Haeld

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Haeld (mannelek) of haeldin (vrówwelek) is ieëmes dae bewoondering verdeent.

Oorsjpronkelek is 'ne haeld 'n moedig figuur dae in (religieus) mythes, epen, sagen of legendes groeëtse dade verricht. 't Waoërd is verwaant an 't Welshe caled, wat gehard betekent. 'ne Cultuurhaeld is e mythische figuur dae de waelt verenderde dör 't doeë van 'n vör de miensjheed belangrieke oontdèkking of oetvinding. E sjtèèt daordeur aan 't begin van 'n besjaving. In väöl culture waoërt beväörbeeld de oontdèkking van d'r laandboew, 't vuur, d'r boew van hoezer of van instituties wie 't huwelijk toegesjraeve es d'r persoonleke daad van e mythisch figuur.

D'r cultuurhaeld kan 'ne miensj zieë, e deer of 'ne miensj dae zich in e deer kan verendere. Dik zeunt de verhaole över cultuurhaelde etiologisch van aard. Soms is d'r sjprake va medewerking of zjuus taegenwèrking van gode of dere. Zoe probeerde Griekse gode Prometheus te verhindere dat e 't vuur an de miensjheed zow sjaenke.

Lies va cultuurhaelde

Abenaki mythologie

Aboriginal-mythologie

Abrahamitische religies (Joededom, Christendom, Islam)

Ashanti mythologie

Anansi

Azteekse mythologie

Quetzalcoatl (Kukulkan)

Keltische mythologie

Noorse mythologie

Beowulf

Chinese mythologie

Egyptische mythologie

Osiris
Thoth

Etruskische mythologie

Finse mythologie

Ilmarinen

Griekse mythologie

Hindoeïstische mythologie

Inuit-mythologie

Apanuugak

Lakota mythologie

Iktomi

Maori mythologie

Maya mythologie

Mesopotamische mythologie

Perzische mythologie

Polynesische mythologie

Atonga

Romeinse mythologie

Mythologie van de Salomonseilanden

To-Kabinana

Ute mythologie

Cin-an-ev

Weenhayek mythologie

Zuni mythologie

Yanauluha

Dèk zeunt zoe'n haelde van (haof)goddeleke oorsjprong en geunt hön dade de miensjeleke vermoges wiet baove d'r kóp, zowie bie de Griekse heroi, of bie de superhaelde van allewiel wie Superman en Spider-Man.

D'r nationale haeld

"Haeld" geldt daonaeve es 'ne ieëretitel vör luuj die öm aardse dade werre bewoonderd. Vöral vanaaf d'r 19de ieëuw, mèt d'r ópkóms van 't nationalisme, waoërt 't verieëre van dergeleke haelde naodrukkelek bevorderd. Wae vör de zelfsjtendighèèd van 't vólk how geieverd waor 'ne "nationale haeld", wat ziene weersjlaag von in de vörm van sjtaandbeelde en 'n hoofdról tiedens de lèsse "vaderlandsche geschiedenis". Es 'ne "sjporthaeld" 'n prestatie verrichde waoërt edereen dae töt datzelfde vólk behoeërd aangemoedigd öm dat es z'n perzuuënleke överwinning te veren.

D'r alledaagse haeld

Wellicht es ironisch commentaar óp 't verieëre van nationaal haelde, waoërte ooch alledaagse hoofdpersone in d'r 19de-ieëuwse bellettrie dèk expliciet bie d'r laezer geïntroduceerd es "ózze haeld" of "d'r haeld van ós verhaol". 't Waoërt töt 'n cliché in lichtvoetig proza. De gewuuënde öm 'ne hoofdpersoon, oongeacht z'n dade, 'ne haeld te neume treft me allewiel väöral nog aan in sjtripverhaolen of in recensies.

D'r perzuuënleke haeld

De betekenis van 't waoërd "haeld" is allewiel brèèd. 't Kan werre aa-getróffe in eder ömsjtandighèèd oeë-in me ieëmes bewoondert. "Doe bès miene haeld." "E waor d'r haeld van daag."

D'r antihaeld

Es 'n personage in e verhaol gèng bewoondering mae mèdliej verdeent, kalt me van 'ne antiheld.

Extern leenke

Inleiding in de literatuurgesjiedenis mèt d'r haeld es hoofdpersoon dör Joep Leerssen. Kiek ooch de recensie onderaan.