Алтай аймағы бетінің кодын көру

{{мағына|Алтай}}
{{Әкімшілік бірлік
 |Түс1            = {{түс|Қытай}}
 |Қазақша атауы   =  Алтай аймағы
 |Шынайы атауы    = {{lang-ug|ئالتاي ۋىلايىتى}}<br />{{lang-zh|阿勒泰}}
 |Елтаңба         = 
 |Ту              = 
 |Елтаңбаның ені  = 
 |Тудың ені       = 
 |Елтаңбаның аты  = 
 |Тудың аты       = 
 |Ел              = {{CHN}} 
  |lat_dir = |lat_deg =47 |lat_min =50 |lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg =88 |lon_min =08 |lon_sec = 
  |region         = 
  |type           = 
  |деңгей         = 
  |CoordScale     =  
 |Әнұраны         = 
 |Статусы         = аймақ
 |Кіреді          = [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы]], [[Іле Қазақ автономиялық облысы]]
 |Енеді           =  6 аудан және 1 қалалық аудан
 |Астанасы        = [[Алтай қаласы]]
 |Ірі қаласы      = Бейтун
 |Ірі қалалары    = 
 |Құрылды         = 
 |Таратылған уақыты      = 
 |Басшысы                = Айтжанұлы Сабыр
  |Басшының түрі         = Әкімі
 |Басшысы2               = 
  |Басшының түрі2        = 
 |ЖІӨ                    = 
  |ЖІӨ жылы              = 
  |ЖІӨ бойынша орны              = 
  |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны  = 
 |Тілі                           = 
 |Тілдері                        = 
 |Тұрғыны                        = 645.057
  |Санақ жылы                    = 2007
  |Пайызы                        = 
  |Халық саны бойынша орны       = 
  |Тығыздығы                     = 5
  |Тығыздығы бойынша орны        = 
  |Ұлттық құрамы                 = 
  |Конфессионалдық құрамы        = 
 |Жер аумағы                     = 117.699,01
  |Жер аумағының пайызы          = 
  |Жер аумағы бойынша орны       = 
 |Максималды биіктігі            = 
 |Орташа биіктігі                = 
 |Минималды биіктігі             = 
 |Ендік                          = 
 |Бойлық                         = 
 |Карта                          = China Xinjiang Ili Altay.svg
 |Карта ені                      = 
 |Әкімшілік бірліктің картасы    = 
  |Әкімшілік бірлік картасының ені  = 
 |Уақыт белдеуі                  = [[UTC+8]]
 |Аббревиатура                   = 
 |ISO                            = 
 |FIPS                           = 
 |Телефон коды                   = 0906
 |Пошта индекстері               = 836500<ref>[http://www.cpi.com.cn/cpi-eng/code/xinjiang.asp Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region] {{Webarchive|url=https://archive.is/20120728124105/http://www.cpi.com.cn/cpi-eng/code/xinjiang.asp |date=2012-07-28 }} {{ref-en}}</ref>
 |Интернет-үйшігі                = 
 |Автомобиль коды                = 
 |Сайты                          = [http://www.xjalt.gov.cn/ Алтай аймағының басқармасы]
 |Commons санаты                 = 
 |Түсініктемелер                 = 
}}

[[Сурет:喀纳斯湖.jpg|thumb|right|310px|[[Буыршын (аудан)|Буыршын ауданында]] орналасқан [[Қанас көлі]]]]
[[Сурет:ColourfulBeach.jpg|thumb||310px|[[Буыршын (аудан)|Буыршын ауданындағы]] Қара [[Ертіс]] өзенінің жағасы]]
[[Сурет:Алтай табиғаты (Қомқанас).jpg|thumb|300px|right|Алтай табиғаты (Қомқанас)]]

'''Алтай аймағы''' ({{lang-ug|ئالتاي ۋىلايىتى}}, {{lang-zh|阿勒泰}}) — [[Қытай|Қытай Халық Республикасы]]  [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы]]ның [[Іле Қазақ автономиялық облысы]]на қарасты әкімшілік аймақ. Батысында [[Шығыс Қазақстан облысы]]мен, солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Алтай Республикасы]]мен ([[Ресей]]мен ''2-реткі шекараласуы'' (52 км)), солтүстік-батыс және батысында [[Моңғолия]]ның [[Баян-Өлгей аймағы|Баян-Өлгей]] (450 км.) Қобда аймақтарымен  шектеседі. Жер көлемі 117,8 км², халқы (әскери өндіріс құрылыс корпусын есепке алмағанда) 561,667  (2003 жылғы санақ бойынша) халық тығыздығы шаршы шақырымға 5 адамнан келеді. 8 ұлттың өкілі тұрады. Соның ішінде [[қазақтар]] 50,5 %. Орталығы — Алтай қаласы. Әкімшілік жағынан 6 ауданға ([[Шіңгіл (аудан)|Шіңгіл]], [[Көктоғай ауданы|Көктоғай]], [[Бурылтоғай (аудан)|Бурылтоғай]], [[Буыршын (аудан)|Буыршын]], [[Қаба (аудан)|Қаба]], [[Жеменей (аудан)|Жеменей]]), 1 қалаға ([[Алтай қаласы]]) бөлінеді.

==Географиясы==
Алтай аймағы жерінің көпшілігі Алтай тау жүйесінде және тау етегінде орналасқан. Алтай аймағында [[Алтай таулары]]нан [[Ертіс|Қара ертіс өзені]] және оның салалары [[Қанас өзені]], [[Бұлғын өзені|Бұлғын өзендері]] баcтау алады. Алтай аймағының жер бедері таулы келеді. Орман тоғайы мол (1,5 млн га). Климаты қатаң континентті. Табиғаты көркем, жер асты кен байлықтарына бай. Онда [[мұнай]], [[көмір]], [[темір]], [[алтын]], [[күміс]], [[марганец]], [[қорғасын]], [[қалайы]], [[фосфор]], [[Күкірт|күкірт тұзы]] бар.

==Тарихы==
Алтай аймағы ертеде [[найман]], [[Керей (тайпа)|керей]], [[қаңлы]], [[Үйсін руы|үйсін]], тағы басқа түркі тектес тайпалардың мекені болған. 8—9 ғасырда [[Енисей қырғыздары]], 12—13 ғасырда [[наймандар]], 14 ғасырда [[Әмір Темір]], 16—18 ғасырда [[моңғолдар]] ([[ойраттар]]), 18 ғасырдың II жартысында керейлер билік құрды. 1758 жылдан бергі Қытайдың [[Маньчжурия|Манжұр империясының]] бұл өлкені өз қоластына қаратпақ болған ниеті 1864 жылы Қытай мен Ресей арасындағы шекара келісімінен соң жүзеге асты. 1904 жылы [[Моңғолия]] арқылы [[Бейжің]]ге тікелей қарайтын болды. 1911 жылы Цинхай революциясынан кейін Қытай отаршыларының қолына көшті. 1919 жылы  Алтай аймағы [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы|Шыңжаң өлкесіне]] қосылды. 1912—1928 жылдары Яң Зыңшин, 1928—1933 жылдары Жин Шурын, 1933—1944 жылдары Шэн Ши Сай басқарған өлкелік Қытай үкіметінің езгісінде болды. 1940 жылы Алтай аймағында қазақ шаруаларының Қытай үстемдігіне қарсы ұлт-азаттық көтерілісі болды. Бұл көтерілістің нәтижесінде Алтай аймағы [[Шығыс Түркістан Республикасы]]ның (1944-1949) құрамына кірді (1945 қыркүйек), 1949 жылы [[Шығыс Түркістан Республикасы]] құлағаннан кейін Шыңжаң өлкелік үкіметіне қарады. 1954 жылы Қытай Халық Республикасындағы қазақтар тығыз орналасқан Іле, Алтай, Тарбағатай аймақтарының негізінде [[Іле Қазақ автономиялық облысы]] құрылды. Халқы негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Алтай аймағында [[Ақыт Үлімжіұлы|Ақыт қажы Үлімжіұлы]], [[Оспан батыр|Оспан батыр Сіләмұлы]], [[Шәріпхан Жеңісханұлы]], [[Дәлелхан Сүгірбайұлы]] сынды қазақ халқының көрнекті өкілдері туып өскен.<ref>Алэтай дицюй гай куан (Алтай аймағының жалпы жағдайы), Үрімжі, 1989.</ref><ref>Современный Синьциян и его место в казахстанско-китайских отношениях, Алматы, 1997.</ref><ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, 1-том</ref>
<ref>
{{cite web
 |url         = http://www.egemen.kz/indexold.php?act=readarticle&id=7006
 |title       = Даланың соңғы нояны
 |author      = Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ
 |date        = 2008-03-22
 |work        = Оспан батыр мен оның ұрпақтары туралы фотодерек
 |publisher   = “Егемен Қазақстан” Жалпыұлтық Республикалық газеті" ААҚ
 |accessdate  = 2012-08-20
 |lang        = 
}}
</ref>

== Халқы==
[[2000 жыл]]ғы халық санағы бойынша, округте 561,7 мың адам тұрады. Қытайдың Батыс бөлікті қауырт игеру [[стратегия]]сына байланысты жергілікті халық қазақ халқынан қытай ұлт өкілдерінің саны уақыт озған сайын басым түсуде. Яғни қазақтар азшылықты құрауда.

''Ұлтық құрамы (2000)''
{| border=1 style="border-collapse: collapse;"
|-bgcolor=cccccc
! Ұлт
! Саны
! Үлесі
|-
| [[Қазақтар]]
| 288 612
| 51,38 %
|-
| [[Қытайлар]]
| 229 894
| 40,93 %
|-
| [[Хуэйцзулар]]
| 22 166
| 3,95 %
|-
| [[Ұйғырлар]]
| 10 068
| 1,79 %
|}

== Әкімшілік-аумақтық бөлінісі==
Алтай  аймағы 1 қалалық ауданға, 6 ауданға бөлінеді:
{| class="wikitable"  style="font-size:90%;" align=center
|colspan="10" align="center" | [[File:Altay mcp.png|250px]]
|-
! #
! Статусы
! Атауы
! [[қытай тілі|қытайша]]
! [[Пиньинь]]
! [[ұйғыр тілі|ұйғырша]]
![[ұйғыр тілі|ұйғырша]] <br /> (латын)
! Халқы <br /> (2003 <br /> шамамен.)
! Ауданы <br /> (км²)
! Халық<br />тығыздығы <br /> (/км²)
|----------
|1
|Қалалық аудан
|[[Алтай қаласы]]
|阿勒泰市
|Ālètài Shì
|ئالتاي شەھىرى
|Altay Shehiri
|230,000
|10,852
|21
|----------
|2
|Аудан
|[[Буыршын (аудан)|Буыршын]]
|布尔津县
|Bù'ěrjīn Xiàn
|بۇرچىن ناھىيىسى
|Burchin Nahiyisi
|70,000
|10,369
|7
|----------
|3
|Аудан
|[[Көктоғай ауданы|Көктоғай]] <br />(Фуюнь)
|富蕴县
|Fùyùn Xiàn
|كوكتوقاي ناھىيىسى
|Koktokay Nahiyisi
|90,000
|32,327
|3
|----------
|4
|Аудан
|[[Бурылтоғай (аудан)|Бурылтоғай]] <br />(Фухай)
|福海县
|Fúhǎi Xiàn
|بۇرۇلتوقاي ناھىيىسى
|Burultoqay Nahiyisi
|70,000
|33,319
|2
|----------
|5
|Аудан
|[[Қаба (аудан)|Қаба]] <br />(Хабахэ)
|哈巴河县
|Hābāhé Xiàn
|قابا ناھىيىسى
|Qaba Nahiyisi
|80,000
|8,186
|10
|----------
|6
|Аудан
|[[Шіңгіл (аудан)|Шіңгіл]] <br />(Цинхэ)
|青河县
|Qīnghé Xiàn
|چىڭگىل ناھىيىسى
|Chinggil Nahiyisi
|60,000
|15,790
|4
|----------
|7
|Аудан
|[[Жеменей (аудан)|Жеменей]]
|吉木乃县
|Jímùnǎi Xiàn
|جېمىنەي ناھىيىسى
|Jéminey Nahiyisi
|40,000
|7,145
|6
|}
[[Сурет:Алтай табиғаты n.jpg|thumb|200px|left|Алтай пейзажы]]

== Басшылары ==
=== Хатшылары ===
* 张岩

=== Уәлилері === 
# Арыстан Ғалымұлы
# Мәукен Сейітқамзаұлы [[毛肯·赛衣提哈木扎]]  2003 - 2007
# Талғат Үсен? [[塔里哈提·吾逊]] 2012? — 1 April 2017
# Айтжанұлы Сабыр 
# Қадан Кабен 哈丹·卡宾 April 01, 2017 — April 2021 Керей, Абақ, Жәнтекей
# Жүніс Қадысұлы Керей, Абақ, Шеруші

==Дереккөздер==
<references/>

== Тағы қараңыз ==
* [http://www.panoramio.com/map/#lt=47.83&ln=88.13&z=6 Ранорамио торабындағы Алтай суреттері] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140119111506/http://www.panoramio.com/map/#lt=47.83&ln=88.13&z=6 |date=2014-01-19 }} {{ref-en}}
* [http://www.tutiempo.net/en/Climate/ALTAY/510760.htm Historical Weather: ALTAY, China] {{ref-en}}

[[Санат:Алтай аймағы]]


{{Xinjiang-geo-stub}}