Saltar para o conteúdo

Defréncias antre las eidiçones de "Literatura"

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Conteúdo apagado Conteúdo adicionado
Cecílio (cumbersa | cuntrebuiçones)
Sem resumo de edição
Lhinha 1: Lhinha 1:
[[Image:Fragonard, The Reader.jpg|right|thumb|200px|''la lectrice'' ("La leitora"), [[Pintura a ólio|ólio]] de [[Jean-Honoré Fragonard ]], 1770–1772.]]
[[Fexeiro:Fragonard, The Reader.jpg|right|thumb|200px|''la lectrice'' ("La leitora"), [[Pintura a ólio|ólio]] de [[Jean-Honoré Fragonard ]], 1770–1772.]]


'''Lhiteratura''' (na bariadade [[Sendines|sendinesa]] de l mirandés ''Literatura'') es defenida cumo la [[arte ]] de cumponer ó studar scritos artísticos; l'eisercício de l'eiloquença i de la [[poesie ]]; l [[cunjunto ]] de produçones literárias dun [[paíç ]] ó dua época; la carreira de las [[letras ]].
'''Lhiteratura''' (na bariadade [[Sendinés|sendinesa]] de l mirandés ''Literatura'') ye defenida cumo la [[arte ]] de cumponer ó studar scritos artísticos; l'eisercício de l'eiloquença i de la [[poesie ]]; l [[cunjunto ]] de porduçones literárias dun [[paíç ]] ó dua época; la carreira de las [[letras ]].


La palabra literatura ben de l [[Lhéngua lhatina|lhatin]] ''litterae'' que quier dezir "lhetras", i possiblemente ye ua traduçon de l griego ''grammatike''. An latin, literatura senifica ua anstruçon ó un cunjunto de saberes ou alblidades de screbir i ler bien, i ten a ber culas artes de la gramática, de la reitólica i de la poética. La eideia ten tamien a ber, an special, cula arte ó oufício de screbir de modo artística. L termo Literatura tamien ye ousado cumo refréncia a un cuorpo ó a un cunjunto scolhido de testos cumo, por eisemplo, la lhiteratura médica, la lhiteratura anglesa, la lhiteratura pertuesa, etc.
La palabra literatura ben de l [[Lhéngua lhatina|lhatin]] ''litterae'' que quier dezir "lhetras", i possiblemente ye ua traduçon de l griego ''grammatike''. An latin, literatura senifica ua anstruçon ó un cunjunto de saberes ou alblidades de screbir i ler bien, i ten a ber culas artes de la gramática, de la reitólica i de la poética. La eideia ten tamien a ber, an special, cula arte ó oufício de screbir de modo artística. L termo Literatura tamien ye ousado cumo refréncia a un cuorpo ó a un cunjunto scolhido de testos cumo, por eisemplo, la literatura médica, la literatura anglesa, la literatura pertuesa, etc.


== Çcuçon ==
== Çcuçon ==
[[Image:Old book bindings.jpg|thumb|300px|Muostra de alguns [[libro ]]s ralos de la [[biblioteca ]] de l ''Merton College'', ne l [[Reino Ounido ]]]]
[[Fexeiro:Old book bindings.jpg|thumb|300px|Muostra de alguns [[libro ]]s ralos de la [[biblioteca ]] de l ''Merton College'', ne l [[Reino Ounido ]]]]


Mais perdutibo do l que querer defenir '''lhiteratura''' talbeç seia achar un camino para decidir l que faç un ''[[testo]]'', an giral, un testo lhiterário. La [[defeniçon]] de lhiteratura stá quemumente associada a la [[eideia]] de [[stética]], ó melhor, de l aparecimiento de algun [[porcesso ]] [[stético ]]. Un [[testo ]] ye literário, antoce, quando cunsigue dar un [[eifeito]] stético i quando trai ua sensaçon de [[prazer]] i [[eimoçon]] ne l [[recetor]]. La própia natureza de l carátele stético, liba-mos a la deficuldade dar algue [[defeniçon]] berdadeiramente stable pa l [[testo]] literário. Para simpleficar, puode-se eisemplificar cun ua [[acumparaçon]] por [[ouposiçon]]. Bamos a poner l testo [[científico]] contra l [[testo]] artístico: l testo [[científico]] amprega las [[palabras]] sin ''preacupaçon cula [[beleza ]]'', l [[eifeito]] eimocional. Ne l testo artístico,al alrobés, essa será la preacupaçon mais grande de l [[artista]]. Claro que tamien l [[scritor]] quier ansinar, i passá-le al [[leitor]] ua cierta [[eideia]]; mas, al alrobés de l testo [[científico]], l [[testo]] literário ajunta esse ansino a la necidade stética que to la obra d'arte busca. L testo [[científico]] amprega las palabras ne l sou sentido dicionarizado, denotatibamente, anquanto l [[testo ]] artístico busca ampregar las [[palabras]] cun libardade, buscando antes l sou sentido [[cunotatibo]], figurado. L [[testo]] literário ye, portanto, aquel que quier eimocionar i que, para esso, amprega la léngua cun libardade i [[beleza]], ousando, muita beç, l sentido metafórico de las [[palabras]].
Mais perdutibo do l que querer defenir '''lhiteratura''' talbeç seia achar un camino para decidir l que faç un ''[[testo]]'', an giral, un testo lhiterário. La [[defeniçon]] de lhiteratura stá quemumente associada a la [[eideia]] de [[stética]], ó melhor, de l aparecimiento de algun [[porcesso ]] [[stético ]]. Un [[testo ]] ye literário, antoce, quando cunsigue dar un [[eifeito]] stético i quando trai ua sensaçon de [[prazer]] i [[eimoçon]] ne l [[recetor]]. La própia natureza de l carátele stético, liba-mos a la deficuldade dar algue [[defeniçon]] berdadeiramente stable pa l [[testo]] literário. Para simpleficar, puode-se eisemplificar cun ua [[acumparaçon]] por [[ouposiçon]]. Bamos a poner l testo [[científico]] contra l [[testo]] artístico: l testo [[científico]] amprega las [[palabras]] sin ''preacupaçon cula [[beleza ]]'', l [[eifeito]] eimocional. Ne l testo artístico,al alrobés, essa será la preacupaçon mais grande de l [[artista]]. Claro que tamien l [[scritor]] quier ansinar, i passá-le al [[leitor]] ua cierta [[eideia]]; mas, al alrobés de l testo [[científico]], l [[testo]] literário ajunta esse ansino a la necidade stética que to la obra d'arte busca. L testo [[científico]] amprega las palabras ne l sou sentido dicionarizado, denotatibamente, anquanto l [[testo ]] artístico busca ampregar las [[palabras]] cun libardade, buscando antes l sou sentido [[cunotatibo]], figurado. L [[testo]] literário ye, antoce, aquel que quier eimocionar i que, para esso, amprega la léngua cun libardade i [[beleza]], ousando, muita beç, l sentido metafórico de las [[palabras]].


L antendimiento de l [[fenómeno ]] literário ten sido assinalado por alguns [[sentidos]], uns marcados de forma mais fuorte na [[stória ]] de la [[cultura oucidental ]], outros mei sumidos antre ls defrentes usos que la palabra ten an cada sistema literário.
L antendimiento de l [[fenómeno ]] literário ten sido assinalado por alguns [[sentidos]], uns marcados de forma mais fuorte na [[stória ]] de la [[cultura oucidental ]], outros mei sumidos antre ls defrentes usos que la palabra ten an cada sistema literário.
Lhinha 25: Lhinha 25:
"La '''Literatura''' ye la spresson de la [[sociadade ]], cumo la [[palabra ]] ye la spresson de l home." ([[Louis de Bonald ]]), pensador i [[crítico ]] de l [[Romantismo ]] [[francés ]], ampeço de l [[seclo XIX ]]);
"La '''Literatura''' ye la spresson de la [[sociadade ]], cumo la [[palabra ]] ye la spresson de l home." ([[Louis de Bonald ]]), pensador i [[crítico ]] de l [[Romantismo ]] [[francés ]], ampeço de l [[seclo XIX ]]);


La '''Literatura''' oubedece a leis anflexibles: la de la [[ardança ]], la de l meio, la de l momento." ([[Hipolite Taine ]], pensador determinista, metade de l [[seclo XIX ]] );
La '''Literatura''' oubedece a leis anflexibles: la de la [[ardança ]], la de l meio, la de l momento." ([[Hipolite Taine ]], pensador detreminista, metade de l [[seclo XIX ]] );


"La '''Literatura''' ye [[arte ]] i solo puode ser ancarada cumo [[arte ]]." ([[Doutrina ]] de la [[arte pula arte ]], fins de l [[seclo XIX ]] );
"La '''Literatura''' ye [[arte ]] i solo puode ser ancarada cumo [[arte ]]." ([[Doutrina ]] de la [[arte pula arte ]], fins de l [[seclo XIX ]] );
Lhinha 31: Lhinha 31:
"L [[poeta ]] sinte las [[palabra ]]s ó [[frase ]]s cumo cousas i nun cumo [[seinha|seinhas]], i la sue [[obra ]] cumo un fin i nun cumo un meio; cumo ua [[arma ]] de [[cumbate ]]." ([[Jean-Paul Sartre ]], [[filósofo ]] [[francés ]], [[seclo XX ]];
"L [[poeta ]] sinte las [[palabra ]]s ó [[frase ]]s cumo cousas i nun cumo [[seinha|seinhas]], i la sue [[obra ]] cumo un fin i nun cumo un meio; cumo ua [[arma ]] de [[cumbate ]]." ([[Jean-Paul Sartre ]], [[filósofo ]] [[francés ]], [[seclo XX ]];


"Ye cun buonos [[sentimento ]]s que se faç '''Literatura''' ruin." ([[André Gide ]], [[scritor ]] [[francés ]], [[seclo XX ]];
"Ye cun buonos [[sentimiento ]]s que se faç '''Literatura''' ruin." ([[André Gide ]], [[scritor ]] [[francés ]], [[seclo XX ]];


"La çtinçon antre '''Literatura''' i las outras [[arte ]]s bai-se a dar ne ls sous eilemientos antrínsecos, la matéria i la forma de l [[berbo ]]." ([[Alceu Amoroso Lima|LIMA, Alceu Amoroso]]. La stética literária i l crítico. 2. ed. [[Riu de Janeiro ]], AGIR, [[1954 ]]. p 54-5.)
"La çtinçon antre '''Literatura''' i las outras [[arte ]]s bai-se a dar ne ls sous eilemientos antrínsecos, la matéria i la forma de l [[berbo ]]." ([[Alceu Amoroso Lima|LIMA, Alceu Amoroso]]. La stética literária i l crítico. 2. ed. [[Riu de Janeiro ]], AGIR, [[1954 ]]. p 54-5.)


"La '''Literatura''', cumo toda la [[arte ]], ye ua trasfiguraçon de l rial, ye la rialidade recriada pul [[sprito ]] de l [[artista ]] i retransmitida pula [[léngua ]] pa las formas, que son ls géneros, i cun que eilha agarra cuorpo i nuoba [[rialidade ]]. Passa, ende, a bibir outra [[bida ]], outónoma, andependiente de l [[outor ]] i de la spriéncia de rialidade de adonde bieno." ([[Afránio Coutinho| COUTINHL, Afránio]]. Notas de teorie literária. 2. ed. [[Riu de Janeiro ]], Cibilizaçon Brasileira, [[1978 ]]. p. 9-10)
"La '''Literatura''', cumo toda la [[arte ]], ye ua trasfiguraçon de l rial, ye la rialidade recriada pul [[sprito ]] de l [[artista ]] i retrasmitida pula [[léngua ]] pa las formas, que son ls géneros, i cun que eilha agarra cuorpo i nuoba [[rialidade ]]. Passa, ende, a bibir outra [[bida ]], outónoma, andependiente de l [[outor ]] i de la spriéncia de rialidade de adonde bieno." ([[Afránio Coutinho| COUTINHL, Afránio]]. Notas de teorie literária. 2. ed. [[Riu de Janeiro ]], Ceblizaçon Brasileira, [[1978 ]]. p. 9-10)


==Formas literárias==
==Formas literárias==
Lhinha 62: Lhinha 62:


== Géneros Literários ==
== Géneros Literários ==
La lenguaige ye l beíclo ousado para se screbir ua obra literária. Screbir obras literárias ye trabalhar cula lenguaige. Ls [[Géneros Literários ]] son las bárias formas de trabalhar la lenguaige, de registrar la stória, i fazer cun que essa lenguaige seia un anstrumento de ligaçon antre ls defrentes cuntestos literários que hai sparbados pul mundo.
La lenguaige ye l beíclo ousado para se screbir ua obra literária. Screbir obras literárias ye trabalhar cula lenguaige. Ls [[Géneros Literários ]] son las bárias formas de trabalhar la lenguaige, de registrar la stória, i fazer cun que essa lenguaige seia un anstrumiento de ligaçon antre ls defrentes cuntestos literários que hai sparbados pul mundo.


=={{Ber tamien}}==
=={{Ber tamien}}==
Lhinha 91: Lhinha 91:
{{Artes-rodapie}}
{{Artes-rodapie}}


[[Category:Lhiteratura]]
[[Catadorie:Lhiteratura]]
[[Category:Cultura]]
[[Catadorie:Cultura]]


[[af:Letterkunde]]
[[af:Letterkunde]]

Eidiçon cumo la de 16h11min de 22 de nobembre de 2009

la lectrice ("La leitora"), ólio de Jean-Honoré Fragonard , 1770–1772.

Lhiteratura (na bariadade sendinesa de l mirandés Literatura) ye defenida cumo la arte de cumponer ó studar scritos artísticos; l'eisercício de l'eiloquença i de la poesie ; l cunjunto de porduçones literárias dun paíç ó dua época; la carreira de las letras .

La palabra literatura ben de l lhatin litterae que quier dezir "lhetras", i possiblemente ye ua traduçon de l griego grammatike. An latin, literatura senifica ua anstruçon ó un cunjunto de saberes ou alblidades de screbir i ler bien, i ten a ber culas artes de la gramática, de la reitólica i de la poética. La eideia ten tamien a ber, an special, cula arte ó oufício de screbir de modo artística. L termo Literatura tamien ye ousado cumo refréncia a un cuorpo ó a un cunjunto scolhido de testos cumo, por eisemplo, la literatura médica, la literatura anglesa, la literatura pertuesa, etc.

Çcuçon

Muostra de alguns libro s ralos de la biblioteca de l Merton College, ne l Reino Ounido

Mais perdutibo do l que querer defenir lhiteratura talbeç seia achar un camino para decidir l que faç un testo, an giral, un testo lhiterário. La defeniçon de lhiteratura stá quemumente associada a la eideia de stética, ó melhor, de l aparecimiento de algun porcesso stético . Un testo ye literário, antoce, quando cunsigue dar un eifeito stético i quando trai ua sensaçon de prazer i eimoçon ne l recetor. La própia natureza de l carátele stético, liba-mos a la deficuldade dar algue defeniçon berdadeiramente stable pa l testo literário. Para simpleficar, puode-se eisemplificar cun ua acumparaçon por ouposiçon. Bamos a poner l testo científico contra l testo artístico: l testo científico amprega las palabras sin preacupaçon cula beleza , l eifeito eimocional. Ne l testo artístico,al alrobés, essa será la preacupaçon mais grande de l artista. Claro que tamien l scritor quier ansinar, i passá-le al leitor ua cierta eideia; mas, al alrobés de l testo científico, l testo literário ajunta esse ansino a la necidade stética que to la obra d'arte busca. L testo científico amprega las palabras ne l sou sentido dicionarizado, denotatibamente, anquanto l testo artístico busca ampregar las palabras cun libardade, buscando antes l sou sentido cunotatibo, figurado. L testo literário ye, antoce, aquel que quier eimocionar i que, para esso, amprega la léngua cun libardade i beleza, ousando, muita beç, l sentido metafórico de las palabras.

L antendimiento de l fenómeno literário ten sido assinalado por alguns sentidos, uns marcados de forma mais fuorte na stória de la cultura oucidental , outros mei sumidos antre ls defrentes usos que la palabra ten an cada sistema literário.

Assi, tenemos ua eideia "clássica", aparecida ne l Eiluminismo (que podemos chamar cumo "definiçon moderna clássica", que ourganiza i stablece las bases de debison an épocas ousadas na ourganizaçon de l cánone oucidental); ua defeniçon "romántica" (adonde la perséncia dua antençon stética de l própio outor ye eissencial para essa caratelizaçon); i, al fin, ua "eideia crítica" (adonde las defeniçones stables se puoden cunfruntar, i zdende se búscan modelos teóricos capazes de eidenteficar l fenómeno literário i, solo nesse mobimiento, "defeni-lo"). Deixar al leitor andebidual la defeniçon trai ua buona dosa de subjetibismo, (postura que ten a ber cula eideia romántica de "Literatura"); a menos que se querga ir até al solipsismo, ancuntrará-se algue necidade dun diálogo subre esta question. Esto puode lebar al stremo cuntrairo, de cunsidrar cumo literatura solo aqueilho que assi ye antendido por to la sociadade ó por parte deilha, cumo stando outorizada para dar ua defeniçon. Esta posiçon nun solo sefocarie la renobaçon na arte literária, cumo tamien lemitarie demais l corpus yá recoincido.

De qualquiera maneira, destas trés fuontes (la "clássica", la "romántica" i la "crítica") sálen cunceitos de literatura, an que la dibersidade nun ampide de cuntinar las classeficaçones de género i sposiçon de outores i obras.

Eitimologie

L termo ben de l latin litteratura, "arte de screbir, literatura", de la palabra latina littera, "letra".

Alguns Cunceitos

"Arte Literária ye mimese (eimitaçon); ye l'arte qu'eimita pula palabra" (Aristóteles , Grécia Clássica);

"La Literatura ye la spresson de la sociadade , cumo la palabra ye la spresson de l home." (Louis de Bonald ), pensador i crítico de l Romantismo francés , ampeço de l seclo XIX );

La Literatura oubedece a leis anflexibles: la de la ardança , la de l meio, la de l momento." (Hipolite Taine , pensador detreminista, metade de l seclo XIX );

"La Literatura ye arte i solo puode ser ancarada cumo arte ." (Doutrina de la arte pula arte , fins de l seclo XIX );

"L poeta sinte las palabra s ó frase s cumo cousas i nun cumo seinhas, i la sue obra cumo un fin i nun cumo un meio; cumo ua arma de cumbate ." (Jean-Paul Sartre , filósofo francés , seclo XX ;

"Ye cun buonos sentimiento s que se faç Literatura ruin." (André Gide , scritor francés , seclo XX ;

"La çtinçon antre Literatura i las outras arte s bai-se a dar ne ls sous eilemientos antrínsecos, la matéria i la forma de l berbo ." (LIMA, Alceu Amoroso. La stética literária i l crítico. 2. ed. Riu de Janeiro , AGIR, 1954 . p 54-5.)

"La Literatura, cumo toda la arte , ye ua trasfiguraçon de l rial, ye la rialidade recriada pul sprito de l artista i retrasmitida pula léngua pa las formas, que son ls géneros, i cun que eilha agarra cuorpo i nuoba rialidade . Passa, ende, a bibir outra bida , outónoma, andependiente de l outor i de la spriéncia de rialidade de adonde bieno." ( COUTINHL, Afránio. Notas de teorie literária. 2. ed. Riu de Janeiro , Ceblizaçon Brasileira, 1978 . p. 9-10)

Formas literárias

Poesie

Ber artigo percipal: Poesie

Probablemente la mais antiga de las formas literárias, la poesie cunsiste ne l amanho harmonioso de las palabras. Giralmente, un poema ourganiza-se an berso s, caratelizados pula scuolha rigorosa de las palabras an funcion de sous balores semánticos (denotatibos i, specialmente, cunotatibos ) i sonoros . Ye possible que apareça de la rima , i la custrucion an ciertas formas cumo l soneto i l haikai . Cunsante caratelísticas formales i temáticas, classefícan-se dibersos géneros poéticos adotados puls poetas:

Pieças de Triato

L triato , forma literária clássica, cumpuosta subretodo de falas dua ó mais figuras, andebiduales (ator es i atrizes) ó coletibos (coro s), çtina-se antes de todo a ser ancenada i nun solo lida. Até hai mui pouco tiempo, nun se screbie a nun ser an berso. Na tradiçon oucidental, las ouriges de l triato bénen de ls griegos, que zambolbírun ls purmeiros géneros: la treijédia i la quemédia .

Dórun-se mudanças: nuobos géneros, cumo la ópera , que cumbinou esta forma cun (pul menos) la música ; einobaçones testuales, cumo las pieças an prosa; i nuobas finalidades, cumo ls guiones pa l cinema .

L mais de las pieças de triato assenta na dramatizaçon, ó seia, na repersentaçon de narratiba s de ficçon por ator es ancarnando figuras.

Eilhas puoden ser:

Ficçon an Prosa

La literatura de ficçon an prosa , de que la defeniçon mais cruda ye l testo "corrido", sin ambersar, bien cumo sues formas, apareciu hai pouco tiempo. Puode-se cunsidrar que l romance , por eisemplo, aparece ne l'ampeço de l seclo XVII cun Don Quixote de La Mancha , de Miguel de Cervantes Saavedra.

Subdebisones, eiqui, dan-se an giral pula grandura i, dua cierta forma, pula cumplexidade de l testo. Antre la cuonta , "cúrtia", i l remance , "largo", queda a las bezes l remanse.

Géneros Literários

La lenguaige ye l beíclo ousado para se screbir ua obra literária. Screbir obras literárias ye trabalhar cula lenguaige. Ls Géneros Literários son las bárias formas de trabalhar la lenguaige, de registrar la stória, i fazer cun que essa lenguaige seia un anstrumiento de ligaçon antre ls defrentes cuntestos literários que hai sparbados pul mundo.

Ber tamien

Lhigaçones Sternas

Modelo:Artes-rodapie