Vedisk tid: Skilnad mellom versjonar

Sørasiatisk historie ;
Steinalder	70 000–3300 f.Kr.
• Mehrgarhkulturen	• 7000–3300 f.Kr.
Induskulturen	3300–1700 f.Kr.
Sein harappakultur	1700–1300 f.Kr.
Vedisk tid	1500–500 f.Kr.
Jernalder	1200–300 f.Kr.
• Mahadjanapada	• 700–300 f.Kr.
• Magadhariket	• 545–320 f.Kr.
• Mauryariket	• 321–184 f.Kr.
Mellomrika	230 f.Kr.–1279
• Satavahanariket	• 230 f.Kr.–199 e.Kr.
• Kusjanriket	• 60–240
• Guptariket	•280–550
• Palariket	• 750–1174
• Tsjolariket	• 848–1070
Muslimske rike	1206–1596
• Delhi-sultanatet	• 1206–1526
• Dekkan-sultanat	• 1490–1596
Hoysalariket	1040–1346
Kakatiyariket	1083–1323
Vidjayanagarariket	1336–1565
Marathariket	1674–1818
Mughalriket	1526–1707
Sikh-samveldet	1716–1849
Britisk India	1858–1947
Delinga	1947 og vidare

Gå gjennom historikken

← Eldre endring

Sletta innhald Nytt innhald

VisuellWikitekst

På line

Siste versjonen frå 1. september 2020 kl. 13:26

Vedisk tid viser til tidsrommet der ein dikta Vedaene, dei eldste heilage skriftene til indoariarane som levde i nordlege område av Sør-Asia. Denne perioden varte frå rundt 1500- til 500-talet f.Kr. Tidsrommet er viktig fordi ho etterlét seg dei eldste lesbare tekstane frå dette området, og fordi vedisk religion og samfunnsordning har hatt stor innverknad på den seinare hinduismen. Studie av vediske tekstar har òg vore viktige for utviklinga av teorien om indoeuropeiske språk.

Bakgrunn

Folkeslag kalla ariarar byrja vandra og slå seg ned i nye område i Vest-Asia frå 1000-talet f.Kr. Ei gruppe frå dagens Iran kan ha vandra inn i Sapta Sindhu, området med Dei sju elvane, der dei slo seg ned og dikta mange av dei vediske hymnene. Elva Sarasvati, som no er tørka opp, blei sett på som ei gudinne, ektemake til skaparguden Brahma og opphavet til Vedaene. Tidlegare meinte somme forskarar at ariarane hadde fortrengd den tidlegare dravidisk og/eller Induskulturen i området, men denne ariske invasjonsteorien har ein i stor grad forkasta i dag.

Tidleg vedisk tid

I den tidlege perioden var vedarane husdyrnomadar som gradvis gjekk over til å bli bufaste jordbrukarar og husdyrhaldarar. Storfe var særs viktig for dei, noko ein kan sjå gjennom ordbruk som gotra ('ku-innhegning') for å visa til ei familiegruppe, eller gavishti ('ku-leiting') for å visa til krig.

Samfunnet var organisert i klanar eller stammar (vish) som samla seg for ulike hendingar, mellom anna ofringar, yajna, leidde av ein prest. Rituala skulle sikra rikdom og gje styrke til høvdingen.

Hymnene i dei fire Vedaene dreier seg mest om gudar og ritual, men skildrar også nokre truleg historiske hendingar. Mellom anna fortel Rigveda om ein krig mellom bharataklanen og ein konføderasjon av ti andre stammar ført saman av den avsette presten klanpresten Vishvamitra. Vedatekstane skildrar også krigar mot ukjende utanforståande.

Sein vedisk tid

Frå om lag 800 f.Kr. byrja dei ulike klanane slå seg saman til større samfunn. Det mektigaste av dei var Kuru-Pancala, danna av Kuru, Puru (med tidlegare Bharata) og ein konføderasjon av mindre kjende klanar. Kjerneområdet for dei vediske folka flytta seg austover, til Doab mellom øvre Ganges og Yamuna og regionen Kurukshetra.

Områda klanane herska over blei gradvis til rike, og klanidentiteten var ved 400-talet f.Kr. i stor grad erstatta av geografisk tilhøyrsle. Det blei innført enkel skattlegging, samlingar av heile klanar avtok og herskarane fekk rådgjevarar. Kongane fekk ei viktigare rituell rolle og stod bak utførlege seremoniar som abhisjeka, tidvis følgd av det symbolsk viktige hesteofferet asvamedha.

Samfunnet blei meir lagdelt, med prestar og herskarar på toppen. Dette blei etterkvart til det indiske kastesystemet, grovinndelt i dei fire kastene brahmin, ksjatria, vaisjya og sjudra, som alle hadde ulike roller i samfunnet. Eit hymne frå Rigveda skildrar korleis desse blei danna frå hovudet, armane, låra og føtene til skaparguden.

Frå sein vedisk tid dei tre siste Vedaene (Sama, Yajur og Atharva), som hovudsakleg inneheld hymner, ritualhandbøkene brahmana, dei filosofiske og metafysiske upanisjadane og aranyakaene. Forklarande sutratekstar er også knytt til denne tida.

Vidare utvikling

Bruk av jern gjorde det mogleg å vidareutvikla jordbruket og bygga byar. På Gangessletta utvikla fleire bysentrum seg, som senter for administrasjon og handverk. Fleire av dei vediske rika blei nokre av dei 16 store statane kalla Mahajanapada i buddhistiske tekstar. Statane blei seinare erstatta av det veldige Mauryariket.

Kjelder

«India», Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica Online, 2010

@@ Line 1: / Line 1: @@
-[[fil:Vedic India.jpg|mini|300px|Kart over Pakistan og Nord-India i sein vedisk tid.]]
+[[Fil:Vedic India.jpg|mini|300px|Kart over Pakistan og Nord-India i sein vedisk tid.]]
 {{sørasiatisk historie}}
 '''Vedisk tid''' viser til tidsrommet der ein dikta [[Veda]]ene, dei eldste heilage skriftene til [[indoariske språk|indoariarane]] som levde i nordlege område av [[Sør-Asia]]. Denne perioden varte frå rundt 1500- til 500-talet f.Kr. Tidsrommet er viktig fordi ho etterlét seg dei eldste lesbare tekstane frå dette området, og fordi vedisk religion og samfunnsordning har hatt stor innverknad på den seinare [[hinduismen]]. Studie av vediske tekstar har òg vore viktige for utviklinga av teorien om [[indoeuropeiske språk]].
-==Bakgrunn==
+== Bakgrunn ==
 Folkeslag kalla [[ariarar]] byrja vandra og slå seg ned i nye område i Vest-Asia frå 1000-talet f.Kr. Ei gruppe frå dagens [[Iran]] kan ha vandra inn i ''Sapta Sindhu'', området med [[Dei sju elvane]], der dei slo seg ned og dikta mange av dei vediske hymnene. Elva [[Sarasvati]], som no er tørka opp, blei sett på som ei gudinne, ektemake til skaparguden [[Brahma]] og opphavet til Vedaene. Tidlegare meinte somme forskarar at ariarane hadde fortrengd den tidlegare [[dravidiske språk|dravidisk]] og/eller [[Induskulturen]] i området, men denne [[Den ariske invasjonsteorien|ariske invasjonsteorien]] har ein i stor grad forkasta i dag.
-==Tidleg vedisk tid==
+== Tidleg vedisk tid ==
 I den tidlege perioden var vedarane [[husdyrnomadar]] som gradvis gjekk over til å bli bufaste [[jordbruk]]arar og [[husdyr]]haldarar. [[Storfe]] var særs viktig for dei, noko ein kan sjå gjennom ordbruk som ''gotra'' ('ku-innhegning') for å visa til ei familiegruppe, eller ''gavishti'' ('ku-leiting') for å visa til [[krig]].
 Samfunnet var organisert i [[klan]]ar eller stammar (''vish'') som samla seg for ulike hendingar, mellom anna ofringar, ''yajna'', leidde av ein prest. Rituala skulle sikra rikdom og gje styrke til høvdingen.
-Hymnene i dei fire Vedaene dreier seg mest om gudar og ritual, men skildrer også nokre truleg historiske hendingar. Mellom anna fortel ''[[Rigveda]]'' om ein krig mellom [[bharata]]klanen og ein konføderasjon av ti andre stammar ført saman av den avsette presten klanpresten [[Vishvamitra]]. Vedatekstane skildrar også krigar mot ukjende utanforståande.
+Hymnene i dei fire Vedaene dreier seg mest om gudar og ritual, men skildrar også nokre truleg historiske hendingar. Mellom anna fortel ''[[Rigveda]]'' om ein krig mellom [[bharata]]klanen og ein konføderasjon av ti andre stammar ført saman av den avsette presten klanpresten [[Vishvamitra]]. Vedatekstane skildrar også krigar mot ukjende utanforståande.
-==Sein vedisk tid==
+== Sein vedisk tid ==
 Frå om lag 800 f.Kr. byrja dei ulike klanane slå seg saman til større samfunn. Det mektigaste av dei var Kuru-Pancala, danna av Kuru, Puru (med tidlegare Bharata) og ein konføderasjon av mindre kjende klanar. Kjerneområdet for dei vediske folka flytta seg austover, til [[Doab]] mellom øvre [[Ganges]] og [[Yamuna]] og regionen [[Kurukshetra]].
-Områda klanane herska over blei gradvis til rike, og klanidentiteten var ved 400-talet f.Kr. i stor grad erstatta av geografisk tilhøyring. Det blei innført enkel [[skatt]]legging, samlingar av heile klanar avtok og herskarane fekk rådgjevarar. Kongane fekk ei viktigare rituell rolle og stod bak utførlege seremoniar som ''[[abhisjeka]]'', tidvis følgd av det symbolsk viktige [[hest]]eofferet ''[[asvamedha]]''.
+Områda klanane herska over blei gradvis til rike, og klanidentiteten var ved 400-talet f.Kr. i stor grad erstatta av geografisk tilhøyrsle. Det blei innført enkel [[skatt]]legging, samlingar av heile klanar avtok og herskarane fekk rådgjevarar. Kongane fekk ei viktigare rituell rolle og stod bak utførlege seremoniar som ''[[abhisjeka]]'', tidvis følgd av det symbolsk viktige [[hest]]eofferet ''[[asvamedha]]''.
-Samfunnet blei meir lagdelt, med prestar og herskarar på toppen. Dette blei etterkvart til [[det indiske kastesystemet]], grovinndelt i dei fire kastene [[brahmin]], [[ksjatria]], [[vaisjya]] og [[sjudra]], som alle hadde ulike roller i samfunnet. Eit hymne frå ''Rigveda'' skildrer korleis desse blei danna frå hovudet, armane, låra og føtene til skaparguden.
+Samfunnet blei meir lagdelt, med prestar og herskarar på toppen. Dette blei etterkvart til [[det indiske kastesystemet]], grovinndelt i dei fire kastene [[brahmin]], [[ksjatria]], [[vaisjya]] og [[sjudra]], som alle hadde ulike roller i samfunnet. Eit hymne frå ''Rigveda'' skildrar korleis desse blei danna frå hovudet, armane, låra og føtene til skaparguden.
-Frå sein vedisk tid dei tre siste Vedaene ([[Samaveda|Sama]], [[Yajurveda| Yajur]] og [[Atharvaveda|Atharva]]), som hovudsakleg inneheld hymner, ritualhandbøkene [[brahmana]], dei filosofiske og metafysiske [[upanisjad]]ane og [[aranyaka]]ene. Forklarande [[sutra]]tekstar er også knytt til denne tida.
+Frå sein vedisk tid dei tre siste Vedaene ([[Samaveda|Sama]],  [[Yajurveda|Yajur]] og [[Atharvaveda|Atharva]]), som hovudsakleg inneheld hymner, ritualhandbøkene [[brahmana]], dei filosofiske og metafysiske [[upanisjad]]ane og [[aranyaka]]ene. Forklarande [[sutra]]tekstar er også knytt til denne tida.
-==Vidare utvikling==
+== Vidare utvikling ==
 Bruk av [[jern]] gjorde det mogleg å vidareutvikla jordbruket og bygga byar. På Gangessletta utvikla fleire bysentrum seg, som senter for administrasjon og handverk. Fleire av dei vediske rika blei nokre av dei 16 store statane kalla [[Mahajanapada]] i buddhistiske tekstar. Statane blei seinare erstatta av det veldige [[Mauryariket]].
-==Kjelder==
+== Kjelder ==
 *{{citation|contribution=India|title=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|year=2010}}
-[[kategori:vedisk tid| ]]
+[[Kategori:Vedisk tid| ]]
-[[kategori:indisk historie]]
+[[Kategori:Indisk historie]]
-[[kategori:pakistansk historie]]
+[[Kategori:Pakistansk historie]]
-[[cs:Védské období]]
-[[en:Vedic Period]]
-[[es:Periodo védico]]
-[[fr:Période védique]]
-[[ko:베다 시대]]
-[[hi:वैदिक सभ्यता]]
-[[it:Civiltà vedica]]
-[[lt:Vedų civilizacija]]
-[[ml:വേദ കാലഘട്ടം]]
-[[pl:Okres Wedy]]
-[[pt:Civilização védica]]
-[[ru:Ведическая цивилизация]]
-[[sh:Vedski period]]
-[[fi:Vedalainen kulttuuri]]
-[[ta:வேதகாலம்]]
-[[zh:吠陀文化]]