Դիտել Սոմալի էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Երկիր
|native_name = ''Jamhuuriyadda Soomaaliya''<br />جمهورية الصومال<br />''Ջումհուրիյատ աս-Սումալ''
|conventional_long_name = Սոմալիի Հանրապետություն
|common_name = Սոմալի
|image_flag = Flag of Somalia.svg
|image_coat = Coat of arms of Somalia.svg
|image_map = Somalia in its region (claimed).svg
|national_anthem = Սոմալի, արթնացիր

|official_languages = [[սոմալերեն]], [[արաբերեն]]
|demonym = Սոմալիցի
|government_type = [[Կոալիցիա կառավարություն]]
|leader_title1 = [[Սոմալիի նախագահ|Նախագահ]]
|leader_name1 = [[Մոհամեդ Աբդուլլահի Մոհամեդ]]
|leader_title2 = [[Սոմալիի վարչապետ|Վարչապետ]]
|leader_name2 = [[Օմար Աբդիրաշիդ Ալի Շարմակե]]
|capital = [[Մոգադիշո]]
|latd=2 |latm=02 |latNS=N |longd=45 |longm=21 |longEW=E
|largest_city = մայրաքաղաք
|area_km2 = 637,661
|area_sq_mi = 246,201
|area_rank = 42-րդ
|area_magnitude = 1 E11
|percent_water = 1.6
|population_estimate = 9,558,666<ref name="CIA">{{Cite web |date=2008 թ․ հուլիս |title=Somalia |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html#People |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160701194614/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html#People |archive-date=2016 թ․ հուլիսի 1 |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency}}</ref>
|population_estimate_year = 2008
|population_estimate_rank = 85րդ
|population_density_km2 = 13
|population_density_sq_mi = 34 
|population_density_rank = 198րդ
|GDP_PPP_year = 2007
|GDP_PPP = $5.575 միլիարդ <!--CIA-->
|GDP_PPP_rank = <small>153րդ</small>
|GDP_PPP_per_capita = $600
|GDP_PPP_per_capita_rank = <small>222րդ</small>
|HDI_year = 2009
|HDI = N/A
|HDI_rank =
|HDI_category = <span style="color:#e0584e">ցած</span>
|sovereignty_type = [[Անկախություն]]
|sovereignty_note = [[Միավորված Թագավորություն|Բրիտանիայից]] և [[Իտալիա]]յից
|established_event1 = թվական
|established_date1 = [[հունիսի 26]] և [[հուլիսի 1]] [[1960]]
|drives_on =
|cctld = [[.so]]
|calling_code = 252
|time_zone = [[East Africa Time|EAT]]
|utc_offset = +3
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST = +3
|currency = [[Դուբլուն]]
|currency_code = DUB
|footnote1 = [[The World Factbook]]<ref name="CIA"/>
|area=627,340}}

'''Սոմալի''' ([[սոմալերեն]]՝ ''Soomaaliya'' [[արաբերեն]]՝ الصومال), [[պետություն]] է [[Աֆրիկա]]յի արևելքում՝ համանուն [[Թերակղզի|թերակղզու]] վրա։ Ափերը ողողվում են [[Ադենի ծոց]]ի և [[Հնդկական օվկիանոս]]ի [[Ջուր|ջրերով]]։ Երկրի կենտրոնական մասը 500–1500 [[մ]] բարձրության սարավանդ է, որն աստիճանաբար իջնում է դեպի Ադենի ծոց։ Առավելագույն բարձրությունը 2416 մ է (Շիմբիրիս լեռ), առափնյա գոտին դաշտավայրային է։ Ընդերքում կան ուրան-վանադիումի հանքավայրեր, [[բերիլիում]]ի, տանտալի, նիոբիումի, անագի երևակումներ։

== Կլիմա ==
[[Կլիմա]]ն [[Հասարակածային կլիմա|հասարակածային]] [[մուսսոն]]ային, չորային է, հյուսիսում՝ [[Արևադարձային կլիմաներ|արևադարձային]]։ Բնորոշ է [[ջերմաստիճան]]ի տարեկան հավասար ընթացքը։ Հիմնական հոսք ունեցող գետերն են Ջուբան և Վեբի Շեբելին, որոնց հովիտները ծածկված են խիտ անտառներով։ Գերակշռում են [[ակացիա]]ներով [[սավաննա]]ները։ Օազիսներում աճում են արմավենիներ։ Ափամերձ գոտում տարածված է խոտաթփուտային բուսականությունը, շատ են եթերայուղատու տեսակները։ Կենդանիներից կան [[այծքաղ]], [[ընձուղտ]], [[առյուծ]], [[ընձառյուծ]], [[բորենի]], [[շնագայլ]], [[փիղ]], [[գետ]]երում՝ [[կոկորդիլոս]] և [[գետաձի]]։ Հարուստ է [[թռչնաշխարհ]]ը։

== Պատմություն ==
Սոմալիի տարածքում դեռևս մեր թվականության սկզբին եղել են խոշոր բնակավայրեր։ [[Սոմալներ]]ը (սոմալեցիները) հնագույն, ինքնատիպ մշակույթ ունեցող ժողովուրդ են։ Դեռևս մ.թ.առաջին դարերում նրանք առևտրական աշխույժ կապեր ունեին հույների, հնդիկների,  արաբների հետ։ VII–VIII դարերում թերակղզում հաստատվել են արաբները, որոնք էականորեն ազդել են Սոմալիի բնակչության կրոնի, լեզվի, մշակույթի ձևավորման վրա, կազմավորվել են մուսուլմանական սուլթանություններ։

XIX դարից սկսվել է եվրոպական տերությունների պայքարը Սոմալի թերակղզու համար, և XX դարի սկզբին այն բաժանվել է 3 գաղութի՝ Բրիտանական Սոմալիլենդ, Ֆրանսիական Սոմալիի Ափ և Իտալական Սոմալի։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, որի ընթացքում Սոմալին ռազմական գործողությունների ասպարեզ էր, պայքար է ծավալվել երկրի անկախության և վերամիավորման համար։ [[1960]] թվականի հունիսի 26-ին անկախացել է Բրիտանական Սոմալիլենդը, հուլիսի 1-ին վերջինս և Իտալական Սոմալին միավորվել են անկախ Սոմալիի Հանրապետության մեջ։ Ֆրանսիական Սոմալին 1977 թ-ին դարձել է անկախ պետություն՝ [[Ջիբութի]]։
Սոմալիի բնակչության 95 %-ը սոմալներ են, բնակվում են նաև բանտու լեզվաընտանիքի ժողովուրդներ, արաբներ, ամհարներ, հնդիկներ, իտալացիներ։
Մեծ քաղաքներն են [[Մոգադիշո]]ն, Հարգեյսան, Բերբերան, Հոբիոն։

Սոմալին ագրարային, առավելապես անասնապահական երկիր է։ Բուծում են ուղտեր, խոշոր և մանր եղջերավոր կենդանիներ։ Երկրագործությամբ զբաղվում են Ջուբայի և Վեբի Շեբելիի միջագետքում, մշակում սորգո, շաքարեղեգ, կորեկ, քնջութ, բամբակ, ադամաթուզ, անուշահոտ խեժեր (համաշխարհային արտադրանքի զգալի մասը)։ Զարգացած է ձկնորսությունը։ Ունի հանքարդյունահանող և մշակող արդյունաբերություն։ Կան շաքարի, մսի, մրգի պահածոների, օճառի, բամբակազտիչ, տեքստիլ արդյունաբերության ձեռնարկություններ։

Նստակյաց սոմալները բնակվում են ճյուղահյուս ու կավածեփ, կոնաձև ծածկով խրճիթներում, քոչվորները՝ ճյուղահյուս, ուղտի կաշվով կամ խսիրով ծածկված հավաքովի ձվաձև խրճիթներում։
Ժողովրդական արհեստներից տարածված են խեցեգործությունը, երկրաչափական զարդանախշերով փայտե կահկարասու, հյուսածո իրերի պատրաստումը, ոսկրի փորագրումը։

== Պետական կազմավորումներ Սոմալիի տարածքում ==
Չորս հիմնական կազմավորումները։
* [[Պատկեր:Flag of Somalia.svg|23px|Flag of Galmudug]] [[Գալմուդուգ]]
* [[Պատկեր:Flag of Puntland.svg|23px|Flag of Puntland]] [[Պունտլենդ]]
* [[Պատկեր:Flag of Somaliland.svg|23px|Flag of Somaliland]] [[Սոմալիլենդ]]
* [[Պատկեր:Flag of SSC.svg|23px]] [[Սուլ-Սանաագ-Այն]]

== Վարչատարածքային բաժանում ==
{{հիմնական հոդված|Սոմալիի նահանգ}}

Երկրի ամբողջ տարածքը բաժանված է 18 նահանգների (շրջանների)<ref>{{համաշխարհային ատլասով|2010}}</ref> (Սոմալիի մարզեր, ''gobolka''):
[[Պատկեր:Somalia-regions-states 2.png|mini|180px|Սոմալիի մարզեր]]
{| align="center" class="sortable wikitable"
|+
! № քարտեզի<br> վրա
! տարածաշրջան
! վարչական<br>կենտրոն
! հրապարակ<br>կմ²
! բնակչություն<ref name="Citypopulation">[https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template:United_Nations._%22World_Population_Prospects_2019%22&action=edit&redlink=1] (Оценка населения Сомали 2019 года)]</ref><ref name="population-Estimation">{{Cite web |title=սոմալիի բնակչության գնահատումը 2014 թվին |url=https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/Population-Estimation-Survey-of-Somalia-PESS-2013-2014.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190713155730/https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/Population-Estimation-Survey-of-Somalia-PESS-2013-2014.pdf |archive-date=2019 թ․ հուլիսի 13 |access-date=2019 թ․ նոյեմբերի 29}}</ref><br>(2014) մարդ
! խտություն<br>մարդ/կմ²
|-----
| 1
| [[Աուդալ]] (*)
| [[Բորամալ]]
| align="right"|21 374
| align="right"|673 263
| align="right"|31,50
|-----
| 2
| [[Բակոլ]]
| [[Խուդուռ]]
| align="right"|26 962
| align="right"|367 226
| align="right"|13,62
|-----
| 3
| [[Բանադիռ]]
| [[Մոգադիշո]]
| align="right"|370
| align="right"|1 650 227
| align="right"|4460,07
|-----
| 4
| [[Բարի (Սոմալի)|Բառի]]
| [[Բոսասո]]
| align="right"|70 088
| align="right"|719 512
| align="right"|10,27
|-----
| 5
| [[Բայ (Սոմալի)|Բայ]]
| [[բայդաբո]]
| align="right"|35 156
| align="right"|792 182
| align="right"|22,53
|-----
| 6
| [[Գալգադուդ]]
| [[Դուսմառ]]
| align="right"|46 126
| align="right"|569 434
| align="right"|12,35
|-----
| 7
| [[Գեդո (Սոմալի)|Գեդո]]
| [[Առբախիա]]
| align="right"|60 389
| align="right"|508 405
| align="right"|8,42
|-----
|+
|}

== Աղբյուրներ ==
{{ծանցանկ}}
* [http://www.conflictologist.org/main/vojny-i-konflikty-v-tropicheskoy-afrike.htm#somali Материалы по новейшей истории Сомали]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}.
* [http://expert.ru/printissues/expert/2008/17/kto_spaset_somali/ Кто спасёт Сомали] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207104912/http://expert.ru/printissues/expert/2008/17/kto_spaset_somali/ |date=2008-12-07 }} журнал Эксперт № 17 (606) 28 апреля 2008. «Попытка создать реальную государственную власть в Сомали провалилась. Охваченная гражданской войной страна вновь скатывается в хаос».
* [http://bekkin.ru/downloads/Somaliland.pdf Сомалиленд — мечта Адама Смита и Чарльза Дарвина// Азия и Африка сегодня. — 2008. — № 4. — С. 52-58].
* [http://ndgazeta.org.ua/statji.php?n=3118 Вехи становления неудавшегося государства] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160310231527/http://ndgazeta.org.ua/statji.php/?n=3118 |date=2016-03-10 }}.
* [http://www.ej.ru/?a=note&id=8566 Правосудие в Сомали: смертная казнь за изнасилование].

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.somali-gov.info Պետական վեբկայք Սոմալիի ֆեդերալ կառավարության]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=10|էջ=499}}
{{Աֆրիկայի երկրներ}}
{{Արաբական երկրների լիգա}}

[[Կատեգորիա:Արաբական Լիգայի անդամ երկրներ]]
[[Կատեգորիա:Աֆրիկյան միության անդամ երկրներ]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ]]
[[Կատեգորիա:Սոմալի]]