news.tebyan-zn.ir"/>

== بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مهم ==
{{Div col|cols=۳}}
* بیمارستان افضلی پور<ref>[http://www.kmu.ac.ir/sitewizard/admin/wizard/Default.Aspx?PageId=6084// سایت بیمارستان افضلی پور کرمان]{{پیوند مرده|date=آوریل ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* بیمارستان پیامبر اعظم<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.tamin.ir/News/Item/7847/2/7847.html |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۶ سپتامبر ۲۰۱۴ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140917043421/http://www.tamin.ir/News/Item/7847/2/7847.html |archivedate=۱۷ سپتامبر ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
* بیمارستان شهید باهنر<ref>[http://www.kmu.ac.ir/sitewizard/admin/wizard/Default.Aspx?PageId=774// سایت بیمارستان دکتر باهنر کرمان]{{پیوند مرده|date=آوریل ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* بیمارستان ارجمند
* بیمارستان راضیه فیروز
* بیمارستان شفا<ref>[http://www.kmu.ac.ir/sitewizard/admin/wizard/Default.Aspx?PageId=3400// سایت بیمارستان شفا کرمان]{{پیوند مرده|date=آوریل ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* بیمارستان امام حسین
* بیمارستان قلب الزهرا
* بیمارستان چشم پزشکی خداداد مهرابی<ref>[http://www.kmu.ac.ir/sitewizard/admin/wizard/Default.Aspx?PageId=3400// سایت دانشگاه علوم پزشکی کرمان]{{پیوند مرده|date=آوریل ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* بیمارستان شهید بهشتی<ref>[http://www.kmu.ac.ir/sitewizard/admin/wizard/Default.Aspx?PageId=844// سایت بیمارستان شهیدبهشتی کرمان]{{پیوند مرده|date=آوریل ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* بیمارستان فاطمه زهرا (شهید کلاهدوز)<ref>http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=13910221000649:عمل{{پیوند مرده|date=ژوئن 2021 |bot=InternetArchiveBot}} بسته قلب در بیمارستان الزهرا کرمان انجام شد</ref>
* بیمارستان سیدالشهدا
* بیمارستان مهرگان<ref>http://mehrganhospital.com/</ref>
* [[بیمارستان نوریه]]
* بیمارستان آرمین
* بیمارستان نیمه شعبان
* بیمارستان پارس (درحال احداث)
* مرکز پزشکی اطلس کلینیک
* کلینیک تخصصی و فوق‌تخصصی بعثت<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://besat.kmu.ac.ir/Default5.aspx?Id=5032 |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۳۰ اکتبر ۲۰۱۳ |archive-date=۱ نوامبر ۲۰۱۳ |archive-url=https://web.archive.org/web/20131101092028/http://besat.kmu.ac.ir/Default5.aspx?Id=5032 |url-status=dead}}</ref>
* کلینیک جوادالائمه
* کلینیک شعبانیه
* مرکز پزشکی برج تاج
{{Div col end}}

== دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ==
[[File:College of Mathematics, Shahid Bahonar University of Kerman, Iran.jpg|thumb|دانشکده ریاضیات و کامپیوتر دانشگاه شهیدباهنر کرمان]]
[[پرونده:KMU_Main_Office.jpg|300px|بندانگشتی|چپ|سازمان مرکزی دانشگاه]]
* [[دانشگاه شهید باهنر کرمان]]: از دانشگاه‌های مهم و برجسته ایران و قطب [[ریاضیات]] ایران<ref>[http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=9002141558/ خبرگزاری فارس: کرمان قطب ریاضی و تئوری فازی ایران است]{{پیوند مرده|date=ژوئن 2021 |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
* [[دانشگاه علوم پزشکی کرمان]]: از دانشگاه‌های علوم پزشکی تیپ یک ایران، شامل دانشکده‌های: [[پزشکی]]، [[دندان پزشکی]]، [[داروسازی]]، [[پیراپزشکی]]، [[طب سنتی]]، [[بهداشت]]، [[پرستاری]] و [[مامایی]]، [[مدیریت]] و اطلاع‌رسانی<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.kmu.ac.ir/sitewizard/ |عنوان=سایت دانشگاه علوم پزشکی کرمان |بازبینی=۳۱ دسامبر ۲۰۱۱ |archive-date=۸ ژانویه ۲۰۱۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20120108152044/http://www.kmu.ac.ir/sitewizard/ |url-status=dead}}</ref>
* مرکز آموزش خلبانی بوتیا وابسته به هواپیمایی ماهان
* [[دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان]]
* [[دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان]]
* [[دانشکده فنی شهید چمران کرمان]]
* [[دانشکده فنی شهید دادبین کرمان]]
* [[دانشگاه پیام نور کرمان]]
* [[مرکز آموزش علمی کاربردی بلدالامین]]
* [[دانشگاه فنی دخترانه حضرت فاطمه (س)]]
* [[دانشگاه بعثت]]
* [[دانشگاه عرفان]]

=== مرکز بین‌المللی تکنولوژی و علوم پیشرفته کرمان ===
موقعیت خاص [[استان کرمان]] از نظر منابع انسانی متخصص، توان معدنی و کشاورزی، جاذبه‌های سیاحتی، اقتصادی متکی بر تولید را برای این منطقه به ارمغان آورده‌است. وجود دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، [[صنایع مادر]] خصوصاً در زمینه صنعت و معدن و مراکز بزرگ کشاورزی و حضور نیروهای متخصص بسترساز مجموعه‌ای به نام مرکز بین‌المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی شده‌است.
این مرکز در انتهای جاده [[هفت باغ علوی]] در محدوده‌ای به وسعت ۲۰۰۰ هکتار و در فاصله ۲۷ کیلومتری شهر کرمان و در جوار شهر تاریخی [[ماهان]] واقع گردیده‌است. سنگ بنای این مجموعه در پی تفاهم نامه بین وزیر وقت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و عبدالسلام فیزیکدان پاکستانی (رئیس وقت فرهنگستان علوم جهان سوم (گذاشته شده‌است. بر اساس ماده واحده مصوب سال ۱۳۷۵ [[مجلس شورای اسلامی]] این مجموعه تأسیس گردید و اساسنامه آن در سال ۱۳۷۷ به تصویب هیئت وزیران رسید.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.icst.ac.ir/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=98&Itemid=156%2F |title=مرکز بین‌المللی تکنولوژی و علوم پیشرفته کرمان |accessdate=۲ نوامبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160307024625/http://www.icst.ac.ir/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=98&Itemid=156%2F |archivedate=۷ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref>

== ورزش ==
=== اماکن ورزشی ===
* '''[[ورزشگاه شهید باهنر]]'''<ref name="باشگاه صنعت مس کرمان">// باشگاه صنعت مس کرمان]</ref>
* '''[[ورزشگاه شهید رئیسی]]''': ورزشگاه بزرگ ۳۰٬۰۰۰ نفری اختصاصی باشگاه مس کرمان
* '''[[ورزشگاه کیانی]]''': واقع در محله فیروزآباد
* '''ورزشگاه سلیمی کیا (تختی سابق)'''
* '''مجموعه ورزشی امام علی'''
* '''پیست موتور کراس'''<ref name=ToolAutoGenRef3/>
* '''[[پیست اسکی سیرچ]]''': این پیست که مهم‌ترین و تنها پیست [[اسکی (ورزش)|اسکی]] جنوب شرق کشور است، در منطقه [[سیرچ]] در نزدیکی شهر کرمان واقع شده‌است و از نواحی مهم [[ورزش‌های زمستانی]] منطقه جنوب شرق کشور محسوب می‌شود.<ref name="parset.com"/>
* '''پیست سوارکاری الماس کویر کرمان'''
* '''پیست سوارکاری شبدیز'''
* '''پیست کارتینگ'''<ref name="irna.ir"/><ref name="kerna.ir"/>
* '''[[پیست دوچرخه سواری]]'''
* '''سالن اختصاصی سنگنوردی'''
* '''پیست اسکیت''': این پیست اسکیت با مساحت ۸۰۰ مترمربع در بوستان شهید باهنر کرمان قرار دارد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kerna.ir/news/1392/02/29/راه‌اندازی-اولین-پیست-اسکیت-جنوب‌شرق-کشور-در-پارک-شهید-باهنر-کرمان/// |title=سایت خبری کرنا |accessdate=۲ نوامبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140406224754/http://www.kerna.ir/news/1392/02/29/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%DA%A9%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%E2%80%8C%D8%B4%D8%B1%D9%82-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DA%A9-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86/// |archivedate=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>

=== تیم‌ها و باشگاه‌های ورزشی ===
=== باشگاه صنعت مس کرمان ===
در حال حاضر مهم‌ترین [[باشگاه ورزشی]] کرمان باشگاه [[مس کرمان]] است. این باشگاه در رشته‌های مختلف ورزشی تیم‌های زیادی را در لیگ‌های برتر و سایر لیگ‌ها سازماندهی و حمایت می‌کند.<ref name="باشگاه صنعت مس کرمان"/>
[[پرونده:mes2012.jpg|بندانگشتی|250px|تیم فوتبال مس کرمان]]
* هم‌اکنون تیم فوتبال [[مس کرمان]] در [[لیگ دسته اول|لیگ آزادگان ایران]] حضور دارد. تیم فوتبال مس کرمان یکبار عنوان سومی [[لیگ برتر فوتبال ایران]] را کسب کرد و توانست به جمع ۱۶ تیم برتر [[لیگ قهرمانان آسیا]] راه یابد.<ref name="باشگاه صنعت مس کرمان"/>
* تیم [[هندبال]] [[مس کرمان]] در لیگ برتر حضور دارد. این تیم‌ها سابقه حضور در جام باشگاه‌های آسیا را دارند. تیم هندبال صنعت مس کرمان در لیگ برتر ۹۸–۹۹ باشگاه‌های ایران به مقام قهرمانی دست یافت. تیم [[هندبال]] مس کرمان در فصل ۹۴–۹۵ لیگ برتر ایران عنوان سومی را از آن خود کرد.<ref>[http://mes-fc.ir/news/?Id=784#more/// باشگاه صنعت مس کرمان مقام سوم لیگ برتر هندبال ایران را بدست آورد]</ref>
* تیم [[بسکتبال]] مس کرمان در لیگ برتر بسکتبال حضور دارد.
* تیم [[دوچرخه‌سواری|دوچرخه سواری]] [[مس کرمان]] در لیگ برتر دوچرخه سواری حضور دارد.<ref name="باشگاه صنعت مس کرمان"/>
* تیم [[شطرنج]] مس کرمان در لیگ برتر [[شطرنج]] کشور قرار دارد.<ref name="باشگاه صنعت مس کرمان"/>
* تیم [[تکواندو]] صنعت [[مس کرمان]] در لیگ برتر تکواندو باشگاه‌های کشور حضور دارد.<ref name="باشگاه صنعت مس کرمان"/>
* تیم [[جودو]] مس کرمان نایب قهرمان فصل ۱۴۰۰ ایران شده‌است.<ref>https://kermaneno.ir/sport/تیم-جودو-مس-کرمان-نايب-قهرمان-سوپرليگ-ك/</ref>

=== مدرسه بیس بال بشرا کرمان ===
این تیم توانست در زمستان سال ۱۳۹۱ به قهرمانی لیگ برتر [[بیس بال]] کشور دست یابد.<ref>http://mehrnews.com/detail/News/2009226</ref>

=== باشگاه کوهنوردی [[جوپار]] ===
گروه [[کوهنوردی]] جوپار اولین گروه مدون است که پس از هیئت کوهنوردی در استان کرمان شکل گرفت.<ref>{{یادکرد وب |url=http://joupar.org// |title=باشگاه کوهنوردی جوپار |accessdate=۱۴ آوریل ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120118041943/http://www.joupar.org/ |archivedate=۱۸ ژانویه ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>

=== میزبانی‌ها ===
کرمان در مهر ماه سال ۹۲ میزبان مرحله انتخابی رقابت‌های فوتبال قهرمانی جوانان زیر ۱۹ سال آسیا در گروه چهارم بود. در این گروه تیم‌های ملی ایران، [[عربستان سعودی|عربستان]]، [[تاجیکستان]] و [[لبنان]] حضور داشتند. میزبانی این رقابت‌ها یکی از مهم‌ترین میزبانی‌هایی بود که کرمان در طول تاریخ ورزشی خود بر عهده داشته‌است.

== جستارهای وابسته ==
* [[استان کرمان]]
* [[فهرست کلان‌شهرهای ایران]]
* [[نیروگاه سیکل ترکیبی کرمان]]
* [[فهرست کردهای اهل ایران]]

== منابع ==
{{پانویس|۳}}

== پیوند به بیرون ==
{{ویکی‌گفتاورد|کرمان}}
{{ویکی‌سفر}}
{{ویکی‌انبار-رده|Kerman}}
* [http://kerman.irib.ir/ وبگاه صدا وسیمای مرکز کرمان]
* [https://web.archive.org/web/20190830100803/http://www.weather.kr.ir/ وبگاه اداره کل هواشناسی استان کرمان]
{{کلان‌شهرهای ایران}}
{{استان کرمان}}
{{میراث جهانی یونسکو در ایران}}
{{سوغات شهرهای استان کرمان}}
{{قطارشهری در ایران}}
{{پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران}}
{{فهرست بزرگراه‌های شهر کرمان}}
{{استان‌های ساسانیان}}
{{ساتراپی‌های هخامنشیان}}
{{پایتخت‌های ایران}}
{{مراکز استان‌های ایران}}
{{شهرستان کرمان}}
{{سلجوقیان کرمان}}
{{جاذبه‌های گردشگری استان کرمان}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}

[[رده:کرمان| ]]
[[رده:الگو:ترابری ایران]]
[[رده:پایتخت‌های پیشین ایران]]
[[رده:جاذبه‌های گردشگری ایران]]
[[رده:شهرستان کرمان]]
[[رده:شهرهای استان کرمان]]
[[رده:شهرهای باستانی ایران]]
[[رده:شهرهای دارای نام با ریشه زبان پهلوی]]
[[رده:شهرهای شهرستان کرمان]]
[[رده:مرکز استان‌های ایران]]