Fara í innihald

„Geðhvörf“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Askur Ygg (spjall | framlög)
33 breytingar
Ekkert breytingarágrip
Askur Ygg (spjall | framlög)
33 breytingar
Ekkert breytingarágrip
Lína 60: Lína 60:


F. Alveg eins og D. liður í skilgreiningu maníu.
F. Alveg eins og D. liður í skilgreiningu maníu.

== Meðferð við geðhvörfum ==
Þrátt fyrir gagnsemi lyfja má búast við betri útkomu í framgangi sjúkdómsins ef sálfræðimeðferðum er beitt samhliða.<ref>{{cite journal|author=Yatham, L. N., Kennedy, S. H., Parikh, S. V., Schaffer, A., Beaulieuc, S., Alda, M o.fl.|title=Canadian network for mood and anxiety treatments (CANMAT) and international society for bipolar disorders (ISBD) collaborative update of CANMAT guidelines for the management of patients with bipolar disorder: update 2013|journal=Bipolar Disorders|year=2013|volume=15|issue=1|pages=1-44|doi=10.1111/bdi.12025}}</ref> Meðferðir á borð við sálarfræðslu (e. psychoeducation), hugræna atferlismeðferð, meðferð í samskiptum og félagslegum ryþma (e. IPSRT eða interpersonal and social rhyrthm therapy) og fjölskyldumiðuð meðferð (family-focused therapy) eru einna helst notuð.

<ref name=nimh>{{cite journal|author=National Institute of Mental Health|title=Bipolar Disorder|year=2008|url=http://www.nimh.nih.gov/health/publications/bipolar-disorder/nimh-bipolar-adults.pdf|accessdate=25. janúar|accessyear=2014}}</ref><ref>{{cite journal|author=Miklowitz, D. J., Otto, M. W., Frank, E., Reilly-Harrington, N. A., Kogan, J. N. Sachs, G. S. o.fl.|title=Intensive psychosocial intervention enhances functioning in patients with bipolar depression: results from a 9-month randomized controlled trial|journal=Am J Psychiatry|year=2007|volume=164|issue=9|pages=1340–1347|doi=10.1176/appi.ajp.2007.07020311}}</ref><ref>{{cite journal|author=Reinares, M., Sánchez-Moreno, J. og Fountoulakis, K. N.|title=Psychosocial interventions in bipolar disorder: what, for whom, and when.|journal=Journal of Affective Disorders|year=2014|volume=156|pages=46-55|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.jad.2013.12.017}}</ref>

=== Sálarfræðsla ===
Sálarfræðsla er áhrifaríkt meðferðarform sem hindrar hrösun og eykur meðferðarheldni.<ref name=colom>{{cite journal|author=Colom, F. og Lamb, D.|title=Psychoeducation: improving outcomes in bipolar disorder|journal=European Psychiatry|year=2005|volume=20|issue=5-6|pages=359–364|doi=10.1016/j.eurpsy.2005.06.002}}</ref> <ref>{{cite journal|author=Vieta, F., Sánchez-Mereno, J., Goikolea, J. M., Popova, E. og Bonnin, C. M.|title=Psychoeducation for bipolar II disorder: an exploratory, 5-year outcome subanalysis|journal=Journal of Affective Disorders|year=2009|volume=112|issue=1-3|pages=30-35|doi=10.1016/j.jad.2008.03.023}}</ref> Fræðslan er nauðsynleg forsenda í góðum vinnubrögðum og hún tryggir rétt einstaklingsins til vera upplýstur um  eigin röskun.<ref name=colom /> Hér er einstaklingum hjálpað í því að koma augu á hættulega eða vafasama hegðun og bera snemma kennsl á viðvörunareinkenni bakslags. Með þessu eyðir fólk minni tíma í atvikum og getur fólk minnkað hrösunartíðni um allt að 40%.<ref>{{cite journal|author=Miklowitz, D. J., Otto, M. W., Frank, E., Reilly-Harrington, N. A., Wisniewski, S. R., Kogan, J. N. o.fl.|title=Psychosocial treatments for bipolar depression a 1-year randomized trial from the systematic treatment enhancement program|journal=Arch Gen Psychiatry|year=2007|volume=64|issue=4|pages=419-426|doi=10.1001/archpsyc.64.4.419}}</ref><ref>{{cite journal|author=Scott, J., Colom, F., Popova, E., Benabarre, A., Cruz, N., Valenti, M. o.fl.|title=Long-term mental health resource utilization and cost of care following group psychoeducation or unstructured group support for bipolar disorders: a cost-benefit analysis [útdráttur]|journal=The Journal of Clinical Psychiatry|year=2009|volume=70|issue=3|pages=378-386|doi=10.4088/JCP.08m04333}}</ref><ref>{{cite journal|author=Scott, J., Colom, F. og Vieta, E.|title=A meta-analysis of relapse rates with adjunctive psychological therapies compared to usual psychiatric treatment for bipolar disorders [útdráttur]|journal=he International Journal of Neuropsychopharmacology|year=2006|volume=10|issue=1|pages=123-129|doi=http://dx.doi.org/10.1017/S1461145706006900}}</ref> Sjúklingurinn er fenginn til að skilja flókna samspilið milli einkenna þeirra, persónuleika, eigins umhverfis, aukaverkana lyfja, og það að bera ábyrgð á eigin sjúkdóm.<ref name=colom /> Fræðslan miðar er að bættari félags- og starfshæfni<ref>{{cite journal|author=Perry, A., Tarrier, N., Morriss, R., McCarthy, E. og Limb, K.|title=Randomised controlled trial of efficacy of teaching patients with bipolar disorder to identify early symptoms of relapse and obtain treatment|journal=BMJ|year=1999|volume=318|issue=7177|pages=149-153|url=http://dx.doi.org/10.1136/bmj.318.7177.149}}</ref> og unnið er sérstaklega að því að draga úr fordómum hjá einstaklingnum sjálfum gagnvart eigin sjúkdóm og ástandi.
<ref name=colom />

=== Hugræn atferlismeðferð, HAM ===
Hugræn atferlismeðferð eða HAM miðar að því að hjálpa fólki að bera kennsl á og breyta skaðlegu eða neikvæðu hugsunarferli og hegðun.<ref name=nimh /> Talsverð sönnun er fyrir áhrifaríki HAM við þunglyndi<ref>{{bókaheimild|höfundur=Roth, A. og Fonagy, P.|titill=What works for whom? A critical review of psychotherapy research|ár=2006|útgefandi=The Guilford Press}}</ref> og kvíða<ref>{{cite journal|author=Brown, T. A., Antony, M. M. og Barlow, D. H.|title=Diagnostic comorbidity in panic disorder: effect on treatment outcome and course of comorbid diagnoses following treatment|journal=Journal of Consulting and Clinical Psychology|year=1995|volume=63|issue=3|pages=408-418|url=http://homepage.psy.utexas.edu/HomePage/Class/Psy394Q/Behavior%20Therapy%20Class/Assigned%20Readings/Panic%20Disorder/Brown95.pdf}}</ref><ref>{{cite journal|author=Craske, M. G., Farchione, T. J., Allen, L. B., Barrios, V., Stoyanova, M. og Rose, R.|title=Cognitive behavioral therapy for panic disorder and comorbidity: More of the same or less of more?|journal=Behaviour Research and Therapy|year=2007|volume=45|issue=6|pages=1095–1109|doi=10.1016/j.brat.2006.09.006}}</ref><ref>{{cite journal|author=Davis, L., Barlow, D. H. og Smith, L.|title=Comorbidity and the treatment of principal anxiety disorders in a naturalistic sample|journal=Behavior Therapy|year=2010|volume=41|issue=3|pages=296–305|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.beth.2009.09.002}}</ref><ref>{{cite journal|author=Storch, Lewin, Farrell, Aldea, Reid, Geffken o.fl.|title=Does cognitive-behavioral therapy response among adults with obsessive–compulsive disorder differ as a function of certain comorbidities?|journal=Journal of Anxiety Disorders|year=2010|volume=24|issue=6|pages=547–552|doi=10.1016/j.janxdis.2010.03.013}}</ref><ref>{{cite journal|author=Tsao, J. C. I., Mystkowski, J. L., Zucker, B. G. og Craske, M. G.|title=Impact ofcognitive-behavioral therapy for panic disorder on comorbidity: a controlled investigation|journal=Behaviour Research and Therapy|year=2005|volume=43|issue=7|pages=959–970|doi=10.1016/j.brat.2004.11.013}}</ref> Um 75% geðhvarfasjúklinga glíma einnig við kvíða og eyða þessir einstaklingar iðulega lengri tíma í atviki, eru líklegri til að hrasa og upplifa minni gagn af geðsveiflulyfjum.<ref>{{cite journal|author=Provencher, M. D., Hawke, L. D. og Thienot, E.|title=Psychotherapies for comorbid anxiety in bipolar spectrum disorders|journal=Journal of Affective Disorders|year=2011|volume=133|issue=3|pages=371–380|doi=10.1016/j.jad.2010.10.040}}</ref> Fjölmargar rannsóknir hafa athugað hugrænt mynstur hjá fólki með geðhvörf en niðurstöður hafa verið á reiki, einkum vegna takmarkanna í úrtaksstærð, óklínískra úrtaka, mismunandi skilgreiningar á jafnlyndi (e. euthymia) og ónæga stjórn á núliggjandi sálmeinisþáttum. Engu síður vísa sönnunargögn til þess að geðhvarfasjúkir sýna sambærilegt hugrænt mynstur og má sjá hjá einstaklingum með einpóla þunglyndi, þó með sérkenni eins og markmiðar drifinni hegðun, fullkomnunaráráttu, sjálfsgagnrýni, sjálfstæði og næmni fyrir umbunum.<ref>{{cite journal|author=Alatiq, Y., Crane, C., Williams, J. M. G. og Goodwin, G. M.|title=Dysfunctional beliefs in bipolar disorder: hypomanic vs. depressive attitudes|journal=Journal of Affective Disorders|year=2010|volume=122|issue=3|pages=294–300|doi=10.1016/j.jad.2009.08.021}}</ref><ref>{{cite journal|author=Alloy, L. B., Abramson, L. Y., Walshaw, P. D., Cogswell, A., Smith, J. M., Neeren, A. M. o.fl.|title=Behavioral Approach System (BAS) sensitivity and bipolar spectrum disorders: a retrospective and concurrent behavioral high-risk design|journal=Motivation and Emotion|year=2006|volume=30|issue=2|pages=143-155|doi=10.1007/s11031-006-9003-3}}</ref><ref>{{cite journal|author=Alloy, L. B., Abramson, L. Y, Walshaw, P. D., Gerstein, R. K., Keyser, J. D., Whitehouse, W. G. o.fl.|title=Behavioral Approach System (BAS) - Relevant cognitive styles and bipolar spectrum disorders|journal=J Abnorm Psychol|year=2010|volume=118|issue=3|pages=459–471|doi=10.1037/a0016604}}</ref><ref>{{cite journal|author=Jones, L., Scott, J., Haque, S., Gordon-Smith, K., Heron, J., Caesar, S. o.fl.|title=Cognitive style in bipolar disorder|journal=The British Journal of Psychiatry|year=2005|volume=187|pages=431-437|doi=10.1192/bjp.187.5.431}}</ref><ref>{{cite journal|author=Lam, D. Wright, K. og Smith, N.|title=Dysfunctional assumptions in bipolar disorder|journal=Journal of Affective Disorders|year=2004|volume=79|issue=1-3|pages=193-199|doi=10.1016/S0165-0327(02)00462-7}}</ref><ref>{{cite journal|author=Mansell, W., Paszek, G., Seal, K., Pedley, R., Jones, S., Thomas, N. o.fl.|title=Extreme appraisals of internal states in bipolar I disorder: a multiple control group study|journal=Cognitive Therapy and Research|year=2011|volume=35|issue=1|pages=87-97|doi=10.1007/s10608-009-9287-1}}</ref><ref>{{cite journal|author=Pardoen, D., Bauwens, F., Tracy, A., Martin, F. og Mendlewicz, J.|title=Self-esteem in recovered bipolar and unipolar out-patients|journal=The British Journal of Psychiatry|year=1993|volume=163|pages=755-762|doi=10.1192/bjp.163.6.755}}</ref><ref>{{cite journal|author=Reilly-Harrington, N. A., Miklowitz, D. J., Otto, M. W., Frank, E., Wisniewki, S. R:, Thase, M. E. o.fl.|title=Dysfunctional attitudes, attributional styles, and phase of illness in bipolar disorder|journal=Cognitive Therapy and Research|year=2008|volume=34|issue=1|pages=22-34|doi=10.1007/s10608-008-9218-6}}</ref><ref>{{cite journal|author=Scott, J., Stanton, B., Garland, A. og Ferrier, I. N.|title=Cognitive vulnerability in patients with bipolar disorder|journal=Psychological Medicine|year=2000|volume=30|issue=2|pages=467-472|url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=26403}}</ref><ref>{{cite journal|author=Van der Gucht, E., Morriss, R., Lancaster, G., Kinderman, P. og Bentall, R. P.|title=Psychological processes in bipolar affective disorder: negative cognitive style and reward processing|journal=The British Journal of Psychiatry|year=2009|volume=194|pages=146-151|doi=10.1192/bjp.bp.107.047894}}</ref>




Útgáfa síðunnar 4. febrúar 2015 kl. 02:25

Almennt um geðhvörf

Almennt skiptist geðhvörf niður í geðhvörf I, geðhvörf II og hverfilyndi (geðhvörf III). En keimlík ástönd geta einnig komið upp í tengslum við notkun lyfja, fíkniefna eða öðrum læknisfræðilega tengdum ástæðum.

Geðhvarfasjúkir ganga ýmist í gegnum tímabil maníu, hýpómaníu eða meiriháttar þunglyndi. Til að fá greiningu á geðhvörfum I þarf viðkomandi að hafa upplifað maníu að minnsta kosti einu sinni á ævinni. Það má vel vera að atvikið komi í kjölfar hýpómaníu eða þunglyndi, sem eru algeng meðal þeirra með geðhvörf I, þó eru þau ekki nauðsynleg forsenda fyrir greiningu. Hins vegar, til að fá greiningu á geðhvörfum II, þarf viðkomandi að hafa upplifað hýpómaníu einu sinni á ævinni, sem og meiriháttar þunglyndi. DSM-5 (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) gerir ráð fyrir því að þunglyndi einpóla sjúklinga sé eins og þunglyndi geðhvarfasjúkra.[1]

Almennt séð eru sífellt fleiri að greinast með geðhvörf og sjúkdómsgreiningin talin færast í aukana, sérstaklega greining á geðhvörfum II. Sú aukning gæti endurspeglað breytingu á vitund fólks og leit eftir aðstoð, minni fordómum, bættari skimun og aðferðafræði, eða raunverulegri aukningu á röskuninni.[2] Sjúkdóminn er almennt talinn vangreindur[1], en skipulagt mat á klínískum þáttum getur aukið líkur á réttri greiningu, sé það beitt áður en til greiningastaðla DSM eða ICD sé sótt. Þetta er gert með því að fara ítarlega í gegnum sögu sjúklingsins.[3]

Lífstíðaralgengi

Lífstíðaralgengi geðhvarfa I og II eru álitin vera 0,6% og 0,3-0,4%, og leggst sjúkdómurinn jafnt á milli kynjanna. Áætlað algengi röskunarinnar er mjög misjafnt eftir tíma og svæðum, en sá breytileiki er háður breytingum í mælingaraðferðum.[1] Ágætt er þó að minnast að tíðni geðhvarfarófsins er talið vera um 2,4-5,5%.[4][5] Geðhvörf geta valdið verulegri skerðingu á starfshæfni og félagslegri virkni. Alþjóðlega rannsóknin um sjúkdómsbyrði (e. The Global Burden of Disease Study) setti röskunina í sjötta sæti af ástæðum örorku af öllum læknisfræðilegum sjúkdómum í heiminum.[6] Ástæðan fyrir því er einna helst vegna þess hversu snemma röskunin birtist, og hve krónísk hún er yfir ævi þeirra sem glíma við hana. [7]

Snemmbundin og síðbundin veikindi

Talsverður munur er á einstaklingum sem veikjast snemma (e. early onset), en það er ýmist skilgreint sem fyrsta atvik fyrir 18-21 ára aldur,  í samanburði við þá sem veikjast seint (e. late onset). Einstaklingar sem veikjast snemma glíma við alvarlegri einkenni, iðulega meira af geðrofseiginleikum og fleiri atvikum, þá einkum blönduðum atvikum. [8] Sem og er viðkomandi líklegri til að eiga frekar við felmtursröskun, fíknivanda, sjálfsvígstilraunir, og svara síður fyrirbyggjandi litíum meðferð. Náskyldir ættingjar þessara sjúklinga eru í meiri hættu á að glíma við geðtruflanir, og sýna alvarlegri svipgerð þessara truflana.[9][10][11] Að veikjast snemma eykur líkur á því að viðkomandi glími við fleiri samkvilla, og lengri tími líður á milli fyrsta atviks og meðferðar, í samanburði hjá þeim sem veikjast seinna á ævinni.[12] Snemmbundin veikindi eru ekki sjaldgæf í sjálfu sér en þau eru erfið í greiningu.[13]

Upphafsmeðferð og rangar greiningar

Þættir á borð við að veikjast snemma á lífsleiðinni, vera af eldri árgerð, ásamt ýmsum sálfélagslegum þáttum eins og að vera karlkyns, giftur, lítið menntaður og í minnihlutahópi, ýtir undir það að viðkomandi sækir sér enga, eða mjög seint, upphafsmeðferð.[14] Því miður er algengt að fólk með geðhvörf fái ranga greiningu á eigið sjúkdómsástandi.[15] Um 40% greindra geðhvarfasjúklinga hafa áður verið ranglega greindir með meiriháttar þunglyndi og má sjá að það líði að jafnaði 7-8 ár þar til rétt greining kemur fram.[16][17] Greiningarferlið er ennfremur flækt með þeirri staðreynd að margir sækja sér aldrei aðstoð, og telja eigin erfiðleika hluta af daglegu lífi.[15]

Sjálfsvíg og tengd hegðun

Áætlað er að um 25-50% þessara sjúklinga muni gera a.m.k. einu sinni tilraun til sjálfsvígs á ævinni,[18] [19][20][21] [22] og munu 15-20% þeirra ljúka ætlunarverki sínu.[23] [24] Sjálfsvíg eru a.m.k. 30 sinnum algengara í þessum hópi en  á meðal almennings.[25] [26] Tímabil þunglyndis eða blandað ástands tvöfaldar líkur á sjálfsvígstilraun.[27]. Með blönduðu ástandi er átt við að einkenni maníu eða hýpómaníu koma í sambland við einkenni þunglyndis. Einnig aukast líkur sjálfsvígs á meðal einstaklinga sem upplifa hraðar sveiflur (e. rapid cycling).[28] Tæplega helminga sjálfsvígstilrauna má líta á sem kall á hjálp frekar en raunverulega löngun sjúklingsins til að deyja.[29] Sjálfsvígstilraunir eru 2-3 sinnum algengari meðal kvenna, [25] en karlmenn eru fjórum sinnum líklegri til að deyja við athæfið.[30][20] Þriðjungur allra tilfella eiga sér stað fyrsta árið eftir greiningu,[30] einkum hjá yngri sjúklingum.[31] Um helmingur þeirra sem veikjast á fullorðins árum upplifa einhverntímann á ævinni sjálfsvígshugleiðingar, en þessi tala hækkar upp í þrjá af hverjum fjórum hafi einstaklingurinn fyrst veikst sem barn.[32] Tilraunir til sjálfsvíga eru algengastar hjá einstaklingum á aldrinum 18-34 ára, og meðal einstaklinga sem eru óvinnufærir, hafa skilið við maka sinn,[33] glíma við fíknivanda[20], kvíða, mikið magn sjálfsvígshugsana og alvarlegri einkenni þunglyndis. [34] Einnig hefur ofbeldi í barnæsku, einkum kynferðisofbeldi,[35][36][37] og heilaskaði af völdum áverka, áhrif á ákvörðun einstaklings til að reyna sjálfsvíg. Mikilvægt er að minnast á að hlutlæg mæling á alvarleika einkenna skipti ekki höfuðmáli, heldur er það upplifun sjúklingsins á einkennum sínum sem eykur líkur á sjálfsvígstilraunum.[38]

Fyrirbyggjandi þættir

Sjálfsvíg eru færri í þéttbýlum, meðal tekjuhærri einstaklinga, á svæðum þar sem hlutfall geðlækna og lækna eru hærri og þar sem ríki og sveitafélög eyða meira í geðheilsu.[39] Sjúklingar á litíumi eru fimm sinnum ólíklegri til að reyna sjálfsvíg en þeir sem ekki taka lyfið.[40][41] Litíum er lífsbjargandi í mörgum tilfellum fyrir þá sem glíma við lyndisraskanir og er það iðulega notað þó að viðkomandi sé ekki með einkenni, en það er fyrirbyggjandi gagnvart þunglyndi og maníu. Helsta vandamálið með lyfið eru hugsanleg eitrunaráhrif. Stundum eru flogalyf notuð sem geðsveiflulyf, en þau eru ekki eins góð í að hindra sjálfsmorð og litíum. [42]

Geðhvörf meðal barna og unglinga

Tíðni geðhvarfa er talið vera um 1-3% meðal barna og unglinga. Vegna ungs aldurs, tilveru samkvilla, og möguleika á mismunandi túlkun á manískum einkennum, er mjög erfitt að greina geðhvörf í börnum. Börn með einkenni undir greiningaviðmiðum og hafa fjölskyldusögu af geðhvörfum, eru í mikilli hættu á að fá sjálf geðhvörf I og II. Hvort tveggja einstaklingar sem ná greiningarviðmiðum og þeir sem ekki ná þeim eru í aukinni hættu á sálfélagslegum vandamálum, notkun fíkniefna, sjálfsvígi, lagalegum vandamálum, og nýtingu félagskerfis. Til að greina börn og unglinga með maníu eða hýpómaníu má nota DSM greiningakerfið fyrir fullorðna. Hins vegar verður að sýna aðgát. Einkenni verða að vera til staðar sem eru ekki í samræmi við þroskastig barsins.[43]

Greiningaviðmið DSM-5

Viðmið maníu

A. Tímabil þar sem óeðlilegt og viðvarandi hækkað geðslag, eða pirringur, gerir vart við sig. Ásamt óeðlilegri og viðvarandi orku, eða markmiðis drifnni hegðun. Þetta þarf að vara í a.m.k. eina viku, og vera til staðar mest af deginum, næstum alla daga.

B. Að á þessu tímabili séu þrjú eða fleiri einkenni til staðar í miklum mæli (fjögur ef pirringur er eingöngu til staðar), og þau sýni fram á marktæka breytingu frá annars hefðbundinni hegðun: 

    1. Aukið sjálfsálit eða mikilmennska.
    2. Minnkuð svefnþörf (t.d. að upplifa sig úthvíldann eftir eingöngu 3 klst svefn).
    3. Talar meira en venjulega eða þrýstingur til að tala.
    4. Mikið hugmyndaflug eða hraðar hugsanir.
    5. Utan við sig / truflast auðveldlega (lýst af viðkomandi eða af öðrum).
    6. Vinna að ákveðnu marki (þ.e.a.s. hvort sem félagslega, í vinnu eða skóla, eða kynferðislega) eða óróleiki
      (m.ö.o. marklaus hegðun).
    7. Óhófleg þátttaka í atferli sem veitir ánægju, en mun líklega hafa í för með sér mjög neikvæðar afleiðingar 
      (t.d. óhófleg kaupgleði, vafasamar breytingar á kynhegðun, eða slæmar fjárfestingar).

C. Lyndisröskunin er næg til að valda alvarlegri skerðingu í félags- eða starfshæfni, eða svo sjúkrahúsavistun sé þörf til að koma í veg fyrir að sjúklingurinn skaði sjálfann sig eða aðra, eða ef geðrofseinkenni eru til staðar.

D. Atvikið má ekki rekja til líffræðilegra áhrifa efnis (t.d. lyfja eða fíkniefna) eða  annars læknisfræðilegs ástands.  

Viðmið hýpómaníu

A. Alveg eins og A. liður liður í skilgreiningu maníu.

B. Alveg eins og B. liður liður í skilgreiningu maníu.

C. Atvikið hefur án efa áhrif á virkni einstaklingsins og er ástandið honum annars óeðlilegt þegar hann er einkennalaus.

D. Lyndisröskunin og breytingin í virkni er svo að aðrir taka eftir því.

E. Atvikið er ekki nógu alvarlegt til að það hafi áhrif á einstaklinginn félagslega, né heldur á starfshæfni eða heldur til að þurfi sjúkrahúsvist. Ef að til staðar eru geðrofseinkenni þá er atvikið skilgreint sem manía.

F. Alveg eins og D. liður í skilgreiningu maníu.

Meðferð við geðhvörfum

Þrátt fyrir gagnsemi lyfja má búast við betri útkomu í framgangi sjúkdómsins ef sálfræðimeðferðum er beitt samhliða.[44] Meðferðir á borð við sálarfræðslu (e. psychoeducation), hugræna atferlismeðferð, meðferð í samskiptum og félagslegum ryþma (e. IPSRT eða interpersonal and social rhyrthm therapy) og fjölskyldumiðuð meðferð (family-focused therapy) eru einna helst notuð.

[45][46][47]

Sálarfræðsla

Sálarfræðsla er áhrifaríkt meðferðarform sem hindrar hrösun og eykur meðferðarheldni.[48] [49] Fræðslan er nauðsynleg forsenda í góðum vinnubrögðum og hún tryggir rétt einstaklingsins til vera upplýstur um  eigin röskun.[48] Hér er einstaklingum hjálpað í því að koma augu á hættulega eða vafasama hegðun og bera snemma kennsl á viðvörunareinkenni bakslags. Með þessu eyðir fólk minni tíma í atvikum og getur fólk minnkað hrösunartíðni um allt að 40%.[50][51][52] Sjúklingurinn er fenginn til að skilja flókna samspilið milli einkenna þeirra, persónuleika, eigins umhverfis, aukaverkana lyfja, og það að bera ábyrgð á eigin sjúkdóm.[48] Fræðslan miðar er að bættari félags- og starfshæfni[53] og unnið er sérstaklega að því að draga úr fordómum hjá einstaklingnum sjálfum gagnvart eigin sjúkdóm og ástandi. [48]

Hugræn atferlismeðferð, HAM

Hugræn atferlismeðferð eða HAM miðar að því að hjálpa fólki að bera kennsl á og breyta skaðlegu eða neikvæðu hugsunarferli og hegðun.[45] Talsverð sönnun er fyrir áhrifaríki HAM við þunglyndi[54] og kvíða[55][56][57][58][59] Um 75% geðhvarfasjúklinga glíma einnig við kvíða og eyða þessir einstaklingar iðulega lengri tíma í atviki, eru líklegri til að hrasa og upplifa minni gagn af geðsveiflulyfjum.[60] Fjölmargar rannsóknir hafa athugað hugrænt mynstur hjá fólki með geðhvörf en niðurstöður hafa verið á reiki, einkum vegna takmarkanna í úrtaksstærð, óklínískra úrtaka, mismunandi skilgreiningar á jafnlyndi (e. euthymia) og ónæga stjórn á núliggjandi sálmeinisþáttum. Engu síður vísa sönnunargögn til þess að geðhvarfasjúkir sýna sambærilegt hugrænt mynstur og má sjá hjá einstaklingum með einpóla þunglyndi, þó með sérkenni eins og markmiðar drifinni hegðun, fullkomnunaráráttu, sjálfsgagnrýni, sjálfstæði og næmni fyrir umbunum.[61][62][63][64][65][66][67][68][69][70]


Heimildir

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition: DSM-5. American Psychiatric Association.
  2. ↑ Parker, G. og Fletcher, K. (2014). „Differentiating bipolar I and II disorders and the likely contribution of DSM-5 classification to their cleavage“. Journal of Affective Disorders. 152–154: 57–64.
  3. ↑ Phelps, J. og Ghaemi, S. N. (2012). „The mistaken claim of bipolar overdiagnosis: solving the false positives problem for DSM-5⁄ICD-11“. Acta Psychiatrica Scandinavica. 126 (6): 395–401. doi:10.1111/j.1600-0447.2012.01912.x.
  4. ↑ Angst, J. (1998). „The emerging epidemiology of hypomania and bipolar II disorder“. Journal of Affective Disorders. 50 (2–3): 143–151.
  5. ↑ Merikangas, K. R. (2011). „Prevalence and correlates of bipolar spectrum disorder in the World Mental Health Survey initiative“. Arch Gen Psychiatry. 63 (3): 241–251. doi:DOI:10.1001/archgenpsychiatry.2011.12. {{cite journal}}: Lagfæra þarf |doi= gildið (hjálp)
  6. ↑ Lopez, A. D. (1998). „The global burden of disease, 1990–2020“. Nature Medicine. 11 (4): 1241–1243. doi:doi:10.1038/3218. {{cite journal}}: Lagfæra þarf |doi= gildið (hjálp)
  7. ↑ World Health Organization (2002). The World Health Report 2002 – Reducing Risks, Promoting Healthy Life. Höfundur.
  8. ↑ Lish, J. D. (1994). „The National Depressive and Manic-depressive Association (DMDA) survey of bipolar members“. Journal of Affective Disorder. 4 (31): 281–294.
  9. ↑ Schürhoff, F. (2000). „Early and late onset bipolar disorders: two different forms of manic-depressive illness?“. Journal of Affective Disorders. 58 (3): 215–221.
  10. ↑ Coryell, W. (2013). „Age of onset and the prospectively observed course of illness in bipolar disorder“. Journal of Affective Disorders. 146 (1): 34–38.
  11. ↑ Perlis, R. H. (2004). „Long-term implications of early onset in bipolar disorder: data from the first 1000 participants in the systematic treatment enhancement program for bipolar disorder (STEP-BD)“. Biological Psychiatry. 55 (9): 875–881. doi:10.1016/j.biopsych.2004.01.022.
  12. ↑ Suominen, K. (2007). „Early age at onset of bipolar disorder is associated with more severe clinical features but delayed treatment seeking“. Bipolar Disorders. 9 (7): 698–705. doi:10.1111/j.1399-5618.2007.00388.x.
  13. ↑ Leboyer, M. (2005). „Age at onset in bipolar affective disorders: a review“. Bipolar Disorders. 7 (2): 111–118. doi:10.1111/j.1399-5618.2005.00181.x.
  14. ↑ Wang, P. S. (2005). „Failure and delay in initial treatment contact after first onset of mental disorders in the National Comorbidity Survey Replication“. Arch Gen Psychiatry. 62 (6): 603–613. doi:DOI:10.1001/archpsyc.62.6.603. {{cite journal}}: Lagfæra þarf |doi= gildið (hjálp)
  15. ↑ 15,0 15,1 Kasper, S. (2003). „Issues in the treatment of bipolar disorder“. European Neuropsychopharmacology. 13 (2): 37–42. doi:10.1016/S0924-977X(03)00076-2.
  16. ↑ Ghaemi, S. N. (2000). „Diagnosing bipolar disorder and the effect of antidepressants: a naturalistic study“ (PDF). The Journal of Clinical Psychiatry. 61 (10): 804–808.
  17. ↑ Ghaemi, S. N. (1999). „Is bipolar disorder still underdiagnosed? Are antidepressants overutilized?“. Journal of Affective Disorders. 52 (1–3): 135–144.
  18. ↑ Chen, Y. (1996). „Lifetime rates of suicide attempts among subjects with bipolar and unipolar disorders relative to subjects with other axis I disorders“. Society of Biological Psychiatry. 39 (10): 896–899.
  19. ↑ Lopez, P. (2001). „Suicide attempts in bipolar patients“. The Journal of Clinical Psychiatry. 62 (12): 963–966.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Simon, G. E. (2007). „Risk of suicide attempt and suicide death in patients treated for bipolar disorder“. Bipolar Disorders. 9 (5): 526–530. {{cite journal}}: Texti "doi:10.1111/j.1399-5618.2007.00408.x" hunsaður (hjálp)
  21. ↑ Tsai, S. (1999). „Characteristics and psychosocial problems of patients with bipolar disorder at high risk for suicide attempt“. Journal of Affective Disorders,. 52 (1–3): 145–152.
  22. ↑ Valtonen, H. M. (2005). „Suicidal ideation and attempts in bipolar I and II disorder“. The Journal of Clinical Psychiatry. 66 (11): 1456–1462.
  23. ↑ Gonda, X. (2012). „Suicidal behavior in bipolar disorder: epidemiology, characteristics and major risk factors“. Journal of Affective Disorders. 143 (1–3): 16–26.
  24. ↑ Malafosse, A. (2005). „Genetics of suicidal behavior“. merican Journal of Medical Genetics Part C. 133 (1): 1–2. doi:10.1111/j.1399-5618.2004.00101.x.
  25. ↑ 25,0 25,1 Engström, C. (2004). „Bipolar disorder. III: harm avoidance a risk factor for suicide attempts“. Bipolar Disorders. 6 (2): 130–138. doi:10.1111/j.1399-5618.2004.00101.x.
  26. ↑ Grunebraun, M. F. (2006). „Correlates of suicide attempt history in bipolar disorder: a stress-diathesis perspective“. Bipolar Disorders. 8 (5): 551–557. doi:10.1111/j.1399-5618.2006.00304.x.
  27. ↑ Oquendo, M. A., Waternaux, C., Brodsky, B., Parsons, B., Haas, G. L., Malone, K. M.; og fleiri (2000). „Suicidal behavior in bipolar mood disorder: clinical characteristics of attempters and nonattempters“. Journal of Affective Disorders. 59 (2): 107–117.
  28. ↑ Coryell, W., Soloman, D., Turvey, C., Keller, M., Leon, A. C., Endicott, J.; og fleiri (2003). „The long-term course of rapid-cycling bipolar disoder“. Arch Gen Psychiatry. 60 (9): 914–920. doi:10.1001/archpsyc.60.9.914.
  29. ↑ Kessler, R. C., Borges, G. og Walters, E. E. (1999). „Prevalence of and risk factors for lifetime suicide attempts in the National Comorbidity Survey“. Arch Gen Psychiatry. 56 (7): 617–626. doi:10.1001/archpsyc.56.7.617.
  30. ↑ 30,0 30,1 Tondo, L., Lepri, B. og Baldessarini, R. J. (2007). „Suicidal risks among 2826 Sardinian major affective disorder patients“. Acta Psychiatr Scand. 116 (6): 419–428. doi:10.1111/j.1600-0447.2007.01066.x.
  31. ↑ Ösby, U., Brandt, L., Correia, N., Ekbom, A. og Sparén, P. (2001). „Excess mortality in bipolar and unipolar disorder in Sweden“. Arch Gen Psychiatry. 58 (9): 844–850. doi:10.1001/archpsyc.58.9.844.
  32. ↑ Carter, T. D. C., Mundo, E., Parikh, S. V. og Kennedy, J. L. (2003). „Early age at onset as a risk factor for poor outcome of bipolar disorder“. Journal of Psychiatric Research. 37 (4): 297–303. doi:10.1016/S0022-3956(03)00052-9.
  33. ↑ Szádóczky, E., Vitrai, J., Rihmer, Z. og Füredi, J. (2000). „Suicide attempts in the Hungarian adult population. Their relation with DIS/DSM-III-R affective and anxiety disorders“. Eur Psychiatry. 15 (6): 343–347.
  34. ↑ Sokero, T. P., Melatin, T. K., Rytsälä, H. J., Leskelä, U. S. og Lestelä-Mielonen, P. S. (2005). „Prospective study of risk factors for attempted suicide among patients with DSM−IV major depressive disorder“. The British Journal of Psychiatry. 186: 314–318. doi:10.1192/bjp.186.4.314.
  35. ↑ Brent, D. A., Oquendo, M., Birmaher, B., Greenhill, L., Kolko, D., Stanley, B.; og fleiri (2002). „Familial pathways to early-onset suicide attemt risk for suicidal behavior in offspring of mood-disordered suicide attempters“. Arch Gen Psychiatry. 59 (9): 801–807. doi:10.1001/archpsyc.59.9.801.
  36. ↑ Leverich, G. S., Altshuler, L. L., Frye, M. A., Suppes, T., Keck, P. E. Jr., McElroy, S. L.; og fleiri (2003). „Foctors associated with suicide attempts in 648 patients with bipolar disorder in the Stanley Foundation bipolar network“. The Journal of Clinical Psychiatry. 64 (5): 506–515.
  37. ↑ Leverich, G. S., McElroy, S. L., Suppes, T., Keck, P. E. Jr., Denicoff, K. D., Nolen, W. A.; og fleiri (2002). „Early physical and sexual abuse associated with an adverse course of bipolar illness“. Biological Psychiatry. 51 (4): 288–297.
  38. ↑ Mann, J. J., Waternaux, C., Haas, G. L. og Malone, K. M. (1999). „Toward a clinical model of suicidal behavior in psychiatric patients“. Am J Psychiatry. 156 (2): 181–189.
  39. ↑ Tondo, L., Albert M. J. og Baldessarini, R. J. (2006). „Suicide rates in relation to health care access in the United States: an ecological study“. The Journal of Clinical Psychiatry. 67: 517–523. doi:10.4088/JCP.v67n0402.
  40. ↑ Baldessarini, R. J., Tondo, L., Davis, P., Pompili, M., Goodwin, F. K. og Hennen, J. (2006). „Decreased risk of suicides and attempts during long-term lithium treatment: a meta-analytic review“. Bipolar Disorders. 8 (5p2): 625–639. doi:10.1111/j.1399-5618.2006.00344.x.
  41. ↑ Isometsä, E. T. (2000). „Suicide [útdráttur]“. Current Opinion in Psychiatry. 13 (2): 143–147.
  42. ↑ Nolen-Hoeksema, S. (2011). Abnormal Psychology. McGraw Hill.
  43. ↑ Birmaher, B. (2013). „Bipolar disorder in children and adolescents. Child and Adolescent Mental Health“. 18 (3): 140–148. doi:10.1111/camh.12021.
  44. ↑ Yatham, L. N., Kennedy, S. H., Parikh, S. V., Schaffer, A., Beaulieuc, S., Alda, M; og fleiri (2013). „Canadian network for mood and anxiety treatments (CANMAT) and international society for bipolar disorders (ISBD) collaborative update of CANMAT guidelines for the management of patients with bipolar disorder: update 2013“. Bipolar Disorders. 15 (1): 1–44. doi:10.1111/bdi.12025.
  45. ↑ 45,0 45,1 National Institute of Mental Health (2008). „Bipolar Disorder“ (PDF). Sótt 25. janúar.
  46. ↑ Miklowitz, D. J., Otto, M. W., Frank, E., Reilly-Harrington, N. A., Kogan, J. N. Sachs, G. S.; og fleiri (2007). „Intensive psychosocial intervention enhances functioning in patients with bipolar depression: results from a 9-month randomized controlled trial“. Am J Psychiatry. 164 (9): 1340–1347. doi:10.1176/appi.ajp.2007.07020311.
  47. ↑ Reinares, M., Sánchez-Moreno, J. og Fountoulakis, K. N. (2014). „Psychosocial interventions in bipolar disorder: what, for whom, and when“. Journal of Affective Disorders. 156: 46–55.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 Colom, F. og Lamb, D. (2005). „Psychoeducation: improving outcomes in bipolar disorder“. European Psychiatry. 20 (5–6): 359–364. doi:10.1016/j.eurpsy.2005.06.002.
  49. ↑ Vieta, F., Sánchez-Mereno, J., Goikolea, J. M., Popova, E. og Bonnin, C. M. (2009). „Psychoeducation for bipolar II disorder: an exploratory, 5-year outcome subanalysis“. Journal of Affective Disorders. 112 (1–3): 30–35. doi:10.1016/j.jad.2008.03.023.
  50. ↑ Miklowitz, D. J., Otto, M. W., Frank, E., Reilly-Harrington, N. A., Wisniewski, S. R., Kogan, J. N.; og fleiri (2007). „Psychosocial treatments for bipolar depression a 1-year randomized trial from the systematic treatment enhancement program“. Arch Gen Psychiatry. 64 (4): 419–426. doi:10.1001/archpsyc.64.4.419.
  51. ↑ Scott, J., Colom, F., Popova, E., Benabarre, A., Cruz, N., Valenti, M.; og fleiri (2009). „Long-term mental health resource utilization and cost of care following group psychoeducation or unstructured group support for bipolar disorders: a cost-benefit analysis [útdráttur]“. The Journal of Clinical Psychiatry. 70 (3): 378–386. doi:10.4088/JCP.08m04333.
  52. ↑ Scott, J., Colom, F. og Vieta, E. (2006). „A meta-analysis of relapse rates with adjunctive psychological therapies compared to usual psychiatric treatment for bipolar disorders [útdráttur]“. he International Journal of Neuropsychopharmacology. 10 (1): 123–129. doi:http://dx.doi.org/10.1017/S1461145706006900. {{cite journal}}: Lagfæra þarf |doi= gildið (hjálp)
  53. ↑ Perry, A., Tarrier, N., Morriss, R., McCarthy, E. og Limb, K. (1999). „Randomised controlled trial of efficacy of teaching patients with bipolar disorder to identify early symptoms of relapse and obtain treatment“. BMJ. 318 (7177): 149–153.
  54. ↑ Roth, A. og Fonagy, P. (2006). What works for whom? A critical review of psychotherapy research. The Guilford Press.
  55. ↑ Brown, T. A., Antony, M. M. og Barlow, D. H. (1995). „Diagnostic comorbidity in panic disorder: effect on treatment outcome and course of comorbid diagnoses following treatment“ (PDF). Journal of Consulting and Clinical Psychology. 63 (3): 408–418.
  56. ↑ Craske, M. G., Farchione, T. J., Allen, L. B., Barrios, V., Stoyanova, M. og Rose, R. (2007). „Cognitive behavioral therapy for panic disorder and comorbidity: More of the same or less of more?“. Behaviour Research and Therapy. 45 (6): 1095–1109. doi:10.1016/j.brat.2006.09.006.
  57. ↑ Davis, L., Barlow, D. H. og Smith, L. (2010). „Comorbidity and the treatment of principal anxiety disorders in a naturalistic sample“. Behavior Therapy. 41 (3): 296–305.
  58. ↑ Storch, Lewin, Farrell, Aldea, Reid, Geffken; og fleiri (2010). „Does cognitive-behavioral therapy response among adults with obsessive–compulsive disorder differ as a function of certain comorbidities?“. Journal of Anxiety Disorders. 24 (6): 547–552. doi:10.1016/j.janxdis.2010.03.013.
  59. ↑ Tsao, J. C. I., Mystkowski, J. L., Zucker, B. G. og Craske, M. G. (2005). „Impact ofcognitive-behavioral therapy for panic disorder on comorbidity: a controlled investigation“. Behaviour Research and Therapy. 43 (7): 959–970. doi:10.1016/j.brat.2004.11.013.
  60. ↑ Provencher, M. D., Hawke, L. D. og Thienot, E. (2011). „Psychotherapies for comorbid anxiety in bipolar spectrum disorders“. Journal of Affective Disorders. 133 (3): 371–380. doi:10.1016/j.jad.2010.10.040.
  61. ↑ Alatiq, Y., Crane, C., Williams, J. M. G. og Goodwin, G. M. (2010). „Dysfunctional beliefs in bipolar disorder: hypomanic vs. depressive attitudes“. Journal of Affective Disorders. 122 (3): 294–300. doi:10.1016/j.jad.2009.08.021.
  62. ↑ Alloy, L. B., Abramson, L. Y., Walshaw, P. D., Cogswell, A., Smith, J. M., Neeren, A. M.; og fleiri (2006). „Behavioral Approach System (BAS) sensitivity and bipolar spectrum disorders: a retrospective and concurrent behavioral high-risk design“. Motivation and Emotion. 30 (2): 143–155. doi:10.1007/s11031-006-9003-3.
  63. ↑ Alloy, L. B., Abramson, L. Y, Walshaw, P. D., Gerstein, R. K., Keyser, J. D., Whitehouse, W. G.; og fleiri (2010). „Behavioral Approach System (BAS) - Relevant cognitive styles and bipolar spectrum disorders“. J Abnorm Psychol. 118 (3): 459–471. doi:10.1037/a0016604.
  64. ↑ Jones, L., Scott, J., Haque, S., Gordon-Smith, K., Heron, J., Caesar, S.; og fleiri (2005). „Cognitive style in bipolar disorder“. The British Journal of Psychiatry. 187: 431–437. doi:10.1192/bjp.187.5.431.
  65. ↑ Lam, D. Wright, K. og Smith, N. (2004). „Dysfunctional assumptions in bipolar disorder“. Journal of Affective Disorders. 79 (1–3): 193–199. doi:10.1016/S0165-0327(02)00462-7.
  66. ↑ Mansell, W., Paszek, G., Seal, K., Pedley, R., Jones, S., Thomas, N.; og fleiri (2011). „Extreme appraisals of internal states in bipolar I disorder: a multiple control group study“. Cognitive Therapy and Research. 35 (1): 87–97. doi:10.1007/s10608-009-9287-1.
  67. ↑ Pardoen, D., Bauwens, F., Tracy, A., Martin, F. og Mendlewicz, J. (1993). „Self-esteem in recovered bipolar and unipolar out-patients“. The British Journal of Psychiatry. 163: 755–762. doi:10.1192/bjp.163.6.755.
  68. ↑ Reilly-Harrington, N. A., Miklowitz, D. J., Otto, M. W., Frank, E., Wisniewki, S. R:, Thase, M. E.; og fleiri (2008). „Dysfunctional attitudes, attributional styles, and phase of illness in bipolar disorder“. Cognitive Therapy and Research. 34 (1): 22–34. doi:10.1007/s10608-008-9218-6.
  69. ↑ Scott, J., Stanton, B., Garland, A. og Ferrier, I. N. (2000). „Cognitive vulnerability in patients with bipolar disorder“. Psychological Medicine. 30 (2): 467–472.
  70. ↑ Van der Gucht, E., Morriss, R., Lancaster, G., Kinderman, P. og Bentall, R. P. (2009). „Psychological processes in bipolar affective disorder: negative cognitive style and reward processing“. The British Journal of Psychiatry. 194: 146–151. doi:10.1192/bjp.bp.107.047894.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Geðhvörf&oldid=1479791“