Veire la font de Occitània

{{omon|Occitània (omonimia)}}
<!--
Article redigit en lengadocian
-->{{Debuta Infobox V2
 | tematica = geografia
 | carta    = occitània
 | nom      = Occitània [[Fichièr:ltspkr.png|link=Mèdia:Oc-Occitània.ogg]]
 | modèl    = cap
 }}
|-
| width="50%" align="center" | [[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|100px|link=Bandièra d'Occitània]]
| width="50%" align="center" | [[Fichièr:Flag of Occitania.svg|100px|link=Bandièra d'Occitània]]
|- align=center
| colspan="2" | [[File:Occitània_-_Topografia.png|300px]] 
|- align=center
| colspan="2" | <small>''[[devisa (frasa)|Devisas]] : ''<br /> Larguesa, Convivéncia, Paratge / Volèm viure al País <br /> 
|- valign=top
| '''Religions principalas''' || [[cristianisme]] ([[catolicisme]], [[calvinisme]]), [[islam]], [[judaïsme]]
|- valign=top
| '''Vilas mai grandas''' || [[Marselha]], [[Tolosa]], [[Niça]], [[Montpelhièr]], [[Bordèu]], [[Tolon]], [[Nimes]], [[Clarmont]], [[Ais de Provença]], [[Limòtges]]
|- valign=top
|'''[[Gentilici]]''' || occitan, occitana
|- valign=top
| Superfícia|| {{formatnum:198113.27}} km²
|- valign=top
| Populacion || {{formatnum:{{popoc}}}} abitants ({{popfr03|0}})
|- valign=top
| Densitat|| {{formatnum:{{#expr:({{popoc}}/198113.27) round 2}}}} ab./km²
{{Fin Infobox V2
 | tematica = geografia
 | carta    = occitània
}}
'''Occitània<ref name="CLO">{{Ref-web|url=https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf|títol=Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana|pagina=129|lenga=oc}}</ref>''' es lo país del sud-oèst d{{'}}[[Euròpa]] que correspond al domeni lingüistic contemporanèu de la lenga [[Occitan|occitana]]. Segon d{{'}}unes Occitània forma una [[nacion]]<ref>Per exemple los estatuts de 1911 del [[Felibritge]] dison, a l{{'}}article 2 : ''«Lou Felibrige es establi pèr garda longo-mai à la nacioun óucitano, sa lengo, sis us, soun gàubi e tout ço que coustituïs soun èime naciounau. Sa dóutrino es caupudo dins lis obro de Frederi Mistral e de si disciple.»'' = ''«Lo Felibritge es establit per gardar lòngamai a la nacion occitana, sa lenga, seis us, son gaubi e tot çò que constituís son èime nacionau. Sa doctrina es caupuda dins leis òbras de Frederic Mistral e de sei disciples.»'' Citacion sul blòg [http://provencou.online.fr/blog/index.php?2007/04/12/6-felibrige-et-langue-doc Prouvencou]</ref> (e los occitans son un pòble), segon d{{'}}autres es solament un espaci lingüistic e cultural. La mapa d’Occitània se religa dirèctament amb la definicion de la lenga e de la cultura occitanas.

Occitània a portat divèrses noms pendent sa longa istòria mas a pas constituït un Estat unificat e parcialament autonòm qu'a d'epòcas reculadas. Longtemps devesida, a mentretant contribuït als progrèsses de la civilizacion europèa.

Uèi Occitània es partejada entre mai d'un Estat, ansin:

* La màger part d’Occitània, l'[[Occitània Granda]], caup dins lo territòri de l’[[França|Estat francés]] (5 regions e 39 departaments son en totalitat o per part occitans).
* Occitània compren tanben las [[Valadas Occitanas|Valadas occitanas]] (2 regions e 3 províncias), dins l’[[Itàlia|Estat italian]].
* Occitània compren tanben la [[Val d'Aran|Val d’Aran]], dins l’[[Espanha|Estat espanhòl]].
* Occitània compren tanben lo [[Mónegue|Principat de Mónegue]]. 
* (En defòra de la definicion classica d'Occitània, d'unes i apondon tanben certanas enclavas exterioras de lenga occitana coma la ciutat [[Calàbria|calabresa]] de [[la Gàrdia]], entretant...)

La populacion d’Occitània aital definida es de {{formatnum:{{popoc}}}} abitants, que lor dison las occitanas e los occitans.

== Nom e prononciacion ==
{{article principal|Nom d'Occitània{{!}}Nom d{{'}}Occitània}}
'''Occitània''' ven del [[latin]] medieval ''Occitania''.{{Refn|group=Nòta|Nom femenin singular, genitiu acabat per "æ" ([[Declinason del latin|1ra declinason]]):<br />
* Nominatiu ''Occitaniă''<br />
* Vocatiu ''Occitaniă''<br />
* Acusatiu ''Occitaniam''<br />
* Genitiu ''Occitaniæ''<br />
* Datiu ''Occitaniæ''<br />
* Ablatiu ''Occitaniā''<br />
}} La primièra part del mot, ''Occ-'', ven de l’occitan ''òc'' e de l’expression ''lenga d’òc'', en italian ''lingua d’oc'', un nom que [[Dante]] donèt a l’occitan segon lo sieu biais de dire de "òc" (per oposicion a la ''lenga de si'' qu’es l’italian e a la ''lenga d’oïl'' qu’es lo francés). La terminason ''-itània'' es probable una imitacion del vièlh nom ''[Aqu]itània''. Segon los dialèctes, '''Occitània''' se pòt prononciar {{IPA|[uksiˈtanjɔ, utsiˈtanjɔ, u(w)siˈtanjɔ, u(w)siˈtani, uksiˈtanja, u(w)siˈtanja, ukʃiˈtanja, u(w)ʃiˈtanja, ukʃiˈtanjɔ, u(w)ʃiˈtanjɔ]}}.

Las primièras atestacions de l’emplec d’''Occitània'' dins d’autras lengas que lo latin datan de [[1549]]<ref>"Egli tutto pien d'ira Carlo attacò il fuoco, e spianò Narbona, Agate, Nemauso, e Biterra nobile Colonia de' Settumani, onde pare che hauesse tutta quella contrada il nome, che alhora si chiamava Settimania, & hora (come s'è gia detto) in uece di Gotticana, è chiamata Ocitania." ''Historia delle cose di Francia, raccolte fedelmente da Paolo Emilio da Verona, e recata hora a punto dalla Latina in questa nostra lingua Volgare'', Venezia: Michele Tramezzino; 1515. Segonda edicion de 1549 [http://digital.onb.ac.at/OnbViewer/viewer.faces?doc=ABO_%2BZ166974907 en linha (imatges 144-145)] e [https://books.google.fr/books?id=i7BTAAAAcAAJ&dq=ocitania&hl=fr&source=gbs_navlinks_s tanben]</ref> e [[1645]]<ref>[https://books.google.fr/books?id=-BwPP2ZHJlwC&pg=PA47&dq=ocitania&hl=fr&sa=X&ved=0CFUQ6AEwB2oVChMI8sqMrbjMxwIVDGsUCh3bzwfP#v=onepage&q=ocitania&f=false ''Annali dell'Ordine dei frati minori cappuccini'']</ref> (''Ocitania'' en [[italian]]), [[1556]]<ref>"Il meit le feu à Narbonne, Aigueſmortess, Nymes & Beſiers, colonie & uille neuſue de grand nom, habitee iadis par les ſoldatz de la ſeptieme legion de Rome, dont celle cõntree peult ſembler auoir prins ſon nom, eſtant alors nommee Septimanie, & de preſent '''Ocitane''' & Languedo, au lieu qu'on la nõmoit Gotthicane, ſelon que nous auons dict deuant.". ''Deux liures de Paul Aemyle de l'histoire de France, nouuellement traduicts de latin en françois, par Simon de Monthiers, A Paris, De l'imprimerie de Michel de Vaſcoſan, demourant en la Rue S.Iaques, à l'enſeigne de la Fontaine. M. D. LVI.'' (1556.) {{p.|92}} [https://books.google.fr/books?id=BGeCXwHnlNoC&pg=PT185#v=onepage&q&f=false Legir en linha]</ref> (''Ocitane'' en [[francés]]), [[1572]]<ref>[https://books.google.fr/books?id=fzNhAAAAcAAJ&pg=PR75&dq=ocitania&hl=fr&sa=X&ved=0CC8Q6AEwAjhkahUKEwilyJewuszHAhWFvhQKHWG8Dzc#v=onepage&q=ocitania&f=false ''Frantzösischer und anderer Nationen mit einlauffender Historien warhaffte Beschreibung: biß auff Henricum den Anderen ... in Neunthehen Bücher verfasset ... Sampt aller Königen Bildtnussen, Volum 2''] p. 740</ref> (''Ocitania'' en [[alemand]]), [[1644]]<ref>"Arade, genti-homme de ceste Prouince Occitanie...", in ''Les récits historiques ou histoires divertissantes, entremeslées de plusieurs agreables rencontres & belles reparties. Par Iean-Pierre Camus, Evesque de Belley. A Paris, chez Gervais Clousier, au Palais, sur les degrez de la Saincte Chapelle. MDCXLIV'' [http://books.google.com/books?id=lwxcAAAAQAAJ&pg=PA324&dq=Occitanie&hl=en&ei=yxdhTLGhFMmiOIXdzf8J&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDcQ6AEwAjgU#v=onepage&q&f=false en linha]''</ref><ref>[http://edicions.talvera.free.fr/primadiers/Jean%20Pierre%20CAMUS.%20Les%20r%e9cits%20historiques%20ou%20Histoires%20divertissantes.pdf Jean Pierre Camus, ''Les récits historiques ou histoires divertissantes entremeslées de plusieurs agréables rencontres & belles réparties'', Edicions Talvera, 2010, ISBN 979-1-09-069605-1]</ref> (''Occitanie'' en [[francés]]), [[1659]]<ref>''The History of the World; Or, an Account of Time. Compiled by the Learned D. Petavius, and Continued by Others, to the Year of Our Lord 1659'', Londron, MDCLIX.</ref> (''Occitania'' en [[anglés]]) e [[1680]]<ref>"Los Moros obtenian la Ocitania inferior", [http://books.google.fr/books?id=3uxFAAAAcAAJ&pg=PA249&dq=ocitania&hl=fr&sa=X&ei=UCSMT6u6EcLq8QPP0Zy7CQ&redir_esc=y#v=onepage&q=ocitania&f=false Pedro Fernández del Pulgar, ''Teatro Clerical, Apostolico, Y Secular De Las Iglesias Catedrales De España'', Nieto, 1680, p. 249 </ref> (''Ocitania'' en [[espanhòl]]).
 
Las atestacions mai ancianas, estampadas e conegudas de l’emplec d’''Occitània'' en occitan datan de [[1838]]. Las devèm a [[Joan Antòni Peiròtas]] (que ne faguèt servir dins son omenatge a [[Pèire Pau Riquet]], bastidor del [[Canal de las Doas Mars]], publicat amb sas ''Poesias patesas'' en [[1840]]<ref>Pouésias Patouèzas [https://books.google.fr/books?id=6oZTAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=Pouesias+patouezas&hl=fr&sa=X&ved=2ahUKEwjk2J60u9X1AhVOCxoKHbRQAXE4MhDoAXoECAoQAw#v=onepage&q=Occitania%20&f=false ''en linha''] </ref>) e a [[Josèp Desanat]] (dins un poèma publicat per J. F. A. Perrot, ''Lettres sur Nismes et le Midi, Histoire et Description des Monumens antiques du Midi de la France'').<ref>Citat dins Josiana Ubaud. ''Usage des mots oc, occitan, Occitanie à travers les âges''. [http://josiane-ubaud.com/Usage-des-mots-oc-occitan-occitanie.pdf En linha].</ref>

== Geografia ==

{{article principal|Geografia d'Occitània{{!}}Geografia d{{'}}Occitània}}

=== Geografia fisica ===
[[Fichièr:Parçans d'Occitania Regions of Occitania Pays d'Occitania.png|thumb|right|Parçans d'Occitània.]]

Occitània ocupa una posicion d'[[istme]] entre l'[[Ocean Atlantic]] a la [[Mar Mediterranèa]]. Situada entre lei [[Pirenèus]], lo [[Massís Centrau]] e leis [[Aups]], a una superficia de {{formatnum:198113}} km². Son territòri se pòu devesir entre quatre entitats principalas que son l'[[Occitània Granda]] que s'estend sus lo tèrç [[sud]] de [[França]] e que representa 97% dau territòri occitan ({{formatnum:192647}} km²), lei [[Valadas Occitanas]] d'[[Itàlia]] (2% d'Occitània, siá {{formatnum:4830}} km²), la [[Val d'Aran]] (634 km²) e [[Mónegue]] (2 km²).

Es un país fòrça valonat que son relèu es dominat per de massís [[montanha|montanhós]] importants au sud, au centre e a l'èst e per lei bacins idrografics de [[Ròse]] e de [[Garona]]. D'efèct, au [[sud]] e a l'[[èst]], lei [[Pirenèus]] e leis [[Aups]] forman doas barrieras naturalas que son de mau franquir. Mai d'una cima i passa {{formatnum:3000}} [[mètre]]s d'[[altitud]] e leis [[Aups]] assostan la cima pus auta d'Occitània qu'es la [[Barra dels Escrinhs|Barra deis Escrinhs]] ({{formatnum:4102}} m). Au centre, se tròba lo [[Massís Centrau]] que presenta una altitud pus febla e sistematicament inferiora a {{formatnum:2000}} mètres. L'[[oèst]] es dominat per lo plan [[ocean]]ic dei [[Lanas]] qu'es lo plan pus important d'Occitània. Leis autrei plans notables se tròban lòng de [[Mediterranèa]] en [[Lengadòc]]. 

La vau de [[Garona]] separa lei [[Pirenèus]] e lo [[Massís Centrau]]. Es un riu amb un debit relativament irregular que varia entre {{formatnum:190}} m<sup>3</sup>/s (aost) e {{formatnum:1030}} m<sup>3</sup>/s (febrier). Es una via navigabla anciana per lei embarcacions leugieras. En revènge, lei naviris pesucs pòdon gaire passar [[Bordèu]] ò [[Lengon]]. A l'[[èst]], la vau de [[Ròse]] separa lo [[Massís Centrau]] e leis [[Aups]]. Es un fluvi ben alimentat per lei precipitacions mediterranèas e oceanicas (sus la vau de [[Sòna]]) e per la fonda dei nèus. Son debit es donc important e relativament regular entre {{formatnum:1000}} m<sup>3</sup>/s e {{formatnum:2000}} m<sup>3</sup>/s. Permet la navegacion sus de distàncias importantas.

La division tradicionala d'Occitània destria plusors regions principalas. A l'oèst, lo plan occidentau forma lei regions de [[Gasconha]] (principalament au sud de [[Garona]]) e de [[Guiana]] (au nòrd dau fluvi). Au centre, lo plan mediterranèu e lei relèus meridionaus dau [[Massís Centrau]] forman [[Lengadòc]]. Lei quarts nòrd-oèst e nòrd-èst dau [[Massís Centrau]] son respectivament dichs [[Lemosin]] e [[Auvèrnhe]]. A l'èst de [[Ròse]], [[Provença]] cuerb la mitat sud dau territòri e [[Daufinat]] la mitat nòrd. Enfin, sus lo pendís orientau deis [[Aups]], se tròban lei [[Valadas Occitanas]].

=== Clima ===

En causa de la diversitat de son relèu, Occitània presenta cinc zònas [[clima]]ticas. Dins lei regions d'[[altitud]] dei [[Pirenèus]], dau [[Massís Centrau]] e deis [[Aups]], lo clima es de tipe montanhard amb una aumentacion dei precipitacions e una demenicion dei [[temperatura]]s. Per exemple, la temperatura estivenca mejana enregistrada au [[Augal|Mont Augal]] es de 13,1°C e lei precipitacions anualas i agantan aperaquí {{formatnum:2050}} mm (maximom mesurat en Occitània). D'[[ivèrn]], lei tombadas de nèu pòdon agantar una espessor de plusors mètres.

Dins lo plan occidentau, lo clima es de tipe oceanic ambé d'ivèrns doç (5,2°C an [[Aush]], 5,7°C a [[Brageirac (vila)|Brageirac]]) en despiech de gelades sevèras (minimom absolut de -20,4°C an [[Albi]]). Leis [[estiu]]s son cauds (20,3°C an [[Aush]], 21,6°C an [[Albi]]). Lei precipitacions son regularas e aumentan vèrs lo [[sud]] e lei [[Pirenèus]] (747 mm/an a [[Montalban]] còntra {{formatnum:1132}} mm/an a [[Pau]]). Lei nèblas son frequentas durant lei periòdes fregs e lei vents, que vènon principalament de l'[[Ocean]], son moderats.

Lòng de la [[Mar Mediterranèa]], lo clima es de tipe [[clima mediterranèu|meditarranèu]] caracterizat per d'[[ivèrn]]s fòrça doç (7,1°C a [[Marselha]]) e d'estius cauds e secs (30,9°C au [[Lo Luc|Luc]]). Lei precipitacions, sovent violentas, i son pus raras que dins lo rèsta d'Occitània e son sustot concentradas durant la prima e l'autona. Certanei regions, coma [[Crau]], an un clima semiarid ambé mens de 500 mm/an de precipitacions. Pasmens, la region mediterranèa presenta de variacions climaticas importantas e lei precipitacions vènon pus importantas a l'interior dei tèrras. Lei temperaturas ivernencas i son tanben sovent frejas e de vilas coma [[Montpelhièr]] patisson sovent de geladas (25,8 jorns cada annada còntra solament 1,3 a [[Niça]]). Dos vents poderós (lo [[mistrau]] e la [[tramontana]]) dominan la zòna mediterranèa e participan a la secaressa observada d'ivèrn e d'estiu.

=== Demografia ===
{{article principal|Populacion d'Occitània}}
[[File:Occitània - Demografia - Carta ambé vilas.png|thumb|Densitat de populacion d'Occitània.]]
[[Fichièr:Carta de l'occitania 1.pdf|thumb|right|Vilas principalas d'Occitània.]]

En [[2019]], la populacion d'Occitània èra de 16,9 milions d'abitants. Se concentrava principalament segon dos aisses. Lo premier va de [[Niça]] a [[Bordèu]] e passa lòng dau [[litorau]] [[Mediterranèa|mediterranèu]] e de la vau de [[Garona]]. Lo segond se situa lòng de la vau de [[Ròse]] e contunia vèrs lo [[nòrd]] en direccion de [[Lion]]. La [[vila]] occitana pus granda, [[Marselha]] (mai d'un milion d'abitants dins son aglomeracion), se tròba a la convergéncia d'aqueleis aisses. Plusors autrei vilas importantas ([[Montpelhièr]], [[Nimes]], [[Avinhon]] e [[Ais de Provença]]) se situan tanben dins aquela region. Leis autreis aglomeracions pus importantas d'Occitània se tròban lòng dau premier aisse ambé [[Bordèu]], [[Tolosa]], [[Tolon]] e [[Niça]] que son d'aglomeracions de mai de {{formatnum:500000}} abitants. Enfin, dins lo nòrd e dins lo sud-oèst, se fau nòtar l'existéncia de plusors vilas de mai de {{formatnum:100000}} abitants ([[Clarmont Ferrand]], [[Lemòtges]], [[Pau]]...) que tènon un important ròtle economic coma centre de regions ruralas grandas.
{| class="wikitable"
|+Ciutats mai pobladas d'Occitània
!Ciutat
!Populacion ({{popfr03|0}})
|-
|[[Marselha]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr13|055}}}} ab.
|-
|[[Tolosa]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr31|555}}}} ab.
|-
|[[Niça]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr06|088}}}} ab.
|-
|[[Montpelhièr]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr34|172}}}} ab.
|-
|[[Bordèu]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr33|063}}}} ab.
|-
|[[Tolon]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr83|137}}}} ab.
|-
|[[Nimes]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr30|189}}}} ab.
|-
|[[Clarmont-Ferrand|Clarmont]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr63|113}}}} ab.
|-
|[[Ais]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr13|001}}}} ab.
|-
|[[Limòtges]]
|align=right|{{formatnum:{{popfr87|085}}}} ab.
|}

=== Lengas ===

{{article principal|Occitan{{!}}Lenga occitana|Lengas d'Occitània{{!}}Lengas d{{'}}Occitània}}

La [[lenga]] que definís Occitània es l'[[occitan]], qu'es en situacion minorizada tant en [[França]] (la reconeissença dei lengas regionalas dins la [[constitucion]] en [[2008]] entraïnèt ges d'evolucion vertadièra per quant au desvolopament de la lenga), qu'en [[Itàlia]] e dins la [[Val d'Aran]] ont a l'estatut de lenga cooficiala (en [[2006]], aquela cooficialitat foguèt estenduda a tota la [[Catalonha (region)|Generalitat de Catalonha]]).

I a ges de donada estatica fisabla regardant lo nombre de locutors de l'[[occitan]]. Segon leis estudis, varia entre 0,2 e 10 milions amb {{formatnum:110000}} a {{formatnum:580000}} personas capablas de lo parlar correntament. Aquela reculada, sensibla dempuei leis ans 1930, es causada per una [[diglossia]] au profiech dau [[francés]], de l'[[italian]] e de l'[[espanhòu]]. En [[França]], foguèt agravada per la politica de repression lingüistica sostenguda per l'[[Estat]] ([[Vergonha (lingüicidi)|Vergonha]]).

A despart de l'occitan, se parla subretot lei lengas oficialas dins leis [[estat]]s e regions que s'estendon sus Occitània. Lo [[francés]] i es donc la lenga majoritària e es parlat per la quasi totalitat deis abitants d'Occitània. Enfin, en mai de l'[[occitan]] e dei lengas oficialas, se parla tanben divèrsei lengas d'imigracion economica ò toristica qu'an ges d'estatut oficiau.

[http://www.bdtopoc.org Lo site ''Luòcs'' presenta] la mapa dei comunas e localitats de lenga occitana.

=== Religion ===

I a ges de donada fisabla sus lei religions practicadas en Occitània qu'un tal recensament es enebit per lei [[lei|lèis]] [[França|francesas]]. Lo país es tradicionalament [[cristianisme|crestian]] mai, dins lo corrent dei sègles XIX e XX, la societat occitana conoguèt una evolucion similara an aquela de [[França]]. L'[[ateïsme]] e l'[[agnosticisme]] i son donc probablament venguts majoritaris durant la segonda mitat dau sègle XX.

Lo [[catolicisme]] es la forma principala dau [[cristianisme]] occitan. En particular, [[Avinhon]] foguèt lo centre de la papautat de [[1309]] a [[1418]] e Occitània assosta de santuaris importants coma aquelei de la [[Maria (maire de Jèsus)|Verge]] a [[Lorda]] ò de [[Maria Magdalena]] a [[Sant Maissemin de la Santa Bauma]]. Lo país es tanben traversat per lei [[Camin de Sant Jaume|camins de Sant Jaume]] que certaneis etapas son vengudas de luòcs importants de raionament culturau e intellectuau. Lo [[catolicisme]] es pasmens pas l'unica religion crestiana presenta en Occitània. D'efèct, lo [[protestantisme]] tenguèt lòngtemps un ròtle influent dins certanei regions onte de minoritats son totjorn presentas ([[Lengadòc]], [[Bearn]]...).

En despart dei religions crestianas, existisson de minoritats [[judaïsme|judievas]] e [[islam|musulmanas]]. La preséncia judieva es relativament anciana en [[Gasconha]] e dins lo [[Comtat Venaicin]] ([[Istòria dei judieus en Occitània|Judieus dau Papa]]). Après la [[Revolucion Francesa]], aquelei comunautats poguèron emigrar dins d'autrei regions entraïnant la disparicion progressiva dei comunautats istoricas. Pasmens, dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XX, de comunautats novèlas se formèron ambé l'installacion de judieus francés originaris d'[[Africa del Nòrd|Africa dau Nòrd]]. La formacion de minoritats musulmanas es pus recenta e s'explica per l'arribada de trabalhaires venguts d'[[Africa]], principalament de [[Magrèb]], a partir deis ans 1950-1960.

Existisson de traças de comunautats musulmanas mai ancianas dins de vilas coma Montpelhier o Marselha.<ref>https://www.deepdyve.com/lp/brill/philippe-s-nac-musulmans-et-sarrasins-dans-le-sud-de-la-gaule-du-viiie-3GloEonhCw</ref> Aquelei son benlèu arribadas pendent la conquista d'aquesteis endrechs per lei musulmans d'[[Al Andalós]],  an desparegut pauc a cha pauc. Pasmens, ambé lei nombrosei liames entre lo Reiaume de França e l'Empèri Otoman, de contacts foguèron totjorn mantenguts entre lo monde musulman e lei vilas maritimas e mediteranèas d'Occitània.

== Istòria ==

{{veire|Istòria d'Occitània}}

=== De la Preïstòria a l'Antiquitat ===

Lei traças umanas pus ancianas descubèrtas en Occitània datan d'au mens 1,6 milions d'[[annada]]s. ''[[Homo erectus]]'' dominèt lo país fins a l'arribada dei premiereis populacions d'''[[Homo neanderthalensis]]'' i a aperaquí {{formatnum:350000}} ans. Pus desvolopat que son predecessor, aquel òme laissèt de vestigis mostrant un melhorament important dei tecnicas de fabricacion d'[[otís]] e l'aparicion de rites funeraris. ''[[Homo sapiens]]'' arribèt sus lo territòri occitan i a {{formatnum:38000}} ans a partir d'[[Orient Mejan]]. Remplacèt ò assimilèt lei populacions d'òmes de Neanderthal. Fondèt tanben plusors culturas liticas ([[Aurinhacian]], [[Gravetian]], [[Magdalenian]], [[Solutrean]]...) marcadas per de perfeccionaments tecnologics e per l'aparicion de l'[[art]] ([[Vènus paleolitica]]s, [[pintura]]s rupèstras...).

L'[[agricultura]] e lo norrigatge apareguèron dins lo corrent dau millenari VI av. JC a partir dei regions [[Mediterranèa|mediterranèas]]. Dominat en Occitània per la [[cultura de la terralha cardiala]] ({{formatnum:6200}}-{{formatnum:4800}} av. JC), aqueu periòde veguèt una aumentacion de la populacion e l'aparicion d'abitats estables. Foguèt remplaçat per la [[Chassean|cultura chasseana]] ({{formatnum:4200}}-{{formatnum:3500}} av. JC) que sa caracteristica principala foguèt la creacion de rets d'exportacion de produchs artesanaus ([[destral|destraus]], lamas...) en Euròpa Occidentala. L'abitat d'aqueu periòde es mau conegut mai sembla [[fortificacion|fortificat]]. Un autre trach particular de la [[Chassean|cultura chasseana]] foguèt sa participacion ai movements de construccion de [[megalit]]s que s'observèron dins l'oèst d'[[Euròpa]] entre lei millenaris V e II av. JC.

Aquelei populacions [[Preïstòria|preistoricas]] son mau conegudas mai semblan formadas de [[Ligurs]] a l'[[èst]] de [[Ròse]] e d'[[Ibèrs]] a l'[[oèst]]. Au sègle VI av. JC, de [[Cèltas]] migrèron dins lo país. Formèron una [[aristocracia]] que prenguèt lo poder e que, de còps, se mesclèt ambé lei populacions indigènas (especialament lòng de [[Mediterranèa]]). En parallèl, de [[colonialisme|colons]] [[Grècia antica|grècs]] originaris de [[Focèa]] s'installèron en [[Provença]] a la fin dau sègle VII av. JC. I fondèron ''[[Marselha|Massalia]]'' ([[Marselha]]) e establiguèron rapidament de comptadors e de rets comerciaus dins lei regions maritimas [[Provença|provençalas]] e [[Catalonha|catalana]]s. Sota son influéncia, lei populacions indigènas dau litorau aprenguèron l'usatge de l'[[escritura]] a partir dau sègle III av. JC.

=== La formacion d'Occitània ===

==== La conquista romana de Narbonesa ====

{{veire|Gàllia Narbonesa}}

Generalament pacificas, lei relacions entre ''[[Marselha|Massalia]]'' e lei pòbles indigèns conoguèron pasmens plusors crisis. En [[-125|125 av. JC]], menaçada per lei [[Sallavis]], la [[vila]] [[Grècia antica|grèga]] demandèt l'ajuda militara de [[Roma]]. Aquò entraïnèt una reaccion rapida dei [[Empèri Roman|Romans]] que mandèron una armada per protegir son aliat marselhés e per conquistar lei regions mediterranèas situadas entre [[Itàlia]] e [[Hispania]]. Acabada en [[-118|118 av. JC]], aquela campanha aguèt per consequéncia la formacion d'una província romana dicha [[Gàllia Narbonesa]] entre leis [[Aups]] e lei [[Pirenèus]].

Estrategicament importanta per la [[Republica Romana]], la província novèla veguèt la construccion de mai d'una [[colonialisme|colonia]] de poblament roman coma ''[[Narbona|Narbo Martius]]'' ([[Narbona]]), ''[[Ais de Provença|Aquae Sextiae]]'' ([[Ais de Provença]]), ''[[Tolon|Telo Martius]]'' ([[Tolon]]) ò ''[[Fòs|Fossae Marianae]]'' ([[Fòs]]). Una rota (la ''[[Via Domícia|Via Domitia]]'') foguèt bastida per facilitar lei comunicacions dins la region. En mai d'aquò, en [[-107|107 av. JC]], una revòuta dei Cèltas Tectosages permetèt ai Romans de prendre lo contraròtle de [[Tolosa]]. Aquelei trabalhs e l'installacion d'un nombre important de colons favorizèron la difusion de la cultura romana au sen dei populacions indigènas e tre lo sègle seguent, la [[Gàllia Narbonesa]] èra venguda un important centre de romanitat.

==== Lo periòde roman ====

[[File:Occitània - Organizacion administrativa entre lei sègles I e III.png|thumb|Organizacion administrativa d'Occitània entre lei sègles I e III ap. JC.]]

Dins lo corrent deis annadas 50 av. JC, la [[Gàllia Narbonesa]] foguèt la basa principala de [[Juli Cesar]] durant la conquista dau rèsta de [[Gàllia]]. Durant lo decenni seguent e la guèrra civila, chausiguèt lo camp de [[Juli Cesar|Cesar]]. En revènge, ''[[Marselha|Massalia]]'' se raprochèt de [[Pompèu]] e perdiguèt son [[independéncia]] en [[-49|49 av. JC]]. 

A la creacion de l'[[Empèri Roman]], l'emperaire [[August]] ([[-27|27 av. JC]] - [[14|14 ap. JC]]) menèt una reorganizacion dei províncias gallesas destinada a defugir de revòutas. Ansin, la [[Gàllia Narbonesa]] foguèt liada a la [[Gàllia Aquitània]] per divèrsei rets rotiers e administratius. L'objectiu dau [[govèrn]] imperiau èra de separar lei pòbles dau sud-oèst de [[Gàllia]] de l'ensems cèlta per leis integrar au fogau de romanitat qu'èra la [[Gàllia Narbonesa]]. Durant aqueu periòde, [[Tolosa]], situada au limit entre lei doas províncias, conoguèt un desvolopament important. Aquò entraïnèt la romanizacion relativament rapida d'[[Aquitània]] e la formacion progressiva d'un ensems culturau distint fòrça romanizat (e [[latin]]izat) a l'origina d'Occitània.

Au sègle II ap. JC, lo [[cristianisme]] comencèt de se difusar en [[Gàllia Narbonesa|Narbonesa]] e en [[Gàllia Aquitània|Aquitània]] a partir de la vau bassa de [[Ròse]]. En despiech dei persecucions, venguèt pauc a pauc la religion majoritària e foguèt a l'origina de la mesa en plaça d'un [[clergat]] poderós dins lo corrent dau sègle IV. Puei, dins un contèxte de crisi de l'[[Empèri Roman]], minat dempuei lo sègle III per de problemas economics, la [[Catolicisme|Glèisa]] prenguèt pauc a pauc mai e mai d'importància, especialament dins lo domeni administratiu.

==== Entre Visigòts, Francs e Romans ====

{{veire|Reialme visigòt}}

En [[406]], lei defensas romanas lòng de [[Ren]] s'afondrèron e lei pòbles germanics envasiguèron l'[[Empèri Roman d'Occident]]. Fins a [[409]], [[Gàllia]] foguèt traversada e pilhada per lei [[Suèves]], lei [[Vandals]] e leis [[Alans]]. Lei [[Visigòts]] prenguèron [[Roma]] en [[410]] avans de passar leis [[Aups]] en [[412]]. Ocupèron un important territòri entre l'[[Estrech de Gibartar]], [[Ròse]] e [[Léger]] e establiguèron sa [[capitala]] a [[Tolosa]]. Pasmens, èran pauc nombrós a respèct dei populacions romanizadas e avián pauc pas de foncionaris capables de gerir l'administracion d'un reiaume tant important. Ansin, lei [[Reialme Visigòt|rèis visigòts]] se convertiguèron rapidament au [[cristianisme]] (mai chausiguèron l'[[arianisme]]) e reconoguèron lei drechs de l'aristocracia terrenca romana e dau clergat (compilacion dau drech roman de [[506]]). Aquò permetèt a l'elèit roman de gardar son poder e son influéncia maugrat la disparicion de l'Empèri d'Occident en [[476]].

En [[507]], lei [[Visigòts]] foguèron severament batuts per lei [[Francs]] de [[Clodovèu I|Clodovèu]] a [[Batalha de Vouillé|Vouillé]]. Deguèron abandonar sei territòris au nòrd dei [[Pirenèus]] e lei Francs ocupèron la totalitat de Gàllia franc dei regions au sud de [[Durença]] tengudas per leis [[Ostrogòts]]. A la mòrt de [[Clodovèu I|Clodovèu]] en [[511]], la division de son reiaume entre seis eiretiers permetèt ai Visigòts de reconquistar una partida de [[Lengadòc]]. Pasmens, lei Francs gardèron l'avantatge e agantèron finalament la [[Mar Mediterranèa]] en [[537]]. La [[Catolicisme|Glèisa]] sostenguèt la conquista franca car lei rèis francs respectavan l'ortodoxia fixada per [[Roma]]. L'elèit romanizat foguèt pus prudent e negocièt tornarmai son sostèn en cambi de la preservacion de seis interès. Ansin, en despiech dau contèxte de violéncias dau periòde, l'ensems culturau formada per Aquitània e Narbonesa demorèt en plaça e la perpetuacion de la cultura antica venguèt un marcaire de l'elèit. En particular, lo [[latin]] dau sud de Gàllia subiguèt mens d'influéncias germanicas que lei parlars dau nòrd de [[Léger]].

A partir de la fin dau sègle VI, lei senhors « romans » d'Aquitània deguèron tanben faciar d'incursions menadas per lei [[Vascons]], un pòble [[basc]] que s'installèt au sud de [[Garona]]. Pasmens, lei Vascons se romanizèron durant la premiera mitat dau sègle VI e se fixèron dins l'oèst d'Occitània onte foguèron a l'origina dau [[gascon]]. A partir deis annadas 650, participèron ai luchas dei senhors dau sud qu'èran a assaiar d'aprofichar lei conflictes intèrnes dei Francs per s'emancipar. Dins aquò, aqueu projècte mau capitèt car lei Francs gardèron sa superioritat militara. En revènge, aqueu caòs permetèt a [[Provença]] de venir ''[[de facto]]'' independenta sota la direccion de « ducs romans » locaus.

==== Lo periòde carolingian ====

[[Fichièr:Empèri Carolingian - Partiment vèrs 880.png|thumb|right|Fragmentacion de l'espaci carolingian vèrs [[880]].]]

Au començament dau sègle VIII, lei senhors d'Aquitània capitèron de venir independents quand [[Audoïn d'Aquitània]] foguèt reconegut rèi per plusors Merovingians ostils a [[Carles Martèl]] dins lo corrent deis annadas 710. Pasmens, sa posicion, entre leis Arabes au sud e lei Francs de [[Carles Martèl]] au nòrd, èra malaisada. Assaièt sensa succès de s'aliar amb un senhor berbèr rebèl puei capitèt de [[Batalha de Tolosa (721)|rebutar una premiera incursion]] en [[721]]. Pasmens, en [[732]], foguèt durament batut a [[Batalha de Bordèu|Bordèu]]. Obligat de demandar l'ajuda dei Francs, deguèt abandonar son títol reiau e reconóisser la senhoriá de [[Carles Martèl]].

Durant tot lo sègle VIII, lei Francs organizèron mai d'una ataca còntra lei [[islam|musulmans]] installats dins lo sud de [[Gàllia]] e dins lei [[Pirenèus]]. Pasmens, maugrat de combats saunós, lei posicions dei dos camps evolucionèron gaire. En parallèl, lei successors d'Audoïn gardèron una autonòmia fòrça importanta coma ducs d'Aquitània. En [[759]], [[Pepin lo Brèu]], fiu de [[Carles Martèl]] e fondator de la dinastia carolingiana, comencèt una lònga guèrra per eliminar la poissança aquitana. Acabada per son fiu [[Carlesmanhe]] en [[769]], aquela guèrra reglèt pas la question coma lo mòstra l'emboscada organizada per lei Vascons còntra la rèiregarda carolingiana a [[batalha de Roncesvals|Roncesvals]] en [[778]]. Mau somés, lei senhors dau sud gardèron sei trachs culturaus romans e retrobèron son autonòmia après la mòrt de l'emperaire en [[814]].

D'efèct, après la mòrt de [[Loís lo Pietós]] ([[814]]-[[840]]), la division de l'[[Empèri Carolingian]] entre sei tres fius entraïnèt un novèu periòde de guèrras intèrnes entre Francs. [[Provença]] aprofichèt tornarmai la situacion per se revòutar còntra [[Lotari Ièr|Lotari]] e sei successors. En [[879]], lo duc [[Boson de Provença|Boson]] capitèt de se'n proclamar rèi ambé lo sostèn de l'aristocracia. Batut, deguèt renonciar a son reiaume mai son títol reiau contunièt d'èsser l'enjòc de luchas acarnadas fins ais annadas 920-930. [[Aquitània]] conoguèt divèrsei temptativas similaras fins a [[864]].

En fòra dau mantenement dau particularisme culturau dau sud de [[Gàllia]], lo periòde carolingian foguèt tanben a l'origina de l'establiment de la [[feudalitat]] en Occitània. D'efèct, afeblits per sei conflictes intèrnes incessants, lei rèis foguèron obligats d'acceptar la transmission ereditària dei comtats e dei ducats. Aquò entraïnèt la formacion d'una aristocracia locala fòrça poderosa que luchava de contünia per aumentar son autonòmia. Puei, dins lo corrent dau sègle X, lei senhors pus poderós s'aproprièron de prerogativas regalianas coma la fiscalitat, la [[justícia]] ò la [[moneda]]. En mai d'aquò, en Occitània, la distància importanta entre lei senhors locaus e lei rèis dei Francs permetèt de rompre totalament lo contacte. Ansin, en [[987]], lei Grands dau Sud participèron pas a l'eleccion d'[[Uc Capet]] e lo reconoguèron pas coma rèi. En [[Provença]], una situacion similara entraïnèt la formacion d'un reiaume poderós dirigit per lei còmtes d'[[Arle]].

==== La formacion deis estats occitans ====

[[File:Occitània - Division territòriala vèrs 1030.png|thumb|Division territòriala de l'espaci occitan vèrs [[1030]].]]

Dins lo corrent dau sègle X, lei senhors d'Occitània aprofichèron la mesa en plaça de la [[feudalitat]] e lo declin carolingian per formar lei sieus estats. Quatre ensems dominèron rapidament lo país :
* au sud-oèst, apareguèt un [[Ducat de Gasconha]] que sei senhors èran liats ai Bascs dau sud dei Pirenèus.
* au centre, [[Bernat de Septimània]] e son fiu [[Bernat Plantapelosa]] capitèron de reünir un espaci important entre [[Garona]] e [[Ròse]]. Pasmens, après la mòrt dau segond en [[886]], la mitat occidentala d'aqueu domeni passèt a l'Ostau de Tolosa que la gardèt fins au sègle XIII. Lo rèsta ([[Ducat d'Aquitània]] e [[Comtat d'Auvèrnhe]]) passèt a son fiu [[Guilhèm Ièr d'Aquitània|Guilhèm]].
* en [[Provença]], se formèt un reiaume poderós ambé [[Borgonha]]. Pasmens, la mòrt sensa eiretier de [[Rodòuf III de Borgonha|Rodòuf III]] ([[993]]-[[1032]]) donèt lo títol reiau a l'emperaire germanic e la region conoguèt alora un procès de fragmentacion rapide laissant tornarmai lo poder en [[Provença]] ai còmtes d'Arle. En [[972]], la [[batalha de Tortor|victòria de Tortor]] còntra lei Sarrasins permetèt au còmte [[Guilhèm Ièr de Provença|Guilhèm lo Liberator]] ([[962]]-[[993]]) de venir ''de facto'' totalament independent.
Aquelei quatre estats conoguèron tanben, coma lei reiaumes carolingians, un procès de fragmentacion intèrne. D'efèct, leis estats occitans ausèron jamai se proclamar totalament sobeirans e sei caps aguèron donc jamai una autoritat incontestada. Lei cambiaments continús d'aliança, la necessitat de donar de tèrras per s'assegurar de la fidelitat dei vassaus e lei trèbols recurrents dau periòde (invasions [[viking]]as, incursions sarrasinas, invasions [[Ongria|ongresas]]...) leis afebliguèron rapidament. Ansin, sensa tenir còmpte dei senhors ecclesiastics, lo nombre d'entitats occitanas ''de facto'' independentas passèt d'un vintenau a mai d'un centenau entre [[900]] e [[975]].

=== L'Edat Mejana ===

==== L'emergéncia d'una societat novèla ====

Au començament dau sègle XI, la situacion politica comencèt de s'estabilizar e apareguèt una societat [[Edat Mejana|medievela]] dominada per una [[aristocracia]] novèla e per la [[Catolicisme|Glèisa]]. D'efèct, lei cambiaments politics dau sègle X entraïnèron la disparicion progressiva de l'aristocracia d'origina [[Empèri Roman|romana]] que foguèt remplaçada per de senhors nomats per lo poder carolingian. Venguts independents, capitèron de prendre lo contraròtle de l'aristocracia locala gràcias a un ret complèx de juraments de fidelitat inspirats de la [[feudalitat]] [[França|franca]].

Durant aqueu periòde, la Glèisa capitèt tanben de renfòrçar d'un biais considerable son poder. D'efèct, lo [[clergat]] superior ([[evesque]]s e [[monastèri]]s) formèron de domenis importants gràcias ai laissas dei fidèus. Per exemple, a son apogèu entre [[950]] e [[1150]], l'[[Abadiá Sant Victor de Marselha]] administrava de [[monastèri]]s, de [[glèisa]]s e de fèus dins tota Occitània, en [[Catalonha]], en [[Sardenha]] e en [[Itàlia]]. De mai, aprofichant l'introduccion de la reforma gregoriana, lo clergat [[occitan]] poguèt s'afranquir de la tutèla dei nobles. En revènge, lo clergat bas veguèt sei condicions de vida e son nivèu de formacion demenir. Ansin, foguèt rapidament incapable de donar una educacion [[religion|religiosa]] corrècta ai fidèus, çò que favorizèt l'aparicion deis [[eresia]]s dei sègles XII e XIII.

Gràcias a l'estabilizacion de la societat occitana e a de condicions [[clima]]ticas pus favorablas, l'economia poguèt se redreiçar e lo sègle XI marquèt lo començament d'un periòde de prosperitat en Occitània. Aquò permetèt l'aparicion progressiva d'una aristocracia urbana e sustot d'una classa d'abitants dei vilas (marchands, artesans...) qu'anava formar una borgesia capabla d'impausar sei revendicacions ai senhors locaus dins lo corrent dau sègle seguent.

==== La lucha per l'egemonia e l'emergéncia de la borgesia ====

Dins lo corrent dau sègle XII, Occitània conoguèt mai d'un conflicte liat a de temptativas d'establir son egemonia sus un país ric e prospèr. Localament, lei ducs d'Aquitània e lei còmtes de Tolosa foguèron leis actors principaus d'aquelei conflictes. Lei premiers, qu'èran tanben rèi d'[[Anglatèrra]] après lo maridatge d'[[Alienòr d'Aquitània]] e d'[[Enric II d'Anglatèrra]] en [[1152]], podián s'apielar sus la legitimitat d'un fèu ancian que s'estendiá teoricament sus tot lo sud-oèst de [[Gàllia]]. Lei segonds dispausavan de revendicacions sus un territòri immens entre [[Pirenèus]] e [[Ròse]] e la participacion victoriosa de [[Ramon IV de Tolosa]] ([[1092]]-[[1105]]) a la [[Primièra Crosada|Premiera Crosada]] li avián donat un prestigi fòrça important en Occident. Pasmens, en despiech de conflictes durs en [[1098]], en [[1114]], en [[1159]] e en [[1188]], la lucha entre lei dos camps demorèt indecisa. S'acabèt finalament en [[1196]] amb un tractat de patz.

Una autra fònt de conflictes èra la question dei domenis [[occitan]]s de la [[Reiaume d'Aragon|Corona d'Aragon]] que menaçavan d'enceuclament lo Comtat de Tolosa. D'efèct, gràcias a una tiera d'eiretatges e d'operacions militaras, lei rèis aragonés avián pres possession de regions importantas ([[Provença]], [[Gavaudan]]...) ò vassalizats plusors senhors dau pendís nòrd dei [[Pirenèus]] ([[Fois]], [[Comenge]]...). Per assaiar de rompre aquela menaça, lei còmtes de Tolosa menèron donc mai d'una guèrra. Pasmens, lei dos camps mancavan de ressorsas e la situacion evolucionèt gaire. Vèrs [[1200]], una [[patz]] definitiva foguèt donc concluda laissant ai dos camps sei posicions respectivas.

La borgesia occitana foguèt la beneficiària principala d'aquelei guèrras. Tirèt profiech dei besonhs de cada senhor per obtenir ò crompar mai d'autonòmia e de privilègis. Per exemple, en [[1189]], la vila de [[Tolosa]] obtenguèt una autonòmia quasi totala regardant la gestion de seis afaires intèrnes ambé l'instauracion de cònsols.

==== La Crosada ====

{{veire|Catarisme}}

[[File:Occitània - Crosada deis Albigés.png|thumb|Esquèma generau de la Crosada deis Albigés.]]

Au sègle XII, la situacion dau [[clergat]] bas s'èra pas melhorada e lo ric clergat superior èra vengut fòrça corromput. Conjugada ambé la tolerància religiosa de la societat [[occitan]]a, aquò favorizèt l'aparicion e lo desvolopament dau [[catarisme]]. [[Religion]] [[cristianisme|crestiana]] [[dualisme|dualista]], interpretava la [[Bíblia]] d'un biais fòrça diferent de [[Roma]]. Lei [[papa]]s successius demandèron ai senhors e ais evesques [[occitan]]s d'eliminar aquela [[eresia]]. Pasmens, leis evesques refusèron d'intervenir per protegir son autonòmia a respèct de la papautat e lei senhors occitans podián pas atacar leis eretics sensa entraïnar de revòutas grèvas.

En fàcia d'aqueu blocatge, lo papa [[Innocenci III]] ([[1198]]-[[1216]]) decidèt d'organizar una [[crosada]] formada de senhors eissits dau mond [[crestianisme|crestian]]. Après ben de dificultats, obtenguèt l'autorizacion dau rèi [[Felip II de França|Felip August]]. La menaça d'una expedicion militara entraïnèt la dubertura de negociacions vertadièras mai leis exigéncias dei legats èran pas acceptablas per lei senhors occitans. En [[1208]], l'excomunicacion de [[Tolosa]] agravèt lei tensions e lo legat [[Pèire de Castelnòu]] foguèt [[assassinat]]. Aquel incident foguèt rapidament esplechat per lei partisans de la [[Crosada]] que comencèt un an pus tard.

{{veire|Crosada dels albigeses}}

La [[Crosada dels albigeses|Crosada]] durèt de [[1209]] a [[1229]]. Son debanament pòu se devesir en tres periòdes principaus. De [[1209]] a [[1216]], la [[Crosada]] foguèt menada per lei legats pontificaus e per [[Simon IV de Montfòrt]] que s'impausèt coma lo cap militar dei Crosats. Premier, ataquèron lo vescòmte de Trencavel que foguèt rapidament capturat après lo [[sac de Besièrs]] e lo [[sètge de Carcassona (1209)|premier sètge de Carcassona]]. Montfòrt recebèt lei territòris dau vescòmte (que moriguèt probablament assassinat en [[1209]]) e dirigiguèt la Crosada còntra [[Tolosa]]. La violéncia dei combats (liquidacion dei senhors fidèus a l'Ostau Trencavel, [[Sètge de La Vaur|chaple de La Vaur]], multiplicacion dei lenhiers, [[faidiment]] dei senhors sospichats de protegir d'eretics...) entraïnèt una generalizacion rapida dau conflicte car lo rèi d'Aragon e plusors senhors occitans chausiguèron de sostenir [[Tolosa]] còntra lei Crosats. Pasmens, en [[1214]], lei senhors occitanoaragonés foguèron severament batuts a la [[batalha de Murèth]] onte lo rèi [[Pèire II d'Aragon]] moriguèt. Après aquela desfacha, [[Ramon VI de Tolosa]] ([[1194]]-[[1222]]) foguèt obligat de capitular e de cedir sei domenis a [[Simon IV de Montfòrt|Simon de Montfòrt]].

{{veire|Sètge de Tolosa (1218)}}

Dins aquò, en despiech de sa victòria militara, lo rèine de [[Simon IV de Montfòrt|Simon de Montfòrt]] foguèt brèu car la populacion occitana reconoguèt pas sa legitimitat. De mai, leis abüs de la repression anticatara acipèron leis abitants. A partir de [[Provença]], lo futur [[Ramon VII de Tolosa]] poguèt donc reünir una armada novèla qu'infligiguèt una desfacha ai Crosats a [[Sèti de Bèucaire|Bèucaire]] en [[1216]]. Puei, un an pus tard, son paire capitèt de tornar prendre lo contraròtle de sa [[capitala]] gràcias a una insureccion populara. [[Simon IV de Montfòrt|Simon de Montfòrt]] assetjèt la ciutat mai foguèt tuat durant un assaut en [[1218]]. Puei, en [[1219]], lei Crosats subiguèron una desfacha saunosa a [[Batalha de Basièja|Basièja]] e, incapables de remplaçar sei pèrdas, deguèron pauc a pauc recular dins una region venguda fòrça ostila. Finalament, lei Montfòrt capitulèron en [[1224]] a l'eissida dau [[sètge de Carcassona (1224)|segond sètge de Carcassona]] e quitèron Occitània.

{{veire|Sètge d'Avinhon (1226)}}

En [[França]], lei Montfòrt donèron sei drechs sus lo Comtat de Tolosa e sus la Vescomtat de Carcassona au rèi de [[França]] [[Loís VIII de França|Loís VIII]] ([[1223]]-[[1226]]). Au contrari de son paire, aqueu rèi èra fòrça favorable a la [[Crosada]]. En [[1226]], decidèt de menar la sieuna expedicion vèrs lo sud. Se turtèt a una resisténcia acarnada a l'entorn d'[[Avinhon]] que capitulèt après tres mes de sètge. Pasmens, tocat per de [[malautiá]]s qu'avián decimat son armada, [[Loís VIII de França|Loís VIII]] moriguèt quauquei jorns après sa victòria. La fin de la [[Crosada]] foguèt fisada a [[Humbert V de Beaujeu|Humbert de Beaujeu]] que comencèt la destruccion sistematica dei ressorsas agricòlas d'Occitània. En [[1229]], aquò entraïnèt la capitulacion de [[Tolosa]] que son còmte perdiguèt la mitat de son territòri e deguèt adoptar coma eiretier lo fraire dau rèi [[Loís IX de França|Loís IX]].

==== L'establiment dau poder reiau en Lengadòc ====

Après la [[Crosada dels albigeses|Crosada]], [[Ramon VII de Tolosa]] ([[1222]]-[[1249]]) assaièt sensa succès de restaurar son [[independéncia]]. Pasmens, après sa [[mòrt]], son comtat passèt entre lei mans dei Capetians avans d'intrar dirèctament dins lo Domeni Reiau en [[1271]] ambé lo decès sensa eiretier d'[[Anfós de Peitieus]] ([[1249]]-[[1271]]). En parallèl, lo [[papa]] [[Gregòri IX]] ([[1227]]-[[1241]]) creèt l'[[Inquisicion]] que traquèt lei [[catarisme|catars]]. La [[sètge de Montsegur (1243-1244)|casuda dau castèu de Montsegur]] ([[1244]]) marquèt una etapa decisiva dins aquela lucha car mai d'un cap de la Glèisa Catara i moriguèt. Dins aquò, en despiech dei lenhiers, lo [[catarisme]] se mantenguèt en Occitània fins au començament dau sègle XIV.

L'establiment dau poder reiau en [[Lengadòc]] foguèt rapidament basat sus una aliança entre l'[[aristocracia]] locala, formada de l'aristocracia anciana (reducha per lei combats e per lo [[faidiment]]) e de senhors novèus d'origina francesa que s'occitanizèron rapidament (coma lei Lévis-Mirapéis), e lo rèi de [[França]] ò sei representants. Ansin, tre leis annadas 1240, la màger part de l'administracion francesa recrutava de senhors ò de borgés [[occitan]]s. La populacion occitana mantenguèt donc sei posicions, sa lenga e son drech d'origina romana e i aguèt ges de politica de colonizacion umana dau nòrd vèrs lo sud. Economicament, la fin de la guèrra favorizèt l'economia e au començament dau sègle XIV, [[Tolosa]] e [[Montpelhièr]] fasián partida dei vilas pus importantas dau [[continent]].

Durant aqueu periòde, [[Provença]] passèt tanben sota lo contraròtle d'una dinastia capetiana après la mòrt de [[Ramon Berenguier V de Provença]] ([[1209]]-[[1245]]). Venguda una possession periferica dau domeni [[Anjau|angevin]], aprofichèt economicament leis efècts d'una autonòmia relativament importanta. Pasmens, coma [[Lengadòc]], perdiguèt son ròtle de centre culturau. Ansin, ambé la disparicion dei Corts de Tolosa e de Provença, Occitània passèt pauc a pauc dins l'esfèra d'influéncia culturala de [[França]], çò que foguèt marcat per la disparicion de la literatura dei [[trobador]]s a la fin dau sègle XIII ò per l'introduccion de l'[[arquitectura gotica]] que remplacèt l'[[art romanic]].

==== Lo declin de la fin de l'Edat Mejana ====

Lei sègles XIV e XV foguèron un periòde de trèbols grèus en [[Euròpa Occidentala]]. En Occitània, prenguèron la forma de catastròfas [[clima]]ticas (ariditat, vengudas deis aigas...) qu'entraïnèron de [[famina]]s, de [[malautiá]]s decimant la populacion e d'incursions ò de pilhatges liats ais armadas e ai mercenaris menent la [[Guèrra de Cent Ans]] ([[1337]]-[[1453]]). D'efèct, tre lo començament dau sègle XIV, lo clima venguèt mens favorable a l'[[agricultura]] e lei precipitacions venguèron pus violentas entraïnant de degalhs importants dins lei zònas negadissas (per exemple en [[1345]] ambé lei vengudas deis aigas simultanèas de [[Ròse]] e de [[Durença]]). La demenicion de la produccion agricòla afebliguèt la populacion e leis epidemias de la fin de l'[[Edat Mejana]] i trobèron un endrech fòrça favorable per se desvolopar. En particular, la [[pèsta]] venguèt endemica dins certanei regions occitanas fins a la fin dau sègle XV. Leis operacions militaras de la guèrra entre [[França]] e [[Anglatèrra]] toquèron tanben lei regions occidentalas d'Occitània. Pasmens, lo problema pus grèu foguèt la multiplicacion dei companhiás de [[mercenari]]s que pilhèron ò rançonèron lo país fins a [[Provença]] fins a la restauracion de l'òrdre public per [[Loís XI de França|Loís XI]] ([[1461]]-[[1483]]).

Maugrat aquelei calamitats, la populacion occitana demorèt fidèla au rèi de [[França]] franc de certaneis episòdis de revòuta còntra la fiscalitat. D'efèct, la violéncia deis incursions [[Anglatèrra|anglesas]] en Occitània (pilhatges de [[Lengadòc]], destruccion de [[Lemòtges]]...) e de concessions fachas ai captaus locaus (creacion deis Estats de Lengadòc...) permetèron de mantenir la màger part d'Occitània dins lo camp francés. Ansin, dins leis annadas 1410-1420, leis Armanhac e leis Albret, originaris de [[Gasconha]], tenguèron un ròtle major au sen dau govèrn francés. Pasmens, d'un biais paradoxau, aquel afebliment dau poder reiau entraïnèt un renfòrçament dau contraròtle en Occitània. D'efèct, en cambi de l'institucion d'Estats Provínciaus pròpris ai regions dau Sud, lo rèi capitèt d'obtenir l'instauracion d'impòsts anuaus. De mai, per leis Estats, la necessitat de mandar de documents escrichs a la Cort Reiala favorizèt la difusion dau [[francés]] entre leis elèits occitans a partir dau sègle XV. Enfin, en [[1481]], lo [[Comtat de Provença]] foguèt tanben annexat per la Corona de França après la mòrt de [[Carles III de Provença]] ([[1480]]-[[1481]]).

=== L'integracion au sen de França ===

==== L'autonòmia dei regions occitanas durant l'Ancian Regime ====

A la fin dau sègle XV, Occitània èra largament contraròtlada per lei rèis de [[França]] après l'expulsion deis [[Anglatèrra|Anglés]] de [[Gasconha]] ([[1453]]), l'integracion deis Armanhac e deis Albret a la Cort de França e l'annexion de [[Provença]] ([[1481]]). Lo [[Comtat de Fois]] e quauquei fèus situats au nòrd dei [[Pirenèus]] èran lei darriereis endrechs dirigits per de senhors occitans relativament autonòms. Lo demorèron fins a la fin dau sègle XVII quand lo rèi [[Enric IV de França|Enric III de Navarra]], que n'èra lo sobeiran, venguèt rèi de [[França]] sota lo nom d'[[Enric IV de França|Enric IV]].

Pasmens, durant l'Ancian Regime, lei regions occitanas capitèron de mantenir una autonòmia relativament importanta. D'efèct, lei regions occitanas gardèron sa lenga, son drech escrich e seis unitats de mesura. De mai, en causa de sa posicion de províncias perifericas, aprofichavan de condicions fiscalas pus avantatjosas regardant lo pagament de la [[gabèla]]. A partir dau sègle XVI, de reformas reialas transferiguèron lo poder deis institucions tradicionalas (que foguèron pasmens pas suprimidas) vèrs d'administracions novèlas tengudas per d'oficiers reiaus (que jonhèron pauc a pauc la noblesa locala gràcias a la transmission ereditària de sei cargas). Lei Parlaments, corts de justícia cargadas de jutjar leis afaires pus importants au nom dau rèi, foguèron leis institucions pus importantas d'aquela politica. Quatre foguèron installats en Occitània : [[Tolosa]] ([[1443]]), [[Bordèu]] ([[1451]]), [[Ais de Provença]] ([[1501]]) e [[Pau]] ([[1620]]). Pauc a pauc, aquelei parlaments venguèron un centre de resisténcia au poder reiau e a seis abüs. En revènge, son trabalh renforcèt lo ròtle dau [[francés]] coma lenga de poder, especialament après l'[[Ordonança de Villers-Cotterêt]] ([[1539]]) qu'impausèt l'usatge unic de la lenga dau rèi.

Lo mantenement d'institucions localas en Occitània èra una necessitat per lo poder reiau que deviá i afrontar de revòutas antifiscalas recurrentas ([[Susmauta deus Crocants|Crocants]], [[Marselha]], [[Lemosin]], [[Gasconha]]...). Victoriosament reprimidas, aqueleis insureccions empachèron l'extension tròp importanta dei poders deis oficiers reiaus que volián suprimir leis Estats Provínciaus. Pasmens, entraïnèron l'emergéncia de l'etnotipe dei populacions occitanas restivas a tota forma d'autoritat.

==== Lei guèrras de religion ====

En fòra dei revòutas antifiscalas, una autra fònt de conflictes foguèt la question dau [[protestantisme]]. La [[religion]] novèla, sota sa forma [[calvinisme|calvinista]] principalament, agantèt Occitània tre leis annadas 1520-1530. Seduguèt rapidament lei mitans intellectuaus, una partida de l'aristocracia e un nombre important de borgés. Ansin, franc dau [[Massís Centrau]] (levat [[Velai]], [[Vivarés]] e [[Gavaudan]]), de [[Provença]] (qu'assostava pasmens de vaudés en [[Leberon]] e dins leis [[Aups]]) e de [[Tolosa]], la Reforma penetrèt prefondament. Après quauqueis esitacions, leis autoritats chausiguèron de reprimir l'eresia novèla e de lenhiers apareguèron tornarmai dins lo País d'Òc a partir de [[1535]]. Puei, un an pus tard, lo Parlament d'Ais començèt una lònga guèrra còntra lei vaudés e lei protestants de [[Leberon]].

Pasmens, la repression empachèt pas lo [[protestantisme]] de contuniar sa progression e plusors guèrras civilas opausèron protestants e catolics dins tot lo Reiaume de França. La màger part dei regions occitanas, que concentravan lei proporcions pus importantas de protestants, i jonhèron lei fòrças opausadas ai catolics. L'excepcion principala foguèt [[Provença]] onte lei protestants foguèron vencuts en [[1545]]. Pasmens, lei venceires se devesiguèron entre moderats e fanatics e contunièron de se combatre per lo contraròtle dau Comtat. En [[1572]], après lo [[Chaple de Sant Bertomieu]], lei regions occidentalas e centralas d'Occitània venguèron donc lo còr d'una federacion protestanta (e catolica moderada) que foguèt utilizada per lo futur [[Enric IV de França|Enric IV]] per accedir au tròne de [[França]]. 

En [[1598]], a la fin dei guèrras de religion, lo [[protestantisme]], quasi anientat dins lo nòrd dau reiaume, demorava poderós en Occitània lòng d'un arc anant deis [[Aups]] a [[La Rochèla]] en passant per lei [[Cevenas]], [[Montalban]] e la vau de [[Garona]]. Dins aquela region, lei protestants obtenguèron plusors plaças fòrtas ([[La Rochèla]], [[Montalban]], [[Montpelhièr]]...) e lo drech d'i estacionar una fòrça gropant plusors miliers d'òmes.

Pasmens, aquò durèt gaire car durant lo rèine de [[Loís XIII de França|Loís XIII]] ([[1610]]-[[1643]]), lo [[Armand Jean du Plessis de Richelieu|cardinau de Richelieu]] s'ataquèt a l'autonòmia dei protestants que menaçava sei projèctes de poder reiau absolut. De [[1621]] a [[1629]], una tiera de guèrras s'acabèt ambé la reconquista dei fortalesas protestantas e per una reduccion de sei drechs politics. Ansin, après [[1629]], i aviá plus de fòrças militaras capablas en Occitània de s'opausar a la politica reiala.

==== De l'acabament de la somission d'Occitània a la Revolucion ====

[[Loís XIV de França|Loís XIV]] ([[1643]]-[[1715]]) contunièt la politica dau [[Armand Jean du Plessis de Richelieu|cardinau de Richelieu]] e renforcèt mai l'absolutisme de la monarquia francesa. Ansin, après la participacion dei vilas occitanas a la Fronda ([[1648]]-[[1653]]) per assaiar d'obtenir mai d'autonòmia, s'ocupèt de sometre Occitània a son poder ([[Bordèu]] en [[1653]], [[Marselha]] en [[1660]]). Puei, annulèt l'[[Edicte de Nantas]] e enebiguèt tornarmai lo [[protestantisme]], çò qu'entraïnèt la revòuta dei [[Camisard]]s ([[1685]]-[[1710]]) dins lei [[Cevenas]]. Pasmens, aquò reglèt pas la question protestanta coma lo mostrèt en [[1762]] l'[[Ahar deus Calàs|afaire Calas]] a [[Tolosa]]. Ansin, de trèbols contunièron fins a l'adopcion de l'Edicte de Tolerància de [[1787]] e d'importantei comunautats protestantas capitèron de se mantenir dins lei regions de [[Nimes]] e de [[Droma (riu)|Droma]].

Durant lo sègle XVIII, la difusion deis idèas dei Lutz en Occitània demorèt limitada maugrat lo ròtle eminent de [[Montesquieu]]. D'efèct, après lei trèbols dei sègles precedents, lei regions occitanas èran vengudas pauras levat certanei pòchis de prosperitat ([[Bordèu]], [[Avinhon]]...). L'educacion e lo progrès tecnologic i èran fòrça limitats. Ansin, franc de [[Provença]] e dei regions textilas de [[Lengadòc]], l'industrializacion èra inexistenta. L'importància de la païsanariá permetiá lo mantenement de l'[[occitan]] que comencèt d'interessar certanei sabents ambé la publicacion dei premierei gramaticas. Pasmens, lo ròtle d'Occitània dins lei mitans intellectuaus dau Reiaume èra feble e la màger part dei foncionaris reiaus èran originaris dau nòrd. Ansin, aqueu clima de pauretat e de dominacion d'oficiers reiaus cargats de levar d'impòsts impopulars entraïnèt una lenta aumentacion dau maucontentament que culminèt a la velha de la [[Revolucion Francesa]].

=== L'Occitània contemporanèa ===

==== Lo periòde revolucionari ====

En [[1789]], lo rèi [[Loís XVI de França|Loís XVI]] ([[1774]]-[[1792]]) convoquèt leis Estats Generaus dau Reiaume per organizar una importanta reforma d'un sistèma fiscau vengut ineficaç. Esperant de cambiaments pus prefonds, la populacion francesa se revoutèt e sostenguèt lei deputats dau Tèrç Estat. Aquò foguèt la causa de la [[Revolucion Francesa]] que durèt de [[1789]] a [[1799]]. Leis Occitans participèron activament au movement revolucionari — ò còntrarevolucinari — coma l'indican la multiplicacion deis atacas de castèus, la participacion decisiva dei volontaris [[Marselha|marselhés]] a la presa dau Palais des Tuileries ([[1792]]) e la creacion de societats popularas liadas ai grands corrents politics qu'animavan lo debat politic a [[París]].

Pasmens, rapidament, la tradicion d'autonòmia locala dei vilas e vilatges occitans (parlaments, consulats, estats provínciaus...) intrèt en conflicte ambé la vision unificatritz dei republicans parisencs. Lo [[Massís Centrau]] refusèt la constitucion civila dau clergat e la màger part d'Occitània refusèt la mobilizacion generala decidida per la [[Convencion]]. Ansin, en [[1793]], lei vilas occitanas principalas ([[Bordèu]], [[Marselha]], [[Nimes]], [[Tolon]]...) sostenguèron lo movement federalista dirigit per lei Girondins. Aquela insureccion foguèt rapidament vencuda e s'acabèt ambé la [[sètge de Tolon (1793)|capitulacion de Tolon]] lo 18 de decembre de [[1793]]. Pasmens, la pacificacion demorèt fragila e de combats contunièron d'opausar republicans e realistas fins a la fin dau sègle.

Per assegurar lo contraròtle dau territòri e la difusion deis idèas revolucionàrias, leis autoritats novèlas creèron una administracion poderosa e decidèron d'impausar lo [[francés]] coma lenga unica. D'efèct, dins l'encastre dei luchas ideologicas dau periòde, lei « patés » èran sovent utilizats per veïcular la propaganda realista au sen d'una païsanariá estacada a sei tradicions e son [[clergat]]. A tèrme cort, aqueu projècte durèt gaire car interessèt pauc [[Napoleon Bonaparte]] que prenguèt lo poder en [[1799]]. Pasmens, anava conéisser un vam novèu sota la III{{a}} Republica.

==== Lei retards economics dau sègle XIX ====

Lei periòdes [[Revolucion Francesa|revolucionari]] e [[Napoleon Bonaparte|napoleonenc]] trebolèron leis estructuras socialas e [[politica]]s [[França|francesas]] e occitanas. Rapidament, aqueleis efècts foguèron aumentats per lei transformacions entraïnadas per la [[Revolucion Industriala]]. Dins aquò, a respèct dau rèsta dau territòri francés, Occitània conoguèt de retards importants de desvolopament.

D'efèct, maugrat la modernizacion de l'[[agricultura]] que començava de despoplar lei regions ruralas, la proporcion de païsans demorèt importanta dins lo sud. En causa dei melhoraments continús dei mejans de transpòrt ([[tren]], [[naviri]]s...), devián faciar la concurréncia dei productors d'autrei regions ò d'autrei país. Ansin, per exemple, lo vinharés lengadocian foguèt victima d'una [[Revòlta dels Vinhairons|crisi fòrça grèva en 1907]] que necessitèt la mobilizacion de {{formatnum:60000}} soudats per restablir l'òrdre. Aquelei dificultats deis agricultors marquèron lo començament de l'[[exòde rurau]] en direccion dei centres industriaus.

Dins aquò, dins lei regions occitanas, l'industria restèt una activitat marginala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'exòde rurau se faguèt sustot vèrs lei regions industrialas dau nòrd. D'efèct, en [[1911]], Occitània assostava solament 10% dei maquinas de vapor [[França|francesas]]. Lei capitaus necessaris a sa crompada èran sovent d'origina [[París|parisenca]], [[lion]]esa ò estrangiera car la borgesia locala preferissiá se concentrar sus l'agricultura. De mai, leis industrias occitanas eissidas dau sègle XVIII (textilas de [[Lengadòc]], [[siderurgia]] dei Pirenèus...) subrevisquèron pas a la concurréncia dei companhiás de [[Lorena]] e dau [[Nòrd-Pas de Calais|Nòrd]]. Enfin, la dispersion dei jaciments de [[carbon]] occitans e la manca d'infrastructuras favorizèt pas la creacion de grands bacins industriaus.

==== Lo començament de la Renaissença Occitana ====

Dins lo corrent dau sègle XIX, lei retards economics dau Miegjorn favorizèron un renfòrçament deis etnotipes negatius estacats ais Occitans. Plusors autors famós sotalinhèron lei «  [[color]]s pintorescas » de son país e sa « vivacitat ». Pasmens, metèron tanben l'accent sus sa « pauretat », sa « violéncia » (especialament còntra l'autoritat) e son « feniantige » (en causa de la « legislacion dau Soleu »). Puei, d'explicacions [[racisme|racialas]] ò [[cultura]]la venguèron explicar aquela « inferiotat » de la « raça latina » dei gents dau Sud a respèct dei populacions d'origina germanica dau nòrd de [[França]].

Pasmens, aqueleis estereotipes favorizèron tanben l'estudi dau folclòre meridionau e dei « patés ». Òr, començadas durant lo [[Premier Empèri Francés|Premier Empèri]], aquelei recèrcas anavan rapidament entraïnar un important trabalh de collècta de racòntes, de cants e de parlars tradicionaus. Aquò favorizèt la redescubèrta de l'òbra dei [[trobador]]s, ja estudiada per [[Francés Rainoard]] au sègle precedent, puei de la cultura occitana [[Edat Mejana|medievala]]. A partir deis annadas 1840, aquelei trobalhas prestigiosas incitèron un nombre creissent d'erudits occitans a s'interessar a son [[istòria]] e sa [[lenga]]. En parallèl, l'escrich en [[occitan]] conoguèt una resurgéncia importanta marcada per la creacion dau [[Felibritge]] ([[1854]]) e per lo succès de ''[[Mirèlha|Mirèio]]'' ([[1859]]) de [[Frederic Mistral]].

Lo [[Felibritge]] permetèt d'assegurar la publicacion d'un nombre importanta d'òbras e de realizar la premiera codificacion de la lenga [[occitan]]a (la [[nòrma mistralenca]]). Pasmens, lei temptativas dei felibres de portar de revendicacions politicas en favor de la defensa de la lenga ò dau [[federalisme]] mau capitèron. De mai, lo movement, que gropava sustot d'intellectuaus eissits dei classas mejanas, foguèt jamai una organizacion de massa susceptibla d'influenciar lei debats politics nacionaus. Pièger, maugrat lo prestigi d'autors coma [[Frederic Mistral|Mistral]], [[Josèp Romanilha|Romanilha]] ò [[Fèlix Gras|Gras]], lo [[Felibritge]] poguèt pas arrestar la difusion de la cultura francesa que venguèt quasi egemonica en Occitània.

==== Lei doas guèrras mondialas ====

La [[Premiera Guèrra Mondiala]] ([[1914]]-[[1918]]) foguèt una catastròfa per lei regions ruralas d'Occitània que sa jovença foguèt decimada per lei combats (19% de tuats en [[Lemosin]] còntra 7% per lo rèsta dau país). En mai d'aquò, lei soudats provençaus foguèron accusats de coarditge après la revirada deis ofensivas d'aost de [[1914]] e patiguèron de tractaments marrits durant tot lo conflicte ([[Afaire dau 15en còrs|afaire dau 15{{e}} còrs]]). Lo deficit de populacion foguèt donc pus grèu en Occitània que dins lo rèsta de [[França]].

Ansin, durant l'entre doas guèrras, de [[Bretanha|Bretons]] venguèron s'installar en [[Gasconha]], d'[[Itàlia|Italians]] e d'[[Espanha|Espanhòus]] en [[Provença]] e dins la vau de [[Garona]] e d'[[Armenia|Armenis]] a [[Marselha]]. En [[1939]], una segonda onda d'immigracion espanhòla arribèt en Occitània ambé la desfacha dei republicans. A respèct deis immigrats dau sègle XIX, foguèron relativament ben acuelhits. Permetèron lo mantenement de la societat rurala occitana mai pas aqueu de la transmission de la lenga. D'efèct, a partir deis annadas 1930, lo [[francés]], vist coma un factor de promocion sociala, foguèt l'unica lenga transmesa a la màger part deis enfants.

Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]] ([[1939]]-[[1945]]), lo regime de Vichèi e certanei collaborators manifestèron una simpatia per lei movements regionalistas. [[Loís Alibèrt]], fondator de la [[nòrma classica]], foguèt un dei simbòls d'aqueu raprochament. Pasmens, la màger part de l'occitanisme s'alunchèt pauc a pauc dau regime de [[Philippe Pétain|Pétain]] e lo movement foguèt gaire inquietat a la Liberacion. Per lo rèsta, Occitània venguèt la basa principala dei movements de resisténcia francesa car, levat lo litorau atlantic, foguèt pas ocupada avans novembre de [[1942]]. En [[1944]], se liberèt ela meteissa franc de [[Provença]] onte desbarquèt una armada francoestatsunidenca lo 15 d'aost. Lei liberacions de [[Tolon]] (26 d'aost) e de [[Marselha]] (28 d'aost) per lei tropas colonialas francesas e la [[batalha de Montelaimar]] (17-29 d'aost) foguèron lei combats principaus de la Liberacion dau Miegjorn.

==== Lei mutacions dau sègle XX ====

Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], Occitània conoguèt de mutacions fòrça importantas. Au nivèu economic, l'[[agricultura]] es finalament venguda una activitat menora levat d'[[Auvèrnhe]] e d'[[Aquitània]] (6% de la populacion activa). Pasmens, maugrat lei capitadas dei creacions de la zòna industriala de [[Fòs de Mar|Fòs]]-[[Lo Martegue|Lavèra]] e d'un sector aeronautic fòrça competitiu a [[Tolosa]] e [[Marinhana]], l'industrializacion dei regions occitanas demorèt febla. Au contrari, la segonda mitat dau sègle veguèt la disparicion de l'industria miniera dei [[Cevenas]] ([[Alès]]...), dei chantiers navaus [[Mar Mediterranèa|mediterranèus]] ([[La Ciutat]]...) e dei sectors industriaus de Lengadòc e d'Aquitània ([[Frontinhan]], [[Bordèu]]...). Ansin, lo sector terciari, especialament lo [[torisme]], comencèt de dominar l'economia occitana. Au nivèu demografic, la populacion aumentèt tornarmai après [[1945]] gràcias a la perseguida de l'immigracion mediterranèas ([[Espanha]], [[Portugal|Portugau]], [[Magrèb]]...), a la [[Pè negre|repatriacion dei colons d'Argeria]] e a l'arribada de populacions septentrionalas (trabalhaires e retirats).

Dins un Miegjorn d'ara endavant associat a l'idèa de [[Soleu]] e de vacanças, aquelei transformacions entraïnèron l'adopcion per lo govèrn francés d'una importanta politica de desvolopament per redurre lei retards del país (construccion d'autorotas, de camins de fèrre, electrificacion...). Suscitèron tanben un vam d'interès per lei regions en cors de desertificacion en causa de l'exòde rurau. L'[[occitanisme]] aprofichèt aquela situacion per sostenir de movements novèus de renaissença culturala. Aquò permetèt de melhorar la codificacion de la [[nòrma classica]]. Pasmens, sei progrès demòran limitats maugrat una reconeissença fòrça fragila de l'[[occitan]] per leis autoritats francesas dins l'ensenhament. Ansin, lo nombre de locutors de la lenga a fòrça demenit d'aperaquí 10 milions de personas en [[1930]] a un nombre probablament inferior a un milion au començament dau sègle XXI.

== Arts ==
{{detalhs|Lista de las arts en Occitània}}

== Personatges occitans ==
{{Article principal|Lista de personatges occitans}}


Vaquí una lista de qualques personalitats celèbras occitanas (per una tièra pus completa vejatz l'article principal).
===Artistas===
*[[Francis Cabrel]]
*[[Claudi Martí]]
*[[Claudi Nogaròu]]
*[[Enric de Tolosa-Lautrèc]]
*[[Joan Baptista Van Loo|Joan Batista Van Loo]]
*[[Pèire Solatges]]

===Personatges istorics===
[[Fichièr:Eleanor-of-Aquitaine-Poitiers-Cathedral-Window.jpg|thumb|right|200px|[[Alienòr d'Aquitània]] dins un vitralh de la [[catedrala de Sant Pèire de Peitieus]]]]
[[Fichièr:Gilbert du Motier Marquis de Lafayette.jpg|thumb|right|200px|Retrach de [[Gilbèrt dau Motier de La Faieta]], en unifòrme de luòctenent-general de 1791, pintat per [[Joseph-Désiré Court]] en 1834.]]

* [[Alienòr d'Aquitània]]
* [[Carles de Batz Castèlmoro d'Artanhan|D'Artanhan]]
* [[Ermengarda de Narbona]]
* [[Gaston Fèbus]]
* [[Enric IV de França| Enric III de Navarra, lo noste Enric]] : rei de [[França]] e de [[Navarra]] 
* [[Carles XIV Joan de Suècia e III de Norvègia|Bernadòta]] : rei de [[Suècia]]
* [[Antòni Laumet | Antòni de La Mòta-Cadilhac]] : governador de [[Loïsiana]], fondator de [[Detroit]], ([[USA]])
* [[Joan Jaurés]]
* [[Gilbèrt dau Motier de La Faieta]]
* [[Nostradamus]]
* [[Ricard Còr de Leon]]
* [[Pèir Berland]]
* [[Lista dels comtes de Tolosa|Familha dels Raimon de Tolosa]]
* [[Marcellin Albèrt]]
* [[Familha dels Eudes d'Aquitània]]
* [[Bernadeta Sobirós]]

===Escrivans===
[[Fichièr:Michel-eyquem-de-montaigne 1.jpg|right|200px|thumb|[[Miquèl de Montanha]] per [[Dumonstier]]]]
[[Fichièr:Frederic Mistral portrait photo.jpg|thumb||right|200px|[[Frederic Mistral]]]]
* [[Teodòr Aubanel]]
* [[Pèire Bèc]]
* [[Sèrgi Bec]]
* [[Bellaud de la Bellaudière| Belaud de la Belaudiera]]
* [[Joan Bodon]]
* [[Cantalausa (Joan de)]]
* [[Pèire Cardenal]]
* [[Jean Castela]]
* [[Francés de Corteta]]
* [[Marcela Delpastre]]
* [[Marcèu Esquieu]]
* [[Joan Baptista Fabre]]
* [[Joan Enric de Fondevila]]
* [[Francés Fontan]]
* [[Pau Froment]]
* [[Joan Ganhaire]]
* [[Pèir de Garròs]]
* [[Victor Gelu]]
* [[Joan Giono]]
* [[Pèire Godolin]]
* [[Eric Gonzalèz]]
* [[Olympe de Gouges]]
* [[Jansemin|Jansemin/Jasmin]]
* [[Sèrgi Javaloyes]]
* [[Robèrt Lafont]]
* [[Joan Larzac]]
* [[Bernat Manciet]]
* [[Frederic Mistral]]
* [[Miquèl de Montanha]]
* [[Montesquieu]]
* [[Xavièr Navarròt]]
* [[Renat Nelli]]
* [[Marquis de Sade]]
* [[Marcèu Panhòl]]
* [[Loïsa Paulin]]
* [[Cristian Rapin]]
* [[Jòrgi Rebol]]
* [[Ives Roqueta]]
* [[Max Roqueta]]

===Òmes politics===
[[Image:Jean Jaurès, 1904, by Nadar.jpg|thumb|200px|right|Joan Jaurés, 1904]]
* [[Joan Jaurés]]
* [[Jòrdi Pompidor]]

===Scientifics===

* [[Nicolau Glaudi Fabri de Peiresc]]
* [[Pèire Gassend]]
*[[Josep Gautièr de la Valeta]]
* [[Blasi Pascal]]
* [[Pèire de Fermat]]
* [[Auguste Bravais]]
* [[Gaston Darboux]]
* [[Pau Sabatièr]]
* [[Emili Borèl]]
* [[Pèire Pau Riquet]]
* [[Jean-Louis Étienne]]
* [[Marc Seguin]]

== Economia ==

== Movements politics occitanistas ==
{{detalhs|Occitanisme#Occitanisme politic{{!}}occitanisme politic}}

== Galeria ==
<gallery mode="packed" heights="180px">
Fichièr:Bigorre3.jpg|Occitània : ua vath deths [[Pirenèus]], en [[Gasconha]] ([[Bigòrra]])
Fichièr:Montpellier(France)1.JL.jpg|Occitània : [[Montpelhièr]], en [[Lengadòc]]
Fichièr:Tulle02.jpg|Occitània : [[Tula]], en [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]]
Fichièr:Cahors Pont Valentré.jpg|Occitània : [[Caors]], en [[Guiana]] ([[Carcin]]) e lo sieu pont medieval
Fichièr:Le Puy en Velay Place Fontaine.jpg|Occitània : [[Lo Puèi de Velai]]
Fichièr:Olives au marche de Toulon p1040238.jpg|Occitània : olivas au mercat de [[Tolon]], en [[Provença]]
Fichièr:Sarlat-medieval-city-by-night-20.jpg|Occitània : [[Sarlat]], en [[Guiana]] ([[Peiregòrd]]), de nuèch, dins la vila medievala
Fichièr:Dielavan.jpg|Occitània : champ de lavanda dins la region de [[Diá]], en [[Daufinat]]
Fichièr:Palais des sources à vichy.jpg|Occitània : [[Vichèi]], en [[Borbonés]], es celèbre per sas tèrmas, aicí lo Palais de las Fonts
</gallery>
{{messatge galariá}}

== Vejatz tanben ==
=== Ligams intèrnes ===
* [[occitan|Lenga occitana]]
* [[occitanisme|Movement occitanista]]
* [[Geografia d'Occitània|Geografia d{{'}}Occitània]]
* [[Istòria d'Occitània|Istòria d{{'}}Occitània]]
* [[Mèdias en occitan]]
* [[Lista de las arts en Occitània]]

=== Ligams extèrnes ===
* Geoccitània : collècta dei noms geografics occitans e mapa lingüistica d'Occitània.
* [http://www.openstreetmap-oc.org OpenStreetMap-oc] : cartografia d'Occitània
* https://web.archive.org/web/20080918052543/http://www.paginas-occitanas.com/Annuari Internet dels actors de la cultura
* [http://www.www.a-o-f.org/ Associacion Occitana de Fotbòl]
* [http://www.ieo-oc.org IEO Institut d'Etudis Occitans]
* [https://web.archive.org/web/20130613001308/http://www.ieo-lengadoc.org/ IEO Lengadòc]Seccion Regionala de Lengadòc-Rosselhon de l{{'}}Institut d{{'}}Estudis Occitans
* https://web.archive.org/web/20070607183720/http://www.aran.org/
* [http://crdp.ac-bordeaux.fr/lengas L{{'}}ensenhament de l{{'}}occitan e del basc en Aquitània]
* https://web.archive.org/web/20070206031716/http://crdp.ac-bordeaux.fr/capoc/
* [http://www.caoc.cat/ Comitat d{{'}}Afrairament Occitano-Catalan]
* [http://www.occitania.org/ Sit aranés independent]
* {{en}} {{fr}} {{Oc}} [http://mtcn.free.fr/ Danças e músicas tradicionali dau País Niçard e dau Miegjorn]
* [http://www.flickr.com/groups/agermanament-occitano-catala Grop de fotografia per l{{'}}afrairament occitanocatalan]
* {{oc}} [http://arrilemosin.free.fr/ ARRI!, Collectiu Lemosin (Lexics, cartas)]
* {{ca}}  [http://www.traduccionssimoneweil.cat/pdf/lainspiraciooccitana.pdf La inspiració occitana (Simone Weil, 1942)]

== Nòtas e referéncias ==
=== Nòtas ===
{{referéncias|grop=Nòta}}
=== Referéncias ===
<references />

{{Portal Occitània}}
[[Categoria:Occitània|*]]