Tekst źródłowy strony Komunistyczna Partia Polski

{{Inne znaczenia|partii działającej w [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]]|[[Komunistyczna Partia Polski (ujednoznacznienie)|inne partie o tej samej nazwie]]}}
{{Partia polityczna infobox
 |nazwa                      = Komunistyczna Partia Polski
 |nazwa oryginalna           = 
 |logo                       = KPP KPRP logos.png
 |opis logo                  = 
 |alt logo                   = 
 |państwo                    = 2RP
 |skrót                      = KPP
 |lider                      = 
 |przewodniczący             = 
 |prezes                     = 
 |data założenia             = 16 grudnia 1918
 |data rozwiązania           = 16 sierpnia 1938
 |adres siedziby             = 
 |partie członkowskie        = 
 |ideologia polityczna       = [[komunizm]], [[leninizm]], [[trockizm]], [[luksemburgizm]]
 |poglądy gospodarcze        = [[Gospodarka planowa|gospodarka centralnie planowana]], [[socjalizm]]
 |liczba członków            = 17302 członków (1936), z tego 3817 przebywało wówczas w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]
 |członkostwo międzynarodowe = 
 |organizacja młodzieżowa    = [[Komunistyczny Związek Młodzieży Polski]]
 |barwy                      = {{legenda|#CE000C|[[Barwa czerwona|czerwień]]|w linii=tak}}
 |posłowie                   = 
 |senatorowie                = 
 |commons                    = Category:Communist Party of Poland
 |www                        = 
}}
'''Komunistyczna Partia Polski''' (w latach 1918–1925: '''Komunistyczna Partia Robotnicza Polski''') – partia [[leninizm|komunistyczna]] założona [[16 grudnia]] 1918 na zjeździe połączeniowym [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy|SDKPiL]] i [[Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1906–1918)|PPS-Lewicy]], rozwiązana przez [[Międzynarodówka Komunistyczna|Komintern]] 16 sierpnia 1938 w ramach [[Wielki terror (ZSRR)|wielkiej czystki w ZSRR]].

Organizacja powstała w wyniku fuzji radykalnego nurtu polskiego ruchu socjalistycznego (PPS-Lewica) i socjaldemokracji na terenie ziem polskich [[zabór rosyjski|zaboru rosyjskiego]] (SDKPiL). W praktyce, po połączeniu obu partii w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski, KPRP była od marca 1919 sekcją [[Międzynarodówka Komunistyczna|Kominternu]] na terenie [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]]. Jej celem [[Strategia organizacji|strategicznym]] była rewolucja społeczna, która wiązała się w ujęciu KPP z likwidacją państwa polskiego i wcieleniem jego terenów do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] jako [[Republika radziecka|republiki sowieckiej]] (przy rewizji granic nowo powstałej republiki na rzecz sąsiadów)<ref>„W latach 1926–1933, KPP w różnych formach kwestionowała zarówno wschodnią, jak i zachodnią granicę Polski. Wynikało to zarówno z ogólnego – wyznaczanego przez doktrynę i politykę Międzynarodówki Komunistycznej – stanowiska w kwestii niepodległości państwa polskiego oraz ze swoistej interpretacji prawa narodów do samookreślenia, podporządkowywanego interesom międzynarodowej rewolucji, utożsamianych już wówczas z interesami państwowymi ZSRR. W odniesieniu do granicy wschodniej hasło samostanowienia narodów sprowadzano w istocie do postulatu oderwania ziem ukraińskich i białoruskich od Polski i przyłączenia ich do ZSRR. W drugiej połowie lat 20. KPP pod naciskiem Międzynarodówki Komunistycznej hasło samookreślenia aż do oderwania się od Polski wysunęła również wobec Śląska, a w 1932 r. uznano je za słuszne także w odniesieniu do Pomorza. U źródeł takiego stanowiska legło kilka zasadniczych przesłanek. W latach dwudziestych i na początku trzydziestych polscy komuniści – zgodnie z założeniami politycznymi Kominternu i kierownictwa radzieckiego – oceniali tzw. system wersalski jako produkt dyktatu imperialistycznego i jako taki energicznie zwalczali.” [[Stanisław Ciesielski (historyk)|Stanisław Ciesielski]], ''Alfred Lampe wobec problematyki zachodniej'', [w:] ''Twórcy polskiej myśli zachodniej'', Praca zbiorowa pod red. W., Olsztyn 1996, seria Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie nr 153, [http://ciesielski-stanislaw.tripod.com/lampe.html wersja elektroniczna].</ref><ref>Przesłanie KPP do „Kongresu mas pracujących obu części Górnego Śląska” w [[Gliwice|Gliwicach]], 29.01.1933: „Zbójecki traktat wersalski, narzucony narodowi niemieckiemu przez koalicję zwycięskich w wojnie imperialistycznej wielkich rabusiów imperialistycznych Ententy – rozdarł górny Śląsk, oddał Gdańsk pod jarzmo Polski imperialistycznej, stworzył korytarz polski sztucznie dzielący Prusy Wschodnie od Niemiec… Imperializm polski grozi wojenną okupacją Gdańska, by zagrabić Prusy Wschodnie i zachodnią część Górnego Śląska. KPP oświadcza obecnie, po jedenastu latach okupacji polskiej na Górnym Śląsku, wobec ludu górnośląskiego, wobec narodu całej Polski i Niemiec, wobec narodów całego świata: Zwycięski proletariat polski, po obaleniu panowania imperialistycznego burżuazji polskiej, przekreśli wszystkie orzeczenia traktatu wersalskiego w stosunku do Śląska i do pomorskiego korytarza, zapewni ludności tych ziem prawo do samookreślenia aż do oderwania się od Polski.” [[Józef Mützenmacher|Jan Alfred Reguła]] ''Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów'', Warszawa 1934 s. 253, {{ISBN|83-901295-0-7}} (edycja z 1994). Patrz też Jan Alfred Reguła, ''Historia Komunistycznej Partii Polski…'' s.231-233 i 248-253.</ref>. Komuniści uważali niepodległe państwa za kategorię polityczną minionej epoki. Rosyjska rewolucja była dla nich początkiem nowego zorganizowania Europy a nawet nowej cywilizacji stanowiącej jeden organizm zdominowany przez proletariat<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN| 978-83-66586-19-2}}, str. 441 i 442</ref>. Z uwagi na cele statutowe, zarządzanie z ośrodka poza granicami Rzeczypospolitej (Komitet Wykonawczy Kominternu jako organ nadrzędny KPRP jako sekcji Kominternu), udział działaczy KPRP w [[wojna polsko-bolszewicka|wojnie polsko-bolszewickiej]] po stronie [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosji Sowieckiej]] przeciwko państwu polskiemu i poparcie KPRP jako partii dla Rosji Sowieckiej w czasie tej wojny, działalność KPRP (a później KPP) została uznana za antypaństwową. Była ona nielegalna na terenie [[II Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]] od marca 1919, gdy KPRP nie uznając legalności państwa polskiego nie dopełniła formalności rejestracji wymaganych od organizacji i partii politycznych<ref name="ReferenceA">{{Dziennik Ustaw|1919|3|88}}.</ref> przez prawo o stowarzyszeniach<ref name="Por. 1995">[[Marek Łatyński]], ''Nie paść na kolana. Szkice o opozycji w latach czterdziestych'', London 1985, Wyd. Polonia Book Fund, {{ISBN|0-902352-36-9}} ;, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum]], {{ISBN|83-7095-056-6}}, s. 99. Por. [[Janusz Wrona]], ''System partyjny w Polsce 1944-1950'', Lublin 1995, [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej|Wydawnictwo UMCS]], {{ISBN|83-227-0733-9}}, s. 61 i następne.</ref>, do rozwiązania KPP przez Komintern 16 sierpnia 1938 (choć do lipca 1920 tolerowana przez władze państwowe).

== Ruch socjalistyczny i socjaldemokracja na ziemiach polskich do 1918 ==
{{Osobny artykuł|Komunizm w Polsce}}
Powstanie [[Ruch robotniczy na ziemiach polskich|polskiego ruchu robotniczego]] jest ściśle związane z procesem [[industrializacja|industrializacji]] ziem polskich w II połowie XIX w. Zarówno likwidacja granicy celnej między [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwem Polskim]] a [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] w 1851, jak i zniesienie [[Pańszczyzna|pańszczyzny]] 18 marca 1864 pozwoliły na gwałtowny rozwój przemysłowy ziem polskich zaboru rosyjskiego. Rozwój kolei żelaznej, mniejsza odległość od portów [[Morze Bałtyckie|Morza Bałtyckiego]] i [[Morze Północne|Północnego]], zasoby surowców naturalnych (przede wszystkim [[węgle kopalne|węgla]]), tania siła robocza i nieco wyższy poziom kulturalny powodował, że [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Kongresówka]] stała się atrakcyjna dla rozwoju przemysłu w stosunku do Rosji właściwej. Towary przemysłowe wytworzone tutaj były znacznie tańsze na rynkach rosyjskich w stosunku do tych wyprodukowanych w [[Niemcy|Niemczech]] lub w [[Czechy|Czechach]] z powodu likwidacji granicy celnej. Wraz z rozwojem przemysłu powstała klasa robotnicza, która bardzo szybko podjęła walkę z [[kapitalizm|kapitalistami]] o poprawę swych warunków ekonomicznych. Bardzo szybko zaistniała potrzeba utworzenia związków zawodowych do obrony ekonomicznej<ref>W 1878 r. [[Ludwik Waryński]] założył pierwsze „Kasy Oporu” zabezpieczające fundusze na okres strajku.</ref>, jak i powołania partii politycznej, która broniłaby interesów klasy robotniczej. Pierwszą partię robotniczą – [[I Proletariat|Socjal-Rewolucyjną Partię „Proletariat”]] (tzw. Wielki Proletariat) założył w Warszawie 1 września 1882 [[Ludwik Waryński]]. Po rozbiciu tej organizacji przez władze carskie, zakładano kolejne: tzw. [[II Proletariat]] ([[Marcin Kasprzak]] i [[Ludwik Kulczycki]]), a następnie [[III Proletariat]] (Ludwik Kulczycki). W miarę rozwoju inteligencji polskiej, oświaty, upowszechniania się ideologii [[pozytywizm]]u i idei socjalistycznych w Polsce zaistniały warunki do utworzenia partii politycznych odwołujących się do [[marksizm]]u – socjalistycznych i socjaldemokratycznych.

W 1889 [[Julian Marchlewski]], [[Jan Leder]], [[Henryk Wilkoszewski]] i inni założyli [[Związek Robotników Polskich]], ideologicznie reprezentujący lewicową odmianę socjalizmu. W 1892 w [[Wilno|Wilnie]] powstał [[Związek Robotników Litewskich]], kierowany przez [[Feliks Dzierżyński|Feliksa Dzierżyńskiego]] o analogicznym profilu. W listopadzie 1892 na przedmieściu [[Paryż]]a w [[Montrouge]] została założona [[Polska Partia Socjalistyczna]] (PPS) pod przewodnictwem [[Bolesław Limanowski|Bolesława Limanowskiego]]. Wśród założycieli znaleźli się przedstawiciele z rozbitej partii „[[I Proletariat|Proletariat]]” [[Aleksander Dębski (socjalista)|Aleksander Dębski]], [[Bolesław Jędrzejowski]], [[Witold Jodko-Narkiewicz]], [[Stanisław Mendelson]], [[Maria Mendelsonowa]] i [[Feliks Perl]]. Ze [[Związek Robotników Polskich|Związku Robotników Polskich]] w skład ugrupowania wszedł [[Stanisław Grabski]], ze [[Zjednoczenie Robotnicze|Zjednoczenia Robotniczego]] – [[Edward Abramowski]], [[Jan Strożecki]], [[Stanisław Wojciechowski]], a z [[Gmina Narodowo-Socjalistyczna|Gminy Narodowo-Socjalistycznej]] – [[Jan Lorentowicz]], Władysław Ratuld i [[Maria Loevy|Maria Loevy (ps.Maria Szeliga)]]. W uchwale programowej znalazła się idea ścisłego zespolenia walki społecznej z walką polityczną o odzyskanie niepodległości<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Zaremba |imię = Zygmunt |autor link = Zygmunt Zaremba |tytuł = Sześćdziesiąt lat walki i pracy P.P.S. Szkic historyczny |wydawca = Wydawnictwo Centralnej Komisji Zagranicznej P.P.S. |miejsce = London |strony = 5}}</ref>. Partią zbliżoną programowo do PPS była legalnie działająca w [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji]] od 1892 [[Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego]] ([[Ignacy Daszyński]], [[Jędrzej Moraczewski]], [[Herman Diamand]], [[Zygmunt Marek]], [[Herman Lieberman]], [[Bolesław Drobner]], [[Tadeusz Reger]]).

{{Osobny artykuł|Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy}}
W 1893 Związek Robotników Polskich połączył się z odłamem II Proletariatu i utworzono nową partię pod nazwą [[Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego]] (SDKP). Założycielami byli: [[Julian Marchlewski]], [[Róża Luksemburg]] i [[Adolf Warski]]. Ta partia z kolei połączyła się ze [[Związek Robotników Litewskich|Związkiem Robotników Litewskich]] i powstała Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL), autonomiczną organizację w ramach [[Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji|Socjaldemokratycznej Partii Rosji]]. Skład społeczny tej partii był typowy dla wszystkich partii socjalistycznych – kręgi kierownicze wywodziły się z warstwy inteligenckiej, natomiast tzw. „masy partyjne” stanowili robotnicy. Przywódcami SDKPiL byli: Róża Luksemburg, [[Leon Jogiches]] ps. „[[Leon Jogiches|Jan Tyszka]]”, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Adolf Warski, [[Karol Radek]] i [[Jakub Hanecki]].
Zasadnicza różnica między SDKPiL a PPS polegała na stosunku do sprawy niepodległości Polski. Program PPS zakładał priorytet odbudowy niepodległego państwa polskiego, a następnie wprowadzenie ustroju socjalistycznego w Polsce jako [[demokracja|demokratycznej]] [[republika|republice]] o ustroju [[System parlamentarny|parlamentarnym]] przy nadaniu pełnych praw publicznych klasom pracującym i wprowadzeniu drogą parlamentarną ustawodawstwa chroniącego ludzi pracy (ośmiogodzinny dzień pracy, zakaz pracy nieletnich, prawa wyborcze kobiet, wolność związków zawodowych i innych zrzeszeń pracowniczych, prawo do strajku, ubezpieczenia społeczne). Powstanie niepodległego, demokratycznego państwa polskiego o ustroju republikańskim na ziemiach odebranych konserwatywnym, lub reakcyjnym [[monarchia|monarchiom]] [[Imperium Rosyjskie|Cesarstwa Rosyjskiego]], [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwa Niemiec]] i [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]] oraz możliwość demokratycznego stanowienia Polaków o swoim losie PPS uznawała za warunek konieczny dla realizacji reform socjalistycznych. SDKPiL natomiast zakładała walkę o wprowadzenie ustroju socjalistycznego na drodze rewolucji we wszystkich krajach europejskich, w tym i w Polsce. Według partii, gdy socjalizm zatriumfuje w Europie, a kapitalizm zostanie zniszczony, to w sposób automatyczny zostanie zniesiony ucisk narodowy, a zatem walka o niepodległość Polski jest niepotrzebna, a nawet szkodliwa, gdyż to spowoduje uwikłanie się Polski w wojny imperialistyczne ze swymi sąsiadami.

{{Osobny artykuł|Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1906–1918)}}
Po porażce [[Rewolucja 1905 roku|rewolucji 1905 roku]] poglądy części działaczy PPS, tzw. „młodych”<ref>Nie było to związane z wiekiem, lecz ze stażem organizacyjnym w PPS, tzw. „starzy” reprezentowali założycieli partii i jej działaczy w okresie podziemnym (przed rewolucją 1905), „młodzi” generalnie działaczy przyjętych do partii później, a do władz PPS (CKR PPS) w okresie rewolucji 1905.</ref> zbliżyły się do stanowiska SDKPiL. Na tym tle w listopadzie 1906 r., u schyłku rewolucji 1905, na IX Zjeździe PPS w [[Wiedeń|Wiedniu]] i [[Kraków|Krakowie]] doszło do rozłamu w partii. Obóz niepodległościowy na czele z [[Józef Piłsudski|Józefem Piłsudskim]] ([[Walery Sławek]], [[Kazimierz Pużak]], [[Aleksander Prystor]], [[Tomasz Arciszewski]], [[Leon Wasilewski]], Witold Jodko-Narkiewicz, Feliks Perl, [[Rajmund Jaworowski]], [[Jan Kwapiński]]) oparty na strukturach [[Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej|Organizacji Bojowej PPS]] utworzył [[Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna|PPS-Frakcję Rewolucyjną]] (od 1909 używającą ponownie nazwy [[Polska Partia Socjalistyczna]]), natomiast obóz internacjonalistyczny – antyniepodległościowy utworzył [[Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1906–1918)|PPS-Lewicę]].

W PPS-Lewicy znaleźli się: [[Maria Koszutska]] (Wera Kostrzewa), [[Maksymilian Horwitz]], [[Feliks Kon]], [[Paweł Lewinson]], [[Stefan Rajewski]], [[Bernard Zaks|Bernard Zaks (Stanisław Nerski-Nerwowy)]], [[Józef Feliks Ciszewski]], [[Czesława Grosserowa|Sława Grosserowa]] i [[Wacław Wróblewski]] ps. „Krzysztof”<ref>Wszyscy działacze PPS-L, którzy później przeszli do KPRP, z wyjątkiem Feliksa Kona, który zmarł w ZSRR śmiercią naturalną w 1941, zostali wymordowani przez [[NKWD]] na rozkaz Stalina w latach 1937–1940 w ramach [[Wielki terror (ZSRR)|wielkiej czystki]].</ref>.
Po wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]] PPS-Lewica prezentowała stanowisko antywojenne, PPS – stanowisko popierające działania Józefa Piłsudskiego dla odzyskania niepodległości Polski.

== Komunistyczna Partia Robotnicza Polski w latach 1918–1921 ==
=== 1918–1920 ===
[[Plik:Polskie-radio-zielna.jpg|thumb|Kamienica Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Subjektów Handlowych Wyznania Mojżeszowego przy [[Ulica Zielna w Warszawie|ul. Zielnej]] 25 w [[Warszawa|Warszawie]], w której w 1918 roku odbył się zjazd SDKPiL i PPS-Lewicy]]
{{Wikiźródła|Manifest programowy Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (1918)|Manifestu&nbsp;programowego KPRP z grudnia 1918}}
W sześć tygodni po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 16–18 grudnia 1918, w wynajętej sali w kamienicy Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Subjektów Handlowych Wyznania Mojżeszowego przy [[Ulica Zielna w Warszawie|ul. Zielnej]] 25<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Jastrzębski | imię = Jakub | tytuł = Żydowskie stowarzyszenie z Zielnej | czasopismo = Skarpa Warszawska | strony = 36 | data = kwiecień 2024}}</ref> w Warszawie , odbył się zjazd SDKPiL i PPS-Lewicy. Obie partie postanowiły się połączyć i utworzyć nową organizację – Komunistyczną Partię Robotniczą Polski. Ów zjazd zjednoczeniowy odbywał się pod hasłem: ''Cała władza musi przejść w ręce proletariatu miast i wsi, zorganizowanego w Radach Delegatów Robotniczych''<ref>1918, grudzień 16-18. Platforma polityczna RKPP uchwalona przez Zjazd Organizacyjny. Dokument ten in extenso znajduje się w Wikiźródła: Dokumenty historyczne. Patrz również: KPP. Uchwały i rezolucje, t. I, Warszawa 1954, s. 42.</ref><ref name=zjazd>{{cytuj książkę |tytuł = Sprawozdanie ze Zjazdu Organizacyjnego KPRP. Zjednoczenie SDKPiL i PPS-Lewicy |data= 1919 |miejsce = Warszawa}}</ref><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Reguła |imię = Jan Alfred |autor link = Józef Mützenmacher |tytuł = Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów |data= 1934 |wydawca = |miejsce = Warszawa |strony = 33–34 |id = {{ISBN|83-901295-0-7}} (edycja z 1994)}}</ref>. Na zjeździe zjednoczeniowym na wniosek Adolfa Warskiego dodano w nazwie partii "Robotnicza" by odróżnić się od partii rosyjskich bolszewików. Zagroził on wystąpieniem z partii jeżeli program partii będzie przewidywał istnienie Polski tylko jako autonomicznej części sfederalizowanej radzieckiej republiki rosyjskiej<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 295, 301, 302 i 305</ref>.

Zjazd odrzucił uznanie ogłoszonej 11 listopada 1918 [[niepodległość|niepodległości]] [[II Rzeczpospolita|Polski]] i był w tej kwestii bardziej radykalny niż [[Włodzimierz Lenin]] i bolszewicy w Rosji, którzy deklarowali w roku 1918 – przynajmniej werbalnie – narodom wchodzącym w 1914 (przed wybuchem [[I wojna światowa|I wojny światowej]]) w skład Imperium Rosyjskiego, prawo do samookreślenia, aż do oderwania się od Rosji włącznie. Negatywne stanowisko wobec niepodległości miało swe korzenie w poglądach Róży Luksemburg, dominujących w dawnej SDKPiL, które później zostały określone w kręgach partyjnych jako „błędy luksemburgizmu”<ref>Dadzą się one sprowadzić do trzech punktów:
* Odrzucenie leninowskiego hasła o prawie narodów do samostanowienia, gdyż według klasycznego marksizmu, w momencie zapanowania ustroju socjalistycznego, wszelkie granice państwowe będą obalone.
* Odrzucenie leninowskiego hasła o oddaniu ziemi chłopom, gdyż socjalizm zakładał nacjonalizację środków produkcji, w tym również i ziemi.
* Odrzucenie „dyktatury proletariatu”, również propagowanej przez Lenina, tj. wprowadzenie terroru jako metody rządzenia, gdyż to prowadzi do dyktatury jednostki.
(Poland’s Communist Party: It’s History, Character and Comoposition. RFE News, 3-11-1959, s. 4. Strona internetowa; Open Society Archives).</ref>.

Polityka KPRP była zdeterminowana dwoma czynnikami – poparciem dla rewolucji i rządów bolszewickich w Rosji<ref>''Wybuch i przebieg rewolucji rosyjskiej sprawiły, że przeprowadzenie rewolucji socjalnej drogą opanowania władzy przez klasę robotniczą, drogą dyktatury proletariatu, stanęło przed nimi jako najbliższe zadanie'' (''Platforma polityczna KPRP uchwalona przez Zjazd Organizacyjny'', op. cit.).</ref> oraz oczekiwaniami na szybką i zwycięską rewolucję w Niemczech<ref>''Poczęta w kraju ekonomicznie bardziej dojrzałym, oparta na doświadczeniach rewolucji rosyjskiej – rewolucja niemiecka zmierza z żelazną koniecznością do dyktatury proletariatu'' ({{cytuj książkę |nazwisko = Reguła |imię = Jan Alfred |autor link = Józef Mützenmacher |tytuł = Historię Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów |data= 1934 |wydawca = (brak wydawcy) |miejsce = Warszawa |strony = 31–32 |id = {{ISBN|83-901295-0-7}} (edycja z 1994)}}).</ref>. Komunistom na zjeździe wydawało się, że rewolucja światowa jest bardzo blisko, gdyż zwyciężyła już w Rosji i lada moment wybuchnie w Niemczech, co analogiczne wydarzenia w pozostałych krajach Europy, a następnie na całym świecie. Po zwycięstwie rewolucji światowej takie „kwestie” jak niepodległość Polski, granice, rząd, siły zbrojne itd., miały być zupełnie nieistotne.

W wyniku połączenia SDKPiL oraz PPS - Lewicy, automatycznie ich członkowie znaleźli się w KPRP i to niezależnie od tego, czy byli oni w kraju, czy za granicą.  Wielu pepesowców i esdeków przebywało w Rosji (więźniowie, zesłańcy, ewakuowani itd.). Po [[Rewolucja lutowa (1917)|rewolucji lutowej]] i obaleniu [[samodzierżawie|caratu]] rozpoczęli działalność legalną w ramach porewolucyjnych swobód demokratycznych, tworząc własne struktury organizacyjne i wchodząc w struktury rosyjskie. Po [[Rewolucja październikowa|przewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej)]] musieli zdeklarować się wobec nowej władzy. Ponieważ SDKPiL była autonomiczną organizacją [[Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji|Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR)]], dla jej członków nie zachodziła potrzeba formalnego wstępowania do [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|SDPRR (b)]] ([[Bolszewicy|frakcji bolszewickiej]] rosyjskiej socjaldemokracji), choć działacze SDKPiL opowiadali się wewnątrz socjaldemokracji rosyjskiej po stronie różnych jej frakcji (zarówno bolszewików, jak [[mienszewicy|mienszewików]], czy internacjonalistów). Członkowie SDKPiL posiadali podwójną przynależność partyjną i w zależności od potrzeb działali jako członkowie powstałej w 1918 [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|RKP(b)]] lub KPRP. Np. Julian Marchlewski reprezentował KPRP na I Zjeździe Kominternu, a Karol Radek na II Zjeździe, chociaż obydwaj politycy nigdy nie działali w II Rzeczypospolitej. Podobnie działacze krajowi KPRP po wyjeździe do Rosji obejmowali stanowiska w partii bolszewickiej czy w administracji cywilnej lub wojskowej Rosji Sowieckiej. Z kolei działacze [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]] byli  związani ideowo i dotychczasową współpracą z rosyjskimi partiami socjalistycznymi opozycyjnymi wobec bolszewików ([[Partia Socjalistów-Rewolucjonistów|eserowcy]]). 

W związku z powyższym uformowały się dwa ośrodki polskich komunistów: jeden w Rosji Sowieckiej, drugi w kraju.

W maju 1917 r. powstał w Petersburgu Komitet Wykonawczy grup SdKPiL w Rosji. Miał być łącznikiem między rozproszonymi po Rosji działaczami partii, reprezentować polskich działaczy przed bolszewikami oraz nawiązać kontakt z krajem<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN| 978-83-66586-19-2}}, str. 179 i 180</ref>. 9 listopada 1917 r. odbyła się I Konferencja grup SDKPiL w Rosji – w skład kierownictwa organizacji weszli: Feliks Dzierżyński, Józef Unszlicht, Julian Leszczyński-Leński, Stanisław Bobiński, Edward Próchniak. Większość środowiska komunistów polskich w rewolucyjnej Rosji uważało kierownictwo krajowe SdKPiL za "oportunistyczne" i nie rozumiejące "historycznego momentu" w którym należy podjąć działania zmierzające do wywołania w kraju rewolucji proletariackiej. Do Polski skierowano Stanisława Budzyńskiego, którego zadaniem było tworzenie rad robotniczych. Krajowe władze uważały rady robotnicze za specyficznie rosyjską formę organizacji proletariatu i były przeciw ich tworzeniu<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 238</ref>. 11 listopada 1918 r. III konferencja grup SDKPiL w Rosji dyskutowała sprawę działania w [[Mińsk]]u i Wilnie [[Zachodnia Dywizja Strzelców|Zachodniej Dywizji Strzelców]] jako zalążka Polskiej Armii Czerwonej. Część działaczy (m.in. Stanisław Bobiński) ostrzegała przed zbytnim optymizmem co do nastrojów rewolucyjnych w kraju, inni (m.in. Unszlicht i Dolecki) krytykowali pesymistów. Konferencja dokonała zmiany polityki partii, która do tej pory była przede wszystkim nastawiona na wsparcie rewolucji bolszewickiej. Od tego momentu środowisko polskich bolszewików miało koncentrować się głównie na uwzględnianiu przede wszystkim potrzeb działalności rewolucyjnej w kraju<ref>Walentyna Najdus „Lewica polska w Kraju Rad 1918 – 1920“ PWN 1971, s. 171</ref>. W styczniu 1919 r. CKW grup SDKPiL w Rosji przekształcił się w CKW KPRP (m.in. Stanisław Bobiński, Jakub Dolecki, Feliks Dzierżyński, Julian Leszczyński, Józef Unszlicht)<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str.307</ref>.  W styczniu 1919 r. powołano tajną Radę Wojskowo – Rewolucyjną Polski. Nie podjęto politycznej decyzji czy Armia Czerwona ma wkroczyć na ziemie polskie czy mają to zrobić wyłącznie polskie jednostki rewolucyjne z Rosji. Powstała konieczność określenia prowizorycznej granicy ziem polskich. CKW grup KPRP w Rosji mimo braku formalnego upoważnienia z kraju, uważając się za przedstawiciela KPRP przy rządzie bolszewickim uznała, że z pewnością ziemiami polskimi są ziemie byłego Królestwa Polskiego z Chełmszczyzną i Suwalszczyzną oraz powiaty bielski i białostocki, ewentualnie również sokólski. Zdaniem politycznych władz Zachodniej Dywizji Strzelców na ziemie polskie powinny wkroczyć wyłącznie polskie jednostki rewolucyjne<ref>Walentyna Najdus „Lewica polska w Kraju Rad 1918 – 1920“ PWN 1971, s. 190 i 191</ref>.
 
W początkach działalności KPRP nie istniały kontakty między Komitetem Centralnym nowoutworzonej KPRP a polskim środowiskiem bolszewickim w Rosji skupionym w CKW KPRP<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 307</ref>. W pierwszym okresie działalności partii ujawniła się tendencja do  uważania się kierownictwa grup KPRP w Rosji jako kierownika pracy partyjnej w kraju mimo istnienia już organizacji krajowej (w szczególności dotyczyło to Józefa Unszlichta)<ref>Walentyna Najdus „Lewica polska w Kraju Rad 1918 – 1920“ PWN 1971, s. 177</ref>. Dopiero 12 lipca 1919 r. KC KPRP w kraju upoważnił CKW grup KPRP w Rosji (w stanie likwidacji) do reprezentowania partii w kraju wobec III Międzynarodówki<ref>Walentyna Najdus „Lewica polska w Kraju Rad 1918 – 1920“ PWN 1971, s. 266</ref>.

Głównym kierunkiem działania KPRP w kraju w 1919 roku było utworzenie w miastach zdominowanych przez komunistów rad robotniczych i przejęcie przez nie władzy w celu wprowadzenia "dyktatury proletariatu". Rady robotnicze stały się głównym polem konfliktu między komunistami a socjalistami z PPS. W lutym 1919 roku w dziewięciu największych radach zasiadało 2357 delegatów z czego z PPS - 868 delegatów, z KPRP - 810, z Bundu - 251, z Poalej-Syjon - 244 a z endeckiego Narodowego Związku Robotników - 123. Komuniści byli jednak w mniejszości w dużych ośrodkach Polski centralnej, które decydowały o kształcie polskiej państwowości (największe wpływy mieli komuniści w Zagłębiu Dąbrowskim<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 291</ref>. Jak donosił w tym czasie poufny raport MSW : " (...) jest rzeczą znamienną, że specjalni agitatorzy komunistyczni potrafili dotrzeć do niższych sfer PPS i wywołali tam wrzenie"<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 341</ref>. 

Od końca 1918 roku tlił się również tzw "bunt fornali" - oddolny ruch robotników rolnych w formie strajków, napadów na dwory, starć z policja i żandarmerią (zginęło kilkadziesiąt osób). Powstały w marcu 1919 r. Związek Zawodowy Robotników Rolnych pozostawał pod dominującymi wpływami komunistów. W październiku w strajku fornali wzięło udział ok. 200 tysięcy pracowników rolnych. Komuniści liczyli, że zaostrzenie protestów wytworzy w kraju sytuację rewolucyjną. Jednak dokonanie przewrotu przez działaczy PPS we władzach ZZRR oraz akcja represyjna wobec uczestników protestu i ustępstwa rządu dotyczące postulatów przez nich stawianych spowodowały pacyfikację radykalnych nastrojów. Po upadku rad robotniczych i załamaniu strajku robotników rolnych zdolność komunistów do organizowania masowych ruchów społecznych została sparaliżowana. W wewnętrznym przekazie organizacyjnym komunistów mówiono o "odpływie fali rewolucyjnej"<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 413-425</ref>. 

KPRP w konsekwencji przyjętych założeń programowych wezwała do [[bojkot]]u pierwszych wyborów do [[Sejm Ustawodawczy (1919–1922)|Sejmu Ustawodawczego]] wyznaczonych na 26 stycznia 1919. Celem było, poprzez obniżenie [[frekwencja|frekwencji]] wyborczej, podważenie [[legitymizacja|legitymizacji]] niepodległego państwa polskiego na forum międzynarodowym. Bojkot zakończył się fiaskiem i wykazał marginalne wpływy KPRP w społeczeństwie polskim. 

W maju 1920 roku na pierwszym zjeździe klasowych związków zawodowych, organizacji liczącej ok 400 tys. członków, doszło do konfrontacji wizji działania związków zawodowych w niepodległej Polsce prezentowanej przez PPS i KPP. Ostatecznie za rezolucją PPS-u padło 90 głosów, przeciwko - 35 głosów, wstrzymało się 10 delegatów. Wynik ten pokazywał skalę wpływu komunistów w krajowych, lewicowych związkach zawodowych<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 474 - 477</ref>.

KPRP nie uznając legalności państwa polskiego nie dopełniła formalności rejestracji wymaganych od organizacji i partii politycznych terenie Rzeczypospolitej<ref name="ReferenceA" /><ref name="Por. 1995" /> i od marca 1919 była w konsekwencji ugrupowaniem nielegalnym na terytorium [[II Rzeczpospolita|Polski]]. Oprócz formalnego niezgłoszenia partii do rejestracji zgodnie z ustawą o stowarzyszeniach 1919 wynikało to także z poparcia dla Rosji sowieckiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej i przepisów [[konstytucja marcowa|konstytucji marcowej]], która zabraniała funkcjonowania w Polsce organizacji, których siedziba znajduje się za granicą.

Z inicjatywy Lenina odbył się w Moskwie między 2 a 6 marca 1919 Zjazd Założycielski III [[Międzynarodówka Komunistyczna|Międzynarodówki Komunistycznej]] zwanej Kominternem. Uchwalono „Manifest” z udziałem delegatów z 29 krajów. CKW KPRP i jej Biuro Zagraniczne reprezentował [[Józef Unszlicht]] z prawem głosowania oraz Julian Marchlewski. W marcu również zlikwidowano CKW KPRP w Rosji i nowym ośrodkiem politycznym dla polskich komunistów w Rosji stało się Biuro Polskie przy KC RKP(b) (zlikwidowano również Komisariat Polski w ramach rządu bolszewickiego). Zlikwidowano także odrębność skupiajacej polskich bolszewików Zachodniej Dywizji Strzelców zmieniając jej nazwę na 52 Dywizję Strzelców oraz z nazw jej pułków usunięto odwołania do nazw polskich miast<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 3484</ref>. W lipcu 1920 odbył się w [[Petersburg|Piotrogrodzie]] II Zjazd Kominternu (KPRP reprezentował Karol Radek)<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Lenin |imię = Vladimir Ilyich |autor link = Włodzimierz Lenin |tytuł = Terms of Admission into Communist International, July 1920 |data= 1965 |strony = 206–211 |rozdział = Terms of Admission into Communist International |nazwisko r = Lenin |imię r = Vladimir Ilyich |autor r link = Włodzimierz Lenin |tom = 31}}</ref>.

W latach 1919–1920 nastąpiła konsolidacja skrajnej lewicy. Do KPRP przyłączyły się większe lub mniejsze grupki działaczy lewicowych z [[Bund (partia)|Bundu]] (tzw. [[Kombund]]), lewicy [[Poalej Syjon|Poalej-Syjonu]] ([[Saul Amsterdam]], [[Alfred Lampe]]), z [[Żydowska Socjalistyczna Partia Robotnicza „Ferajnigte”|Ferajnigte]] (Zjednoczeni), [[Ukraińska Partia Socjal-Demokratyczna|Ukraińskiej Partii Socjal-Demokratycznej]] oraz z [[Białoruska Partia Socjalistyczna|Białoruskiej Partii Socjalistycznej]]. Z [[Polska Partia Socjalistyczna#PPS w II Rzeczypospolitej|PPS]] do KPRP przeszli: poseł-kolejarz [[Stanisław Łańcucki]] i [[Jerzy Czeszejko-Sochacki]], były sekretarz CKW PPS. Poza tym, kilku działaczy [[Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”|Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”]], [[Niezależna Partia Chłopska|Niezależnej Partii Chłopskiej]] i [[Chłopskie Stronnictwo Radykalne|Radykalnego Stronnictwa Chłopskiego]] ([[Tomasz Dąbal]]).

Od listopada 1919 roku wychodził organ partii - "Czerwony Sztandar". Partia wydawała szereg innych pism jak np. "Gromada" (skierowany do mieszkańców wsi - ok. 9 tys. egzemplarzy), "Komunista" (ok. 6 tys. egzemplarzy), "Przełom" (ok. 6 tys. egzemplarzy), "Sztandar Socjalizmu" (ok. 2 tys. egzemplarzy), "Żołnierz - robotnik" (skierowany do wojska), "Kolejarz - komunista"<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 400</ref>.

W 1919 roku partia liczyła sobie ok. 7–8 tysięcy członków i 241 funkcjonariuszy partyjnych („funków”) utrzymujących się z pieniędzy wypłacanych przez partię<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 410-411</ref>.

=== KPRP podczas wojny polsko-bolszewickiej ===
[[Plik:Ulotka KPRP 1920.jpg|thumb|250px|Ulotka KPRP, początek 1920]]
[[Plik:Polrewkom 1920.jpg|thumb|250px|[[Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski|Polrewkom]], początek sierpnia 1920. W środku: [[Feliks Dzierżyński]], [[Julian Marchlewski]], [[Feliks Kon]]]]
[[Plik:TKRP Manifest do polskiego ludu roboczego miast i wsi.pdf|250px|thumb|Manifest Polrewkomu]]
[[Plik:Wanted poster for Maksymilian Horwitz 1920.jpg|thumb|250px|[[List gończy]] za [[Maksymilian Horwitz|Maksymilianem Horwitzem]] 1920]]
{{Osobny artykuł|Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski}}Komuniści w pełni utożsamiali się z [[Rewolucja październikowa|przewrotem bolszewickim (rewolucją październikową)]] w Rosji widząc w nim początek "nowego świata". Nie zaprzeczali reprezentacji interesów bolszewików, czynnie działając w ramach [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|partii bolszewickiej]], czy organów państwa sowieckiego<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 441</ref>.

W maju 1919 r. zostało powołane tzw. „[[Biuro Polskie]]” (Polbiuro), kierowane przez Dzierżyńskiego. Było ono afiliowane przy Komitecie Centralnym [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|RKP(b)]]. Ostrzegało ono, że wejście Armii Czerwonej na ziemie etnicznie polskie "wywoła tam nową burzę nacjonalizmu, ogarniając nie tylko burżuazję, lecz również znaczną część klasy robotniczej, zatruwając ją ideą "obrony ojczyzny" przed Moskalami. Nie mawątpliwości, że komunizm w Polsce poniósłby olbrzymiąszkodę na wiele lat"<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 481</ref>.

W lipcu 1919 r. w Mińsku odbyło się zebranie CKW grup KPRP. Potwierdziło ono różnice w środowisku komunistów polskich w Rosji bolszewickiej w stosunku do planu przeniesienia rewolucji do Polski "na bagnetach Armii Czerwonej". Z jednej strony CKW wyraziła sprzeciw wobec prowadzenia przez Juliana Marchlewskiego z polecenia Lenina rokowań pokojowych z wysłannikami Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego<ref>Norbert Michta „Julian Marchlewski – Polska, Naród , Socjalizm" PWN 1975, s. 395</ref>, z drugiej sam Marchlewski opowiedział się przeciwko niesieniu rewolucji do Polski na bagnetach Armii Czerwonej „Siłą orężną nie można wprowadzić ustroju komunistycznego wbrew dążeniom ludności. (…) Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski będzie zgubą dla komunizmu w Polsce”. Przeciwni tym tezom byli przede wszystkim Leński – Leszczyński, Unszlicht, Stanisław Bobiński i Kazimierz Cichowski. Podsumowując dyskusję w liście do żony Marchlewski stwierdzał „Rrradykalizm, rrrewolucyjność tych łbów zakutych może nam jeszcze  dużo narobić biedy”.

21 kwietnia Biuro polskie przekazało KC RKP(b) opinię przybyłych z Polski Budzyńskiego, Próchniaka i Borskiego ostrzegającą przed "niebezpieczną pasją ofensywnego podniecenia wojennego" i oceniającą, że wejście Armii Czerwonej do Polski wywoła "burzę nacjonalizmu" co będzie ciosem dla poparcia idei komunistycznej również wśród robotników<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, s. 488</ref>.

3 maja 1920 r. odbyła się ogólnokrajowa konferencja KPRP.  Stwierdzono, że partia jest znacznie osłabiona organizacyjnie ze względu na aresztowania i pobór do wojska. W ścisłym kierownictwie partii znaleźli się "Grzech" Kowalski, Ferszt, Stein - Krajewski i Rybacki<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 488</ref>.

Przed decyzją o wkroczeniu Armii Czerwonej na terytorium etnicznie polskie nie istniał kontakt między polskimi działaczami komunistycznymi w Rosji i KPRP w kraju<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, s. 487</ref>.

W lipcu 1920, kiedy [[Biuro Polityczne KC KPZR|Biuro Polityczne KC RKP(b)]] podjęło decyzję o przekroczeniu przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] w trakcie ofensywy przeciw Wojsku Polskiemu tzw. [[Linia Curzona|linii Curzona]] i wkroczeniu wojsk sowieckich do Polski, kierownictwo partii bolszewickiej z Leninem na czele, oczekiwało spontanicznego wybuchu rewolucji robotniczej i powstania chłopskiego w Polsce w momencie wkroczenia Armii Czerwonej. W tej sytuacji 23 lipca 1920 Biuro Polskie podjęło decyzję (za aprobatą władz sowieckich i [[Międzynarodówka Komunistyczna|Kominternu]]) o utworzeniu [[Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski|Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski]] (Polrewkomu)<ref>[[Stefan Żeromski]] (1920) „[[s:pl:Na probostwie w Wyszkowie|Na probostwie w Wyszkowie]]”.</ref> do którego weszli: Julian Marchlewski (przewodniczący), [[Feliks Dzierżyński]], [[Edward Próchniak]], [[Józef Unszlicht]], [[Feliks Kon]], [[Bernard Zaks]], [[Stanisław Bobiński]] i [[Tadeusz Radwański]] oraz przedstawiciel RFSRR przy Komitecie, komisarz [[Iwan Skworcow-Stiepanow]]. Komitet ten miał stanowić naczelną władzę komunistyczną w Polsce. Siedzibą Polrewkomu był [[pociąg pancerny]] zaopatrzony w drukarnię polową. Skład pociągu wraz z Komitetem wyruszył 24 lipca ze [[Smoleńsk]]a i posuwał się w ślad za nacierającymi oddziałami Armii Czerwonej, osiągając 25 lipca – Mińsk, 27 lipca – Wilno i 30 lipca – [[Białystok]], już na etnicznych ziemiach polskich, gdzie został publicznie ogłoszony akt  utworzenia Polrewkomu. 30 lipca w Wilnie<ref>Sylwia Frołow: [https://web.archive.org/web/20140109234300/http://www.znak.com.pl/kartoteka,ksiazka,4264,Dzierzynski-Milosc-i-rewolucja ''Dzierżyński. Miłość i rewolucja''], Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 211.</ref> została wydana odezwa, ogłoszona w wydawanym przez Feliksa Kona ''[[Goniec Czerwony|Gońcu Czerwonym]]'' (oficjalnym organie Polrewkomu), zapowiadająca utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad, [[Nacjonalizacja|nacjonalizację]] ziemi i [[Rozdział Kościoła od państwa|rozdział państwa od Kościoła]]<ref name="Wiedza Powszechna 1973">„Słownik historii Polski”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 504, hasło „Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski”.</ref><ref name="Wiedza Powszechna 1973" /><ref>Witold Sienkiewicz, „Niepokonani 1920”, Demart 2010, 2011, {{ISBN|9788374275873}}.</ref>,

Utworzenie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski przez polskich komunistów przebywających w Rosji zostało przyjęte z niezadowoleniem przez działaczy KPRP w kraju, która uważała, że rząd rewolucyjny powinien zostać powołany po zdobyciu Warszawy przez Armię Czerwoną spośród krajowych komunistów<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, s. 494</ref>.

Na zapleczu wojsk polskich walczących z bolszewikami KPRP prowadziła antypaństwową [[propaganda|propagandę]], usiłując szerzyć defetyzm, organizować komunistyczne „rady żołnierskie” w wojsku itd. Nielegalna prasa komunistyczna i wydawane odezwy, ulotki itp. nieodmiennie prowadziły antypolską kampanię. Wydano niewiele tekstów proweniencji KPRP z 1920&nbsp;r. Dla przykładu można podać fragment odezwy fikcyjnej „Warszawskiej Rady Delegatów Żołnierskich”, z lipca [[1920]]&nbsp;r. pt. ''Żołnierze w odpowiedzi Piłsudskiemu''. Na wstępie autor odezwy tak przedstawia sytuację [[Wojsko Polskie (II RP)|Armii Polskiej]]:
{{Cytat
 |treść = Pod potężnymi ciosami Czerwonej Armii robotników i chłopów [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Sowieckiej Rosji]] i [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|Sowieckiej Ukrainy]] i przy wydatnej pomocy robotników [[Europa|Europy]] zachodniej zachwiała się i rozpadła na kawałki kontrrewolucyjna armia polska, którą pędziłeś ('', tj. Piłsudski'') w głąb Rosji i Ukrainy Sowieckiej dla obrony majątków szlacheckich, dla celów grabieżczych i zaborczych. (...) Tyś tworzył sojusz bogaczy przeciw ludowi – i przegrałeś. My tworzymy sojusz braterski robotników i chłopów Polski, Ukrainy, Rosji i całego świata przeciwko kapitalistom – i zwyciężymy! Niech żyje Czerwona Armia Sowieckiej Rosji i Ukrainy! Polska Czerwona Armia niech co rychlej powstanie i niech żyje! Sojusz i braterstwo robotników, chłopów i żołnierzy Polski, Rosji i Ukrainy niech żyje! Niech żyje Polska Republika Rad<ref name="KPP">{{cytuj książkę |nazwisko = |imię = |autor link = |tytuł = KPP w obronie niepodległości Polski. Materiały i dokumenty |wydawca = Książka i Wiedza |miejsce = Warszawa |data= 1953 |strony = 48}}</ref><ref name="pbc.biaman.pl">[http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=21269&from=publication Oryginał w: ''Goniec Czerwony'' nr 2, Białystok 8 sierpnia 1920].</ref>!
}}

W odezwie podpisanej przez Komitet Centralny Komunistycznej Partii Robotniczej Polski z 1920 pt. ''Do proletariuszy wszystkich krajów!'', znajdował się apel: {{Cytat
 |treść = Robotnicy Europy i [[Ameryka|Ameryki]]! Odbierzcie rządowi polskiemu poparcie wojenne zagranicy! Niech rząd kapitału polskiego znajdzie się sam wobec proletariatu rosyjskiego i polskiego, sam wobec Armii Czerwonej na froncie, sam wobec ruchu rewolucyjnego kraju<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = |imię = |autor link = |tytuł = KPP w obronie niepodległości Polski. Materiały i dokumenty |wydawca = Książka i Wiedza |miejsce = Warszawa |data= 1953 |strony = 49–50}}</ref>.
}}

Działalność Polrewkomu była bardzo krótka (trzy tygodnie). Wydano kilka dekretów, opublikowanych w ''Gońcu Czerwonym''. 17 sierpnia opublikowano, wydany dwa dni wcześniej rozkaz podpisany przez dowódcę frontu [[Michaił Tuchaczewski|Michaiła Tuchaczewskiego]] i głównodowodzącego Armią Czerwoną [[Siergiej Kamieniew|Siergieja Kamieniewa]] o formowaniu 2 Białostockiego Strzeleckiego Pułku Piechoty Polskiej Armii Czerwonej. Zgłosiło się zaledwie 70 osób, a liczebność całej Polskiej Armii Czerwonej wyniosła 176 ochotników. Ponadto usiłowano przeprowadzać nacjonalizację przemysłu i konfiskowano większe majątki ziemskie, których nie parcelowano między chłopów, ze względu na potrzeby zaopatrzeniowe wojsk bolszewickich (żywność i pasza dla koni). W późniejszej ocenie był to poważny błąd polityczny, do którego przyznał się przewodniczący Kominternu [[Grigorij Zinowjew]], w swojej mowie na II Zjeździe KPRP: ''Kłopotaliśmy się o to, aby wielkie majątki nie zostały rozgrabione, nie rozumiejąc, że zadanie chwili polegało na tym, aby rozpalić nienawiść klasową, wojnę chłopską przeciw obszarnikom''<ref>Cyt. za: {{cytuj książkę |nazwisko = Reguła |imię = Jan Alfred |autor link = Józef Mützenmacher |tytuł = Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów |data= 1934 |wydawca = (brak wydawcy) |miejsce = Warszawa |strony = 40 |id = {{ISBN|83-901295-0-7}} (edycja z 1994)}}</ref>.

Zwycięstwo [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojska Polskiego]] w [[Bitwa Warszawska|Bitwie Warszawskiej]], a następnie [[Bitwa nad Niemnem|bitwie niemeńskiej]] i rozbicie zgrupowania uderzeniowego Armii Czerwonej zniweczyło projekt przejęcia władzy w Polsce przez KPRP w oparciu o zbrojną interwencję Rosji Radzieckiej.

== KPRP i KPP 1921-1938 ==
[[Plik:Uchwala KPRP (HistoriaPolski str.137).jpg|thumb|250px|Uchwała podjęta na II zjeździe KPRP (1923)]] 
W lutym 1921 KPRP przystąpiła do Kominternu i od tej pory była przez niego finansowana oraz zobowiązana do wypełniania jego dyrektyw<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = |imię = |autor link = |tytuł = The Second Congress of the Communist International. Verbatum Report |wydawca = The Communist International |miejsce = Petrograd |data= 1921}}</ref>.

Wizja rychłej realizacji [[Utopia|utopii]] wszechświatowego [[komunizm]]u spowodowała w latach 20. przyjęcie następujących założeń programowych KPRP:
* walka z ustrojem kapitalistycznym i jego obalenie, [[nacjonalizacja]] przemysłu i ziemi uprawnej;
* wprowadzenie [[dyktatura proletariatu|dyktatury proletariatu]] na wzór Rosji Sowieckiej i budowa [[komunizm]]u;
* [[internacjonalizm]];
* zrzeczenie się [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]] i [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Nadwiślańskiego]] na rzecz Niemiec<ref name="wersja elektroniczna">[[Stanisław Ciesielski (historyk)|Stanisław Ciesielski]], ''Alfred Lampe wobec problematyki zachodniej'', [w:] ''Twórcy polskiej myśli zachodniej'', Praca zbiorowa pod red. W. Wrzesińskiego, Olsztyn 1996, seria Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie nr153, [http://ciesielski-stanislaw.tripod.com/lampe.html wersja elektroniczna].</ref>, które miały w wyniku [[Rewolucja listopadowa|rewolucji listopadowej (1918)]] przekształcić się w republikę sowiecką;
* zrzeczenie się terenów etnicznie mieszanych byłej [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] na wschód od tak zwanej [[Linia Curzona|linii Curzona]] na rzecz Rosji Radzieckiej i podporządkowanych jej satelickich [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|BSRR]] i [[Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka|USRR]]<ref name="wersja elektroniczna" />, ewentualnie efemerycznych tworów powołanych przez bolszewików ([[Litewsko-Białoruska Socjalistyczna Republika Rad]]);
* utworzenie Polskiej Republiki Rad w granicach Kongresówki i [[Królestwo Galicji i Lodomerii|Galicji Zachodniej]] w ramach europejskiego związku republik sowieckich.

Poparcie dla przyszłej rewolucji w Niemczech sprowadzało się do umacniania roli komunistów niemieckich na arenie politycznej Niemiec. Z tego powodu KPRP, na początku [[Lata 20. XX wieku|lat 20.]], potępiła postanowienia [[Traktat wersalski|traktatu wersalskiego]], który przyznał Polsce niepodległość, dostęp do morza przez przyznanie [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]], zaakceptował przyłączenie [[Wielkopolska|Wielkopolski]] i części [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]], oderwał od Niemiec i utworzył [[Wolne Miasto Gdańsk]].

W marcu 1922 roku powstał Związek Młodzieży Komunistycznej w Polsce (w 1930 przemianowany na Komunistyczny Związek Młodzieży Polski - KZMP). Od 1925 roku istniała organizacja dziecięca "Pionier" działająca pod kierownictwem młodzieżówki komunistycznej<ref>Bohdan Hillebrandt "Nasze tradycje" Iskry 1970, s. 114 i 115</ref>.

Od 1923 do KPP wchodziły takie organizacje jak: [[Komunistyczna Partia Górnego Śląska]], [[Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy]] i [[Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi]], które zgodnie z zasadą, że w jednym państwie może istnieć tylko jedna partia komunistyczna będąca sekcją Kominternu, były traktowane jako autonomiczne obwody KPP. Partia koordynowała i nadzorowała także działalność takich organizacji jak [[Pionier (organizacja)|Pionier]], [[Komunistyczny Związek Młodzieży Polski]], czy sekcję [[Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom|Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR)]] (tzw. Czerwoną Pomoc), formalnie obejmującą trzy organizacje – osobną dla terytorium RP na zachód od tzw. [[Linia Curzona|Linii Curzona]], osobną dla terytorium RP na wschód od tej linii (określanego jako tereny „[[Zachodnia Ukraina|Zachodniej Ukrainy]]” i „[[Zachodnia Białoruś|Zachodniej Białorusi]]”). W latach 1921–1922 do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski przeszedł duży odłam [[Bund (partia)|Bundu]] tzw. [[Kombund]], na czele z [[Pinkus Minc|Pinkusem (Pawłem) Mincem ps. „Aleksander”]]<ref>[[Ludwik Hass]], ''Trotskyism in Poland up to 1945'', Revolutionary History, Vol.6 No.1, Winter 1995/96, s. 4–46. [https://www.marxists.org/archive/hass/1992/xx/tinpoland.html wersja elektroniczna].</ref>, następnie część [[Poalej Syjon|Poalej Syjonu-Lewicy]] z [[Saul Amsterdam|Saulem Amsterdamem]] (Gustawem Henrykowskim) i [[Alfred Lampe|Alfredem Lampe]], a także mała partia [[Żydowska Socjalistyczna Partia Robotnicza „Ferajnigte”|Ferajnigte]]<ref>Zbigniew Kusiak, Komunistyczna Partia Polski, w: Encyklopedia Białych Plam, t. IX, Radom 2002, s. 260.</ref>. Po przyłączeniu się Kombundu w szeregi KPP powstało [[Centralne Biuro Żydowskie]] grupujące żydowskich członków KPP (nie wszyscy członkowie partii pochodzenia żydowskiego należeli do CBŻ).

Partia komunistyczna w Polsce rozdarta była walkami frakcyjnymi. W wyniku tych tarć powstały dwie frakcje: mniejszościowa i większościowa. „Większościowcy” skupieni byli wokół Adolfa Warskiego, Marii Koszutskiej i Maksymiliana Horwitza a „mniejszościowcy” wokół [[Julian Leszczyński|Juliana Leszczyńskiego-Leńskiego]] i Leona Steina – Domskiego. „Większościowcy” próbowali dostosować strategię partii komunistycznej do polskich realiów, szukając porozumienia z chłopstwem i niekomunistyczną lewicą oraz akceptując niepodległość państwa polskiego. „Mniejszościowcy” odrzucali wszelkie kompromisy, głosząc ścisłe podporządkowanie się dyrektywom Kominternu. Geneza konfliktu wiązała się z tym, że od początku działalności komunistów istniała w partii grupa, która nie zaakceptowała połączenia SDKPiL oraz PPS – Lewica. Grupa ta korzystała ze wsparcia polskich komunistów w ZSRR (Dzierżyńskiego, Marchlewskiego, Unszlichta). W 1922 roku grupa „mniejszościowców” wystąpiła z atakiem na władze KPRP. Międzynarodówka nie poparła wtedy opozycji partyjnej<ref name="Komunistycznej Partii Polski 1938">Krystyna Trembicka „Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938)” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, {{ISBN|978-83-227-2668-6}}, s. 71–72.</ref>.

Po śmierci Lenina układ sił w Kominternie zmienił się na niekorzyść grupy „większościowców”. Krytyka rosyjskich komunistów dokonana przez KC KPRP w liście do RKP(b) z grudnia 1923 roku dotycząca współodpowiedzialności tej ostatniej za fiasko prób wywołania rewolucji w Niemczech oraz negatywna opinia KPRP odnośnie do metod walki Stalina z opozycją wewnątrz RKP(b) stała się pretekstem do ataku jego polskich zwolenników na władze KPRP<ref name="Komunistycznej Partii Polski 1938" />. W marcu 1924 roku grupa „mniejszościowców na czele z Julianem Leńskim – Leszczyńskim ponowiła atak na władze partyjne zdominowane przez „większościowców” publikując w prasie niemieckiej memoriał „O kryzysie KPRP i najbliższych zadaniach partii” zarzucając kierownictwu przecenianie legalnych form walki oraz krytykując dążenia do współpracy z socjalistami<ref>„Tragedia Komunistycznej Partii Polski” pod red. Jaremy Maciszewskiego, „Książka i Wiedza” 1989, s. 23.</ref>. Na przełomie czerwca i lipca 1924 roku obradował V Kongres Kominternu, który zalecił partiom komunistycznym przeprowadzenie procesu ich „bolszewizacji”, czyli upodobnienia się do rosyjskiej partii komunistycznej. Jednocześnie odrzucono możliwość współpracy z socjalistami wprowadzając pojęcie „socjalfaszyzmu”<ref>Bogdan Gadomski „Biogram agenta. Józef – Josek Muntzenmacher (1903-1947) Wydawnictwo Tedson, Warszawa 2009, s. 31–32.</ref>.
[[Plik:Maria Koszutska aka Wera Kostrzewa (HistoriaPolski str.135).jpg|thumb|165px|Maria Koszutska-Wera Kostrzewa]]
[[Plik:Adolf Warszawski-Warski.jpg|thumb|165px|Adolf Warszawski-Warski]]
[[Plik:Leszczyński.jpg|thumb|165px|Julian Leszczyński-„Leński”]]
Na V Kongresie Kominternu w 1924 roku specjalnie powołana Komisja Polska Kominternu mająca na celu rozstrzygnięcie sporu „mniejszościowców” i „większościowców” kierowana przez Stalina oskarżyła kierownictwo KPRP o konfliktowanie się z RKP(b), wspieranie w niej opozycji trockistowskiej i wrogie stanowisko wobec władzy radzieckiej. W imieniu KPRP odpowiedziała Stalinowi Maria Koszutska – „Wera Kostrzewa” stwierdzając:.{{Cytat
 |treść = Zarzuty tow. Stalina o popieranie przez nas oportunistycznych tendencji w partiach rosyjskiej i niemieckiej są całkowicie bezpodstawne. W naszej komunistycznej międzynarodówce kości połamane zrastają się. Obawiam się natomiast czego innego: właśnie z powodu waszego specjalnego przywileju niebezpieczni dla was nie są tacy ludzie, którym można, jak nam, łamać kości, ale tacy, którzy w ogóle kości nie mają<ref>[[Nikołaj Iwanow (historyk)|Nikołaj Iwanow]], ''Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „operacja polska” 1937–1938'', Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 208.</ref>.
 |styl = środek
}}

Obrady Komisji Polskiej podczas V Kongresu Kominternu skończyły się ustaleniem przez polskich delegatów nowego kierownictwa o charakterze tymczasowym (tzw. Prowizorium KC KPRP). W tydzień później KW Kominternu odwołał z władz KPRP m.in. Koszucką i Warskiego (co było decyzją bezprecedensową) jednocześnie zakazując im powrotu do Polski. Dominującą rolę w nowych władzach zaczął odgrywać Julian Leński – Leszczyński jako członek Sekretariatu, a od III Zjazdu partii w styczniu – lutym 1925 jako członek Biura Politycznego (wtedy też członkiem BP został Leon Stein – Domski)<ref>„Tragedia Komunistycznej Partii Polski” pod red. Jaremy Maciszewskiego, „Książka i Wiedza” 1989, s. 27.</ref>.

Do III zjazdu w 1925 partia komunistyczna w [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] nosiła nazwę Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, później – Komunistyczna Partia Polski. Nowa nazwa symbolizować miała otwarcie się partii na nowe środowiska.

W 1926 KPP poparła [[przewrót majowy]] marszałka [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]] (na zasadzie: popieramy, mimo że „cele nasze idą dalej niż piłsudczyków”) – w nadziei, że będzie on polskim odpowiednikiem [[Aleksander Kiereński|Aleksandra Kiereńskiego]] – jego rząd miał doprowadzić do wojny domowej i przejęcia władzy przez komunistów. Poparcie Piłsudskiego przez komunistów wynikało głównie z tego, iż chciał się on rozprawić z wrogą im [[prawica|prawicą]] i [[Chjeno-Piast]]em. Piłsudski po przejęciu władzy kontynuował tymczasem represje wobec KPP. Nierealistyczna ocena ówczesnej sytuacji politycznej w Polsce została określona następnie jako tzw. [[Błąd majowy|„błąd majowy”]] i była jednym z głównych zarzutów wysuwanych wobec frakcji „większościowców”, kierującej wówczas KPP. Poparcie przewrotu zostało również potępione przez środowisko komunistyczne za granicą<ref>''Wielka historia Polski''. Tom VII, 2004, {{ISBN|83-89265-07-9}}.</ref>. Stalin oskarżył w sierpniu 1927 roku kierownictwo KPP o związki z ówczesnym przeciwnikiem Stalina w WKP(b), przewodniczącym Kominternu [[Grigorij Zinowjew|Grigorijem Zinowjewem]], który jakoby miał być inspiratorem „błędu majowego” KPP<ref>[[Nikołaj Iwanow (historyk)|Nikołaj Iwanow]], ''Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938'', Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 209.</ref>.

W czerwcu 1926 r. z inicjatywy KPP powstał Centralny Międzypartyjny Sekretariat do Walki o Amnestię dla Więźniów Politycznych. W skład sekretariatu weszli przedstawiciele [[Komunistyczna Frakcja Poselska|Komunistycznej Frakcji Poselskiej]], [[Białoruska Włościańsko-Robotnicza Hromada|Hromady]], [[Niezależna Partia Chłopska|NPCh]], [[Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1926–1931)|PPS Lewicy]], [[Niezależna Socjalistyczna Partia Pracy|NSPP]], [[Poalej Syjon|Poale Syjon]] Lewicy, [[Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich|Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich]] i lewicowych stronnictw ukraińskich (Narodna Wola i [[Sel-Sojuz|Salanśkyj Sojuz]]), a po ich zjednoczeniu [[Ukraińskie Włościańsko-Robotnicze Zjednoczenie Socjalistyczne|Sel-Rob]]. Na czele Sekretariatu stał poseł NPCh [[Stanisław Ballin]]<ref>{{Cytuj |autor = [[Antoni Czubiński]] |redaktor = Janusz Adamski |rozdział = Działalność KPP w pierwszym okresie dyktatury sanacyjnej (1926-1929) |tytuł = Komunistyczna Partia Polski (1918-1938) Zarys historii |data = 1985 |isbn = 8302022004 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne]] |s = 164}}</ref>.

W 1928 III Międzynarodówka uchwaliła program (narzucony partiom członkowskim) zakładający obalenie siłą ustroju burżuazyjno-kapitalistycznego, zdobycie władzy na drodze rewolucji i zaprowadzenie światowej dyktatury proletariatu, jednocześnie walkę partii komunistycznych z partiami socjalistycznymi i socjaldemokratycznymi, traktowanymi jako główny przeciwnik ([[Doktryna polityczna|doktryna]] [[socjalfaszyzm]]u). Będące efektem tej uchwały czystki partyjne spowodowały objęcie władzy w KPP przez „mniejszościowców” – grupę osób bezapelacyjnie podporządkowanych Stalinowi z Julianem Leszczyńskim-Leńskim jako sekretarzem generalnym KPP na czele. Od tego momentu KPP wraz ze związanymi z nią partiami, organizacjami i legalnymi przybudówkami była całkowicie podporządkowana Moskwie.

Dużym poparciem miejscowej ludności, w szczególności białoruskiej, cieszyła się na północno-wschodnich kresach II RP Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi. W Polsce międzywojennej odbyło się wiele procesów politycznych w których oskarżonymi byli członkowie tej partii. Do tych, które znalazły największy oddźwięk społeczny należał tzw. „proces 133” przeprowadzony w 1928 roku. KPZB próbowała brać udział w wyborach samorządowych, ale jej listy były unieważniane przez władze, a aktywni działacze aresztowani<ref>„Stosunki polsko-białoruskie w województwie białostockim w latach 1939–1956” pod redakcją Jana Jerzego Milewskiego i Anny Pyżewskiej, IPN 2005, {{ISBN|83-89078-95-3}}, s. 18–21.</ref>.

KPP przez cały okres swojej działalności prowadziła z mniejszym lub większym natężeniem działania propagandowe, szpiegowskie i sabotażowo-dywersyjne, skierowane przeciwko państwu polskiemu<ref>Przykładowo „11 sierpnia 1924 r. bolszewicki działacz [[Paweł Łapiński]] zwrócił się do [[Feliks Dzierżyński|Feliksa Dzierżyńskiego]] z pismem, w którym wskazywał na trudności, z jakimi w Polsce zmagać się musi KPP. Wynikały one z powodu obecności w partyjnych szeregach sowieckich agentów nie tylko zajmujących się szpiegostwem, lecz także dokonujących w Polsce zamachów terrorystycznych, w które angażowali struktury organizacyjne KPP: „W wielu wypadkach po prostu odróżnić nie sposób, gdzie kończy się partia, a gdzie zaczyna nasza Kontrrazwiedka [sowiecki wywiad]. [...] Cała bez mała nasza ukraińska organizacja jest literalnie od dołu do góry nierozerwalnie dzisiaj spleciona z «Kontrrazwiedką»” [[Bogdan Musiał]], [http://www.rp.pl/artykul/877121.html?p=1 ''Przewrót majowy w rachubach Kremla''], „[[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolita]]” 19 maja 2012 (dostęp 2016-08-13).</ref>. Działalnością szpiegowską i dywersyjną zajmowała się przede wszystkim tzw. [[Sekcja Wojskowa KPP]].

KPP została poddana represjom którego najbardziej znanym wydarzeniem był [[proces świętojurski]]. W procesie oskarżono 39 działaczy komunistycznych, a ostatecznie skazano 10, w tym posła [[Stefan Królikowski|Stefana Królikowskiego]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://portalwiedzy.onet.pl/49118,,,,proces_swietojurski,haslo.html | tytuł = WIEM, darmowa encyklopedia | opublikowany = portalwiedzy.onet.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20160304204053/http://portalwiedzy.onet.pl/49118,,,,proces_swietojurski,haslo.html | zarchiwizowano = 2016-03-04}}.</ref>. Od połowy lat trzydziestych zaostrzono politykę represji karnych wobec komunistów. Wyroki więzienia zaczęły być znacznie surowsze niż w latach poprzednich<ref>Marcin Jurek "W polskiej Wandei. KPP w województwie poznańskim w czasach II RP" IPN 2021, ISBN978-83-8229-177-3, s. 231</ref>.

W latach 1918–1926 w II RP pod zarzutem działalności komunistycznej zatrzymano 23 tys. ludzi. W latach 1927–1932, według danych MSW, liczba ta wyniosła już ponad 52 tys. a połowę z nich zatrzymano w areszcie. W tych samych danych w latach 1934–1939 liczba zatrzymań nie przekraczała 28 tysięcy ludzi<ref>Krystyna Trembicka „Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938)” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, {{ISBN|978-83-227-2668-6}}, s. 65.</ref>.

Po roku 1934 członkowie KPP stanowili prawie połowę z osadzonych w utworzonym wówczas [[Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej|obozie]] w [[Bereza|Berezie Kartuskiej]] (ok. 1400–1500 więźniów na łączną liczbę ponad 3000)<ref>{{Cytuj |autor = Mirosław Szumiło |tytuł = Roman Zambrowski 1909-1977 |data = 2014 |isbn = 978-83-7629-621-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = IPN |s = 118 |oclc = 890410659}}</ref>.

W 1931 roku z inicjatywy partii utworzona została klasowa centrala związkowa [[Lewica Związkowa]]<ref>Encyklopedia Powszechna PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974-76, tom 2.</ref>.

W latach 1932–1935 w łonie KPP działał [[trockizm|trockistowski]] [[Związek Komunistów Internacjonalistów Polskich]]. W lipcu 1933&nbsp;r. od Komunistycznej Partii Polski oderwała się Opozycja Robotnicza KPP o tendencjach [[Narodowy komunizm|narodowo-komunistycznych]]<ref>Jarosław Tomasiewicz: ''„Faszyzm lewicy” czy „ludowy patriotyzm”? Tendencje antyliberalne i nacjonalistyczne w polskiej lewicowej myśli politycznej lat trzydziestych''. Warszawa 2020. {{ISBN|9788381961035}}, s. 240.</ref>. Po 1935, w ramach polityki ''[[Front Ludowy|frontów ludowych]]'', ogłoszonej na VII kongresie [[Międzynarodówka Komunistyczna|Kominternu]], KPP współpracowała z [[Liga Obrony Praw Człowieka i Obywatela|Ligą Obrony Praw Człowieka i Obywatela]].

=== Rozwiązanie partii ===
[[Plik:Decision of Presidium of Executive Committee of Comintern (IKKI) from 16.08.1938 dissolving Communist Party of Poland.pdf|185px|thumb|Uchwała Prezydium Komitetu Wykonawczego [[Międzynarodówka Komunistyczna|Kominternu]] z 16 sierpnia 1938 o rozwiązaniu Komunistycznej Partii Polski. Podpisy: [[Georgi Dimitrow|Georgi Dymitrow]], [[Dmytro Manuilski|Manuilski]], [[Michaił Trilisser|Moskwin]], [[Otto Kuusinen|Kuusinen]], {{link-interwiki|Wilhelm Florin|tekst=Florin|Q=Q172154}}, [[Palmiro Togliatti|Ercoli]]. Pełny oryginalny tekst.]]
Od połowy lat dwudziestych KPP była w coraz większym stopniu infiltrowana przez polskie służby specjalne.

Represje organów bezpieczeństwa ZSRR wobec komunistów polskich rozpoczęły się już w latach 20., natomiast niszczenie KPP było procesem i trwało od 1931 roku do 1938. W 1931 roku [[OGPU]] aresztowało (i później rozstrzelało) byłego posła KPP [[Sylwester Wojewódzki|Sylwestra Wojewódzkiego]], a w 1933 innego byłego posła [[Jerzy Czeszejko-Sochacki|Jerzego Czeszejkę-Sochackiego]] (popełnił samobójstwo na [[Łubianka (Moskwa)|Łubiance]])<ref>Krystyna Trembicka „Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938)” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, {{ISBN|978-83-227-2668-6}}, s. 77.</ref>.

W czasie [[Wielki terror (ZSRR)|wielkiej czystki]], do 11 września 1937 wszyscy członkowie Biura Politycznego KC KPP przebywający w ZSRR zostali aresztowani przez [[NKWD]]. Sekretariat Krajowy KPP nie otrzymał z Moskwy żadnych informacji na ten temat. Jesienią 1937 roku Komintern wstrzymał subsydiowanie KPP<ref>{{Cytuj |autor = Mirosław Szumiło |tytuł = Roman Zambrowski 1909-1977 |data = 2014 |isbn = 978-83-7629-621-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = IPN |s = 115–116 |oclc = 890410659}}</ref>. Projekt uchwały Komitetu Wykonawczego Kominternu o rozwiązaniu KPP przekazał Stalinowi [[Georgi Dimitrow]] 28 listopada 1937. Stalin zaakceptował go w cztery dni później. 16 sierpnia 1938 podpisy pod dokumentem, którego tytuł zmieniono na ''Uchwała Prezydium Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej'' złożyło 6 członków Sekretariatu KW MK: Georgi Dimitrow, [[Dmytro Manuilski]], [[Michaił Trilisser]], [[Otto Kuusinen]], {{link-interwiki|Wilhelm Florin|Q=Q172154}} i [[Palmiro Togliatti|Ercoli (Palmiro Togliatti)]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Conquest |imię = Robert |autor link = Robert Conquest |tytuł = Wielki terror |wydawca = Wyd. Michał Urbański |miejsce = Warszawa |data= 1997 |strony = 448 |isbn = 83-902063-9-0}}, tekst rezolucji Komitetu Wykonawczego Kominternu o rozwiązaniu KPP i listu [[Georgi Dimitrow|Georgiego Dimitrowa]] do Stalina w: William J. Chase, ''Enemies within the Gates? The Comintern and the Stalinist Repression'', 1934–1939 Yale University Press 2001, {{ISBN|0-300-08242-8}}. Na liście [[Józef Stalin|Stalin]] odnotował: ''Rozwiązanie jest o ponad dwa lata spóźnione. Jest niezbędnym rozwiązać [partię], ale moim zdaniem nie powinno być to opublikowane w prasie.'' Rezolucja została po raz pierwszy opublikowana w: ''Voprosy istorii KPSS'', 1988, No. 12, s. 52. [https://web.archive.org/web/20080606185900/https://www.yale.edu/annals/Chase/Documents/doc42chapt5.htm tekst rezolucji Prezydium KW Kominternu i listu Georgiego Dimitrowa do Stalina (język angielski)].</ref><ref>[[Henryk Cimek]], ''Komuniści, Polska, Stalin'', Białystok 1990, Wyd. [[Krajowa Agencja Wydawnicza]], {{ISBN|83-03-0307-7}}, s. 166.</ref>. W styczniu 1938 roku w organie Kominternu „Kommunisticzieskij Internacjonał” opublikowano artykuł zawierający tezę, że KPP od początku była infiltrowana przez „agenturę piłsudczykowsko–peowiacką”. Artykuł ten został przedrukowany w ostatnim numerze organu prasowego KC KPP, który ukazał się w maju 1938 roku<ref>{{Cytuj |autor = Mirosław Szumiło |tytuł = Roman Zambrowski 1909-1977 |data = 2014 |isbn = 978-83-7629-621-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = IPN |s = 116 |oclc = 890410659}}</ref>. Ostatnie oświadczenie KPP wydała 8 czerwca 1938.

{{Osobny artykuł|Wielki terror (ZSRR)}}
Rzeczywistą przyczyną rozwiązania KPP i wymordowania jej kierownictwa było ścisłe powiązanie osobiste (SDKPiL była [[autonomia|autonomiczną]] organizacją SDPRR, jej działacze brali udział w zjazdach tego ugrupowania<ref>W tym w II zjeździe SDPRR w [[Bruksela|Brukseli]] i [[Londyn]]ie w 1903, na którym dokonał się rozłam partii na [[bolszewicy|bolszewików]] i [[mienszewicy|mienszewików]].</ref> i rozgrywkach frakcyjnych rosyjskiej partii socjaldemokratycznej) i [[socjologia|socjologiczne]] jej działaczy z tzw. „starymi bolszewikami” – politykami i działaczami partii bolszewików, których Stalin postanowił fizycznie zlikwidować po XVII Zjeździe WKP(b). Niemal wszystkich działaczy KPP uwięziono, zesłano do [[Gułag|łagrów]] lub rozstrzelano z rozkazu Stalina. Przeżyli jedynie znajdujący się w polskich więzieniach. Wyjątkiem były osoby prowadzące bezpośrednią działalność szpiegowską lub należące do sowieckiej siatki szpiegowskiej w Polsce, czy aparatu NKWD. Przeżyli też nieliczni przebywający w ZSRR weterani ([[Feliks Kon]], [[Zofia Dzierżyńska]] – wdowa po Feliksie Dzierżyńskim) i przebywający na Zachodzie żołnierze [[Brygady Międzynarodowe|brygad międzynarodowych]] walczących w [[Hiszpańska wojna domowa|wojnie domowej w Hiszpanii]]. W styczniu 1936 r. KPP liczyła 17&nbsp;302 członków, w tym 3817 przebywało w ZSRR. Po stalinowskiej czystce przetrwało w ZSRR nie więcej niż 100, w tym nikt z aktywu kierowniczego<ref>{{Cytuj |autor = Ryszard Nazarewicz |tytuł = Armii Ludowej dylematy i dramaty |data = 1998 |isbn = 83-909166-0-6 |miejsce = Warszawa |wydawca = Oficyna Drukarska |s = 13 |oclc = 69278377}}</ref>. W czasie „wielkiej czystki” w ZSRR stracono 46 członków i 24 zastępców członków KC KPP<ref>[[Andrzej Paczkowski]], ''Polacy pod obcą i własną przemocą'' w: [[Stéphane Courtois]], [[Nicolas Werth]], [[Jean-Louis Panné]], Andrzej Paczkowski, [[Karel Bartošek]], [[Jean-Louis Margolin]] ''Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania'', Wyd. [[Prószyński i S-ka]] {{ISBN|83-7180-326-5}}, Warszawa 1999 s. 344.</ref>.

W lutym 1938 do Hiszpanii i Francji wysłano z Moskwy sekretarza [[Komunistyczna Partia Bułgarii|Komunistycznej Partii Bułgarii]] {{link-interwiki|Anton Iwanow Kozinarow|tekst=Antona Iwanowa Kozinarowa|Q=Q590551}} ps. Bogdanow, który rozpoczął rozmowy w środowisku Brygad Międzynarodowych informując o rozwiązaniu KPP. 15 maja 1938 rozpoczęła w Paryżu stworzona przez niego „trójka” w składzie Jan Sobecki (działacz sekcji polskiej KP Francji) oraz [[Stefan Duchliński]] i Chil Szraga (dąbrowszczacy). Trójka wysyłała do kraju emisariuszy, którzy w imieniu Kominternu nakazywali zaprzestanie pracy partyjnej. Działalności tej stanowczo sprzeciwiał się kierownik Sekretariatu Krajowego [[Leon Lipski]]. Próbował skontaktować się z członkami Biura Politycznego w Paryżu i Pradze, ale łączność została przerwana. Większość działaczy KPP przerwała swoją działalność<ref>[[Ryszard Nazarewicz]], „Armii Ludowej dylematy i dramaty” Warszawa 1998 s. 14 i 15 {{ISBN|83-909166-0-6}}.</ref>. Działająca w Paryżu grupa po zmianach personalnych została przemianowana na [[Grupa Paryska|Grupę Paryską]], której zadaniem odtąd miało być odbudowanie partii komunistycznej w Polsce. Po [[Pakt Ribbentrop-Mołotow|pakcie Ribbentrop-Mołotow]] i zwrocie w polityce ZSRR i Kominternu jej działalność stała się bezprzedmiotowa.

{{Osobny artykuł|O kulcie jednostki i jego następstwach}}
8 grudnia 1955 roku Prezydium KC KPZR rozpatrzyło wniosek przesłany przez Bolesława Bieruta dotyczący rehabilitacji politycznej KPP. Na XX Zjeździe [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|KPZR]] w lutym 1956 r. dokonano oficjalnej rehabilitacji KPP<ref>{{Cytuj |autor = Mirosław Szumiło |tytuł = Roman Zambrowski 1909-1977 |data = 2014 |isbn = 978-83-7629-621-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = IPN |s = 321 |oclc = 890410659}}</ref>. Komitety Centralne komunistycznych partii Związku Radzieckiego, Włoch, Bułgarii i Finlandii (których przedstawiciele wchodzili w 1938 r. w skład Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej i uczestniczyli w podjęciu uchwały o rozwiązaniu KPP) złożyły oświadczenie stwierdzające, że rozwiązanie Komunistycznej Partii Polski było nieuzasadnione<ref>{{Cytuj |autor r = [[Aleksandra Tymieniecka]] |redaktor = Zofia Polubiec |rozdział = Polski ruch robotniczy w okresie II Rzeczypospolitej |tytuł = Polski ruch robotniczy. Zarys historii |data = 1974 |wydanie = 2 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Książka i Wiedza]] |s = 230}}</ref>.

== Liczebność, skład społeczny i narodowościowy partii ==
W 1919 roku partia liczyła sobie ok. 7–8 tysięcy członków i 241 funkcjonariuszy partyjnych („funków”) utrzymujących się z pieniędzy wypłacanych przez partię<ref>Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, {{ISBN|978-83-66586-19-2}}, str. 410-411</ref>.

Na przestrzeni lat 1930–1933 liczebność partii (bez KPZB i KPZU) przedstawiała się następująco: lipiec 1930 – 3300 członków, marzec 1931 – 4500, październik 1931 – 6800, marzec 1932 – 8000, marzec 1933 – 9200 członków. Robotnicy zatrudnieni w przemyśle stanowili w latach 1931–1933 17% składu społecznego KPP, pracujący w drobnym przemyśle i rzemiośle – 31%, bezrobotni – 18%, robotnicy rolni – 3–4%, chłopi – 28–30%. Na terenie rdzennych ziem polskich 70–71% członków partii było Polakami, zaś 22–26% stanowili Żydzi<ref>{{Cytuj |autor = [[Henryk Rechowicz]] |redaktor = A. W. Deńkowska |rozdział = Na czele walk przeciw ciężarom kryzysu |tytuł = Konsekwentna lewica. Komunistyczna Partia Polski |data = 1972 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”]] |s = 125, 126}}</ref>.

Z obliczeń dokonanych przez Henryka Cimka, Antoniego Czubińskiego, Józefa Kowalskiego i Franciszkę Świetlikową wynika, że KPP na przestrzeni okresu międzywojennego liczyła od 5 do 16 tys. członków. Grzegorz Berendt twierdzi, że w latach trzydziestych ruch komunistyczny w Polsce zrzeszał od 20 do 30 tys. członków<ref>Grzegorz Berendt „Polscy Żydzi wobec komunizmu przed zagładą” – „Biuletyn IPN” 11/2010, s. 38.</ref>. Przeważali członkowie pochodzenia niepolskiego: Żydzi (ok. 30 procent<ref>Udział Żydów w antypaństwowej działalności Wydziałów Wojskowych KPRP/KPP w latach 1918–1939”, ze zbioru „Żydzi i wojsko polskie w XIX i XX w.” IPN 2020, {{ISBN|978-83-8098-894-1}}, s. 102, 104.</ref>), Ukraińcy, Białorusini (te kategorie członków grupowały się głównie w organizacjach autonomicznych KPP, czyli [[Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy|Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy]] i [[Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi|Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi]]). Polacy stanowili ok. 40 procent składu osobowego KPP. Jednocześnie [[Komunistyczny Związek Młodzieży Polski|Związek Młodzieży Komunistycznej w Polsce]] (od 1930 roku – Komunistyczny Związek Młodzieży Polski) liczył od kilku do kilkunastu tysięcy członków<ref>Krystyna Trembicka „Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938)” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, {{ISBN|978-83-227-2668-6}}, s. 22, 23.</ref>.

== Organy prasowe ==
Głównym organem prasowym KPP był „[[Czerwony sztandar (KPP)|Czerwony Sztandar]]” oraz wychodzący za granicą „[[Nowy Przegląd]]”. Wśród początkowo legalnych czasopism komunistycznych znajdowały się zarówno pozycje wysokonakładowe, takie jak „[[Sztandar Socjalizmu]]” (dziennik KPRP o nakładzie od 10 do 30 tys. egzemplarzy), wychodząca we [[Lwów|Lwowie]] „[[Trybuna Robotnicza (II RP)|Trybuna Robotnicza]]” (1922–1924)<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Ś.p. Jan Szczyrek |url = http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/plain-content?id=16279 |czasopismo = [[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolita]] |strony = 3 |data = nr 68 z 11 marca 1947}}</ref> czy „[[Dziennik Popularny]]” (wydawany od października 1936 do marca 1937 w nakładzie 50 tys. egzemplarzy), jak i czasopisma o mniejszym zasięgu. KPP koordynowała też wydawanie szerokiej gamy pism nielegalnych. Starając się dotrzeć do jak największej liczby odbiorców, KPP wraz z KPZB i KPZU wydawała materiały propagandowe w [[język polski|języku polskim]], [[język rosyjski|rosyjskim]], [[język białoruski|białoruskim]], [[język ukraiński|ukraińskim]], [[język litewski|litewskim]] i [[jidysz]].

== Udział w wyborach ==
[[Plik:Union of Town and Country Proletariat results in the Polish legislative election, 1922.PNG|thumb|266px|Wynik listy Związku Proletariatu Miast i Wsi w wyborach do Sejmu 1922 roku]]
{{Osobny artykuł|Związek Proletariatu Miast i Wsi}}
KPRP z[[bojkot]]owała [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1919 roku|wybory]] do [[Sejm Ustawodawczy (1919–1922)|Sejmu Ustawodawczego]] w styczniu 1919, licząc na rychłe zwycięstwo rewolucji światowej.

Trzy lata później, już po klęsce [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|RFSRR]] w wojnie z Polską, otrzymała zadanie wejścia do polskiego parlamentu. W [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1922 roku|wyborach w listopadzie 1922]], jako ugrupowanie nielegalne startowała pod szyldem [[Związek Proletariatu Miast i Wsi]] (zdobyła 2 mandaty)<ref>[http://www.wielcy.pl/psb_szukani.php?tom=15 Poszukiwane koligacje dla tomu 15. PSB].</ref><ref>[http://www.wielcy.pl/psb_szukani.php?tom=18 Poszukiwane koligacje dla tomu 18. PSB].</ref>. Wystawiono kandydatów w 51 okręgach wyborczych na 64, przy czym władze unieważniły listy w 10 okręgach wyborczych. W wyborach tych na zarejestrowanych kandydatów komunistycznych padło ponad 121 tys. głosów<ref>Krystyna Trembicka ''Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938)'' Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, {{ISBN|978-83-227-2668-6}}, s. 54.</ref>. Posłowie Związku w listopadzie 1924 wraz z kilku posłami [[Ukraińska Partia Socjal-Demokratyczna|Ukraińskiej Partii Socjal-Demokratycznej]] utworzyli w Sejmie [[Komunistyczna Frakcja Poselska|Komunistyczną Frakcję Poselską]].

W [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1928 roku|wyborach]] do [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmu RP]] i [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Senatu]] w 1928 komuniści utworzyli legalne przybudówki partii, chcąc wziąć udział w głosowaniu. Najwięcej głosów uzyskały [[Lista wyborcza|listy wyborcze]]: [[Ukraińskie Włościańsko-Robotnicze Zjednoczenie Socjalistyczne|Sel-Rob Prawica]], [[Jedność Robotniczo-Chłopska]], [[Ukraińskie Włościańsko-Robotnicze Zjednoczenie Socjalistyczne|Sel-Rob Lewica]], [[Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej]], ''Zjednoczenie Robotnicze dla miasta Łodzi'' i ''Zmagania za interesy robotników i włościan''. Ogółem KPP i listy wystawione przez związane z nią organizacje uzyskały prawie 920 tys. ważnych oddanych głosów. Uzyskano 7 mandatów poselskich<ref>Krystyna Trembicka ''Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938)'' Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, {{ISBN|978-83-227-2668-6}}, s. 54, 55.</ref>.

W [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1930 roku|wyborach w 1930]] (do [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej III kadencji (1930–1935)|Sejmu III kadencji]] i Senatu), czyli tzw. „wyborach brzeskich” na organizacje „przybudówkowe” KPP (lista główna została unieważniona przez władze sanacyjne) zagłosowało 286&nbsp;612 wyborców. Doliczając głosy unieważnione dałoby to nie więcej niż 400 tys. głosów poparcia dla komunistów (ok. 3,6 proc. całości). W czasie kadencji przynależność do KPP zadeklarował senator [[Stefan Boguszewski]]. Były to ostatnie wybory parlamentarne, na podstawie których można w przybliżeniu określać wpływy KPP, gdyż wybory z 1935 roku KPP zbojkotowała, a w 1938 roku, gdy odbyły się ostatnie wybory w II RP, KPP już nie istniała.

Komuniści brali również udział w wyborach samorządowych. W 1927 roku na unieważniane na ogół listy popierane przez komunistów w wyborach do rad miejskich padło 152&nbsp;525 głosów, co dało prawie 18 procent głosujących. Na przykład w wyborach do Rady Miejskiej w Warszawie na ponad 394 tys. oddanych głosów na unieważnione listy komunistyczne padło prawie 63 tys. głosów, a w wyborach w Łodzi około 43 tys. głosów. Jeszcze więcej zdobywali komuniści głosów w Zagłębiu Dąbrowskim, gdzie np. w Czeladzi zyskali ok. 50 procent poparcia<ref name="ReferenceB">Krystyna Trembicka „Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918-1938)” Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej Lublin 2007, {{ISBN|978-83-227-2668-6}}, s. 56.</ref>.

Duże wpływy mieli też komuniści w kasach chorych, np. w Warszawie w wyborach w 1921 roku i w 1926 roku zdobyli najwięcej głosów wyprzedzając PPS<ref name="ReferenceB" />.

== Władze KPP ==
* I Zjazd Organizacyjny KPRP 16 grudnia 1918 w Warszawie. Wyłoniono Komitet Centralny KPRP w składzie: [[Franciszek Fiedler]] (SDKPiL), [[Franciszek Grzelszczak]]-Grzegorzewski (SDKPiL), [[Władysław Kowalski (komunista)|Władysław Kowalski]] (SDKPiL), [[Adolf Zalberg-Piotrowski]] (SDKPiL), [[Szczepan Rybacki]] (SDKPiL), [[Henryk Stein-Domski]] (SDKPiL), [[Józef Feliks Ciszewski|Józef Ciszewski]] (PPS-Lewica), [[Maksymilian Horwitz|Maksymilian Horwitz – Henryk Walecki]] (PPS-Lewica), [[Henryk Iwiński]], [[Maria Koszutska|Maria Koszutska – Wera Kostrzewa]] (PPS-Lewica), [[Stefan Królikowski]] (PPS-Lewica), [[Wacław Wróblewski]] (PPS-Lewica). Wybrano Centralną Redakcję w składzie: Franciszek Fiedler, Henryk Stein-Domski, [[Adolf Warski|Adolf Warszawski – Adolf Warski]]. Na I konferencji KPRP (maj 1920) do KC został dokooptowany [[Henryk Gustaw Lauer|Henryk Lauer]].
* II Zjazd KPRP 19 września – 2 października 1923 w Bolszewie pod [[Moskwa|Moskwą]]. Wyłoniono Komitet Centralny KPRP w składzie: [[Maria Koszutska|Maria Koszutska – Wera Kostrzewa]], [[Władysław Stein-Krajewski]], [[Maksymilian Horwitz|Maksymilian Horwitz – Henryk Walecki]], [[Adolf Warski|Adolf Warszawski – Adolf Warski]], [[Jerzy Czeszejko-Sochacki]], [[Wacław Wróblewski]], [[Franciszek Grzelszczak]], [[Osyp Kriłyk|Osyp Kriłyk-Wasylkiw]] ([[Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy|KPZU]]), [[Franciszek Fiedler]], [[Julian Brun]], [[Ludwik Szabatowski]], [[Aleksander Danieluk]], [[Saul Amsterdam]], [[Roman Jabłonowski]], [[Henryk Bitner]], [[Stanisław Mertens|Stanisław Mertens-Stefan Skulski]]. Wybrano ponadto ośmiu zastępców, w tym [[Mieczysław Bernstein-Redens|Mieczysława Bernsteina-Redensa]]. Zgodnie z uchwałą II Zjazdu wyłoniono Biuro Polityczne: Aleksander Danieluk (KPZU), Franciszek Fiedler, Franciszek Grzelszczak, Stanisław Mertens-Stefan Skulski, [[Tadeusz Żarski]] (wszyscy krajowa część Biura) oraz Maria Koszutska – Wera Kostrzewa, Maksymilian Horwitz – Henryk Walecki, Adolf Warszawski – Adolf Warski (część zagraniczna Biura w Moskwie). Kierownictwo zostało zawieszone w lipcu 1924 przez „Komisję Polską”, pod przewodnictwem [[Józef Stalin|Józefa Stalina]]<ref>[http://www.marxists.org/reference/archive/stalin/works/1924/07_03.htm Referat Stalina ''O Komunistycznej Partii Polski'' na V Kongresie Kominternu].</ref>, na V Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej. Formalne postanowienie wydał Komitet Wykonawczy Kominternu. Powołano wówczas (w lipcu 1924) „Nadzwyczajne Biuro Organizacyjne” (tzw. prowizorium KC) w składzie: Franciszek Grzelszczak, Władysław Stein-Krajewski, Stanisław Mertens-Stefan Skulski, [[Leon Purman]], Julian Brun. Później dokooptowano Henryka Stein-Domskiego.
* III Zjazd KPP 16 stycznia – 5 lutego 1925 k. Moskwy. Wyłoniono Komitet Centralny w składzie: Franciszek Grzelszczak, [[Józef Lewartowski]], [[Józef Łohinowicz]] (sekretarz KC [[Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi|KPZB]]), Stanisław Mertens-Stefan Skulski, Leon Purman, Henryk Stein-Domski, [[Zofia Unszlicht-Osińska]], [[Stefan Wołyniec]] (członek KC KPZB), Tadeusz Żarski. Zastępcami członków KC zostali: Saul Amsterdam, Mieczysław Bernstein-Redens (przedstawiciel KPP w Międzynarodówce Komunistycznej), [[Wacław Bogucki]], [[Jan Gutowski]], Osyp Kriłyk-Wasylkiw (KPZU), [[Salomon Miller|Salomon (Szloma) Miller]] (KPZB), [[Jan Paszyn]], Władysław Stein-Krajewski. W maju 1925 po aresztowaniu Grzelszczaka i Purmana w skład KC weszli: [[Kazimierz Cichowski]] i Jan Paszyn. W grudniu 1925 do KC został dokooptowany [[Henryk Gustaw Lauer|Henryk Lauer]]. W 1927 do KC został wybrany [[Witold Tomorowicz]]<ref>Henryk Cimek, Lucjan Kieszczyński, ''Komunistyczna Partia Polski 1918-1938'', Warszawa 1984, s. 91, 109, 115.</ref>.
* V Zjazd KPP 16–29 sierpnia 1930 w [[Peterhof]]ie k. [[Petersburg|Leningradu]]. Wyłonił Komitet Centralny w składzie: [[Wincenty Aniołkowski]], [[Bronisław Bortnowski]], [[Stanisław Burzyński (komunista)|Stanisław Burzyński]], [[Saul Amsterdam|Saul Amsterdam-Gustaw Henrykowski]], [[Jan Izydorczyk]], [[Ignacy Kalaga]], [[Wilhelm Knorinsz|Wilhelm Knorin]], [[Alfred Lampe]], [[Julian Leszczyński|Julian Leszczyński-Leński]], [[Antoni Lipski (działacz komunistyczny)|Antoni Lipski]], [[Józef Łohinowicz]], [[Franciszek Mazur]], Edward Próchniak, [[Adam Kaczorowski-Sławiński]], [[Jerzy Czeszejko-Sochacki]]. Zastępcami członków KC zostali: [[Icchok Amster]], [[Julian Brun]], [[Izrael Gajst]], [[Franciszek Grzelszczak]], [[Hryhorij Iwanenko]] (KPZU), [[Maria Eiger-Kamińska]], [[Salomon Miller|Salomon (Szloma) Miller]], [[Gustaw Reicher|Gustaw Reicher-Rwal]], [[Wacław Rożek]], [[Jerzy Heryng|Jerzy Heryng-Ryng]] (od lipca 1931 r. członek KC), [[Stanisław Mertens|Stanisław Mertens-Stefan Skulski]], [[Szymon Zachariasz]], [[Wiktor Żytłowski]], „Ferdynand” i „Rudolf” (nazwiska nie ustalone). Spośród członków KC wyłoniono Biuro Polityczne w składzie: Julian Leszczyński-Leński, jako sekretarz generalny, Bronisław Bortnowski, Stanisław Burzyński, Adam Kaczorowski-Sławiński, Jerzy Czeszejko-Sochacki; jako zastępcy – Saul Amsterdam-Gustaw Henrykowski, Alfred Lampe i Józef Łohinowicz. W skład Sekretariatu Krajowego KC wchodzili: [[Jan Hempel (filozof)|Jan Hempel]], Saul Amsterdam-Gustaw Henrykowski, Jan Izydorczyk, [[Józef Lewartowski]] i Wiktor Żytłowski<ref>Henryk Cimek, Lucjan Kieszczyński, ''Komunistyczna Partia Polski 1918-1938'', Warszawa 1984, s. 245.</ref>.
* VI Zjazd KPP (ostatni) 8–18 października 1932 k. [[Mohylew]]a w [[Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka|Białoruskiej SRR]]. Wyłonił 37 członków oraz zastępców członków Komitetu Centralnego KPP. W jego skład weszli: [[Bronisław Bortnowski]], [[Stanisław Burzyński (komunista)|Stanisław Burzyński]], [[Witold Kolski|Bernard Cukier–Witold Kolski]], [[Franciszek Grzelszczak]], [[Saul Amsterdam|Saul Amsterdam-Gustaw Henrykowski]], [[Jan Izydorczyk]], [[Alfred Lampe]], [[Julian Leszczyński|Julian Leszczyński-Leński]], [[Antoni Lipski (działacz komunistyczny)|Antoni Lipski]], [[Józef Łohinowicz]], [[Franciszek Mazur]], [[Zenon Nowak]], [[Jan Paszyn]], [[Edward Próchniak]], [[Jerzy Heryng|Jerzy Heryng-Ryng]], [[Stanisław Mertens|Stanisław Mertens-Stefan Skulski]], [[Adam Kaczorowski-Sławiński|Adam Sławiński]], [[Jerzy Czeszejko-Sochacki]], [[Antoni Szkudlarek]], [[Szymon Zachariasz]]. Zastępcami członków KC zostali: [[Mieczysław Bernstein-Redens]], [[Julian Brun]], [[Stanisław Budzyński]], [[Izrael Gajst]], [[Beniamin Goldflam]], [[Konstanty Graeser-Kalicki]], {{link-interwiki|Hryhorij Iwanenko|Q=Q7265241}} (KPZU), [[Mykoła Kułyk]] (KPZU), [[Adam Leśkiewicz]], [[Józef Lewartowski]], [[Salomon Miller|Szloma (Salomon) Miller]], [[Józef Mützenmacher]], [[Alfred Piecha]], [[Gustaw Reicher|Gustaw Reicher-Rwal]], [[Helena Jezierska|Romana Wolf–Helena Jezierska]], {{link-interwiki|Myron Zajaczkiwśkyj|Q=Q4189179}} (KPZU), [[Wiktor Żytłowski]]. Na sekretarza generalnego ponownie wybrano Juliana Leszczyńskiego-Leńskiego. W skład Biura Politycznego weszli: Bronisław Bortnowski, Stanisław Burzyński, Adam Sławiński, Jerzy Czeszejko-Sochacki. Zastępcami członków BP zostali: Saul Amsterdam-Gustaw Henrykowski, Józef Łohinowicz, Franciszek Mazur i Edward Próchniak. Skład Sekretariatu Krajowego: Saul Amsterdam-Gustaw Henrykowski, Witold Kolski, [[Wacław Kwiatkowski]], Alfred Lampe, Józef Lewartowski, Zenon Nowak, Stanisław Mertens-Stefan Skulski, Wiktor Żytłowski<ref>Henryk Cimek, Lucjan Kieszczyński, ''Komunistyczna Partia Polski 1918-1938'', Warszawa 1984, s. 253–254.</ref>.
* U progu [[Wielki terror (ZSRR)|„wielkiej czystki” w ZSRR]] w lutym 1937 r. obradowało w [[Moskwa|Moskwie]] V Plenum KC KPP. W skład KC wchodziło wówczas 17 członków oraz 10 zastępców – o 10 osób mniej niż wybranych na VI Zjeździe w 1932 r. Ostatni skład Komitetu Centralnego KPP był następujący: Bronisław Bortnowski, Franciszek Grzelszczak, Saul Amsterdam-Gustaw Henrykowski, Jan Izydorczyk, Alfred Lampe, Julian Leszczyński-Leński, [[Antoni Lipski (działacz komunistyczny)|Antoni Lipski]], Franciszek Mazur, Zenon Nowak, Jan Paszyn, Edward Próchniak, Gustaw Reicher-Rwal, Jerzy Heryng-Ryng, Stanisław Mertens-Stefan Skulski, Adam Sławiński, Szymon Zachariasz, Wiktor Żytłowski. Zastępcy członków KC: Mieczysław Bernstein-Redens, Julian Brun, Stanisław Budzyński, Beniamin Goldflam, Witold Kolski, Adam Leśkiewicz, Józef Lewartowski, Szloma Miller, Alfred Piecha, Romana Wolf. Biuro Polityczne stanowili: Bronisław Bortnowski, Julian Leszczyński-Leński, Jan Paszyn, Edward Próchniak i Stanisław Mertens-Stefan Skulski. W skład Sekretariatu Krajowego KC KPP wchodzili wówczas: [[Leon Holzer (komunista)|Leon Holzer]], [[Mojżesz Kagan]], [[Zygmunt Karłowski]], Antoni Lipski, [[Leon Lipski]], Romana Wolf i [[Włodzimierz Zawadzki (polityk)|Włodzimierz Zawadzki]]<ref>Henryk Cimek, Lucjan Kieszczyński, ''Komunistyczna Partia Polski 1918-1938'', Warszawa 1984, s. 380.</ref>.

{{Kategoria główna| Członkowie KC KPP}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj stronę |url = https://archive.ph/20121211081910/http://umk.academia.edu/KrzysztofHalicki/Papers/1971167/Dzialalnosc_policji_politycznej_w_zwalczaniu_ruchu_komunistycznego_w_Grudziadzu_w_dwudziestoleciu_miedzywojennym_w_Rocznik_Grudziadzki_Tom_XIX_2011_ss._129-152 |tytuł = Działalność policji politycznej w zwalczaniu ruchu komunistycznego w Grudziądzu w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Rocznik Grudziądzki, Tom XIX 2011, s. 129–152. – Academia.edu |nazwisko = Halicki |imię = Krzysztof |opublikowany = |data = |data dostępu = 2012-09-26}}
* {{Cytuj stronę |url = https://www.academia.edu/1862941/Policja_polityczna_w_Polsce_w_okresie_mi%C4%99dzywojennym_w_Wywiad_i_kontrwywiad_wojskowy_w_II_RP_Tom_I_pod_red_T_Dubickiego_%C5%81omianki_2010_s_295_313 |tytuł = Policja polityczna w Polsce w okresie międzywojennym, [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy w II RP, Tom I pod red. T. Dubickiego, Łomianki 2010, s. 295–313. – Academia.edu |nazwisko = Halicki |imię = Krzysztof |opublikowany = |data = |data dostępu = 2012-09-26}}
* [[Bronisław Bortnowski|B. Bronkowski (Bronisław Bortnowski)]], ''Piętnaście lat Komunistycznej Partii Polski'', Wydawnictwo KC KPZB, Wilno 1933 [https://polona.pl/item/pietnascie-lat-komunistycznej-partji-polski,MzA1MjU3MzY/0/#item wersja zdigitalizowana]
* {{cytuj książkę |nazwisko = Cimek |imię = Henryk |nazwisko2 = Kieszczyński |imię2 = Lucjan |autor link = Henryk Cimek |autor link2 = Lucjan Kieszczyński |tytuł = Komunistyczna Partia Polski |wydawca = Książka i Wiedza |miejsce = Warszawa |data= 1984 |isbn = 8305113388}}
* [[Ludwik Hass]], ''Trockizm w Polsce (do 1945 r.)'', [w:] ''Oblicza lewicy. Losy idei i ludzi'', Warszawa 1992, s. 185−241. [http://www.1917.net.pl/sites/default/files/Ludwik%20Hass,%20Trockizm%20w%20Polsce%20(do%201945%20r.).pdf wersja elektroniczna]
* [[Adam Miodowski]], ''Nieudana próba ustanowienia w Polsce systemu rządów sowieckich (lipiec–sierpień 1920 r.)'' w: ''[[Białostockie Teki Historyczne]]'' t. 11/2013, {{ISSN|1425-1930}}, s. 159–179 [http://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/846/1/BTH_11_2013_Miodowski.pdf wersja elektroniczna]
* {{cytuj książkę |nazwisko = Conquest |imię = Robert |autor link = Robert Conquest |tytuł = Wielki terror |wydawca = Wyd. Michał Urbański |miejsce = Warszawa |data= 1997 |isbn = 83-902063-9-0}}
* William J. Chase, ''Enemies within the Gates? The Comintern and the Stalinist Repression'', 1934–1939 Yale University Press 2001, {{ISBN|0-300-08242-8}}; [https://archive.ph/20120805215637/http://www.yale.edu/annals/Chase/Chapters/Chap5_frames.htm Chapter 5. ''The Victims of Vigilance'' – rozdział 5. książki w wersji elektronicznej]
* {{cytuj książkę |nazwisko = |imię = |autor link = |tytuł = KPP w obronie niepodległości Polski. Materiały i dokumenty |wydawca = Książka i Wiedza |miejsce = Warszawa |data= 1953 |strony = 48 }}
* [[Piotr Kołakowski]], ''Z dziejów sowieckiego wywiadu wojskowego przeciwko II Rzeczypospolitej'' w: ''[[Dzieje Najnowsze]]'', Rocznik XXXII 2000/4, {{ISSN|0419-8824}}, s. 21–38, [http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2000-t32-n4/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2000-t32-n4-s21-38/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2000-t32-n4-s21-38.pdf wersja elektroniczna]
* {{cytuj książkę |nazwisko = Lenin |imię = Vladimir Ilyich |autor link = Włodzimierz Lenin |tytuł = Terms of Admission into Communist International, July 1920 |data= 1965 |rozdział = Terms of Admission into Communist International |nazwisko r = Lenin |imię r = Vladimir Ilyich |autor r link = Włodzimierz Lenin |tom = 31}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Reguła |imię = Jan Alfred |autor link = Józef Mützenmacher |tytuł = Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów |data= 1934 |wydawca = |miejsce = Warszawa |id = {{ISBN|83-901295-0-7}} (edycja z 1994)}} [https://www.jbc.bj.uj.edu.pl/Content/370427/zip/ wersja zdigitalizowana wydania 1934]
* [[Gabriele Simoncini]] ''The Communist Party of Poland: 1918-1929. A Study in Political Ideology''. Mellen Press. Lewiston, New York; Queenston, Canada; Lampeter, United Kingdom, 1993. {{ISBN|0-7734-9414-6}}.
* Gabriele Simoncini, ''Ethnic and Social Diversity in the Membership of the Communist Party of Poland 1918-1938'' (Including an Appendix listing members of the Communist Party of Poland, 1918-1938).” Nationalities Papers 22, no. Supplement No. 1 (1994): 55-92. [https://web.archive.org/web/20160311220204/http://www.gabrielesimoncini.it/Publications/Docs/List%20KPP.rtf – Appendix listing members of the Communist Party of Poland, 1918-1938 – lista członków KPRP i KPP 1918-1938].
* {{cytuj książkę |nazwisko = Zaremba |imię = Zygmunt |autor link = Zygmunt Zaremba |tytuł = Sześćdziesiąt lat walki i pracy P.P.S. Szkic historyczny |wydawca = Wydawnictwo Centralnej Komisji Zagranicznej P.P.S |miejsce = London}}
* [[Wiktor Żytłowski|Albert (Wiktor Żytłowski)]], ''U źródeł prowokacji peowiackiej'', Warszawa 1934 Wyd. Komitet Centralny Komunistycznej Partii Polski [https://polona.pl/item/u-zrodel-prowokacji-peowiackiej,ODk3NTA2OTg/4/#info:metadata wersja zdigititalizowana]

== Linki zewnętrzne ==
* [http://pbc.biaman.pl/dlibra/publication?id=22245 ''Goniec Czerwony'', organ Polrewkomu nr 1-12, Białystok, sierpień 1920]
* [http://instytut-brzozowskiego.pl/?p=1127 Uchwały II Zjazd KPRP]
* [http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Echa_Przeszlosci/Echa_Przeszlosci-r2009-t10/Echa_Przeszlosci-r2009-t10-s367-393/Echa_Przeszlosci-r2009-t10-s367-393.pdf Karol Sacewicz, ''Organizacja i działalność ruchu komunistycznego w Polsce w latach 1918–1925 w świetle raportu Wydziału Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych'' w: ''Echa Przeszłości'' 10/2009, s. 367–393]
* [http://instytut-brzozowskiego.pl/?p=262 Odezwy Komunistycznej Partii Polski z lat 1936–1938]

{{Komunizm}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Komunistyczna Partia Polski| ]]
[[Kategoria:Nielegalne partie i ugrupowania komunistyczne w II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Historia ruchu robotniczego]]
[[Kategoria:Polski ruch robotniczy]]
[[Kategoria:Międzynarodówka Komunistyczna]]
[[Kategoria:Ruch komunistyczny w II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Polskie organizacje rewolucyjne]]