Oude linde van Achterberg
De oude linde van Achterberg (ook wel: de 1000-jarige linde van Achterberg, of van Levendaal[1]) is een monumentale Hollandse linde (Tilia ×europaea), waarvan de leeftijd wordt geschat op 350 tot 700 jaar. Hij bevindt zich bij een boerderij, die gebouwd is op de plaats waar zich tot ongeveer 1820 het kasteel Levendaal bevond. De oude linde was de eerste boom in Nederland waarop boomchirurgie werd toegepast.
De — volgens een deskundige — "fantastische boom" heeft een grillige holle stam met enkele adventiefwortels. Hij werd anno 1989 beschouwd als de nr. 4 in de "Nederlandse linde-top-tien".[2]
Tijdens de herfstorm Ciarán van 2023 raakte de linde ernstig beschadigd.
Levendaal
De boerderij en de boom liggen in de buurtschap Laareind, vlakbij het dorp Achterberg (gemeente Rhenen), in de uiterste zuidoosthoek van de provincie Utrecht. De buurtschap ligt op de flank van de Utrechtse heuvelrug, tegen de Laarsenberg aan, en dicht bij de uiterste punt van de heuvelrug, de Grebbeberg. Naar het noorden en oosten strekt zich de Gelderse Vallei uit. De grens met Gelderland wordt gevormd door de Bisschop Davidsgrift, die onderaan de Grebbeberg bij een sluis begint en door de Gelderse Vallei loopt, langs Veenendaal naar Amersfoort en verder. Het gebied was sinds de middeleeuwen van groot strategisch belang voor de kerkelijke en wereldlijke heerser van Utrecht, de bisschop. Er bevonden zich in het gebied dicht bij elkaar verschillende versterkte huizen en kastelen: allereerst de ridderhofstede Ter Horst, sinds de twaalfde eeuw; in de veertiende eeuw werd Levendaal een bisschoppelijk leen; in de vijftiende eeuw beleende de bisschop Heimerstein.
Op een oude afbeelding van Levendaal van de hand van Jan de Beijer die dateert van rond 1750,[3] is een boom te zien, die heel goed de Hollandse linde zou kunnen zijn.[4]
De boom groeide op de voorburcht van het kasteel. Mogelijk werd onder de linde rechtgesproken. Rond 1820 werd het kasteel gesloopt. Op de plaats van het kasteel werd een boerderij gebouwd.[5] In 1922 werd vermeld in de koopakte van de boerderij ‘dat de koper(s) en diens rechtsopvolger(s) deze linde moet(en) laten staan en het leven en de groei van deze boom niet mag (mogen) verkorten of vernietigen.’[6] De geldboete die stond op het overtreden van deze bepaling was ƒ 3000,-.[1]
De boerderij staat aan de Levendaalselaan 6.
Leeftijd
Het bepalen van de leeftijd van oude linden is een lastige zaak, omdat ze meestal hol zijn, en de oudste jaarringen dus ontbreken. Dat is ook bij de oude linde van Levendaal het geval. Aanvankelijk werd de boom wel aangeduid als "duizendjarige linde".[7] J'ørn Copijn schatte de leeftijd van de boom op één plaats in zijn boek uit 1977 op 700 jaar[8] en op een andere plaats op ongeveer 600 jaar.[9] In een ander verband werd de leeftijd van de boom door Copijn op 500 jaar geschat.[10] Gerrit de Graaff schrijft dat de boom in de volksmond "de duizendjarige linde van Achterberg" wordt genoemd, maar in werkelijkheid ongeveer 350 jaar oud is. "Toch zijn er deskundigen die hem veel ouder schatten."[1]
Bert Maes, expert op het gebied van linden, achtte het in 2010 waarschijnlijker dat de boom niet ouder was dan 350 jaar.[7] Hij rekende de boom tot de "landelijke top tien van de monumentale linden." Als aanwijzing voor de hoge leeftijd gold allereerst de "enorme stamomtrek van zes meter." Daarnaast verwees hij naar de prent van De Beijer, waarop mogelijk dezelfde linde is afgebeeld.
Boomchirurgie
De oude linde van Achterberg dankt zijn bestaan sinds 1966 aan de zorgen van J'ørn en Allrik Copijn en hun opvolgers.[11]
In 1966 werd de oude linde ernstig gehavend in een zware storm. Hij leek ten dode opgeschreven, maar werd door de – toen nog jonge – broeders Copijn behandeld. Daardoor hoefde hij niet te worden gekapt.[12] De boom werd volgens de toen geldende opvattingen behandeld: takken werden ingekort, de stam werd schoongemaakt en in de stam werden staalkabels en ijzeren staven aangebracht, ter voorkoming van uitscheuren. Het project kostte indertijd ƒ 3500, betaald door Staatsbosbeheer, die ook de grond pachtte waarop de boom stond en daarmee het kleinste natuurreservaat van Nederland creëerde.[7] In 1986 werd het pachtcontract overgenomen door de firma Copijn.[13]
De boom stond er anno 2023 nog steeds prachtig en gezond bij.[14]......
2023: stormschade
Tot de oude linde tijdens de storm Ciarán (herfst 2023) ernstig beschadigd werd. Het centrale deel van de stam, en het bijbehorende deel van de kroon braken uit. Er bleven twee stamdelen over, en daarvan groeide het bijbehorende kroondeel op enkele meters hoogte volledig horizontaal. Het risico op het volledig bezwijken van de boom werd zo groot dat een deel van de resterende kroon is gesnoeid. Daarnaast is de boom op 26 april 2024 door Copijn gestut. De vraag is hoe de boom hier de komende jaren op gaat reageren. Gaat de boom nieuwe scheuten vormen? Kan het feit dat er nu veel daglicht in het centrale deel doordringt, leiden tot nieuwe loten die op termijn een nieuwe stam gaan vormen?[15]
Externe links
- Boomnr. 1683006: De Linde van Achterberg. Landelijk register monumentale bomen van de Bomenstichting. Gearchiveerd op 17 juli 2023. Geraadpleegd op 17 juli 2023.
- Hollandse linde bij de boerderij aan de Levendaalselaan 6 in Achterberg, Utrecht, Nederland. monumentaltrees.com. Gearchiveerd op 25 juli 2023. Geraadpleegd op 25 juli 2023.
- Linde van Achterberg. Copijn. Gearchiveerd op 5 juni 2023. Geraadpleegd op 16 juli 2023.
- Tien bijzondere bomen in Utrecht. Bomenstichting. Gearchiveerd op 2 februari 2023. Geraadpleegd op 17 juli 2023.
- Linde van Achterberg. Bomenbieb. Gearchiveerd op 20 april 2021. Geraadpleegd op 17 juli 2023.
Voetnoten
- ↑ a b c De Graaff e.a. 1993, p. 71.
- ↑ Maes, Bert (1989 – 1990). De lindeboom in Nederland. Bomennieuws 1989 – 1990 (1989: 6; 1990: 1,2): 1989: 115-117, 1990: 17-19, 39-42. De "linde-top-tien": 1989 (6), p. 117; beschrijving van de linde van Achterberg: 1990 (2), p. 39 (met foto).
- ↑ Levendaal. Kastelen in Utrecht. Geraadpleegd op 2023-07-16 etc.
- ↑ Oldenburger, Carla, Kasteel Levendaal en een oude dikke linde. oldenburgers.nl (2 november 2016). Gearchiveerd op 2 juni 2023.
- ↑ De Graaff 1993, p. 71 meldt dat het koetshuis van het kasteel tot boerderij werd verbouwd; deze boerderij bezweek in 1940 onder Duits granaatvuur. Daarna werd de huidige boerderij gebouwd.
- ↑ Tien bijzondere bomen in Utrecht. Bomenstichting. Gearchiveerd op 2 februari 2023. Geraadpleegd op 17 juli 2023. Zie ook: Moens 2010, p. 183.
- ↑ a b c Moens 2010, p. 183.
- ↑ Copijn 1977, p. 62.
- ↑ Copijn 1977, p. 189.
- ↑ Linde van Achterberg. Copijn. Gearchiveerd op 5 juni 2023. Geraadpleegd op 16 juli 2023.
- ↑ Martin Brink, Met de duizendjarige linde van Achterberg begon het allemaal. De Rijnpost (30 oktober 2016). Gearchiveerd op 9 september 2024. Geraadpleegd op 10 september 2024.
- ↑ Linde van Achterberg. Copijn. Gearchiveerd op 5 juni 2023. Geraadpleegd op 16 juli 2023. Op een pagina van de Bomenstichting (Tien bijzondere bomen in Utrecht. Bomenstichting. Gearchiveerd op 2 februari 2023. Geraadpleegd op 17 juli 2023. ) wordt gezegd dat de boom in 1965 op de nominatie stond om gekapt te worden vanwege zijn slechte conditie. De Graaff 1993, p. 72 meldt dat de linde er in de jaren zestig van de twintigste eeuw slecht aan toe was en een gevaar vormde voor mens en dier. Er werd een kapvergunning verleend. Maar in december 1965 werd de linde door de gebroeders Copijn gerestaureerd.
- ↑ De Graaff 1993, p. 72.
- ↑ Zie foto's en externe links.
- ↑ Hanna Hirsch & Gerrit-Jan van Prooijen (2024). De linde van Achterberg krijgt een steuntje. Bomennieuws (zomer 2024): 10–11.
Zie ook:Henk Jansen, Duizendjarige Linde in Achterberg hevig getroffen door storm (7 november 2023). Gearchiveerd op 7 november 2023.
Bronnen
- Copijn, J'ørn ([1977]). Bomen laten leven. De Driehoek, Amsterdam. ISBN 90 60 30 200 1.
- de Graaff, Gerrit, Frank Moens, Bert Maes, Marjan ten Cate-van Elsland (1991). Monumentale bomen in Nederland. Boom / Bomenstichting, Meppel / Amsterdam. ISBN 90 5352 111 9. (tweede herziene druk 1993); hierin: p. 71–73: De duizendjarige linde van Achterberg.
- Moens, Frank (red.), Girbe Buist, Leo Goudzwaard, Bert Maes, Han van Meegeren, Frank Moens, Jeroen Philippona (2010). Bijzondere bomen in Nederland: 250 verhalen. Bomenstichting / Boom Uitgevers, Utrecht / Amsterdam. ISBN 978 90 8506 934 8. hierin: p. 183: [Bert Maes] – 'Een opmerkelijke boerderijlinde in Achterberg'
