Fontem paginae Antiquitates Romanae (Dionysius Halicarnassensis) inspicere

{{Titulus italicus}}
{{L1}}
'''''Antiquitates Romanae''''' ([[Graece]] Ῥωμαϊκὴ ἀρχαιολογία '[[archaeologia]] Romana') sunt [[historia|opus historicum]] viginti libris digestum et a [[Dionysius Halicarnasseus|Dionysio Halicarnassensi]] [[saeculum 1 a.C.n.|primo saeculo a.C.n.]] exeunte Graece compositum: quod opus [[historia Romae|historiam Romanam]] ad usum lectorum Graece loquentium explicatam a remotissimis et fabulosis initiis usque ad [[primum bellum Punicum]] complectitur. Ita cum ''[[Historiae (Polybius)|Historiis]]'' [[Polybius|Polybii]] [[chronologia|chronologice]] conectitur, quae a primo bello Punico exordium capiunt. Ex viginti libris exstant decem primi integri, undecimus dimidius, reliquorum autem fragmenta tantum supersunt quae plerumque in collectaneis excerptorum iussu [[Imperatores Byzantini|imperatoris Byzantini]] [[Constantinus VII Porphyrogenitus|Constantini VII Porphyrogeniti]] [[saeculum 10|decimo saeculo]] confectis servata sunt. Quae fragmenta in totum instar longitudinis unius libri exstantis efficiunt.

== Quid sibi proposuerit Dionysius ==
Dionysius ex Asia circa [[30 a.C.n.]] [[Roma]]m venit, ubi docenda [[Rhetorice|rhetorica]] Graeca victum quaesivit. Dum autem filios nobilium hominum instituit patronos sibi potentes conciliavit, in primis Aelios Tuberones<ref>Quibus dissertationem suam de [[Thucydides|Thucydide]] dedicavit.</ref>. Per viginti annos linguae litteris historiae institutis Romanis studuit antequam anno 7 a.C.n. primum librum ''Antiquitatum Romanarum'' ederet<ref>I,7.</ref>. Nam hoc opere civitati quae eum velut adoptaverat gratiam reddere voluit<ref>I,6.</ref>, dum benevolentiam Graecorum Romanis conciliat, praecipue eorum Graecorum qui barbaros esse Romanos etiamtunc censebant atque iniuriam deorum querebantur quod tam rudium hominum in dicionem venissent.

Doctrinam in illo libro defendit Dionysius, quae nobis hodie mira et aliena videtur : Romanos enim primam originem suam a Graecis duxisse vult. Si ei credimus non tantum [[Evander]] et [[Hercules]] e Graecia in Italiam ante Romam conditam transierunt sed etiam ipsi [[Aborigines (mythologia)|Aborigines]] ex [[Arcadia]]<ref>I,9-16.</ref> et [[Pelasgi]] ex [[Argolis|Argolide]]<ref>I,17-31.</ref> multo antea advenerant et [[Siculi|Siculos]] barbaros e [[Latium|Latio]] expulerant. [[Troia]]ni et [[Aeneas]] quoque, [[Genealogia|genealogiarum]] mythicarum testimonio, Graeci fuisse ei videntur<ref>I,42.</ref> : ita ex omni parte Romani Graeci sunt ! Qua doctrina fretus partes in civitate Romana instituenda [[Etrusci|Etruscorum]] omnino oblitteravit. Non inventor tamen talis doctrinae fuit Dionysius, qui Romanos fontes refert : nam multi eruditi (inter quos [[Varro Reatinus|Varro]] nominandus est) linguas Latinam et [[Aeolica (lingua Graeca)|Aeolicam]] (i.e. dialectos Graecas Aeolici generis) cognatas esse docebant<ref>Cf. Aemilius Gabba, « Il latino come dialetto greco », in ''Studi alessandrini in memoria di A. Rostagni'', Augustae Taurinorum, 1963 : 188-194. Quod aliquatenus verum est si ad aetatem Indoeuropaeorum reverteris.</ref>. Videlicet origo illiusmodi Romanis non displicebat. Haec doctrina primo libro quidem per omnes numeros explicatur ; sed in reliquis libris quoque, cum instituta Latina cum Graecis comparat Dionysius, similitudines cum aliqua civitate [[Peloponnesus|Peloponnesiaca]], plerumque [[Sparta]], invenire solet, quibus sententiam suam de originibus corroborari putat. Nec umquam sapientiam morum Romanorum ad admirationem Graecorum proponere desinit (in primis benignitatem qua populos victos in civitatem suam admittebant, ita numerum civium augentes).

Simul et artem oratoriam suam ostentare non praetermittit, dum plurimas et longissimas orationes in ore personarum suarum ponit. Omnino et in narrationibus rhetoricae ornamentis variis uti solet. Ita historiam copiosam et ornatam scripsit, quae sine dubio cum praeceptis [[Cicero]]nianis congruebat.

In summa Dionysios hac historia scribenda aliquid [[Augustus (imperator)|Augusteo]] proposito<ref>PM Martin, « La propagande augustéenne dans les Antiquités Romaines de Denys d’Halicarnasse (livre 1) », ''Revue d'études latines'' 49, 1971 : 162-179.</ref> contulit imperii Graecolatini condendi, ubi et cultura Graeca et cultura Latina aequo iure et concorditer florerent.

== De fide historica ==
Dionysius prehistoriam et primam aetatem rerum Romanarum sibi elegit quia parum notae Graecis hominibus ei videbantur et illis temporibus maxime eluxisse virtutes putabat quibus Romani ceteris nationibus praestabant atque imperium orbis terrarum sibi meruerunt. Praeterea sibi persuasum habebat de rebus Romanis Romanos auctores optime scire : itaque veteres annales ([[Quintus Fabius Pictor|Fabius Pictor]], Cincius Alimentus, Valerius Antias, Calpurnius Frugi, [[Gaius Licinius Macer|Licinius Macer]], Gnaeus Gellius, Aelius Tubero…) et antiquarios Romanos ([[Cato maior|Cato Maior]], [[Varro Reatinus|Varro]]…) accurate perlegit. Cum illi fontes inter sese discrepabant, traditionem quae veri similior videbatur argumentatione adhibita comprobabat ita tamen ut plerumque traditionem diversam et postpositam referre non omitteret, lector ipse quod sibi videatur ut eligere posset. Miracula et deorum intercessiones fabularum poeticarum esse potius quam verae historiae arbitrabatur, nihilominus iucunditatis causa et quia vulgo circumferebantur, ex opere suo non reiciebat. Omnino nihil nisi fonte Romano fretus adfirmare solebat.

Quocirca usque ad octavum decimum saeculum unus ex optimis historicis antiquis ab eruditis habebatur. Tam genus scribendi quam studium in fontibus comparandis aestimandisque laudabatur. Mox tamen in contrarium res vertit : nam sagaces homines tum dubitare coeperunt an res vere gestas narraverint annalium scriptores qui multa post saecula vixerunt, eo magis quod in incendio urbis circa [[390 a.C.n.]] plerique fontes perierant. Cum alii tum in primis [[Ludovicus de Beaufort]]<ref>''Dissertation sur l'incertitude des cinq premiers siècles de l'histoire romaine'', [[Ultraiectum|Ultraiecti]], 1738. Huic libro inest capitulum inscriptum : ''Du caractère de Denys d'Halicarnasse et du fond qu'on peut faire de son histoire''. Ad eandem sententiam facit hodie Iacobus Poucet, ''Les origines de Rome : tradition et histoire'', Bruxelles, 1985.</ref> docebat omnia quae ante Romam a [[Galli]]s captam gesta dicebantur dubiae fidei esse. A quo tempore Dionysius a doctis contemni coepit tamquam fictarum rerum scriptor verbosus, qui non multum ad veram historiam contulerat.

Nihilominus multis modis utiles sunt ''Antiquitates Romanae'' :
* Primo de rebus quae in veteribus annalibus hodie deperditis narrabantur nos certiores faciunt. Cum Dionysius fontes suos nominat velut fragmenta operum amissorum nobis restituit.
* Deinde postquam mores et instituta Romana ad aetates iusto multo antiquiores falso rettulit, saepe diuturnitatem et stabilitatem rerum Romanarum laudare cupiens eadem suo tempore fieri ipse vidisse adfirmat : ita velut testis ocularis morum sui temporis nobis fit.
* Tertio quia sibi persuasum habet multa ignorare Graecos homines ad quorum usum scribit, multas res accurate describit quas Romani auctores tamquam obvias praetervolant (etiamsi nonnumquam oculis nimis Graecis eas videt vel Graecis similes eas reddere nimis vult).
* Quarto nonnumquam (raro quidem!) fonte Graeco optimo et antiquo utitur, ut libro septimo in bello inter [[Etrusci|Etruscos]] et [[Cumae|Cumanos]] tempore [[Tarquinius Superbus|Tarquinii Superbi]] et [[Porsenna]]e gesto. Cumanum quendam tum sequi fontem videtur, a [[Titus Livius|Tito Livio]] et ceteris scriptoribus Latinis neglectum. Contra an re vera chronologiae multum contulerit dum res Romanas ad [[Olympias|olympiadas]] Graecas refert dubitare licet<ref>Cl. E. Schultze, « Dionysius of Halicarnassus and Roman Chronology », PCPS 41, 1995 : 192-214.</ref> : nam in temporibus remotis illi [[Synchronia et diachronia|synchronismi]] merae coniecturae eruditorum erant.

== Editiones ==
=== Primae editiones ===
* [[Editio princeps]] Graeca librorum I-XI, a typographo regio [[Robertus Stephanus|Roberto Stephano]] praelo mandata, Parisiis anno 1546 in lucem prodiit.
* Prima interpretatio Latina [[Lapus Biragus|Lapi Biragi]], [[Mediolanum|Mediolanensis]] viri mortui anno 1472, iamdudum [[Trevisium|Trevisii]] anno 1480 typographice prodierat<ref>Sub titulo : ''Dionysii Halicarnassei Originum sive Antiquitatum Romanarum libri XI''.</ref> atque per magnam partem sedicimi saeculi iterum et saepius edita est<ref>Editio Basilensis anni 1532 annotationibus et chronologia ab [[Hendricus Loriti|Henrico Glareano]] locupletata est.</ref>. Mox aliae interpretationes Latinae fuere, a [[Sigismundus Gelenius|Sigismundo Gelenio]] ([[Basilea]]e, 1549) et [[Aemilius Portus|Aemilio Porto]] ([[Geneva]]e,1588).
* Anno 1582 [[Fulvius Ursinus]] ''Excerpta de legationibus'' primus Romae edidit, quibus continentur fragmenta ''Antiquitatum''<ref>Raphaële Mouren, « La redécouverte des fragments de Denys et les premières éditions du De legationibus », in ''Fragments d’historiens grecs. Autour de Denys d’Halicarnasse,'' cur. Sylvie Pittia, Romae, École française de Rome, 2002 (Collection de l’École française de Rome, 298), p. 27-84.</ref>.
* Anno 1586 [[Fridericus Sylburgius]] primam editionem Graecolatinam<ref>Cum interpretatione Gelenii emendata.</ref> [[Francofurtum ad Moenum|Francofurti]] curavit, undecim primos libros et fragmenta librorum XII-XX continentem. Eadem etiam prima editio critica dici potest quia plurium manuscriptorum lectiones comparat (editio princeps manuscriptum Parisiensem recentiorem sequebatur).

=== Editiones hodie in usu ===
* [[Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana|Bibliotheca Teubneriana]], quattuor volumina (1885-1905), cum apparatu critico locupletissimo.
* [[Collection des Universités de France]] : ad hunc diem liber primus tantum (1998) et liber tertius (1999)<ref>[http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2002_num_80_1_7160_t1_0268_0000_2 Recensio critica]</ref> cum annotatione et versione Francica in lucem editi sunt.
* [[Loeb Classical Library|The Loeb classical library]], septem volumina (1937-1950, recusum 1960), cum versione Anglica.

== Plura legere si cupis ==
* [Acta colloquii die 28 Aprilis 1999 [[Aquae Sextiae|Aquis Sextis]] habiti], 'Denys d'Halicarnasse, historien de l'Italie : études des fragments des livres XIV-XX' (cur. Sylvie Pittia) in ''Palla''s, 2000, 53. ISBN 2-85816-516-5 [https://books.google.fr/books?id=o4tNx1JXwPQC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=pallas+revue+denys+halicarnasse&source=bl&ots=6gHkGSLrMz&sig=KeUiH2-jwFwqq1hvWMeoKVVpXaY&hl=fr&sa=X&ved=0CDsQ6AEwBmoVChMI-oWeiaD5yAIVAs8aCh1nrAzg#v=onepage&q=pallas%20revue%20denys%20halicarnasse&f=false]
* [Acta colloquii diebus 20-21 Martii 1992 [[Monspessulanus|Montepessulani]] habiti], 'IIe table ronde internationale sur [https://www.persee.fr/issue/palla_0031-0387_1993_num_39_1?sectionId=palla_0031-0387_1993_num_39_1_1274 Denys d'Halicarnasse, historien des origines de Rome]', ''Pallas'', 1993, 39. 
* [Acta colloquii diebus 16-17 Iunii 1988 [[Divio]]ne habiti], 'Autour de Denys d'Halicarnasse' in ''Mélanges de l'Ecole française de Rome. Antiquité'', 101, n°1. [http://www.persee.fr/issue/mefr_0223-5102_1989_num_101_1?sectionId=mefr_0223-5102_1989_num_101_1_1627 Hic legere potes]
* Aemilius Gabba 1996, ''Dionigi e la storia di Roma arcaica'', Bari : Edipuglia ISBN 88-7228-159-8
** 2000: ''Roma arcaica : storia e storiografia'', Romae ISBN 88-87114-68-4
* Anuca Delcourt 2003, 'Denys d'Halicarnasse, historien de la Grèce ? Réflexions sur l'horizon grec des Antiquités romaines', ''Revue belge de philologie et d'histoire'', 81 : 117-135 [http://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2003_num_81_1_4717 Hic legere potes]
** 2005, '' Lecture des Antiquités romaines de Denys d'Halicarnasse : un historien entre deux mondes'', Brussellis, Academia Regia Belgarum. ISBN 2-8031-0214-5 [http://dial.academielouvain.be/handle/boreal:4879 Hic textum dissertationis academicae quam anno 2003 defendit legere potes]. Recensiones criticae per Iacobum Poucet, ''Folia Electronica classica'' 9 ([https://web.archive.org/web/20160303181116/http://bcs.fltr.ucl.ac.be/FE/09/DH.html hic legere potes]), per Isabellam Cogitore, ''L'antiquité classique'', 76 : 291-292 ([http://www.persee.fr/doc/antiq_0770-2817_2007_num_76_1_2635_t2_0291_0000_2 hic legere potes]), per Nicolaum Wiater, ''Bryn Mawr Classical Review'' 10.46 ([http://bmcr.brynmawr.edu/2005/2005-10-46.html hic legere potes])
*Valérie Fromentin, "[https://www.persee.fr/doc/keryl_1275-6229_2001_act_11_1_1037 Denys d'Halicarnasse, historien grec de Rome]" in ''Actes du 11ème colloque de la Villa Kérylos à Beaulieu-sur-Mer les 13 & 14 octobre 2000'', 2001ː 123-142
* H. Hill 1961, « Dionysius of Halicarnassus and the origins of Rome », ''Journal of Roman Studies'' 51 : 88-93. 
* Adolphus Kiessling 1858, ''[https://books.google.fr/books?id=n6iIuScAIcYC&printsec=frontcover&hl=fr&source=gbs_ViewAPI&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false De Dionysi Halicarnasei Antiquitatum auctoribus Latinis, dissertatio philologica...]'', [[Lipsia]]e, typis B.G. Teubneri.
* Iohannes Kuschel 1846, ''De fontibus et auctoritate Dionysii Halicarnassei in primo Antiquitatum Romanarum libro'', dissertatio [[Breslau|Breslaviensis]]
* Paulus Marius Martin 1969, « Le dessein de Denys d’Halicarnasse dans les Antiquités Romaines et sa conception de l’histoire à travers sa préface du livre 1 », ''Caesarodunum'', 4 : 197-209.
* Dominicus Musti 1970, 'Tendenze nella storiografia romana e greca su Roma arcaica : studi su Livio e Dionigi d'Alicarnasso', ''Quaderni urbinati di cultura classica'' 10 : 1-158.
* I-H. Sautel 2015, 'Discours et récits dans les Antiquités Romaines de Denys d’Halicarnasse : différents niveaux d’énonciation', ''Pallas'', 97 : 51-67 [https://pallas.revues.org/2268 Hic legere potes]
*Clementia Schultze, '[http://research.ncl.ac.uk/histos/documents/2000.02SchultzeAuthorityOriginalityandCompetence649.pdf Authority, originality and competence in the Roman Archaeology of Dionysius of Halicarnassus]', ''Histos'' 2000.
* H. Verdin 1974, 'La fonction de l'histoire selon Denys d'Halicarnasse', Ancient society 5 : 289-307.

== Notae ==
<references />

== Nexus externi ==
* [https://web.archive.org/web/20150204135549/http://bcs.fltr.ucl.ac.be/ENCYC-1/DenysH..htm Excerpta cum introductione (Francice)]

[[Categoria:Litterae Graecae antiquae]]
[[Categoria:Libri historici]]
[[Categoria:Mythologia Romana]]
[[Categoria:Scripta saeculo 1 a.C.n.]]