Преглед на кодот на Валандово

{{Инфокутија Населено место
| name                    = Валандово
| native_name             = 
| native_name_lang        = <!-- ISO 639-2 code e.g. "fr" for French. If more than one, use {{lang}} instead -->
| settlement_type         = Град
| image_skyline           = Valankovo depuis mnt Plavush.jpg
| image_alt               = 
| image_caption           = 
| image_flag              = Flag of Valandovo Municipality.svg
| flag_alt                = 
| image_seal              = 
| seal_alt                = 
| image_shield            = Coat of arms of Valandovo Municipality.svg
| shield_alt              = 
| nickname                = 
| motto                   = 
| image_map               = 
| map_alt                 = 
| map_caption             = Местоположба на Валандово во [[Македонија]]
| pushpin_map             = Македонија
| pushpin_label_position  = 
| pushpin_map_alt         = 
| pushpin_map_caption     = 
| latd  = 41 |latm  = 19 |latNS  = N
| longd = 22 |longm = 33 |longEW = E
| coor_pinpoint           = 
| coordinates_type        = 
| coordinates_display     = inline,title
| coordinates_footnotes   = 
| subdivision_type        = [[Список на држави во светот|Држава]]
| subdivision_name        = [[Република Македонија]]
| subdivision_type1       = [[Региони на Македонија|Регион]]
| subdivision_name1       = [[Југоисточен Регион]]
| subdivision_type2       = [[Општини во Македонија|Општина]]
| subdivision_name2       = [[Општина Валандово]]
| subdivision_type3       = 
| subdivision_name3       = 
| established_title       = 
| established_date        = 
| founder                 = 
| seat_type               = 
| seat                    = 
| government_footnotes    = 
| leader_party            = [[СДСМ]]
| leader_title            = Градоначалник
| leader_name             = [[Перо Костадинов]]
<!-- established -->| established_title               = 
| established_date                = 
| unit_pref               = Metric<!-- or US or UK -->
<!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion -->
<!-- for references: use <ref> tags -->
| area_footnotes          = 
| area_urban_footnotes    = <!-- <ref> </ref> -->
| area_rural_footnotes    = <!-- <ref> </ref> -->
| area_metro_footnotes    = <!-- <ref> </ref> -->
| area_magnitude          = <!-- <ref> </ref> -->
| area_note               = 
| area_water_percent      = 
| area_rank               = 
| area_blank1_title       = 
| area_blank2_title       = 
<!-- square kilometers -->
| area_total_km2          = 
| area_land_km2           = 
| area_water_km2          = 
| area_urban_km2          = 
| area_rural_km2          = 
| area_metro_km2          = 
| area_blank1_km2         = 
| area_blank2_km2         = 
<!-- hectares -->
| area_total_ha           = 
| area_land_ha            = 
| area_water_ha           = 
| area_urban_ha           = 
| area_rural_ha           = 
| area_metro_ha           = 
| area_blank1_ha          = 
| area_blank2_ha          = 
<!-- dunams used in Middle East articles only -->
| dunam_link              = <!-- which dunam to link -->
| area_total_dunam        = 
| area_land_dunam         = 
| area_water_dunam        = 
| area_urban_dunam        = 
| area_rural_dunam        = 
| area_metro_dunam        = 
| area_blank1_dunam       = 
| area_blank2_dunam       = 
| length_km               = 
| width_km                = 
| dimensions_footnotes    = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| population_footnotes    = 
| population_total        = 3.671
| population_as_of        = 2021
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      = 
| population_note         = 
| timezone1               = [[UTC+01:00|UTC+1]]
| utc_offset1             = 
| timezone1_DST           = [[UTC+2]]
| utc_offset1_DST         = 
| postal_code_type        = 
| postal_code             = 
| area_code_type          = 
| area_code               = +389 034
| blank_name              = [[Автомобилски регистарски таблички во Македонија|Рег. таб.]]
| blank_info              = VA
| blank1_name             = 
| blank1_info             = 
| iso_code                = 
| website                 = [http://www.valandovo.gov.mk/ www.valandovo.gov.mk]
| footnotes               = 
}}

'''Валандово''' — [[град]] во југоисточниот дел на [[Република Македонија]] на патот кон [[Дојран]], и административен центар на [[Општина Валандово]]. Од Валандово се двои и пат кон [[Струмица]].

==Географија ==
[[Податотека:Town_center_of_Valandovo.jpg|алт=Town center of Valandovo.jpg|лево|мини|Центарот на градот]]
Денешното валандовско административно–територијално (општинско) подрачје се наоѓа на [[Јужна Македонија|јужниот дел на Македонија]], во областа [[Бојмија]], распространето на југ од [[Демиркаписка Клисура|Демиркаписката Клисура]], источно од реката [[Вардар]] и на запад и север од планинските огранки на [[Плавуш]] и [[Беласица]]. На север од валандовскиот крај се протега [[Тиквеш|Тиквешката област]] односно Неготинското општинско територијално подрачје. Нив ги дели планинската теснина на реката [[Вардар]] формирана од краиштата на [[Кожуф]] планина. Валандово се наоѓа на 170 метри надморска височина и претставува една од најниските котлини во [[Македонија]]. Градот е оддалечен 23 километри југозападно од [[Струмица]], 25,5 километри североисточно од [[Гевгелија]] и 18 километри северно од [[Нов Дојран]].

== Историја ==
=== Античка историја ===
На просторот на денешно Валандово во античко време постоела римска населба, за што сведочат откриените римски мозаици и други археолошки материјали во разните делови на градот. На подрачјето на [[Општина Валандово]] биле откриени четириесет археолошки наоѓалишта, меѓу кои позначаен е античкиот град Исарот, кај селото [[Марвинци]], кој се идентификува со древниот град Идомена чие потекло било од крајот на 5 век п.н.е. и се наоѓал на патот [[Солун]] - [[Белград]]. Градот доживеал процут во римско време, но во почетокот на [[6 век]] бил разурнат од силен [[земјотрес]].

По исчезнувањето на античкиот град Исарот, во значајна стратешка населба во [[Валандовска Котлина|Валандовската котлина]] прераснало Валандово. Одделни изворни материјали и преданија говорат дека античкиот град врз чии темели лежи денешно Валандово, во раниот [[Византија|византиски период]] бил споменуван со името „Мал Цариград“.

=== Средновековна историја ===
[[Словени]]те се населиле во Валандово и во неговата околина кон крајот на [[6 век]] или во почетокот на [[7 век]]. Тогаш биле забележани големи промени, како во однос на структурата на населението, така и во менувањето на топонимите на населените места. Во писмените извори градот првпат се споменува во [[10 век]] со името ''Валандер''. Но, тоа не значи дека Валандово како населба не постоело и пред тоа. Потврда се археолошките наоди во градот. Името „Валандер“ било добиено од „убавата местоположба на градот во долината“. Убава долина или добра долина, на [[старословенски јазик]] значело „''валјан дол''“ („''валандол''“ односно Валандово) . Инаку убавата валандовска долина ги имала и епитетите: „златна долина“, „зелена долина“ и сл.

Средновековно Валандово било споменувано и со името ''Алавандово'', во значење на „''цветен град''“ („град на цвеќето“). Под ова име градот бил споменат во една црковна повелба на српскиот [[цар Душан]] од [[1349]] година.<ref>Турски документи за историјата на македонскиот народ. Опширни пописни дефтери од XVI век за Кустендилскиот санųак, Т.V/3, Скопје, 1982, стр. 139.</ref> Од зборот „''Алавандово''“, со отпаѓање на првата буква „а“ и преку метатеза на првите слогови, било добиено името Валандово.[[Податотека:Valandovo-mo.jpg|мини|Валандово во почетокот на XX век]]

=== Османлиски период ===
Во втората половина на 17 век, градот го посетил и познатиот турски патописец [[Евлија Челебија]]. Во неговите белешки за Валандово, меѓу другото запишал: „В'ландова, е мало гратче, населено повеќето со христијани и само мал број муслимани. Населбата го носи името на неговиот основач Валандова, кој го подигнал манастирот „Свети Ѓорѓи.“ Гратчето има 150 куќи, со 900 жители, а чаршијата е составена од 50 дуќани. Во него има и една месџита (мала џамија без минаре), амам, два ана, а не се сеќавам дали имаше мектеба, медреса и теќиња... Опкружено е со лозја и бавчи... Има и убав манастир со калуѓери. Не сум видел поуреден манастир од него.“<ref>Македонските градови во турско време, Зоран Сенев, Киро Герасимов, Кочани, 2004, стр. 14</ref>

=== Современа историја ===
[[Податотека:Spomenik NOB Valandovo 1.jpg|алт=Споменик од НОБ во Валандово|мини|438x438пкс|Споменик од НОБ во Валандово]]Валандово во својата многувековна историја имало многу падови и подеми. Градот повеќепати настрадал од природни катаклизми ([[земјотрес]]и, пожари, поплави, епидемии и сл.) како и од воени дејствија на туѓите освојувачи на овој простор. Во историјата на градот Валандово мошне е значаен [[19 век]], кога благодарение на погодната местоположба достигнал голем развој. Според кажувањата, тогаш во градот била развиена [[трговија]]та. Се извезувало: добиток, кожи, [[пастрма]], [[масло]], [[волна]], [[свила]], [[калинкa|калинки]], [[грозје]] и други земјоделско-сточарски производи, и тоа претежно во [[Солун]].

[[Податотека:Valandovo.2.jpg|алт=Центарот во Валандово|лево|мини|Центарот во Валандово]]

Во [[19 век]] Валандово било многу важно транзитно-сообраќајно место. Во патните правци север-југ секојдневно се движеле трговци и кираџии, со карвани и запрежни коли, натоварени со трговска стока. Ова многу придонело во Валандово да живне стопанската активност, да се развијат трговијата и [[занаетчиство]]то.

Тогашното село било срамнето со земја при [[Валандовски земјотрес (1931)|Валандовскиот земјотрес]] во 1931 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.porta3.mk/razurnuvachkiot-zemjotres-vo-valandovo-od-1931-godina/|title=Разурнувачкиот земјотрес во Валандово од 1931 година|last=Порта3|date=2017-12-21|work=Порта3 - градежништво, архитектура и екологија|accessdate=2021-10-08}}</ref>

== Население ==

Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика|Македонија, Етнографија и статистика]]“) од 1900 година, Валандово било дел од Дојранската каза и имало 1.195 жители, од кои 820 [[Македонци]], 285 [[Турци]] и 90 [[Роми]].<ref>[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_09.htm Кънчов, Васил. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр. 162.]</ref>

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] од 1931 година, гратчето имало 1.350 [[Македонци]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/200K_Volkstumskarte_Jugoslawien/VKJug_Bl_40_40-41_VODENA_(EDESSA)_1941.jpg|title=200K Volkstumskarte Jugoslawien}}</ref>

Според пописот на населението од [[2002]] година, во градот имало 4.402 жители и спаѓал во групата на мали градови.<ref>{{СоцГеоМак|глава=II|страница=91}}</ref>

Етнички гледано, населението е составено од:<ref name="попис">{{Наведена мрежна страница|url= http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на Македонија|date=2002|publisher=Завод за статистика на Македонија|accessdate=3 март 2016}}</ref>

{{bar box
|title=Етнички групи<ref name="попис"/>
|float=right
|barwidth=200px
|bars=
{{Столбен постоток|[[Македонци]]|red|97.2}}
{{Столбен постоток|[[Македонски Срби|Срби]]|blue|1.3}}
{{Столбен постоток|[[Македонски Турци|Турци]]|orange|0.6}}
{{Столбен постоток|други|grey|0.5}}
{{Столбен постоток|[[Македонски Роми|Роми]]|cyan|0.3}}
{{Столбен постоток|[[Македонски Власи|Власи]]|yellow|0.02}}
{{Столбен постоток|[[Македонски Бошњаци|Бошњаци]]|cyan|0.02}}
}}

{| border=1 cellspacing=0 cellpadding=2
| '''Националност'''
| '''Вкупно'''
|-
| [[Македонци]]
| 4.279
|-
| [[Турци]]
| 26
|-
| [[Роми]]
| 13
|-
| [[Албанци]]
| 0
|-
| [[Власи]]
| 1
|-
| [[Срби]]
| 58
|-
| [[Бошњаци]]
| 1
|-
| Други
| 24
|-
|}
;Јазик

Во градот се зборуваат следниве јазици<ref name="попис"/>:

{{bar box
|float=right
|title=Јазици<ref name="попис"/>
|barwidth=200px
|bars=
{{Столбен постоток|[[македонски јазик|македонски]]|red|97.8}}
{{Столбен постоток|[[српски јазик|српски]]|blue|1.2}}
{{Столбен постоток|[[турски јазик|турски]]|orange|0.4}}
{{Столбен постоток|други|grey|0.4}}
{{Столбен постоток|[[ромски јазик|ромски]]|cyan|0.3}}
{{Столбен постоток|[[влашки јазик|влашки]]|yellow|0.02}}
}}

{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!width="100px"|Јазик!!width="100px"| Вкупно!!width="100px" |Удел (%)
|-
| '''[[македонски јазик|македонски]]'''
| '''4.303'''
|  97,8
|-
| [[турски јазик|турски]]
| 17
| 0,4
|-
| [[ромски јазик|ромски]]
| 12
| 0,3
|-
| [[влашки јазик|влашки]] 
| 1
| 0,02
|-
| [[српски јазик|српски]]
| 53
| 1,2
|-
|други
|16
|0,4
|}

;Вероисповед

Во Валандово се застапени следните религиски групи<ref name="попис"/>:

{{bar box
|float=right
|title=Религија<ref name="попис"/>
|barwidth=200px
|bars=
{{Столбен постоток|[[православие]]|red|92.3}}
{{Столбен постоток|други|grey|6.7}}
{{Столбен постоток|[[ислам]]|green|0.7}}
{{Столбен постоток|[[Апостолски егзархат во Македонија|католицизам]]|orange|0.2}}
}}

{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!width="100px"|Вероисповед!! width="100px" | Вкупно!! width="100px" |Удел (%)
|-
| '''[[МПЦ|православни]]'''
| '''4.064'''
|  92,3
|-
| [[ИВЗ|муслимани]]
| 33
| 0,7
|-
| [[Апостолски егзархат во Македонија|католици]]
| 9
| 0,2
|-
|други
|296
|6,7
|}

Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во градот Валандово:

{{Население низ историјата
| cols = 2
| graph-pos = bottom
| 1948|1.992
| 1953|2.178
| 1961|2.201
| 1971|2.779
| 1981|3.798
| 1991|4.442
| 1994|4.357
| 2002|4.402
| 2021|3.671
}}

{| class="wikitable"
|-
! Години
! Македонци
! Албанци
! Турци
! Роми
! Власи
! Срби
! Бошњаци
! {{крат|Ост.|Останати}}
! {{крат|б.п.|Лица без податоци}}
! Вкупно
|- style="text-align:center;"
| 1948
| —
| —
| —
| —
| —
| —
| —
| —
| —
| '''1.992'''
|- style="text-align:center;"
| 1953
| 2.087
| 1
| 20
| 26
| 3
| 22
| —
| 19
| —
| '''2.178'''
|- style="text-align:center;"
| 1961
| 2.097
| 1
| 20
| —
| —
| 50
| —
| 33
| —
| '''2.201'''
|- style="text-align:center;"
| 1971
| 2.659
| 7
| 9
| 0
| —
| 74
| —
| 30
| —
| '''2.779'''
|- style="text-align:center;"
| 1981
| 3.611
| 28
| 13
| 9
| 0
| 87
| —
| 50
| —
| '''3.798'''
|- style="text-align:center;"
| 1991
| 4.257
| 0
| 22
| 15
| 0
| 83
| —
| 65
| —
| '''4.442'''
|- style="text-align:center;"
| 1994
| 4.234
| 1
| 24
| 18
| 0
| 62
| —
| 18
| —
| '''4.357'''
|- style="text-align:center;"
| 2002
| 4.279
| 0
| 26
| 13
| 1
| 58
| 1
| 24
| —
| '''4.402'''
|- style="text-align:center;"
| 2021
| 3.393
| 1
| 47
| 16
| 0
| 47
| 1
| 36
| 130
| '''3.671'''
|}

<small>* Извор: [[Државен завод за статистика на Република Македонија]] (1948-2002), според податоци од официјалните пописи во соодветните години</small>

== Стопанство ==
[[Податотека:Oranzerii Anska reka.jpg|мини|лево|Оранжерии во Валандово]]
Главна стопанска гранка на населението е земјоделството особено одгледување на [[Жито|житни култури]], [[винова лоза]], [[бостан]], градинарски култури (пиперки, домати), [[тутун]] и др. Во градот постојат и два индустриски капацитети од прехранбената (фабриката за кондиторски производи „9 Ноември“) и текстилната индустрија, а работат и повеќе доста успешни приватни фирми од областа на винарството, цигарите и тутунопроизводството, кои имаат поволни услови за развој поради близината на Валандово до грчката граница.

== Култура ==

=== Фолк Фест Валандово ===

[[Фестивал Фолк Фест|Фестивалот Фолк Фест]] Валандово за првпат бил одржан во [[1985]] година. Денеска, овој фестивал е еден од најпознатите фестивали на [[Балкан]]от, на кој учествуваат фолк-пејачи од Македонија и Балканот.

== Опшествени институции ==
[[Податотека:Sv. Dimitrij Valandovski.jpg|мини|200п|десно|Црквата „Св. Димитриј“]]
[[Податотека:Sv. Gjorgji-Valandovo.jpg|мини|200п|десно|Внатрешноста на црквата „Св. Ѓорѓи“]]
;Археолошки наоѓалишта<ref>[[Димче Коцо|Коцо, Димче]] (1996). ''Археолошка карта на Република Македонија''. Скопје: МАНУ. ISBN 9789989101069</ref>
*[[Зелениште (Валандово)|Зелениште]] - некропола од раноантичко време;
*[[Стакина Чешма (Валандово)|Стакина Чешма]] - населба од рисмко време;
*[[Исар Кале (Валандово)|Исар Кале]] - градиште од доцноантичко време и среден век;
*[[Манастириште (Валандово)|Манастириште]] - некропола од доцноантичко време;

;Цркви
* [[Црква „Св. Димитриј“ - Валандово|Црква „Св. Димитриј“]] - гробјанска црква;
* [[Црква „Рождество на Пресвета Богородица“ - Валандово|Црква „Рождество на Пресвета Богородица“]] - главната градска црква во изградба. Камен темелник осветен на 15 мај 2015 година;<ref>[http://www.povardarska-eparhija.org.mk/pe//index.php?option=com_content&task=view&id=1767&Itemid=32 ''Освет на камен темелник за нова црква, Валандово'']</ref>
* [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Валандово|Црква „Св. Ѓорѓи“]] - манастирска  црква;

;Образование
* [[СУ „Гоце Делчев“ - Валандово|СУ „Гоце Делчев“]]
* [[ОУ „Јосип Броз Тито“ - Валандово|ОУ „Јосип Броз Тито“]]

== Спорт ==

== Родени во Валандово ==

* 
*[[Јанко Узунов|Јанко Узунов - Узун]] ([[15 февруари]] [[1951]] - [[Берово]], [[24 август]] [[2014]]) — македонски фолк и поп пејач.
*[[Ѓорге Иванов]] ([[2 мај]] [[1960]]) - Претседател на Република Македонија.
* [[Нано Ружин]] ([[Скопје]], [[31 јули]] [[1952]]) - кандидат за Претседател на РМ, поранешен амбасадор на РМ во НАТО, поранешен пратеник во Собранието на РМ.
* [[Петар Гошев]] ([[5 септември]] [[1948]], [[Пирава]], [[Валандовско]]) - поранешен гувернер на Народната банка на Република Македонија, поранешен пратеник во Собранието на РМ.
*[[Душко Гошевски]] ([[11 септември]] [[1983]]) - писател од Валандово, претставник на новата генерација блог-писатели.
*[[Костадин Танчев]] - графичар и ликовен уметник, поранешен претседател на [[Друштво на ликовните уметници на Македонија|Друштвото на ликовни уметници на Македонија]].

== Збратимени градови ==
* {{знамеикона|Turkey}} [[Сиврихисар]], [[Турција]]<ref>{{Наведена мрежна страница| url = http://jugoinfo.mk/index.php?id=63| title = Валандово се збратими со Сиврихисар, Р. Турција| publisher = www.jugoinfo.mk}}</ref>

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
{{рв|Valandovo}}
* [http://www.valandovo.gov.mk/ Официјално мрежно место на општината Валандово]

{{Градови во Македонија}}
{{Општина Валандово}}

{{GeoCompass
|hub  = Валандово
|type = ex
|С   = [[Раборци]]
|СЗ   = [[Удово]]
|СИ   = [[Банско]]
|З   = [[Миравци]] и [[Марвинци]]
|И   = 
|Ј   = [[Богданци]]
|ЈЗ   = 
|ЈИ   = 
}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Валандово| ]]
[[Категорија:Градови во Македонија]]
[[Категорија:Општина Валандово]]