Tomares ballus

Tomares ballus
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Arthropoda Clase: Insecta Orde: Lepidoptera Familia: Lycaenidae Xénero: Tomares Especie: T. ballus (Fabricius, 1787)
Sinonimia
Papilio ballus Fabricius, 1787 Thestor ballus bisaurantia Turati, 1927

A Tomares ballus é unha bolboreta da familia dos licénidos. Distribúese por zonas cálidas do Mediterráneo, incluíndo Marrocos, Alxeria, Tunes, Libia, Exipto, Portugal, España e sur de Francia. Trátase dunha especie sen ningunha protección, escasa ou común nalgunhas áreas concretas.

Distribución

Na zona africana, as poboacións de Marrocos sitúanse no Anti-Atlas, en Alxeria atópase en El-Kantara e en Tunes en Hammamet, entre o nivel do mar e os 1700 metros. En Europa as poboacións son moi dispersas e só se pode atopar ao sur da cordilleira cantábrica, no centro, sur e leste da Península Ibérica (esquivando o clima atlántico) e a costa mediterránea francesa, entre os 300 e os 1300 metros de altitude. Ausente nas Illas Baleares e Andorra. Parece que pode haber fortes oscilacións no número de exemplares dunha poboación dunha tempada a outra, as causas das cales son descoñecidas.

Morfología

Imago

Envergadura alar de entre 22 e 30 mm. Hai variacións na coloración en función do sexo. Anverso marrón escuro nos machos; en cambio, nas femias predomina o laranxa nas as anteriores, onde o marrón queda reducido do extremo alar até a submarxe, e é abundante nas posteriores, nas cales esta cor vai do extremo até a zona postdiscal. Reverso, moi similar entre sexos, laranxa e marrón (rodeando as ás, ás marxes, submarxes e ápice) con puntos negros nas ás anteriores e verde con puntos e marxes e submarxes marróns nas posteriores; fímbries brancas. A diferenza doutras especies da familia non teñen ningunha tonalidade azul. Ademais, o seu verde é moi característico, a pesar de que en toda a familia tamén está presente a Callophrys rubi e Callophrys avis.

Eiruga

Até os 12 mm de lonxitude. Robusta e con pilosidade curta, ten a típica forma larvaria da familia. Cando nacen, son rosadas e teñen un pequeno "escudo" negro no primeiro segmento. Polimórfica, no último estadio normalmente é laranxa ou vermella con pequenas manchas amarelas que se distribúen en dúas franxas dorsais e dúas laterais. Cando se dispoñen a pupar, a súa cor cambia cara a tonalidades amareladas.

Pupa

Caracterízase pola súa forma achaparrada, e pola coloración marrón avermellada.

Ovo

Dun diámetro aproximado de 0,5 mm. Son azul verdosos esféricos, con estrías visibles con lupa. Vólvense gris escuro, de coloración parecida ao grafito, cando se aproxima a eclosión da eiruga.

Hábitat

Prefire vivir en zonas abertas, prados secos de herba baixa, tamén un pouco nitrificadas. As eirugas aliméntanse, en xeral, de froitos de Medicago, Astragalus, Lotos, Anthyllis, Dorycnium e Trifolium. Por rexións, ao sur de Portugal de Dorycnium hirsutum; ao sur de España de Medicago littoralis, Medicago truncatula, Medicago minima, Medicago polymorpha, Astragalus lusitanicus, Trfifolium cherleri e Ornithopus compresus; ao sur de Francia de Medicago lupulina e ao norte de África de Medicago turbinata, Loto hispidus e Anthyllis tetraphylla.

Período de voo

Só unha xeración ao ano. En rexións máis cálidas os primeiros individuos obsérvanse a partir de febreiro (ás veces de xaneiro) até maio. Hiberna como pupa, crese, no interior dos niños de formigas, posto que criadas en catividade á hora de pupar móstranse inquietas e acaban morrendo. Agora ben, outros afirman que o fai protexida baixo as pedras. Pode permanecer neste estado máis dunha tempada.

Ecoloxía

A femia pon os ovos de maneira individual e en diferentes plantas, sobre as súas flores ou preto destas. A incubación dura uns 10 días. Dependendo da planta nutricia, pódese desenvolver máis dunha oruga nunha mesma vaina.

Ao longo da súa fase larvaria muda catro veces, o que equivale a un total de cinco estadios larvarios. Permanece en estadio de pupa durante un mínimo de nove meses. Críase que tiñan costumes caníbales, a pesar de que actualmente dubídase deste feito.

Como a maioría de licénidos, as eirugas son mirmecófilias: asócianse con formigas como Plagiolepis pygmaea, Tapinoma nigerrimum, Crematogaster auberti e Crematogaster sordidula, aínda que se especula que a súa relación pode ser facultativa (opcional).

Son atacadas por parasitoides, himenópteros bracónidos, do xénero Cotesia, especialmente Cotesia astrarches e Cotesia inducta. Estes matan a eirgua nun período de entre 4 e 7 días (tempo no cal perde case o 50% do seu peso). A pesar de vivir dentro das vainas, exponse ao perigo de ser parasitada cando se desprazan dunha vaina até outra.

Nalgúns ecosistemas entra en forte competencia polo alimento con outras especies de licénidos tales como Lampides boeticus e Leptotes pirithous, froitos das plantas das cales tamén se alimenta Tomares ballus.

Un tema de certa controversia é a pupación. En catividade as eirugas que se achegan á nova fase do ciclo vital dan voltas durante uns 2 días, chegando a perder até o 30% do seu peso. Á parte da hipótese da pupación nos niños de formigas, crese que isto podería ser unha táctica de dispersión para evitar problemáticas, por exemplo, cos incendios.

Pola mañá, despois de noites frías e xeadas, observáronse adultos pousando lateralmente coas ás pechadas sobre as rochas que se empezan a quentar; orientan as ás de forma que queden perpendiculares aos raios solares e vanas axustando dependente da situación do sol. Os machos son territoriais e defenden constantemente o seu territorio buscando femias ata que se paran nos seus lugares habituais, desde onde observan o territorio, mentres que as femias voan máis pausadamente buscando alimento.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Moths and Butterflies of Europe and North Africa (inglés)
• Insectarium Virtual
• European Butterflies (inglés)
• Granada Natural
• Mirada Natural
• Asturnatura
• Mariposas del Bergadá (catalán)