Դիտել Դ էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Գրույթ
 | հայերեն անվանում = Դ, դ
 | պատկեր = Դ handwritten.svg
 | լայնություն = 
 | նկարագրություն = 
 | մեծատառ = Դ
 | փոքրատառ = դ
 | սկզբում = 
 | մեջտեղը = 
 | վերջում = 
 | այբուբեն = [[Հայերեն այբուբեն]]
 | տեղը այբուբենում = 4-րդ
 | հնչույթ = 
}}
[[Պատկեր:Դ Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia).jpg|մինի|ձախից]]
{{Այլ կիրառումներ|Դ (այլ կիրառումներ)}}
{{Հայերենի այբուբեն}}
'''Դ, դ''', հայկական այբուբենի չորրորդ տառը, թվային արժեքն է չորս, չորրորդ, անվանումը՝ '''դա'''<ref>Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառար, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, էջ 79</ref>, սերում է հունական նախատիպարից, ըստ ոմանց կերտված է հայկական [[Գ]]-ից։

== Արտասանություն ==

Արևելահայ գրական լեզվի այբբենական համակարգում Դ-ի դերն է առաջնալեզվային ձայնեղ պայթական պարզ բաղաձայն հնչույթի արտահայտումը։ Հին գրական հայերենում, հայերենագետների մի մասի կարծիքով, դ բաղաձայնն ունեցել է նաև շնչեղացած տարբերակ, թեև նրա շնչեղությունը հնչույթատարբերիչ նշանակություն չի ունեցել։ Ետգրաբարյան հայերենում այս բաղաձայնն ունի համապատասխանությունների շարք՝ պայմանավորված բաղաձայնների տեղաշարժով, ինչպես՝ խլացում. դ-տ ([[կիլիկյան հայերեն]]ում և որոշ [[բարբառ]]ներում), շնչեղխլացում. դ-թ (արևմտահայ գրական լեզվում և որոշ բարբառներում)։ Բարբառների մի մասում Դ-ն ունի շնչեղացած տարբերակ, մասնավորապես բառասկզբի դիրքում, թեև շնչեղությունը և ոչ շնչեղությունը այստեղ ևս չեն ներկայանում հնչույթաբանական հակադրությամբ (հակադրությունը իմաստարբերիչ դեր չունի)։

Հայերենում դ բաղաձայնի արտասանական, ձայնաբանական բնութագիրը էական տարբերություններ չի տալիս։ Արտաբերման ժամանակ լեզվի առաջամասը մեջքային կողմով հպվում և փակվածք է ստեղծում վերին ատամնաշարի մակերեսի հետ՝ ետևի (ներսի) կողմից և մասամբ՝ լնդերքի (ալվեոլների) հետ. բերանի ետատամնային խոռոչի կուտակված օդի ճնշմամբ այդ փակվածքը վայրկյանապես բացվում է, և արտաբերությունը ավարտվում է պայթյունով. [[ձայնալար]]երը թրթռում են։ Շնչեղացած տարբերակի դեպքում պայթյունին ուղեկցում է նկատելի շունչ (հագագ)։ Արտաբերական դրվածքով հարում է տ, թ պայթականներին։ Նվազագույն հնչույթաբանական հակադրություն է կազմում (մերձավոր լծորդական հարաբերության մեջ է) մի կողմից՝ տ-ի հետ (ձայնեղություն-խլություն. դեր-տեր, դատ-տատ), մյուս կողմից՝ գ-ի հետ (առաջնալեզվայնություն-ետնալեզվայնություն. դող-գող, դեր-գեր), բ-ի հետ (առաջնալեզվայնություն-շրթնայնություն՝ դուռ-բուռ)։

Հին գրական հայերենում և արևելահայ գրական լեզվում գրությունը հիմնականում համապատասխանում է արտասանությանը (դու, գունդ, անդունդ, դեղ)։ Ժամանակակից արևելահայ գրական լեզվում ավանդական գրությամբ դ տառը առանձին դիրքերում (օրինակ ր-ից հետո մի շարք դեպքերում) արտահայտում է հարաբերակից շնչեղ խուլ պայթականը՝ թ (բերդ, մարդ, վարդ, անդամ)։ Կիլիկյան հայերենում և արևմտահայ գրական լեզվում թեև հիմնականում պահպանում է ավանդական՝ մեսրոպյան ուղղագրությունը, բայց առաջինում արտասանվում է տ, երկրորդում՝ թ<ref name="Պետրոսյան">Հ. Զ. Պետրոսյան, Հայրենագիտական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1987, էջ 170-171</ref>։

== Ձևակազմական բնութագիրը ==

Ձևակազմական պլանում այս բաղաձայնով է արտահայտվում դ հոդը, որը ժամանակակից արևելահայ գրական լեզվում ապաձայնեղացած է<ref name="Պետրոսյան" />։
== Կիրառությունը ==
[[Պատկեր:Armenian dram sign.svg|thumb|right|60px|Հայկական դրամի խորհրդանիշը։]]
Մեծատառ '''Դ'''-ի ոճային պատկերը 1995 թվականից գործածվում է որպես [[հայկական դրամ]]ի խորհրդանիշ։
== Բրայլով ներկայացումը ==
{|class=wikitable
|- align=center
|[[Պատկեր:Braille D4.svg|60px]]
|[[Պատկեր:Braille Ô.svg|60px]]
|- align=center
|[[Արևելահայերեն|Արլ.]]
|[[Արևմտահայերեն|Արմ.]]
|- align=center
|<sup>[[:en:Braille pattern dots-145|Dots<br />145]]</sup>
|<sup>[[:en:Braille pattern dots-1456|Dots<br />1456]]</sup>
|}

== Կրկնակ բաղաձայններ ==

* Կրկնակ '''դ'''-ով [[գոյական]]ներից են՝
:::::ըն'''դդ'''իմություն
:::::ըն'''դդ'''իմախոս
:::::'''դդ'''ում (կարդացվում է՝ [դըթում])

* Կրկնակ '''դ'''-ով տեղանուն է՝
:::::'''Դդ'''մաշեն (կարդացվում է՝ [դըթմաշեն])։
[[Unicode]] 
== Յունիկոդում ==
*Մեծատառ Դ ՝ <code>U+0534</code>
*Տողային դ ՝ <code>U+0564</code>

== Աղբյուրներ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Հայերենի այբուբեն2}}

[[Կատեգորիա:Հայերենի այբուբեն]]