مهدی اخوان ثالث: تفاوت میان نسخه‌ها

مهدی اخوان ثالث
مهدی اخوان ثالث
زاده	اسفند ۱۳۰۶; مشهد، ایران
درگذشته	۴ شهریور ۱۳۶۹ (۶۲ سال); تهران، ایران
آرامگاه	آرامگاه فردوسی، توس، مشهد
تخلص	م. امید
پیشه	شاعر; نویسنده; موسیقی‌دان;
زمینه کاری	ادبیات، موسیقی ایرانی
دوره	پهلوی، جمهوری اسلامی
کتاب‌ها	زمستان، ارغنون، آخر شاهنامه، در حیاط کوچک پاییز در زندان
تأثیرپذیرفته از	فردوسی، نیما یوشیج
تأثیرگذاشته بر	بهرام بیضایی، محمّدرضا شفیعی کدکنی، اسماعیل خویی، داریوش آشوری، علی شریعتی
همسر(ها)	خدیجه (ا. ۱۳۲۹)
فرزند(ان)	۶

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت قدیمی‌تر

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۰۰

مهدی اخوان ثالث (۱۰ اسفند ۱۳۰۶ – ۴ شهریور ۱۳۶۹) متخلص به م. امید، شاعر، نویسنده و موسیقی‌پژوه ایرانی بود. اشعار او زمینهٔ اجتماعی دارند و گاه حوادث زندگی مردم را به تصویر کشیده‌است؛ همچنین دارای لحن حماسی آمیخته با صلابت و سنگینی شعر خراسانی و نیز در بردارندهٔ ترکیبات نو و تازه است. اخوان ثالث در شعر کلاسیک فارسی توانا بود و در ادامه به شعر نو گرایید. از وی اشعاری در هر دو سبک به جای مانده‌است. همچنین او آشنا به نوازندگی تار و مقام‌های موسیقایی بود.^[۱]

اخوان ثالث برگزیده نخستین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش ملی و میهنی بود.^[۲]

زندگی

مهدی اخوان ثالث در اسفند ۱۳۰۶ در مشهد به دنیا آمد. پدرش علی بود که به‌عنوان عطار کار می‌کرد. علی یکی از سه برادری بود که از روستای فهرج در استان یزد به مشهد کوچ کرده بود و از این رو آنان نام خانوادگیشان را اخوان ثالث به معنی برادران سه‌گانه گذاشتند.^[۳] مادرش، مریم، اهل خراسان بود.^[۴]

اخوان ثالث تحصیلات ابتدایی را در مشهد گذراند و در سال ۱۹۴۱ برای تحصیل در رشتهٔ جوشکاری وارد دانشکده فنی شهر (هنرستان) شد که در سال ۱۹۴۷ فارغ‌تحصیل گردید. او در جوانی به موسیقی علاقه نشان داد و با ملاحظه نسبت به ناخشنودی پدرش، مخفیانه نواختن تار را فرا گرفت.^[۴]

اخوان تا بیست سالگی در مشهد بود و مدرسه فنی (دبیرستان) را که تمام کرد به تهران آمد و چند سالی در حومهٔ تهران به کار آموزگاری پرداخت. سپس از دهه چهل از طرف وزارت فرهنگ مأمور به خدمت در کتابخانه ملی شد.^[۵]

اخوان ثالث در ۱۳۲۹ خورشیدی با دختر عمویش خدیجه (ایران) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج سه دختر به نام‌های لاله، لولی، تنسگل و سه پسر به نام‌های توس، زردشت و مزدک‌علی بود. تنسگل دختر سومش در ۱۳۴۲ که چهار روزه بود، درگذشت. دختر نخستش لاله نیز در ۱۳۵۳، ۲۰ سالگی، در رودخانه کرج غرق شد و درگذشت.^[۶]

در سال ۱۹۹۰، اخوان ثالث به‌دعوت خانه فرهنگ‌های جهان در برلین، از آلمان و همچنین از انگلستان، دانمارک، سوئد، نروژ و فرانسه دیدن کرد. «این نخستین و واپسین سفر او به خارج از ایران بود. هر جا می‌رفت با استقبالی در خور شمایل روبرو می‌شد». اخوان در همان سال، ۴ شهریور ۱۳۶۹، بر اثر سکته قلبی در تهران درگذشت. پیکر وی در آرامگاه فردوسی در توس دفن شد. مجموعه‌ای از اشعار نیمایی او پس از مرگ به‌وسیلهٔ مرتضی کاخی با عنوان منظومه بلند سواحلی و خوزیات منتشر شد.^[۴]

سبک‌شناسی

نشسته از چپ (ردیف اول): سیمین بهبهانی، مهدی اخوان ثالث، ابوالحسن نجفی، محمدعلی سپانلو و شهرزاد سپانلو؛ ایستاده: اسماعیل نوری علاء؛ نشسته از چپ (ردیف دوم): نعمت آزرم، حسن پستا، محمود مشرف آزاد تهرانی، ۱۳۵۹

چیره‌دستی اخوان در شعر حماسی است. او درون‌مایه‌های حماسی را در شعرش به کار می‌گیرد و جنبه‌هایی از این درون‌مایه‌ها را به استعاره و نماد آراسته می‌کند.

به گفته برخی از منتقدین، تصویری که از م. امید در ذهن بسیاری به جا مانده این است که او از نظر شعری به نوعی نبوت و پیام‌آوری روی آورده و از نظر عقیدتی آمیزه‌ای از تاریخ ایران باستان و آراء عدالت‌خواهانه پدیدآورده و در این راه، گاه ایران‌دوستی او جنبه نژادپرستانه پیدا کرده‌است. در واقع اخوان ثالث شعر را چنین تعریف می‌کند: شعر محصول بی‌تابی انسان در لحظاتی است که در پرتو شعور نبوت قرار می‌گیرد.

اما اخوان این موضوع را نمی‌پذیرفت و در این باره گفته‌است: «من به گذشته و تاریخ ایران نظر دارم. من عقده عدالت دارم. هرکس قافیه را می‌شناسد، عقده عدالت دارد. قافیه دو کفه ترازو است که خواستار عدل است… گهگاه فریادی و خشمی نیز داشته‌ام.»

شعرهای اخوان در دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ شمسی روزنه هنری تحولات فکری و اجتماعی زمان بود و بسیاری از جوانان روشنفکر و هنرمند آن روزگار با شعرهای او به نگرش تازه‌ای از زندگی رسیدند. مهدی اخوان ثالث بر شاعران معاصر ایرانی تأثیری عمیق داشته‌است.

هنر اخوان در آمیزش شعر کهن و سبک نیمایی و سوگ او بر گذشته، مجموعه‌ای به وجود آورد که خاص او بود و اثری عمیق در هم‌نسلان او و نسل‌های بعد گذاشت.^[۷]

اخوان از نگاه دیگران

جمال میرصادقی، داستان‌نویس و منتقد ادبی، دربارهٔ اخوان گفته‌است: من اخوان را از آخر شاهنامه شناختم. شعرهای اخوان جهان‌بینی و بینشی تازه به من داد و باعث شد که نگرش من از شعر به کلی متفاوت شود و شاید این آغازی برای تحول معنوی و درونی من بود.^[۷]
نادر نادرپور، شاعر معاصر ایران که در سال‌های نخستین ورود اخوان به تهران با او و شعر او آشنا شد معتقد است که هنر م. امید در ترکیب شعر کهن و سبک نیمایی و سوگ او بر گذشته مجموعه‌ای به وجود آورد که خاص او بود و اثری عمیق در هم‌نسلان او و نسل‌های بعد گذاشت.
نادرپور گفته‌است: «شعر او یکی از سرچشمه‌های زلال شعر امروز است و تأثیر آن بر نسل خودش و نسل بعدی مهم است. اخوان میراث شعر و نظریه نیمایی را با هم تلفیق کرد و نمونه‌ای ایجاد کرد که بدون اینکه از سنت گسسته باشد بدعتی بر جای گذاشت. اخوان مضامین خاص خودش را داشت، مضامینی در سوگ بر آنچه که در دلش وجود داشت - این سوگ گاهی به ایران کهن برمی‌گشت و گاه به روزگاران گذشته خودش و اصولاً سرشار از سوز و حسرت بود- این مضامین شیوه خاص اخوان را پدیدآورد به همین دلیل در او هم تأثیری از گذشته می‌توانیم ببینیم و هم تأثیر او را در دیگران یعنی در نسل بعدی می‌توان مشاهده کرد.»^[۷]
اما خود اخوان زمانی گفت نه در صدد خلق سبک تازه‌ای بوده و نه تقلید، و تنها از احساس خود و درک هنری اش پیروی کرده: «من نه سبک‌شناس هستم نه ناقد… من هم از کار نیما الهام گرفتم و هم خودم برداشت داشتم. در مقدمه زمستان گفته‌ام که می‌کوشم اعصاب و رگ و ریشه‌های سالم و درست زبانی پاکیزه و مجهز به امکانات قدیم و آنچه مربوط به هنر کلامی است را به احساسات و عواطف و افکار امروز پیوند بدهم یا شاید کوشیده باشم از خراسان دیروز به مازندران امروز برسم…»
هوشنگ گلشیری، نویسنده معاصر ایرانی مهدی اخوان ثالث را رندی می‌داند از تبار خیام با زبانی بیش و کم میانه شعر نیما و شعر کلاسیک فارسی. وی می‌گوید تعلق خاطر اخوان را به ادب کهن هم در التزام به وزن عروضی و قافیه بندی، ترجیع و تکرار می‌توان دید و هم در تبعیت از همان صنایع لفظی قدما مانند مراعات نظیر و جناس و غیره.^[۷]
اسماعیل خویی، شاعر ایرانی مقیم بریتانیا و از پیروان سبک اخوان معتقد است که اگر دو نام از ما به آیندگان برسد یکی از آن‌ها احمد شاملو و دیگری مهدی اخوان ثالث است که هر دوی آن‌ها از شاگردان نیما یوشیج هستند.
به گفته خویی، اخوان از ادب سنتی خراسان و از قصیده و شعر خراسانی الهام گرفته‌است و آشنایی او با زبان و بیان و ادب سنتی خراسان به حدی زیاد است که این زبان را به راستی از آن خود کرده‌است. آقای خویی می‌افزاید که اخوان دبستان شعر نوی خراسانی را بنیاد گذاشت و دارای یکی از توانمندترین و دور پروازترین خیال‌های شاعرانه بود. اسماعیل خویی معتقد است که اخوان همانند نیما از راه واقع‌گرایی به نمادگرایی می‌رسد.
وی دربارهٔ عنصر عاطفه در شعر اخوان می‌گوید که اگر در شعر قدیم ایران باباطاهر را نماد عاطفه بدانیم، شعری که کلام آن از دل برمی‌آید و بر دل می‌نشیند و مخاطب با خواندن آن تمام سوز درون شاعر را در خود بازمی‌یابد، اخوان فرزند بی‌نظیر باباطاهر در این زمینه‌است.^[۷]
غلامحسین یوسفی در کتاب چشمه روشن می‌گوید مهدی اخوان ثالث در شعر زمستان احوال خود و عصر خود را از خلال اسطوره‌ای کهن و تصاویری گویا نقش کرده‌است.
شعر زمستان در دی ماه ۱۳۳۴ سروده شده‌است. به گفته غلامحسین یوسفی، در سردی و پژمردگی و تاریکی فضای پس از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ است که شاعر زمستان اندیشه و پویندگی را احساس می‌کند و در این میان، غم تنهایی و بیگانگی شاید بیش از هر چیز در جان او چنگ انداخته‌است.^[۷]

نقد

دیدگاه‌های اخوان ثالث که در شعر او آشکار است، نقد شده‌است. نادر ابراهیمی گفت که «مهدی اخوان ثالث، کینه‌اش به عرب، یک کینهٔ ایستای به‌میراث‌رسیده‌است نه کینهٔ اندیشگی و پویا. او عرب را دقیقاً و برای همیشه همان عربِ هزار و پانصد سال پیش می‌داند، که برجای مانده‌است و تکان نمی‌خورد: یک ملّتِ واحدِ یکپارچه، بدون کمترین تغییر قشری، طبقاتی، ملّی، تاریخی، اجتماعی، و سیاسی:بدخون، بدنژاد، فاسد بالذّاته… او صدّام را به‌دلیل عرب بودنش، یزید می‌داند نه به‌دلیل عاملِ استعمار بودنش.»^[۸] سپس می‌گوید که «هیچ شاعری در عصر ما - و شاید در جملگی اعصار - به‌قدر اخوان ثالث، نام‌ها و نشانی‌های بومی و ملّی را در شعر خود به‌کار نگرفته‌است.» اما در مقابل محمدرضا شفیعی کدکنی در حالات و مقامات م. امید، عرب‌ستیزی را از موضوعات شعر اخوان ذکر نکرده و آن را مهم نانگاشته و از دلبستگی اخوان به ادبیات عربی نوشته‌است. همچنین از حاشیه‌نویسی اخوان بر المنتحل ثعالبی (که اتفاقی به‌دستش رسیده بوده) نوشته‌است که نشان از دقت و نکته‌سنجی اخوان در ادبیات عربی است، او یادآوری می‌کند که اخوان، سرمایهٔ ادبی خود در زبان عربی را «فقط و فقط با مطالعه و قریحهٔ شخصی آموخته بود … او به غریزه و در نتیجهٔ ممارست و شوق متن را می‌خواند و می‌فهمید و از این لحاظ بر بسیاری از دارندگان درجهٔ دکترای ادبیات عربی - که من می‌شناسم - برتری داشت.» شفیعی از خاطره‌ای نیز سخن می‌گوید که اخوان بسیار دل‌خواسته بود که از پدر شفیعی کدکنی، مقامات حریری را بیاموزد.^[۹]

احمدرضا احمدی هم در نوشته «حقیقت تلخ است» برای ویژه نامه کتاب «نوشتن با دوربین»، درین باره می‌نویسد: «صادق هدایت که تحت تأثیر ناسیونالیسم ساختگی و باسمه ای دورهٔ رضاشاه قرار گرفته بود. هدایت با تمام هوشی که داشت گمان برده بود که عقب ماندگی‌های ملت ایران ناشی از حملهٔ اعراب به ایران است. اخوان ثالث هم تا زنده بود در این اشتباه بود.»^[۱۰]

سیاست

با اینکه او نخست به سیاست گرایش داشت ولی پس از رویداد ۲۸ مرداد از سیاست تا مدتی روی گرداند. چندی بعد با نیما یوشیج و شیوه سرایندگی او آشنا شد. شاهکار اخوان ثالث شعر «زمستان» است.^[۷] گفته می‌شود او از نزدیک شدن به صاحبان قدرت به همان اندازه پرهیز داشت که از پیوستن به صف انقلابیان.^{^{[نیازمند منبع]}}

ارتباط با سید علی خامنه‌ای

دربارهٔ نوع ارتباط اخوان ثالث با سید علی خامنه‌ای سخنان گوناگون و بعضاً ضد و نقیضی مطرح شده‌است. برخی روایت‌ها قائل به این موضوع هستند که دعوتی از جانب سیدعلی خامنه‌ای جهت همکاری اخوان با انقلاب بوده و اخوان در پی رد این دعوت با محدودیت‌ها و بی‌مهری‌های زیادی روبرو شده‌است.^[۱۱]^[۱۲]^[۱۳]
در مقابل برخی منابع گفته‌اند او از دوستان دوران جوانی سید علی خامنه‌ای بوده^[۱۴] و شواهدی مبنی بر ادامه‌دار بودن این دوستی تا آخر عمر اخوان ارائه کرده‌اند.^[۱۵] سید علی خامنه‌ای نیز گفته با اخوان دوست بوده‌است. پایگاه اطلاع‌رسانی سید علی خامنه‌ای نیز عکسی از دست‌نوشته اخوان ثالث در دفتر یاداشت‌های سید علی خامنه‌ای منتشر و اعلام کرده‌است که وی دستور دفن اخوان در مقبرةالشعرای آرامگاه فردوسی در توس را داده‌است.^[۱۶]

دربارهٔ این که این دو از مدت‌ها قبل از انقلاب یکدیگر را در محافل ادبی می‌دیده‌اند و سلام و علیکی داشته‌اند تردیدی وجود ندارد.^[۱۷]^[۱۸] اما دربارهٔ بعد از انقلاب نقل قولی از سید علی خامنه‌ای وجود دارد که برخی آن را مربوط به اخوان می‌دانند. سید علی خامنه‌ای در سال ۱۳۷۳ در یکی از دیدارهایش با مسئولان فرهنگی کشور بدون این که به نام خاصی اشاره کند خاطره‌ای را از سال ۱۳۵۸ نقل می‌کند:^[۱۹]

در اوایل انقلاب، یک‌وقت سراغِ یکی از همین معاریف را - که با بنده آشنایی داشت و حالا از دنیا رفته‌است - گرفتم. … باری؛ به آن آشنای معروف تلفن زدم که «آقا، چطوری؟ رفیق، کجایی؟ انقلاب شده. خبر داری، نداری؟ نظام شاه رفته و اوضاع عوض شده و از این حرف‌ها.» ناگهان با لحنِ خیلی بدی شروع کرد به حرف زدن و گفت: «بنای ما بر این است که همیشه بر سلطه باشیم نه با سلطه». گفتم: «اوّلاً بنای بسیار غلطی است! مگر سلطه همیشه بد است که شما می‌خواهید بر سلطه باشید؟ نه؛ اگر سلطه خوب است، بیایید نوکر سلطه بشوید و با سلطه باشید. ثانیاً شما می‌خواهید بر سلطه باشید؟ خیلی خوب؛ سلطهٔ آمریکا دارد پدر ما را درمی‌آورد… سال ۵۸ بود… می‌بینید سلطهٔ آمریکا که بالاتر از همه است، چه کار می‌کند!؟ بر این سلطه باش و هر چه دلت می‌خواهد، بگو!» اِن و اون کرد؛ گوشی را گذاشتم و تا آخر هم سراغ او نرفتیم.

اثبات این که این نقل مربوط به اخوان ثالث باشد خالی از دشواری نیست. چرا که اخوان، خصوصاً یا لااقل، در اوایل انقلاب گرایش ضدامپریالیستی داشته‌است؛ چنان‌که بسیاری از شعرا و هنرمندان چپ‌گرا و مایل به سوسیالیسم در اوایل انقلاب چنین موضعی داشتند. اخوان در مصاحبه‌ای که در آذر ۱۳۵۸ با روزنامه بامداد کرده‌است دو موضع را چند بار تکرار می‌کند. نخست ابراز نگرانی از این که چهره اسلامی انقلاب مجالی برای طرح مسائل میهنی باقی نگذارد. دوم ضرورت حمایت از انقلاب تا پیروزی‌اش بر امپریالیسم. او در این زمینه می‌گوید:^[۲۰]

این انقلاب تجربه تازه‌ای برای ملت ماست که جنبه ضد امپریالیستی قوی هم دارد و ما باید این سیاست را تقویت کنیم و بعد که نوبت به طرح مسائل دیگر رسید، آنگاه حرف‌های اساسی‌مان را از لحاظ بعضی جنبه‌های خشونت‌آمیزِ دیکتاتوری انقلابی مطرح کنیم و جلوی آن بایستیم. وقتی این انقلاب بتواند بار خودش را به منزل برساند و به هدف‌های ضد امپریالیستی خودش برسد، آنگاه مسائل را طرح خواهیم کرد. … معتقدم که حالا صلاح نیست اختلاف‌نظرها را آن‌چنان طرح کنیم که سدی برای انقلاب بشود. روشنفکران به اعتقاد من بایستی انقلاب را با جان و دل تأیید کنند تا زمانی که سنگرهای اصلی هدف‌های انقلابی فتح شود و معتقدم که باید بعضی اوضاع ناخوشایندی را که می‌بینیم به روی گُلِ انقلاب و هدف‌های عالی‌اش در این مبارزه سرسختانه و عمقی و اساسیِ ضد امپریالیستی ببخشیم و هدف‌های اصلی انقلاب را دنبال کنیم و بعد در مسائل دیگر، مجال طرح دعاوی خواهد بود یا امیدواریم که لااقل باشد.

این حمایت مجدانه اخوان ثالث از وجهه ضدامپریالیستی انقلاب آن هم در ماه‌های پایانی سال ۵۸ باور این که نقل قول مربوط به ضدیت با سلطه داخلی و پرهیز از همراهی با انقلاب از جانب او بوده باشد را دچار مشکل می‌کند. تنها منبع دست اولی که برای چند روایت دربارهٔ خصومت اخوان با خامنه‌ای وجود دارد فرج سرکوهی است.^[۲۱] روایت اول روایت مربوط به نقل قول لزوم این که همیشه بر سلطه باشیم نه با سلطه است که اشکال‌پذیری آن در بالا طرح شد. روایت دیگر که سرکوهی آن را در ادامه روایت فوق می‌آورد این است که:^[۲۲]

اخوان برای من و تنی دیگر گفت که چند روز پس از رد پیشنهاد خامنه‌ای چند نفری در خیابان راه بر اخوان می‌بندند و او را به شدت کتک می‌زنند. حقوق بازنشستگی اخوان نیز قطع می‌شود. … آقای خامنه‌ای در یکی از خطبه‌های نماز جمعه خود اخوان را هیچ خطاب کرد و اخوان یکی از زیباترین شعرهای زبان فارسی را با مطلع هیچیم و چیزی کم در پاسخ به او سرود.

در مورد این روایت نیز تردیدهایی مطرح شده‌است. اولاً تا کنون سندی از خطبه‌ای که در آن اخوان صریحاً یا تلویحاً هیچ خوانده شده باشد ارائه نشده‌است. ثانیاً چون این روایت در ادامه روایت مربوط به ضدیت با سلطه طرح شده منطقاً باید خطبه مورد اشاره در سال ۱۳۵۸ یا کمی بعد از آن ارائه شده باشد. اما شعر هیچیم و چیزی کم در بهار ۶۹ و چند ماه قبل از فوت اخوان سروده شده‌است. اگر هم خطبه مربوط به اواخر ۶۸ یا اوایل ۶۹، یعنی نزدیک به سرودن شعر، بوده باشد باز وجود چنین خطبه‌ای اثبات نشده‌است.^[۲۳] همچنین اخوان در ویدئوی شعرخوانی هیچیم و چیزی کم که در ویژه‌برنامه رشید کاکاوند پیرامون او بازنشر شد اشاره می‌کند که این شعر را پس از مبهوت ماندن در برابر زیبایی یک درخت هلو که در حیاط دیده سروده‌است."چراغ و آینه". ویژه‌برنامه اخوان ثالث. ۱۳۹۴. شبکه چهار سیمای جمهوری اسلامی ایران. مرتضی امیری اسفندقه نیز این شعر را نامربوط به موضوع بگومگو با خامنه‌ای و در ادامهٔ هیچ‌سرایی‌های شاعرانی چون خاقانی، حافظ، بیدل و سهراب سپهری می‌داند و از رابطه عاطفی اخوان با خامنه‌ای سخن می‌گوید.^[۲۴]

برخی منابع مانند دویچه وله نیز ادعای سرکوهی مبنی بر قطع حقوق بازنشستگی اخوان بعد از رد دعوت خامنه‌ای را تکرار کرده‌اند.^[۲۵] اما منبع دست اول بی‌طرفی در این ادعاها دیده نمی‌شود. ضمن این که اصل روایت‌ها نیز دچار تناقضاتی درونی است.

همچنین دویچه وله در گزارش خود می‌گوید: «برخی از اخوان انتقاد می‌کنند که یک ماه پیش از مرگش در مصاحبه‌ای که در مجلهٔ دنیای سخن منتشر شد گفته بود، حاضر است برای بازگشت چند شاعر مقیم خارج، از جمله اسماعیل خویی پیش خامنه‌ای برود و روبیندازد. اخوان که چند ماه پیش از مرگش به دعوت خانهٔ فرهنگ‌های جهان به آلمان آمده بود، این صحبت را در جمع‌های خصوصی نیز تکرار می‌کرد.»^[۲۶]

انتقادی که دویچه وله به صورت مبهم آن را به برخی نسبت می‌دهد استوار بر این پیش‌فرض است که اخوان در برهه‌ای با خامنه‌ای خصومت شخصی داشته‌است. اما خود این پیش‌فرض گواهی جز نقل قول فرج سرکوهی ندارد که آن هم با توجه به خصومت سرکوهی با جمهوری اسلامی نیاز به طرح منابع بیشتر و نزدیک‌تر به موضوع را جلوه‌گر می‌سازد. علاوه بر این، سخن خودِ اخوان در باب وساطت افرادی نظیر اسماعیل خویی نیز با فرض اختلاف بین او و خامنه‌ای تعارض دارد. اخوان در این باره می‌گوید:^[۲۷]

بعضی از این‌ها هم البته از عزیزان خودمان هستند مثل دکتر اسماعیل خوئی و نعمت آزرم و همین‌طور چند شاعر خوب دیگر هم دیدم. و من خیلی دلم می‌خواهد اجازه‌ای بیابم از دولت جمهوری اسلامی، از آقای خامنه‌ای که اهل ذوق و فضل هستند، مرد فاضل و با شرفی هستند، من دلم می‌خواهد اگر بشود و راه باشد از عطوفت اسلامی ایشان بهره‌ای بردارم. بعضی از شعرای آن طرف، آدم‌های خوبی هستند. آدم‌های با شرفی هستند، من تضمین می‌کنم شرافت و پاکدامنی و صداقت و صمیمیت آن چند نفری که می‌شناسم. حالا یک‌وقتی آمده‌اند یک چیزی گفته‌اند. فرض کن کرکری هم خوانده‌اند، اما نمی‌گویم پشیمان مطلق ناجور، بلکه یحتمل حالا در جو غربت و چه و چه‌ها، بعید نیست که بسیاری از راه را با ندامت‌گونه‌ای در ذهن برگشته‌اند، بسیاری جزم‌ها را توخالی یافته‌اند و از این قبیل حرف‌ها و حیف هم هستند، از جمله مثلاً من به اسماعیل خوئی گفتم … اگر بخواهی من می‌روم رو می‌اندازم پیش آقای خامنه‌ای، من برای خودم رو نینداخته‌ام برای تو و امثال تو می‌روم رو می‌اندازم. عطوفت اسلامی هم سابقه دارد، سعه صدر به همچنین، احتمالاً در این‌ها هست، و البته که هست، من جناب خامنه‌ای را از دیرباز می‌شناسم، آدم درست و سلیمی است. من دربارهٔ او یک کلمه ناجور هم حتی از مخالفش نشنیده‌ام. الان هم الحمدلله در اوج است. رهبر مسلمین جهان است. من می‌روم پیش ایشان که رو بیندازم. به شرطی که شماها برگردید و در مملکت خودتان خدمت کنید. گفت «تو بر من حق ولایت داری البته. به شرطی که بیایم و بتوانم برگردم مثل بسیاری دیگر.» گفتم به چشم، این را هم می‌گویم. و فکر می‌کنم پیش آقای خامنه‌ای آن قدر، قدر و اعتبار داشته‌ام که یحتمل رویم را زمین نیندازد.

این تعابیر اخوان دربارهٔ خامنه‌ای به گونه‌ای است که بعید می‌نماید زمانی میان او و خامنه‌ای خصومتی بوده باشد.

کتاب‌شناسی

کتاب‌شناسی
نام	گونه	سال انتشار	انتشارات	توضیحات
ارغنون	مجموعه شعر	۱۳۳۰	انتشارات زمان	در این کتاب اشعار اخوان ثالث در قالب‌های: قصیده، قطعه، مثنوی، ترکیب بند، مستزاد و رباعی سروده شده‌است.^[۲۸]
زمستان	مجموعه شعر	۱۳۳۵	انتشارات زمان	دیوانی از بعضی آثار به شیوه قدما (غزل، قصیده، مثنوی و رباعی) و بعضی از قطعات به شیوه آزاد^[۵]
آخر شاهنامه	مجموعه شعر	۱۳۳۸	انتشارات زمان	دیوانی از شعرهای آزاد^[۵]
از این اوستا	مجموعه شعر	۱۳۴۴	انتشارات مروارید
منظومه (شکار)		۱۳۴۵	انتشارات مروارید
پاییز در زندان		۱۳۴۸	انتشارات روزن
عاشقانه‌ها و کبود	مجموعه شعر	۱۳۴۸	انتشارات جوانه	گزیدهٔ اشعار اخوان ثالث تا سال ۱۳۴۸
بهترین امید	مجموعه شعر	۱۳۴۸	انتشارات روزن
زندگی می‌گوید: اما باز باید زیست...	مجموعه شعر	۱۳۵۷	انتشارات توکا	اشعار این مجموعه شامل زندان‌نامه مهدی اخوان ثالث می‌باشد.
در حیاط کوچک پاییز در زندان	مجموعه شعر	۱۳۵۵	انتشارات توس
دوزخ اما سرد	مجموعه شعر	۱۳۵۷	انتشارات توکا
ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم	مجموعه شعر	۱۳۶۸	انتشارات مروارید

سایر آثار

شب عیدی (داستانی به لهجه مشهدی)^[۵]
آورده‌اند که فردوسی (کتاب کودکان، ۱۳۵۴)
درخت پیر و جنگل (۱۳۵۵)
پیر و پسرش (قصه‌ای نه کوتاه برای بچه‌ها)
نقیضه و نقیضه سازان (بحث و تحقیق ادبی)
کتاب مقالات (جلد اول)
بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج (کتابی مفصل در بحث و تحقیق شیوه نو نیمایی در شعر فارسی، ۱۳۵۷)
عطا و لقای نیما یوشیج (۱۳۶۱)
برگزیده اشعار (۱۳۴۹)
گزینه اشعار (۱۳۶۸)
شاملو مردی دوست داشتنی
مرد جن زده (داستان کوتاه)
گفت‌وگو با شاعران معاصر ایران
اوستایی دیگر (بعضی قطعات کوچک و بزرگ آنرا مانند «قصه شهر سنگستان»، «کتیبه»، «پیوندها و باغ»، «صبوحی» و … را جداگانه انتشار داده‌است)^[۵]
بسیاری مقالات در زمینه شعر و ادب خصوصاً «سنجش شیوه نیما در شعر»^[۵]

گفتگو در مورد اخوان

آفاق و اسرار عزیز شب، کتابی است حجیم، حاصل گفتگوی مهدی مظفری ساوجی با جمعی از اصحاب هنر و ادب و اندیشه در خصوص زندگی و آثار مهدی خوان ثالث (گفت‌وگو با محمّدعلی اسلامی ندوشن، مفتون امینی، حسن انوری، رضا براهنی، محمّد بقایی (ماکان)، سیمین بهبهانی، تقی پورنامداریان، صفدر تقی‌زاده، محمّد حقوقی، بهاء‌الدّین خرّمشاهی، اسماعیل خویی، ایران درّودی، عنایت سمیعی، رضا سیّدحسینی، گروس عبدالملکیان، محمّدعلی علومی، محمّد قهرمان، مرتضی کاخی، مسعود کیمیایی، ابراهیم گلستان، جواد مجابی، مظاهر مصفّا، ضیاء موحّد، حافظ موسوی، علی موسوی گرمارودی، عطاءالله مهاجرانی، نعمت میرزازاده (م. آزرم)، احسان نراقی، و احسان یارشاطر. چاپ اول این کتاب را انتشارات نگاه در سال ۱۳۹۳ منتشر کرده است.

نگارخانه

مقبره و سردیس مهدی اخوان ثالث
مقبره مهدی اخوان ثالث

جستارهای وابسته

«هیچم و چیزی کم»

منابع

↑ ستایشگر، مهدی. نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم. چاپ اوّل، تهران: اطلاعات، ۱۳۷۶، شابک ‎۹۶۴−۴۲۳−۳۷۷−۸(جلد ۳)، صفحهٔ ۵۲.
↑ «برگزیدگان نخستین جشنواره شعر فجر معرفی شدند». خبرگزاری مهر. ۲۰۰۷-۰۲-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.
↑ مدیریت مجموعه فرهنگی تاریخی توس. تابلوی زندگینامه مهدی اخوان ثالث در کنار مزارش
↑ ^۴٫۰ ^۴٫۱ ^۴٫۲ Rezvani، Saeid. «AKHAVAN-E SALESS, MEHDI». Encyclopædia Iranica. 26 April 2013. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۲۳.
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ ^۵٫۲ ^۵٫۳ ^۵٫۴ ^۵٫۵ «صبوحی». پیام نوین (۸ و ۹ (پیاپی ۵۶ و ۵۷)): ۱۳۹-۱۴۰. خرداد و تیر ۱۳۴۲.
↑ «دربارهٔ مهدی اخوان‌ثالث». ایرنا. ۶ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۲۳.
↑ ^۷٫۰ ^۷٫۱ ^۷٫۲ ^۷٫۳ ^۷٫۴ ^۷٫۵ ^۷٫۶ ابوالحسنی، لیلی. «اخوان، شاعر حماسه و شکست». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۵.
↑ یادنامه اخوان ثالث، ص 82
↑ شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۰). حالات و مقامات م. امید. سخن. ص. ۹۴. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۷۲۵۴۹۵.
↑ (جاهد پ. «نوشتن با دوربین»، نشر اختران، چاپ چهارم، ۱۳۹۴، بخش ضمیمه، ص ۲۹۱، خود به نقل از نشریه نگاه نو، ویژه نامه کتاب «نوشتن با دوربین»، شماره ۶۷، آبان ۱۳۸۴) برای نقد این نظر دربارهٔ صادق هدایت که برای حفظ امانت و روشن بودن مطلب دربارهٔ اخوان ثالث نقل شد، به نقد موجود در ویکی‌پدیای صادق هدایت نگاه کنید.
↑ فاطمه شمس (۶ شهریور ۱۳۹۳). «هیچیم و چیزی کم…». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.
↑ بهزاد کشمیری‌پور (۲۶ اوت ۲۰۱۵). «یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر». دویچه وله فارسی. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.
↑ تلاش برای احراز صلاحیت ادبی رهبر
↑ https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2013-08-12/who-ali-khamenei
↑ http://www.mehrnews.com/news/2375647/شعری-که-اخوان-ثالث-برای-حضرت-آیت-الله-خامنه-ای-نوشت-کسی-که-این
↑ دفتر حفظ و نشر آثار سید علی خامنه‌ای
↑ ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای پیش از انقلاب
↑ دستنوشته اخوان ثالث برای خامنه‌ای قبل از انقلاب
↑ روایت خامنه‌ای از بودن با سلطه یا بر سلطه
↑ رویکرد ضدامپریالیستی اخوان ثالث در اوایل انقلاب
↑ روایت فرج سرکوهی از نوع ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای
↑ روایت فرج سرکوهی از نوع ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای
↑ «عدم اثبات خطبه خامنه‌ای دربارهٔ هیچ خواندنِ اخوان ثالث». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۱.
↑ خبرگزاری فارس ـ به قول اخوان دشمن و دوست ذکر خیر ایشان گفته و می‌گویند.
↑ بهزاد کشمیری‌پور (۲۶ اوت ۲۰۱۵). «یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر». دویچه وله فارسی. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.
↑ بهزاد کشمیری‌پور (۲۶ اوت ۲۰۱۵). «یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر». دویچه وله فارسی. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.
↑ پیشنهاد اخوان ثالث برای وساطت جهت بازگشت شعرای خارج‌نشین
↑ محمد حقوقی، شعر زمان ما ۲ مهدی اخوان‌ثالث، مؤسسه انتشارات نگاه– چاپ ۱۳۷۰

همشهری آنلاین
«زندگینامه مهدی اخوان ثالث». وبگاه جشن کتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ آوریل ۲۰۰۸.
ستایشگر، مهدی (۱۳۷۶)، نام نامهٔ موسیقی ایران زمین، ج. سوّم، تهران: اطلاعات، ص. صفحهٔ ۵۲، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸

پیوند به بیرون

[1] ستایشگر، مهدی. نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم. چاپ اوّل، تهران: اطلاعات، ۱۳۷۶، شابک ‎۹۶۴−۴۲۳−۳۷۷−۸(جلد ۳)، صفحهٔ ۵۲.

[2] «برگزیدگان نخستین جشنواره شعر فجر معرفی شدند». خبرگزاری مهر. ۲۰۰۷-۰۲-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۳.

[3] مدیریت مجموعه فرهنگی تاریخی توس. تابلوی زندگینامه مهدی اخوان ثالث در کنار مزارش

[ایرانیکا-4] ۴٫۰ ^۴٫۱ ^۴٫۲ Rezvani، Saeid. «AKHAVAN-E SALESS, MEHDI». Encyclopædia Iranica. 26 April 2013. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۲۳.

[:0-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ ^۵٫۲ ^۵٫۳ ^۵٫۴ ^۵٫۵ «صبوحی». پیام نوین (۸ و ۹ (پیاپی ۵۶ و ۵۷)): ۱۳۹-۱۴۰. خرداد و تیر ۱۳۴۲.

[6] «دربارهٔ مهدی اخوان‌ثالث». ایرنا. ۶ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۲۳.

[اخوان،_شاعر_حماسه_و_شکست-7] ۷٫۰ ^۷٫۱ ^۷٫۲ ^۷٫۳ ^۷٫۴ ^۷٫۵ ^۷٫۶ ابوالحسنی، لیلی. «اخوان، شاعر حماسه و شکست». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۵.

[8] یادنامه اخوان ثالث، ص 82

[9] شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۰). حالات و مقامات م. امید. سخن. ص. ۹۴. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۷۲۵۴۹۵.

[10] (جاهد پ. «نوشتن با دوربین»، نشر اختران، چاپ چهارم، ۱۳۹۴، بخش ضمیمه، ص ۲۹۱، خود به نقل از نشریه نگاه نو، ویژه نامه کتاب «نوشتن با دوربین»، شماره ۶۷، آبان ۱۳۸۴) برای نقد این نظر دربارهٔ صادق هدایت که برای حفظ امانت و روشن بودن مطلب دربارهٔ اخوان ثالث نقل شد، به نقد موجود در ویکی‌پدیای صادق هدایت نگاه کنید.

[11] فاطمه شمس (۶ شهریور ۱۳۹۳). «هیچیم و چیزی کم…». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.

[12] بهزاد کشمیری‌پور (۲۶ اوت ۲۰۱۵). «یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر». دویچه وله فارسی. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.

[13] تلاش برای احراز صلاحیت ادبی رهبر

[14] ttps://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2013-08-12/who-ali-khamenei

[15] ttp://www.mehrnews.com/news/2375647/شعری-که-اخوان-ثالث-برای-حضرت-آیت-الله-خامنه-ای-نوشت-کسی-که-این

[16] دفتر حفظ و نشر آثار سید علی خامنه‌ای

[17] ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای پیش از انقلاب

[18] دستنوشته اخوان ثالث برای خامنه‌ای قبل از انقلاب

[19] روایت خامنه‌ای از بودن با سلطه یا بر سلطه

[20] رویکرد ضدامپریالیستی اخوان ثالث در اوایل انقلاب

[21] روایت فرج سرکوهی از نوع ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای

[22] روایت فرج سرکوهی از نوع ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای

[23] «عدم اثبات خطبه خامنه‌ای دربارهٔ هیچ خواندنِ اخوان ثالث». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۱.

[24] خبرگزاری فارس ـ به قول اخوان دشمن و دوست ذکر خیر ایشان گفته و می‌گویند.

[25] بهزاد کشمیری‌پور (۲۶ اوت ۲۰۱۵). «یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر». دویچه وله فارسی. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.

[26] بهزاد کشمیری‌پور (۲۶ اوت ۲۰۱۵). «یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر». دویچه وله فارسی. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶.

[27] پیشنهاد اخوان ثالث برای وساطت جهت بازگشت شعرای خارج‌نشین

[28] محمد حقوقی، شعر زمان ما ۲ مهدی اخوان‌ثالث، مؤسسه انتشارات نگاه– چاپ ۱۳۷۰

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 | تصویر                  = Mehdi_Akhvan_Sales.jpg
 | توضیح تصویر            =
-| نام اصلی               =
 | زمینه فعالیت           = [[ادبیات]]، [[موسیقی ایرانی]]
+| تاریخ تولد              = {{تاریخ تولد|۱۳۰۶|۱۲||گاه‌شمار=خورشیدی}}
-| ملیت                   = [[ایرانی‌ها|ایرانی]]
-| تاریخ تولد              = ۱۰ [[اسفند]] ۱۳۰۷
+| محل تولد               = [[مشهد]]، [[ایران پهلوی|ایران]]
+| تاریخ مرگ              = {{تاریخ مرگ و سن|۱۳۶۹|۶|۴|۱۳۰۶|۱۲||گاه‌شمار=خورشیدی}}
-| محل تولد               = [[مشهد]]
-| والدین                 = علی و مریم
+| محل مرگ                 = تهران، ایران
-| تاریخ مرگ              = ۴ شهریور ۱۳۶۹ (۶۱ سال)
-| محل مرگ                 = [[تهران]]
 | علت مرگ                 =
 | محل زندگی               =
 | مختصات محل زندگی         =
-| مدفن                   = [[توس]] در کنار [[آرامگاه فردوسی]]
+| مدفن                   = [[آرامگاه فردوسی]]، [[توس]]، مشهد
 |در زمان حکومت           = [[دودمان پهلوی|پهلوی]]، [[جمهوری اسلامی]]
 |اتفاقات مهم             = [[کودتای ۲۸ مرداد]]، [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]]
-| نام دیگر               =
+|تخلص                     = م. امید
-|لقب                     =م. امید
 |بنیانگذار               =
-| پیشه                   = [[شاعر]]، [[تار|نوازنده تار]]
+| پیشه                   = {{Hlist|شاعر|نویسنده|موسیقی‌دان}}
 | سال‌های نویسندگی        =
 |سبک نوشتاری             =
@@ خط ۲۹: / خط ۲۵: @@
 |فیلم‌نامه‌ها              =
 |دیوان اشعار             =
-|تخلص                    =
 |فیلم (های) ساخته بر اساس اثر(ها)=
-| همسر                    =
+| همسر                    = {{ازدواج|خدیجه|۱۳۲۹}}
 | شریک زندگی             =
-| فرزندان                = لاله، لولی، تنسگل، توس، زردشت، مزدک‌علی
+| فرزندان                = ۶
 |تحصیلات                  =
 |دانشگاه                =
@@ خط ۴۶: / خط ۴۱: @@
 |امضا                  =
 }}
+'''مهدی اخوان ثالث''' (۱۰ اسفند ۱۳۰۶ – ۴ شهریور ۱۳۶۹) متخلص به '''م. امید'''، شاعر، نویسنده و موسیقی‌پژوه ایرانی بود. اشعار او زمینهٔ اجتماعی دارند و گاه حوادث زندگی مردم را به تصویر کشیده‌است؛ همچنین دارای لحن حماسی آمیخته با صلابت و سنگینی شعر خراسانی و نیز در بردارندهٔ ترکیبات نو و تازه است. اخوان ثالث در [[شعر کلاسیک فارسی]] توانا بود و در ادامه به [[شعر نو]] گرایید. از وی اشعاری در هر دو سبک به جای مانده‌است. همچنین او آشنا به نوازندگی [[تار]] و [[مقام (موسیقی ایرانی)|مقام‌های موسیقایی]] بود.<ref>ستایشگر، مهدی. ''نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم''. چاپ اوّل، تهران: اطلاعات، ۱۳۷۶، {{شابک|964-423-377-8}}(جلد ۳)، صفحهٔ ۵۲.</ref>
-'''مهدی اخوان ثالث''' (۱۰ اسفند ۱۳۰۷ – ۴ شهریور ۱۳۶۹)، [[شاعر]] پرآوازه، ادیب و موسیقی‌پژوه [[ایرانی‌ها|ایرانی]] بود. نام و [[تخلص]] وی در اشعارش '''م. امید''' بود.
-او برگزیده اولین دوره [[جشنواره بین‌المللی شعر فجر]] در بخش ملی و میهنی بود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=برگزیدگان نخستین جشنواره شعر فجر معرفی شدند|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/447413/برگزیدگان-نخستین-جشنواره-شعر-فجر-معرفی-شدند|وبگاه=خبرگزاری مهر {{!}} اخبار ایران و جهان {{!}} Mehr News Agency|تاریخ=2007-02-13|بازبینی=2020-01-23|کد زبان=fa}}</ref>{{سخ}}اشعار او زمینهٔ اجتماعی دارند و گاه حوادث زندگی مردم را به تصویر کشیده‌است؛ همچنین دارای لحن حماسی آمیخته با صلابت و سنگینی شعر خراسانی و نیز در بردارندهٔ ترکیبات نو و تازه است.{{سخ}}اخوان ثالث در [[شعر کلاسیک فارسی]] توانا بود و در ادامه به [[شعر نو]] گرایید. از وی اشعاری در هر دو سبک به جای مانده‌است. همچنین او آشنا به نوازندگی [[تار]] و [[مقام (موسیقی ایرانی)|مقام‌های موسیقایی]] بود.<ref>ستایشگر، مهدی. ''نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم''. چاپ اوّل، تهران: اطلاعات، ۱۳۷۶، {{شابک|964-423-377-8}}(جلد ۳)، صفحهٔ ۵۲.</ref>
+اخوان ثالث برگزیده نخستین دوره [[جشنواره بین‌المللی شعر فجر]] در بخش ملی و میهنی بود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=برگزیدگان نخستین جشنواره شعر فجر معرفی شدند|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/447413/برگزیدگان-نخستین-جشنواره-شعر-فجر-معرفی-شدند|خبرگزاری =خبرگزاری مهر|تاریخ=2007-02-13|بازبینی=2020-01-23|کد زبان=fa}}</ref>
-[[پرونده:Poets&Writers.jpg|بندانگشتی|نشسته از چپ (ردیف اول): [[سیمین بهبهانی]]، مهدی اخوان ثالث، [[ابوالحسن نجفی]]، [[محمدعلی سپانلو]] و [[شهرزاد سپانلو]]؛ ایستاده: [[اسماعیل نوری علاء]]؛ نشسته از چپ (ردیف دوم): [[نعمت آزرم]]، [[حسن پستا]]، [[محمود مشرف آزاد تهرانی]]، ۱۳۵۹]]
-== تبار ==
+== زندگی ==
-پدر او که علی نام داشت، یکی از سه برادری بود که از روستای [[فهرج (یزد)|فهرج]] در استان [[یزد]] به [[مشهد]] کوچ کرده بود و از این رو آنان نام خانوادگیشان را ''اخوان ثالث'' به معنی برادران سه‌گانه گذاشتند.<ref>مدیریت مجموعه فرهنگی تاریخی توس. تابلوی زندگینامه مهدی اخوان ثالث در کنار مزارش</ref>
+مهدی اخوان ثالث در اسفند ۱۳۰۶ در مشهد به دنیا آمد. پدرش علی بود که به‌عنوان [[عطاری|عطار]] کار می‌کرد. علی یکی از سه برادری بود که از روستای [[فهرج (یزد)|فهرج]] در [[استان یزد]] به مشهد کوچ کرده بود و از این رو آنان نام خانوادگیشان را ''اخوان ثالث'' به معنی برادران سه‌گانه گذاشتند.<ref>مدیریت مجموعه فرهنگی تاریخی توس. تابلوی زندگینامه مهدی اخوان ثالث در کنار مزارش</ref> مادرش، مریم، اهل خراسان بود.<ref name="ایرانیکا">{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Rezvani |نام=Saeid |عنوان=AKHAVAN-E SALESS, MEHDI |نشانی=https://www.iranicaonline.org/articles/akhavan-e-saless |دانشنامه=Encyclopædia Iranica |ناشر=26 April 2013 |تاریخ بازبینی=2 December 2023}}</ref>
+اخوان ثالث تحصیلات ابتدایی را در مشهد گذراند و در سال ۱۹۴۱ برای تحصیل در رشتهٔ [[جوشکاری]] وارد دانشکده فنی شهر (هنرستان) شد که در سال ۱۹۴۷ فارغ‌تحصیل گردید. او در جوانی به موسیقی علاقه نشان داد و با ملاحظه نسبت به ناخشنودی پدرش، مخفیانه نواختن [[تار]] را فرا گرفت.<ref name="ایرانیکا"/>
+اخوان تا بیست سالگی در مشهد بود و مدرسه فنی (دبیرستان) را که تمام کرد به تهران آمد و چند سالی در حومهٔ تهران به کار آموزگاری پرداخت. سپس از دهه چهل از طرف وزارت فرهنگ مأمور به خدمت در کتابخانه ملی شد.<ref name=":0">{{یادکرد ژورنال |عنوان=صبوحی |ژورنال=پیام نوین |تاریخ=خرداد و تیر 1342 |شماره=۸ و ۹ (پیاپی ۵۶ و ۵۷) |صفحه=139-140 |پیوند=http://ensani.ir/fa/article/download/282601}}</ref>
+اخوان ثالث در ۱۳۲۹ خورشیدی با دختر عمویش خدیجه (ایران) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج سه دختر به نام‌های لاله، لولی، تنسگل و سه پسر به نام‌های توس، زردشت و مزدک‌علی بود. تنسگل دختر سومش در ۱۳۴۲ که چهار روزه بود، درگذشت. دختر نخستش لاله نیز در ۱۳۵۳، ۲۰ سالگی، در [[رودخانه کرج]] غرق شد و درگذشت.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=دربارهٔ مهدی اخوان‌ثالث |نشانی=https://www.irna.ir/news/84015829/درباره-مهدی-اخوان-ثالث |تاریخ=۶ شهریور ۱۳۹۹ |ناشر=ایرنا |تاریخ بازبینی=2 دسامبر 2023}}</ref>
+[[File:Donya-ye Sokhan, number 34.pdf|thumb|page=1|''[[دنیای سخن]]'' (۳۴)، ویژه‌نامهٔ مرگِ اخوان ثالث و [[پرویز ناتل خانلری]]]]
+در سال ۱۹۹۰، اخوان ثالث به‌دعوت [[خانه فرهنگ‌های جهان]] در برلین، از آلمان و همچنین از انگلستان، دانمارک، سوئد، نروژ و فرانسه دیدن کرد. «این نخستین و واپسین سفر او به خارج از ایران بود. هر جا می‌رفت با استقبالی در خور شمایل روبرو می‌شد». اخوان در همان سال، ۴ شهریور ۱۳۶۹، بر اثر سکته قلبی در تهران درگذشت. پیکر وی در [[آرامگاه فردوسی]] در توس دفن شد. مجموعه‌ای از اشعار نیمایی او پس از مرگ به‌وسیلهٔ [[مرتضی کاخی]] با عنوان ''منظومه بلند سواحلی و خوزیات'' منتشر شد.<ref name="ایرانیکا"/>
 == سبک‌شناسی ==
+[[پرونده:Poets&Writers.jpg|بندانگشتی|نشسته از چپ (ردیف اول): [[سیمین بهبهانی]]، مهدی اخوان ثالث، [[ابوالحسن نجفی]]، [[محمدعلی سپانلو]] و [[شهرزاد سپانلو]]؛ ایستاده: [[اسماعیل نوری علاء]]؛ نشسته از چپ (ردیف دوم): [[نعمت آزرم]]، [[حسن پستا]]، [[محمود مشرف آزاد تهرانی]]، ۱۳۵۹]]
 چیره‌دستی اخوان در [[شعر حماسی]] است. او درون‌مایه‌های [[حماسی]] را در شعرش به کار می‌گیرد و جنبه‌هایی از این درون‌مایه‌ها را به [[استعاره]] و نماد آراسته می‌کند.
@@ خط ۷۸: / خط ۸۱: @@
 == سیاست ==
-با اینکه او نخست به [[سیاست]] گرایش داشت ولی پس از رویداد [[کودتای ۲۸ مرداد|۲۸ مرداد]] از سیاست تا مدتی روی گرداند. چندی بعد با [[نیما یوشیج]] و شیوه سرایندگی او آشنا شد. شاهکار اخوان ثالث [[زمستان (شعر)|شعر '''زمستان''']] است.<ref name="اخوان، شاعر حماسه و شکست"/><ref name="اخوان، شاعر حماسه و شکست"/>
+با اینکه او نخست به [[سیاست]] گرایش داشت ولی پس از رویداد [[کودتای ۲۸ مرداد|۲۸ مرداد]] از سیاست تا مدتی روی گرداند. چندی بعد با [[نیما یوشیج]] و شیوه سرایندگی او آشنا شد. شاهکار اخوان ثالث شعر «[[زمستان (شعر)|زمستان]]» است.<ref name="اخوان، شاعر حماسه و شکست">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.bbc.co.uk/persian/arts/030826_la-akhavan.shtml| عنوان = اخوان، شاعر حماسه و شکست| نویسنده = ابوالحسنی، لیلی| تاریخ بازدید = | تاریخ = | ناشر = بی‌بی‌سی فارسی| صفحه = | زبان = | archive-date = 11 مه 2015| archive-url = https://web.archive.org/web/20150511121728/http://www.bbc.co.uk/persian/arts/030826_la-akhavan.shtml}}</ref> گفته می‌شود او از نزدیک شدن به صاحبان قدرت به همان اندازه پرهیز داشت که از پیوستن به صف انقلابیان.{{مدرک}}
-گفته می‌شود او از نزدیک شدن به صاحبان قدرت به همان اندازه پرهیز داشت که از پیوستن به صف انقلابیان.
 === ارتباط با سید علی خامنه‌ای ===
-دربارهٔ نوع ارتباط اخوان ثالث با [[سید علی خامنه‌ای]] سخنان گوناگون و بعضاً ضد و نقیضی مطرح شده‌است. برخی روایت‌ها قائل به این موضوع هستند که دعوتی از جانب خامنه‌ای جهت همکاری اخوان با [[انقلاب ۱۳۵۷|انقلاب]] بوده و اخوان در پی رد این دعوت با محدودیت‌ها و بی‌مهری‌های زیادی روبرو شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = فاطمه شمس|نشانی = http://www.rahesabz.net/story/85628/|عنوان = هیچیم و چیزی کم…|ناشر = جرس|تاریخ = ۶ شهریور ۱۳۹۳|تاریخ بازدید = ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶|archiveurl = https://web.archive.org/web/20160910163402/http://www.rahesabz.net/story/85628|archivedate = ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۶|dead-url = yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = بهزاد کشمیری‌پور|نشانی = http://www.dw.com/fa-ir/یادی-از-مهدی-اخوان-ثالث-امید-شعر-معاصر/a-18669975 |عنوان = یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر | ناشر =دویچه وله فارسی|تاریخ = ۲۶ اوت ۲۰۱۵|تاریخ بازدید = ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶}}</ref><ref>[https://www.radiozamaneh.com/172971 تلاش برای احراز صلاحیت ادبی رهبر]</ref>{{سخ}} در مقابل برخی منابع گفته‌اند او از دوستان دوران جوانی خامنه‌ای بوده<ref>https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2013-08-12/who-ali-khamenei</ref> و شواهدی مبنی بر ادامه‌دار بودن این دوستی تا آخر عمر اخوان ارائه کرده‌اند.<ref>http://www.mehrnews.com/news/2375647/شعری-که-اخوان-ثالث-برای-حضرت-آیت-الله-خامنه-ای-نوشت-کسی-که-این</ref>
+دربارهٔ نوع ارتباط اخوان ثالث با [[سید علی خامنه‌ای]] سخنان گوناگون و بعضاً ضد و نقیضی مطرح شده‌است. برخی روایت‌ها قائل به این موضوع هستند که دعوتی از جانب سیدعلی خامنه‌ای جهت همکاری اخوان با [[انقلاب ۱۳۵۷|انقلاب]] بوده و اخوان در پی رد این دعوت با محدودیت‌ها و بی‌مهری‌های زیادی روبرو شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = فاطمه شمس|نشانی = http://www.rahesabz.net/story/85628/|عنوان = هیچیم و چیزی کم…|ناشر = جرس|تاریخ = ۶ شهریور ۱۳۹۳|تاریخ بازدید = ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶|archiveurl = https://web.archive.org/web/20160910163402/http://www.rahesabz.net/story/85628|archivedate = ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۶|dead-url = yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = بهزاد کشمیری‌پور|نشانی = http://www.dw.com/fa-ir/یادی-از-مهدی-اخوان-ثالث-امید-شعر-معاصر/a-18669975 |عنوان = یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر | ناشر =دویچه وله فارسی|تاریخ = ۲۶ اوت ۲۰۱۵|تاریخ بازدید = ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶}}</ref><ref>[https://www.radiozamaneh.com/172971 تلاش برای احراز صلاحیت ادبی رهبر]</ref>{{سخ}} در مقابل برخی منابع گفته‌اند او از دوستان دوران جوانی سید علی خامنه‌ای بوده<ref>https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2013-08-12/who-ali-khamenei</ref> و شواهدی مبنی بر ادامه‌دار بودن این دوستی تا آخر عمر اخوان ارائه کرده‌اند.<ref>http://www.mehrnews.com/news/2375647/شعری-که-اخوان-ثالث-برای-حضرت-آیت-الله-خامنه-ای-نوشت-کسی-که-این</ref>
-[[سید علی خامنه‌ای]] نیز گفته با اخوان دوست بوده‌است. پایگاه اطلاع‌رسانی خامنه‌ای نیز عکسی از دست‌نوشته اخوان ثالث در دفتر یاداشت‌های خامنه‌ای منتشر و اعلام کرده‌است که وی دستور دفن اخوان در مقبرةالشعرای آرامگاه فردوسی در توس را داده‌است.<ref>[http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=27294 دفتر حفظ و نشر آثار سید علی خامنه‌ای]</ref>
+[[سید علی خامنه‌ای]] نیز گفته با اخوان دوست بوده‌است. پایگاه اطلاع‌رسانی سید علی خامنه‌ای نیز عکسی از دست‌نوشته اخوان ثالث در دفتر یاداشت‌های سید علی خامنه‌ای منتشر و اعلام کرده‌است که وی دستور دفن اخوان در مقبرةالشعرای آرامگاه فردوسی در توس را داده‌است.<ref>[http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=27294 دفتر حفظ و نشر آثار سید علی خامنه‌ای]</ref>
-دربارهٔ این که این دو از مدت‌ها قبل از انقلاب یکدیگر را در محافل ادبی می‌دیده‌اند و سلام و علیکی داشته‌اند تردیدی وجود ندارد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/940845 ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای پیش از انقلاب]</ref><ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27292 دستنوشته اخوان ثالث برای خامنه‌ای قبل از انقلاب]</ref> اما دربارهٔ بعد از انقلاب نقل قولی از خامنه‌ای وجود دارد که برخی آن را مربوط به اخوان می‌دانند. خامنه‌ای در سال ۱۳۷۳ در یکی از دیدارهایش با مسئولان فرهنگی کشور بدون این که به نام خاصی اشاره کند خاطره‌ای را از سال ۱۳۵۸ نقل می‌کند:<ref>[https://farsi.khamenei.ir/memory-content?id=25820 روایت خامنه‌ای از بودن با سلطه یا بر سلطه]</ref>
+دربارهٔ این که این دو از مدت‌ها قبل از انقلاب یکدیگر را در محافل ادبی می‌دیده‌اند و سلام و علیکی داشته‌اند تردیدی وجود ندارد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/940845 ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای پیش از انقلاب]</ref><ref>[https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27292 دستنوشته اخوان ثالث برای خامنه‌ای قبل از انقلاب]</ref> اما دربارهٔ بعد از انقلاب نقل قولی از سید علی خامنه‌ای وجود دارد که برخی آن را مربوط به اخوان می‌دانند. سید علی خامنه‌ای در سال ۱۳۷۳ در یکی از دیدارهایش با مسئولان فرهنگی کشور بدون این که به نام خاصی اشاره کند خاطره‌ای را از سال ۱۳۵۸ نقل می‌کند:<ref>[https://farsi.khamenei.ir/memory-content?id=25820 روایت خامنه‌ای از بودن با سلطه یا بر سلطه]</ref>
 <blockquote>در اوایل انقلاب، یک‌وقت سراغِ یکی از همین معاریف را - که با بنده آشنایی داشت و حالا از دنیا رفته‌است - گرفتم. … باری؛ به آن آشنای معروف تلفن زدم که «آقا، چطوری؟ رفیق، کجایی؟ انقلاب شده. خبر داری، نداری؟ نظام شاه رفته و اوضاع عوض شده و از این حرف‌ها.» ناگهان با لحنِ خیلی بدی شروع کرد به حرف زدن و گفت: «'''بنای ما بر این است که همیشه بر سلطه باشیم نه با سلطه'''». گفتم: «اوّلاً بنای بسیار غلطی است! مگر سلطه همیشه بد است که شما می‌خواهید ''بر سلطه'' باشید؟ نه؛ اگر سلطه خوب است، بیایید نوکر سلطه بشوید و ''با سلطه'' باشید. ثانیاً شما می‌خواهید ''بر سلطه'' باشید؟ خیلی خوب؛ سلطهٔ آمریکا دارد پدر ما را درمی‌آورد… سال ۵۸ بود… می‌بینید سلطهٔ آمریکا که بالاتر از همه است، چه کار می‌کند!؟ بر این سلطه باش و هر چه دلت می‌خواهد، بگو!» اِن و اون کرد؛ گوشی را گذاشتم و تا آخر هم سراغ او نرفتیم.</blockquote>
 اثبات این که این نقل مربوط به اخوان ثالث باشد خالی از دشواری نیست. چرا که اخوان، خصوصاً یا لااقل، در اوایل انقلاب گرایش [[امپریالیسم‌ستیزی|ضدامپریالیستی]] داشته‌است؛ چنان‌که بسیاری از شعرا و هنرمندان چپ‌گرا و مایل به [[سوسیالیسم]] در اوایل انقلاب چنین موضعی داشتند. اخوان در مصاحبه‌ای که در آذر ۱۳۵۸ با روزنامه بامداد کرده‌است دو موضع را چند بار تکرار می‌کند. نخست ابراز نگرانی از این که چهره اسلامی انقلاب مجالی برای طرح مسائل میهنی باقی نگذارد. دوم ضرورت حمایت از انقلاب تا پیروزی‌اش بر امپریالیسم. او در این زمینه می‌گوید:<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/news/4866 رویکرد ضدامپریالیستی اخوان ثالث در اوایل انقلاب]</ref>
@@ خط ۹۲: / خط ۹۴: @@
 تنها منبع دست اولی که برای چند روایت دربارهٔ خصومت اخوان با خامنه‌ای وجود دارد [[فرج سرکوهی]] است.<ref>[http://www.radiofarda.com/a/F7_Commentary_on_Khamenei_Meeting_with_Iranian_Artists/2093557.html روایت فرج سرکوهی از نوع ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای]</ref> روایت اول روایت مربوط به نقل قول لزوم این که ''همیشه بر سلطه باشیم نه با سلطه'' است که اشکال‌پذیری آن در بالا طرح شد. روایت دیگر که سرکوهی آن را در ادامه روایت فوق می‌آورد این است که:<ref>[http://www.radiofarda.com/a/F7_Commentary_on_Khamenei_Meeting_with_Iranian_Artists/2093557.html روایت فرج سرکوهی از نوع ارتباط اخوان ثالث با خامنه‌ای]</ref>
 <blockquote>اخوان برای من و تنی دیگر گفت که چند روز پس از رد پیشنهاد خامنه‌ای چند نفری در خیابان راه بر اخوان می‌بندند و او را به شدت کتک می‌زنند. حقوق بازنشستگی اخوان نیز قطع می‌شود. … آقای خامنه‌ای در یکی از خطبه‌های نماز جمعه خود اخوان را ''هیچ'' خطاب کرد و اخوان یکی از زیباترین شعرهای زبان فارسی را با مطلع ''[[هیچیم و چیزی کم]]'' در پاسخ به او سرود.</blockquote>
-در مورد این روایت نیز تردیدهایی مطرح شده‌است. اولاً تا کنون سندی از خطبه‌ای که در آن اخوان صریحاً یا تلویحاً ''هیچ'' خوانده شده باشد ارائه نشده‌است. ثانیاً چون این روایت در ادامه روایت مربوط به ضدیت با سلطه طرح شده منطقاً باید خطبه مورد اشاره در سال ۱۳۵۸ یا کمی بعد از آن ارائه شده باشد. اما شعر ''هیچیم و چیزی کم'' در بهار ۶۹ و چند ماه قبل از فوت اخوان سروده شده‌است. اگر هم خطبه مربوط به اواخر ۶۸ یا اوایل ۶۹، یعنی نزدیک به سرودن شعر، بوده باشد باز وجود چنین خطبه‌ای اثبات نشده‌است.<ref>[https://nahad.qiau.ac.ir/index.aspx?key=docs&id=2375 عدم اثبات خطبه خامنه‌ای درباره ''هیچ'' خواندنِ اخوان ثالث]</ref> همچنین اخوان در ویدئوی شعرخوانی ''هیچیم و چیزی کم'' که در ویژه‌برنامه [[رشید کاکاوند]] پیرامون او بازنشر شد اشاره می‌کند که این شعر را پس از مبهوت ماندن در برابر زیبایی یک درخت هلو که در حیاط دیده سروده‌است.{{Cite episode |title= چراغ و آینه|episodelink= |url= |accessdate= |series= ویژه‌برنامه اخوان ثالث|serieslink= |first= |last= |network= |station= شبکه چهار سیمای جمهوری اسلامی ایران|city= |date= ۱۳۹۴|began= |ended= |season= |seriesno= |number= |minutes= |time= |transcript= |transcripturl= |quote= |language=}}
+در مورد این روایت نیز تردیدهایی مطرح شده‌است. اولاً تا کنون سندی از خطبه‌ای که در آن اخوان صریحاً یا تلویحاً ''هیچ'' خوانده شده باشد ارائه نشده‌است. ثانیاً چون این روایت در ادامه روایت مربوط به ضدیت با سلطه طرح شده منطقاً باید خطبه مورد اشاره در سال ۱۳۵۸ یا کمی بعد از آن ارائه شده باشد. اما شعر ''هیچیم و چیزی کم'' در بهار ۶۹ و چند ماه قبل از فوت اخوان سروده شده‌است. اگر هم خطبه مربوط به اواخر ۶۸ یا اوایل ۶۹، یعنی نزدیک به سرودن شعر، بوده باشد باز وجود چنین خطبه‌ای اثبات نشده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://nahad.qiau.ac.ir/index.aspx?key=docs&id=2375 |عنوان=عدم اثبات خطبه خامنه‌ای دربارهٔ ''هیچ'' خواندنِ اخوان ثالث |بازبینی=۲۵ سپتامبر ۲۰۲۱ |archive-date=۲۵ سپتامبر ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210925034533/https://nahad.qiau.ac.ir/index.aspx?key=docs&id=2375 |url-status=dead}}</ref> همچنین اخوان در ویدئوی شعرخوانی ''هیچیم و چیزی کم'' که در ویژه‌برنامه [[رشید کاکاوند]] پیرامون او بازنشر شد اشاره می‌کند که این شعر را پس از مبهوت ماندن در برابر زیبایی یک درخت هلو که در حیاط دیده سروده‌است.{{Cite episode |title= چراغ و آینه|episodelink= |url= |accessdate= |series= ویژه‌برنامه اخوان ثالث|serieslink= |first= |last= |network= |station= شبکه چهار سیمای جمهوری اسلامی ایران|city= |date= ۱۳۹۴|began= |ended= |season= |seriesno= |number= |minutes= |time= |transcript= |transcripturl= |quote= |language=}}
-[[مرتضی امیری اسفندقه]] نیز این شعر را نامربوط به موضوع بگومگو با خامنه‌ای و در ادامهٔ هیچ‌سرایی‌های شاعرانی چون [[خاقانی]]، [[حافظ]]، [[بیدل]] و [[سهراب سپهری]] می‌داند و از رابطه عاطفی اخوان با خامنه‌ای سخن می‌گوید.<ref>[http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13930610001226 خبرگزاری فارس ـ به قول اخوان دشمن و دوست ذکر خیر ایشان گفته و می‌گویند.]</ref>
+[[مرتضی امیری اسفندقه]] نیز این شعر را نامربوط به موضوع بگومگو با خامنه‌ای و در ادامهٔ هیچ‌سرایی‌های شاعرانی چون [[خاقانی]]، [[حافظ]]، [[بیدل]] و [[سهراب سپهری]] می‌داند و از رابطه عاطفی اخوان با خامنه‌ای سخن می‌گوید.<ref>[http://www.farsnews.ir/printable.php?nn=13930610001226 خبرگزاری فارس ـ به قول اخوان دشمن و دوست ذکر خیر ایشان گفته و می‌گویند.]</ref>
 برخی منابع مانند [[دویچه وله]] نیز ادعای سرکوهی مبنی بر قطع حقوق بازنشستگی اخوان بعد از رد دعوت خامنه‌ای را تکرار کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = بهزاد کشمیری‌پور|نشانی = http://www.dw.com/fa-ir/یادی-از-مهدی-اخوان-ثالث-امید-شعر-معاصر/a-18669975 |عنوان = یادی از مهدی اخوان ثالث، «امید» شعر معاصر | ناشر =دویچه وله فارسی|تاریخ = ۲۶ اوت ۲۰۱۵|تاریخ بازدید = ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۶}}</ref> اما منبع دست اول بی‌طرفی در این ادعاها دیده نمی‌شود. ضمن این که اصل روایت‌ها نیز دچار تناقضاتی درونی است.
@@ خط ۱۰۲: / خط ۱۰۴: @@
 <blockquote>بعضی از این‌ها هم البته از عزیزان خودمان هستند مثل دکتر [[اسماعیل خویی|اسماعیل خوئی]] و [[نعمت میرزازاده|نعمت آزرم]] و همین‌طور چند شاعر خوب دیگر هم دیدم. و من خیلی دلم می‌خواهد اجازه‌ای بیابم از دولت جمهوری اسلامی، از آقای خامنه‌ای که اهل ذوق و فضل هستند، مرد فاضل و با شرفی هستند، من دلم می‌خواهد اگر بشود و راه باشد از عطوفت اسلامی ایشان بهره‌ای بردارم. بعضی از شعرای آن طرف، آدم‌های خوبی هستند. آدم‌های با شرفی هستند، من تضمین می‌کنم شرافت و پاکدامنی و صداقت و صمیمیت آن چند نفری که می‌شناسم. حالا یک‌وقتی آمده‌اند یک چیزی گفته‌اند. فرض کن کرکری هم خوانده‌اند، اما نمی‌گویم پشیمان مطلق ناجور، بلکه یحتمل حالا در جو غربت و چه و چه‌ها، بعید نیست که بسیاری از راه را با ندامت‌گونه‌ای در ذهن برگشته‌اند، بسیاری جزم‌ها را توخالی یافته‌اند و از این قبیل حرف‌ها و حیف هم هستند، از جمله مثلاً من به اسماعیل خوئی گفتم … اگر بخواهی من می‌روم رو می‌اندازم پیش آقای خامنه‌ای، من برای خودم رو نینداخته‌ام برای تو و امثال تو می‌روم رو می‌اندازم. عطوفت اسلامی هم سابقه دارد، سعه صدر به همچنین، احتمالاً در این‌ها هست، و البته که هست، من جناب خامنه‌ای را از دیرباز می‌شناسم، آدم درست و سلیمی است. من دربارهٔ او یک کلمه ناجور هم حتی از مخالفش نشنیده‌ام. الان هم الحمدلله در اوج است. رهبر مسلمین جهان است. من می‌روم پیش ایشان که رو بیندازم. به شرطی که شماها برگردید و در مملکت خودتان خدمت کنید. گفت «تو بر من حق ولایت داری البته. به شرطی که بیایم و بتوانم برگردم مثل بسیاری دیگر.» گفتم به چشم، این را هم می‌گویم. و فکر می‌کنم پیش آقای خامنه‌ای آن قدر، قدر و اعتبار داشته‌ام که یحتمل رویم را زمین نیندازد.</blockquote>
 این تعابیر اخوان دربارهٔ خامنه‌ای به گونه‌ای است که بعید می‌نماید زمانی میان او و خامنه‌ای خصومتی بوده باشد.
-== مرگ ==
-اخوان ثالث چهل روز پس از بازگشت از [[خانه فرهنگ آلمان]] در چهارم شهریور ماه سال [[۱۳۶۹]] در [[تهران]] از دنیا رفت. وی در [[توس]] در کنار [[آرامگاه فردوسی]] به خاک سپرده شده‌است.
 == کتاب‌شناسی ==
@@ خط ۱۱۵: / خط ۱۱۴: @@
 |[[ارغنون (کتاب شعر)|ارغنون]]||مجموعه شعر||۱۳۳۰||انتشارات زمان||در این کتاب اشعار اخوان ثالث در قالب‌های: [[قصیده]]، [[قطعه]]، [[مثنوی]]، [[ترکیب بند]]، [[مستزاد]] و [[رباعی]] سروده شده‌است.<ref>[[محمد حقوقی]]، ''شعر زمان ما ۲ مهدی اخوان‌ثالث، مؤسسه انتشارات نگاه– چاپ ۱۳۷۰ ''</ref>
 |-
-|''[[زمستان (کتاب)|زمستان]]''||مجموعه شعر||۱۳۳۵||انتشارات زمان||
+|''[[زمستان (کتاب)|زمستان]]''||مجموعه شعر||۱۳۳۵||انتشارات زمان||دیوانی از بعضی آثار به شیوه قدما (غزل، قصیده، مثنوی و رباعی) و بعضی از قطعات به شیوه آزاد<ref name=":0"/>
 |-
-|''[[آخر شاهنامه]]''||مجموعه شعر||۱۳۳۸||انتشارات زمان||
+|''[[آخر شاهنامه]]''||مجموعه شعر||۱۳۳۸||انتشارات زمان||دیوانی از شعرهای آزاد<ref name=":0"/>
 |-
 |''[[از این اوستا]]''||مجموعه شعر||۱۳۴۴||[[انتشارات مروارید]]||
@@ خط ۱۴۲: / خط ۱۴۱: @@
 === سایر آثار ===
+* شب عیدی (داستانی به لهجه مشهدی)<ref name=":0"/>
 * آورده‌اند که فردوسی (کتاب کودکان، ۱۳۵۴)
 * درخت پیر و جنگل (۱۳۵۵)
@@ خط ۱۵۴: / خط ۱۵۴: @@
 * مرد جن زده (داستان کوتاه)
 * [[گفت‌وگو با شاعران معاصر ایران]]
+* اوستایی دیگر (بعضی قطعات کوچک و بزرگ آنرا مانند «قصه شهر سنگستان»، «کتیبه»، «پیوندها و باغ»، «صبوحی» و … را جداگانه انتشار داده‌است)<ref name=":0"/>
+* بسیاری مقالات در زمینه شعر و ادب خصوصاً «سنجش شیوه نیما در شعر»<ref name=":0"/>
+== گفتگو در مورد اخوان ==
+'''آفاق و اسرار عزیز شب'''، کتابی است حجیم، حاصل گفتگوی [[مهدی مظفری ساوجی]] با جمعی از اصحاب هنر و ادب و اندیشه در خصوص زندگی و آثار مهدی خوان ثالث (گفت‌وگو با محمّدعلی اسلامی ندوشن، مفتون امینی، حسن انوری، رضا براهنی، محمّد بقایی (ماکان)، سیمین بهبهانی، تقی پورنامداریان، صفدر تقی‌زاده، محمّد حقوقی، بهاء‌الدّین خرّمشاهی، اسماعیل خویی، ایران درّودی، عنایت سمیعی، رضا سیّدحسینی، گروس عبدالملکیان، محمّدعلی علومی، محمّد قهرمان، مرتضی کاخی، مسعود کیمیایی، ابراهیم گلستان، جواد مجابی، مظاهر مصفّا، ضیاء موحّد، حافظ موسوی، علی موسوی گرمارودی، عطاءالله مهاجرانی، نعمت میرزازاده (م. آزرم)، احسان نراقی، و احسان یارشاطر. چاپ اول این کتاب را انتشارات نگاه در سال ۱۳۹۳ منتشر کرده است.
 == نگارخانه ==
@@ خط ۱۶۱: / خط ۱۶۷: @@
 </gallery>
+== جستارهای وابسته ==
-== پانویس ==
+* «[[هیچم و چیزی کم]]»
-{{پانویس|۲}}
 == منابع ==
+{{پانویس}}
 * [http://www.hamshahrionline.ir/news/94005/زندگینامه-مهدی-اخوان-ثالث-۱۳۰۷-۱۳۶۹ همشهری آنلاین]
 * {{یادکرد وب| نشانی = http://www.bookfiesta.ir/modules/fa/person_details.aspx?personid=17| عنوان = زندگینامه مهدی اخوان ثالث| نویسنده = | تاریخ بازدید = | تاریخ = | ناشر = وبگاه جشن کتاب| صفحه = | زبان = | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080424072317/http://www.bookfiesta.ir/modules/fa/person_details.aspx?personid=17| archivedate = ۲۴ آوریل ۲۰۰۸| dead-url = yes}}
-* {{یادکرد وب| نشانی = http://www.bbc.co.uk/persian/arts/030826_la-akhavan.shtml| عنوان = اخوان، شاعر حماسه و شکست| نویسنده = ابوالحسنی، لیلی| تاریخ بازدید = | تاریخ = | ناشر = بی‌بی‌سی فارسی| صفحه = | زبان = | archive-date = 11 مه 2015| archive-url = https://web.archive.org/web/20150511121728/http://www.bbc.co.uk/persian/arts/030826_la-akhavan.shtml}}
 * {{یادکرد |کتاب = نام نامهٔ موسیقی ایران زمین |نویسنده = ستایشگر، مهدی|مترجم = |فصل = |صفحه = صفحهٔ ۵۲|جلد= سوّم| ناشر = اطلاعات| شهر = تهران| سال = ۱۳۷۶| شابک = 964-423-377-8}}
-== جستارهای وابسته ==
-* [[زمستان (شعر)]]
-* [[هیچم و چیزی کم]]
 == پیوند به بیرون ==
+{{ویکی‌گفتاورد}}
-* [http://www.iranicaonline.org/articles/akhavan-e-saless ایرانیکا]
 * [https://web.archive.org/web/20110714152856/http://parishaadokht.multiply.com/photos/album/5/5 پریشادخت - تصاویر اخوان]
 * [http://iranchamber.com/literature/makhavansales/mehdi_akhavan_sales.php Iran Chamber]
@@ خط ۱۸۱: / خط ۱۸۴: @@
 * [http://www.angelfire.com/rnb/bashiri/Poets/Saless.html A Brief Note on the Life of Mehdi Akhavan Sales]</small>
-{{ویکی‌گفتاورد}}
 {{مهدی اخوان ثالث}}
 {{شاعران شعر نوی فارسی}}
 {{ادبیات فارسی}}
+{{زندانیان سیاسی در ایران}}
 {{داده‌های کتابخانه‌ای}}
@@ خط ۱۹۳: / خط ۱۹۶: @@
 [[رده:برندگان جشنواره شعر فجر]]
 [[رده:خاک‌سپاری‌ها در مشهد]]
-[[رده:درگذشتگان ۱۳۶۹|اخوان ثالث، مهدی]]
+[[رده:درگذشتگان ۱۳۶۹]]
 [[رده:درگذشتگان ۱۹۹۰ (میلادی)]]
-[[رده:زادگان ۱۳۰۷|اخوان ثالث، مهدی]]
+[[رده:زادگان ۱۳۰۶]]
 [[رده:زادگان ۱۹۲۸ (میلادی)]]
 [[رده:زادگان ۱۹۲۹ (میلادی)]]
@@ خط ۲۱۱: / خط ۲۱۴: @@
 [[رده:نویسندگان مرد اهل ایران]]
 [[رده:نویسندگان مرد سده ۲۰ (میلادی)]]
+[[رده:زندانیان سیاسی در ایران]]
+[[رده:شاعران معاصر]]

ن ب و زندانیان سیاسی در ایران
فهرست
فعالان	حبیب افکاری مریم اکبری منفرد زهرا بهرامی عماد بهاور اسماعیل بخشی آتنا دائمی گلرخ ایرایی امیرعباس فخرآور سید علی‌اصغر غروی کوهیار گودرزی زینب جلالیان ویدا حاجبی سعید حجاریان لیلا حسین‌زاده سهیلا حجاب جعفر کاظمی سید امیر خرم امیر خسرو دلیر ثانی محمد ملکی آذر منصوری فریده ماشینی محسن میردامادی احمد مفتی‌زاده نرگس محمدی عبدالله مؤمنی یوسف ندرخانی شیوا نظر آهاری کیوان رفیعی علیرضا رجایی آرش صادقی ماهان صدرات فاطمه سپهری کاووس سیدامامی رضا شهابی جمشید شارمهد قاسم شعله‌سعدی عباس لسانی علی شریعتی مجید توکلی حبیب‌الله پیمان ضیاءالدین نبوی حسین راضی ندا ناجی پوران ناظمی فرشته علیزاده حوریه فرج‌زاده محمدحسین سپهری زرتشت احمدی راغب امین ماسوری
بازیگران	ترانه علیدوستی هنگامه قاضیانی کتایون ریاحی
هنرمندان	آتنا فرقدانی محمد بهرامی سمانه نوروز مرادی محمدحسن یوسف‌پورسیفی
ورزشکاران	وریا غفوری علی‌اکبر حیدری محمد کریمی حسین ماهینی امیررضا نصرآزادانی نوید افکاری محمدرضا تبریزی نوری
بلاگرها	سهیل عربی ستار بهشتی
پزشکان	ناصر فهیمی غلامحسین ساعدی محمدعلی طاهری شکوفه یداللهی
کارگردانان	کیوان کریمی جعفر پناهی مهناز محمدی محمد نوری‌زاد حسین رجبیان محمد رسول‌اف
خبرنگاران	بهمن احمدی امویی مهسا امرآبادی احمد باطبی عبدالعلی بازرگان محمد قوچانی نیلوفر حامدی مسعود لواسانی سعید لیلاز الهه محمدی سام محمودی کسری نوری سیامک پورزند محمدحسین رفیعی تقی رحمانی مجید سعیدی فرج سرکوهی کیانوش سنجری محسن سازگارا محمد صدیق کبودوند ماشاالله شمس‌الواعظین حشمت‌الله طبرزدی رؤیا طلوعی نازنین زاغری روح‌الله زم احمد زیدآبادی محمد مسعود ایرج جمشیدی ساسان آقایی مسعود باستانی رکسانا صابری عدنان حسن‌پور ریحانه طباطبایی مهسا امرآبادی عبدالواحد بوتیمار ابوالفضل عابدینی اعظم ویسمه هنگامه شهیدی فریبا پژوه فریبا پژوه عبدالرضا تاجیک سید علیرضا بهشتی مرضیه امیری کیوان صمیمی امیرحسین میراسماعیلی زهرا کاظمی سلیمان محمدی
وکلا	محمدعلی دادخواه پیام درفشان صالح کامرانی نسرین ستوده شادی صدر محمد سیف‌زاده عبدالفتاح سلطانی هوتن دولتی محمد اولیایی‌فرد
نظامیان	امیر فرشاد ابراهیمی سعید امامی اکبر گنجی عبدالرسول مرتضوی
خوانندگان	علیرضا افکاری داریوش اقبالی‌ شروین حاجی‌پور مهدی رجبیان توماج صالحی مهدی یراحی سامان یاسین بهار دهکردی
برنامه‌نویسان	جادی میرمیرانی
شاعران	بکتاش آبتین محمدرضا عالی‌پیام مونا برزویی مهدی اخوان ثالث محمدتقی بهار کرامت‌الله دانشیان ارژنگ داوودی محمد فرخی یزدی خسرو گلسرخی مرتضی کیوان احمد شاملو صدیقه وسمقی سعید سلطان‌پور امیرمختار کریم‌پور شیرازی عاطفه گرگین جمشید عزیزی
سیاستمداران	محسن امین‌زاده مرتضی الویری شهربانو امانی عباس امیرانتظام محسن آرمین محمد عطریانفر سید ابراهیم امینی عمادالدین باقی ژیلا بنی‌یعقوب مهدی بازرگان نصرالله انتظام ایرج اسکندری حسین فاطمی داریوش فروهر صادق قطب‌زاده مهدی حاجتی بهاره هدایت فائزه هاشمی امیرحسین حشمت ساران امیرعباس هویدا انور خامه‌ای سید محمدرضا خاتمی خلیل ملکی میرحسین موسوی علی‌اکبر موسوی خوئینی فرج‌الله میزانی احمد مفتی‌زاده بهزاد نبوی عبدالله نوری رضا رادمنش عبدالله رمضان‌زاده غلامحسین صدیقی ابوالقاسم سرحدی‌زاده علی شکوری‌راد علی شریعتی مهدی تاجیک سید مصطفی تاج‌زاده منصور اسانلو ابراهیم یزدی پروانه اسکندری تقی مکی‌نژاد سید محمد میرمحمدصادقی
دانشمندان	تقی ارانی رامین جهانبگلو امید کوکبی سید حسین موسویان احسان طبری کیان تاج‌بخش عبدالله انوار علی یونسی
نویسندگان	علی‌محمد افغانی بزرگ علوی نجف دریابندری محمود دولت‌آبادی م.ا. به‌آذین احمد محمود عباس میلانی شاهرخ مسکوب فریبرز رئیس‌دانا احمد سمیعی گیلانی ابراهیم یونسی کوروش زعیم ناصر زرافشان صادق زیباکلام شمس آل احمد عباس واحدیان شاهرودی کیومرث مرزبان عباس واحدیان شاهرودی رضا خندان مهابادی کیوان باژن کیومرث مرزبان
دانشجویان	ابراهیم لطف‌اللهی مهرداد سپهری ابراهیم لطف‌اللهی امیر جوادی‌فر محمدجواد پرنداخ شهاب‌الدین نظری سمانه نوروز مرادی
سایران	وحید حیدری کاوه عزیزپور محسن دکمه‌چی محمد کامرانی رامین قهرمانی احمد نجاتی کارگر محمد راجی شادمان احمدی منوچهر بختیاری
رده

داده‌های کتابخانه‌ای
عمومی	ISNI 1 ویاف 1 ورلدکت (از طریق ویاف)
کتابخانه‌های ملی	نروژ فرانسه (داده‌ها) آلمان اسرائیل ایالات متحده آمریکا هلند
سایر	سوداک (فرانسه) 1