مهندسی فضای سبز

باغ بوچارت در کانادا.

مهندسی فضای سبز (انگلیسی:Landscape Engineering) میان رشته‌ای است که برگرفته از مهندسی معماری، مهندسی باغبانی و مهندسی عمران می‌باشد. این رشته به معماری منظر بسیار نزدیک بوده و از آن با عنوان مهندسی طراحی منظر نیز یاد می‌شود.
این رشته، برای اولین بار در ایران توسط دانشگاه تبریز در سال ۱۳۷۳ اقدام به پذیرش دانشجو کرد و آقای دکتر یوسف مجتهدی رزومه اولین مدیر گروه مهندسی فضای سبز در این دانشگاه بود. سپس در سال 79 در دانشگاه تهران (دانشگاه مادر ایران) رشته مهندسی فضای سبز تعریف شد و از سال 92 مقطع کارشناسی ارشد آن دایر گردیده. از نظر آکادمیک واحد های این رشته بر پایه طراحی (Design Base Course) و شناخت مصالح و عناصر منظر انتخاب شده اند.
1- واحد های طراحی (شامل 6 طرح): طراحی فضا های شهری، طراحی پارک و پارک سازی، طراحی محوطه های ویژه، طراحی پارک های ویژه یا تم پارک، طراحی کاشت و طرح نهایی و سمینار می باشد.
2- واحد های مرتبط با طراحی: مساحی و نقشه برداری، بیان تصویری، اصول طراحی، سازه ها در فضای سبز، مصالح و روش های ساختمانی، نقشه کشی صنعتی، کاربرد کامپیوتر در فضای سبز(نرم افزار های طراحی CAD)، تاریخ باغسازی و مهندسی فضای سبز و طراحی سیستم های آبیاری در فضای سبزاست.
3- واحد های اختصاصی به منظور شناخت منظر و عوامل مربوطه: اکولوژی (مرتبط باگیاه)، کارآموزی، هوا و اقلیم شناسی، انسان و محیط زیست، اصول باغبانی، تحلیل عکس های هوایی، درختان زینتی، چمن، خاک شناسی، ماشین آلات فضای سبز، گلکاری و بیماری های گیاهی، گیاهان آپارتمانی، مدیریت فضای سبز و علف هرز می باشد.

تعریف مهندسی فضای سبز

مهندسی فضای سبز که از آن گاهی با نام های مهندسی طراحی منظر، از دو بخش منظر سخت و منظر سبز تشکیل شده است. منظر سخت شامل طراحی سازه، تأسیسات و مبلمان است و همانطور که مشخص است منظر سبز بخش پوشش گیاهی می باشد. مجموعه منظر سخت و منظر سبز، مهندسی فضای سبز را تشکیل می دهد. تکنیک های مربوط به مهندسی فضای سبز بخش عمده ای از حرفه معماری منظر را تشکیل می دهد.

اقتباس رشته

در هنگام ایجاد رشته در ایران واحد های رشته از روی رشته معماری منظر دانشگاه ایالتی واشنگتن اقتباس شد.
Landscape Architecture Graphics بیان تصویری
Intro to Computer Graphics in Landscape Architecture کاربرد کامپیوتر در فضای سبز
Design Communication اصول طراحی(پرسپکتیو)
Landscape Architectural Design I & II طرح های مربوطه
Landscape Architectural Design III & IV طرح های مربوطه
Landscape Architecture Design Studios I – V طرح های مربوطه
Landscape Plant Materials I & II طراحی کاشت
Landscape Plant Installation and Management مدیریت فضای سبز
Landscape Irrigation Systems طراحی سیستم های آبیاری در فضای سبز
Materials and Construction in Landscape Architecture مصالح و روش های ساختمانی، سازه ها در فضای سبز
Principles and Practices of Planning
معادل آن وجود ندارد فقط اندکی در درس مدیریت فضای سبز راجعبه برنامه ریزی بحث شده است.
Ecological Applications in Design اکولوژی، انسان و محیط زیست، هواواقلیم شناسی
Senior Project Proposal طرح نهایی و سمینار
Professional Practice کار آموزی
لیست برگرفته شده از سایت دانشگاه ایالتی واشنگتن.
بر اساس این منبع رسمی فقط نام واحد های اصلی ترجمه به فارسی شده است.

به لحاظ تئوری هیچ کدام از رشته های مشابه در این حوزه(کارشناسی ارشد معماری منظر و کارشناسی ارشد طراحی محیط زیست) به این اندازه واحد های مربوط در 3 حوزه فوق الذکر را ندارند. به لحاظ عملی چون این رشته(که به نوعی لیسانس معماری منظر است) از ابتدا و قبل از رشته معماری منظر همانند بسیاری از دانشگاه های معتبر جهان مانند کرنل، ایالتی میشیگان و کنتاکی که رشته معماری منظرشان در کالج کشاورزی قرار دارد به همان صورت در دانشکده کشاورزی تاسیس شد تا دانشجویان از درک قوی بر مهم ترین عنصر منظر(گیاه) برخوردار شوند، دانشی که با چند واحد مختصر در کارشناسی ارشد معماری منظر و طراحی محیط زیست قابل تدریس نیست، چنانچه تنها اندکی از فارغ اتحصیلان 2 رشته فوق توانایی درک خواص فیزیولوژیکی و مهندسی گیاهی خانواده های گیاهی گوناگون را دارند. ولی با این وجود فارغ التحصیلان معماری ای که در کارشناسی ارشد معماری منظر تحصیل کرده اند دارای توانایی طراحی بهتری می باشند چراکه 4 سال تجربه طراحی در حوزه معماری(رشته ای که 60 سال قدمت تاسیس دارد و کتب و اساتید بسیار متنوعی دارد) به همراه 2 سال طراحی در معماری منظر توانایی و تجربه این افراد را به لحاظ تئوری اصلح می سازد، فلذا به فارغ التحصیلان رشته مهندسی فضای سبز توصیه می شود برای ارتقاء سطح توانایی خود در حوزه طراحی، کارشناسی ارشد طراحی محیط زیست، معماری منظر و یا حتی معماری را به عنوان رشته ادامه تحصیل و نه کارشناسی ارشد مهندسی فضای سبز انتخاب کنند. بنا به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، کارشناسی ارشد فضای سبز از هدف اصلی و معنوی رشته که از بدو تاسیس وجود داشته منحرف شده و فاقد واحد های طراحی می باشد(در نتیجه بازار کار آن در ایران وجود ندارد) و بسیار به باغبانی شبیه است.

وضعیت کاری و مجوز در ایران

لازم به ذکر است هر کدام از فارغ التحصیلان رشته های فوق الذکر خود را مدعی طراحی منظر در ایران می دانند ولی با قانون جدید نظام مهندسی که توانایی اخذ نظام مهندسی فقط با داشتن مدرک کارشناسی امکان پذیر است، رشته مهندسی طراحی محیط زیست و معماری منظر دارای کد 260 و دارای مجوز مرتبط با شهرسازی از سازمان نظام مهندسی ساختمان می باشند و مهندسی فضای سبز تنها رشته ای است که مجوز کامل طراحی پارک و پارک سازی را از سازمان نظام کشاورزی دارد. بنا به تصویب سازمان نظام مهندسی ساختمان شرکت هایی با گرید 3 فضای سبز می بایست یک فارغ التحصیل فضای سبز در کادر مهندسی خود داشته باشند.
ولی از بدو تاسیس این سه رشته تفاوت فقط در حوزه اشل کاری وجود داشت، اشل کلان: طراحی محیط زیست، اشل متوسط: معماری منظر، اشل کوچک: مهندسی فضای سبز.
حتی در سال 88 تفکر تاسیس دانشکده منظر دانشگاه تهران و ادغام سه رشته فوق به منظور تداخل دانش و استفاده از پتانسیل علمی سه دپارتمان باغبانی (رشته مهندسی فضای سبز)، دپارتمان محیط زیست (رشته طراحی محیط زیست)و دپارتمان معماری (رشته معماری منظر) مطرح شد ولی با توجه به اینکه کار در گرو دو وزارت خانه کشاورزی و ساختمان بود و وزارت کشاورزی اشتغال فارغ التحصیلان بی شمار خود را در دادن مجوز فضای سبز به تمام گرایش های نامربوط کشاورزی از باغبانی تا زراعت و دامداری که هیچ یک حتی 10% واحد های فوق الذکر را نگذرانده اند می دید، این اتفاق صورت نگرفت و به معضل طراحی فضای سبز شهری ما دامن زد و وضع کنونی را در سازمان پارکهای شهرداری تهران و سایر قسمت ها بوجود آورد. مع الوصف این وظیفه فارغ التحصیلان سه رشته فوق الذکر است که با به رسمیت شناختن یکدیگر همانگونه که در آیین نامه ایفلا IFLA و بخش ایرانی آن ISLAP ذکر شده و آمده است، در انحصار رشته بکوشند و از ورود رسمی سایر رشته ها در حوزه طراحی فضای سبز و منظر، اعم از معماری و شهر سازی تا برنامه ریزی محیط زیست، باغبانی و ... جلوگیری کنند.