Tekst źródłowy strony Żabno

{{Inne znaczenia|miasta|[[Żabno (ujednoznacznienie)|inne miejscowości o tej samej nazwie]]}}
{{Polskie miasto infobox
 |nazwa                     = Żabno
 |dopełniacz nazwy          = Żabna
 |zdjęcie                   = MOs810 WG 38 2024 (Wisła - Pogórze) Market Square in Żabno 02.jpg
 |opis zdjęcia              = Rynek w Żabnie
 |herb                      = POL Żabno COA.svg
 |flaga                     = POL gmina Żabno flag.svg
 |dewiza                    = 
 |województwo               = małopolskie
 |powiat                    = [[Powiat tarnowski|tarnowski]]
 |gmina                     = [[Żabno (gmina)|Żabno]]
 |data założenia            = 
 |prawa miejskie            = sprzed 1385 do 1905, odzyskane w 1934
 |stanowisko zarządzającego = Burmistrz
 |zarządzający              = Tomasz Kijowski (2024)
 |powierzchnia              = 11,13
 |wysokość                  = 183
 |rok                       = 31.12.2019
 |liczba ludności           = 4200<ref name="populacja2019">{{Cytuj |tytuł = Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2020-07-31 |opublikowany = demografia.stat.gov.pl |url = http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx}}</ref>
 |gęstość zaludnienia       = 377,4
 |strefa numeracyjna        = (+48) 14
 |kod pocztowy              = 33-240
 |tablice rejestracyjne     = KTA
 |plan miasta               = 
 |kod mapy                  = Żabno (gmina)
 |współrzędne               = 50°07′58″N 20°53′07″E
 |TERYT                     = 1216154
 |SIMC                      = 0982641
 |hasło promocyjne          = 
 |adres urzędu miasta       = ul.&nbsp;Jagiełły&nbsp;1<br />33-240 Żabno
 |commons                   = Category:Żabno
 |wikinews                  = 
 |wikicytaty                = 
 |wikisłownik               = Żabno
 |www                       = http://www.zabno.pl
 |bip                       = 
}}
'''Żabno''' – [[miasto]] w [[Powiat tarnowski|powiecie tarnowskim]] ([[Województwo małopolskie|woj. małopolskie]]) położone na prawym brzegu [[Dunajec|Dunajca]]. Siedziba [[Żabno (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Żabno]].

Powierzchnia Żabna wynosi 11,13&nbsp;km², według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 4200 mieszkańców<ref name="populacja2019" />.

== Historia ==
[[Plik:Potwierdzenie nadania prawa niemieckiego miastom Ksiaz, Zabno i Brzeg.jpg|thumb|left|[[Władysław II Jagiełło|Władysław]], król polski, nadaje prawo niemieckie miastom: Książ, Żabno i Brzeg wraz z przyległymi wioskami (1400)]]
[[Plik:Żabno kościół.jpg|thumb|[[Kościół Ducha Świętego w Żabnie|Kościół par. pw. Świętego Ducha]]|alt=Kościół parafialny pw. Świętego Ducha w Żabnie. Na pierwszym planie zdjęcia widać zadbaną zieleń i białą wieżę kościoła. Obok budowli rośnie kilka dużych drzew.]]
[[Plik:Stacja kolejowa w Żabnie - 2.jpg|thumb|[[Żabno (stacja kolejowa)|Stacja kolejowa w Żabnie]] (2022)|alt=Zdjęcie przedstawia zniszczony, wyłożony betonowymi płytami peron stacji kolejowej w Żabnie, poniżej jego krawędzi, po prawej i lewej stronie widać tory. Po prawej stronie zdjęcia można zobaczyć wysokie krzaki i młode drzewka. W tle widać zniszczony ceglany budynek, rampę kolejową i dziką zieleń.]]
[[Plik:Ratusz w Żabnie.jpg|thumb|[[Ratusz w Żabnie]] (2022)|alt=Zdjęcie przedstawia Ratusz miejski w Żabnie. Budynek ratusza pomalowany jest na biało. W bryle budowli widać kilka okien oraz drzwi umiejscowione na środku. Na dachu znajduje się niewielka wieżyczka z zegarem. Obok ratusza rośnie kilka drzew, a w tle widać inne budynki.]]
[[File:Rynek w Żabnie - 1.jpg|thumb|Rynek w Żabnie, widok od południa]]
Miejscowość początkowo była niewielką osadą. Najstarsza pisana wzmianka o Żabnie pochodzi z 1274 roku, w tym roku książę [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesław Wstydliwy]] nadał miejscowość rycerzowi Świętosławowi z rodu [[Gryfici (Świebodzice)|Gryfitów]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Historia&nbsp;miejscowości Żabno |data dostępu = 2017-05-28 |opublikowany = www.sztetl.org.pl |url = http://www.sztetl.org.pl/pl/article/zabno/3,historia-miejscowosci/?action=view |język = pl}}</ref>. [[Prawa miejskie]] Żabno uzyskało przed 1385 rokiem<ref name=SgKP />. W 1400 roku król polski [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]] nadał miastu prawo niemieckie.

Miejscowość wymienia w latach 1470–1480 [[Jan Długosz]] w księdze ''[[Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis]]'' wymieniając dziedzica Jana Rabsztyńskiego z Kraśnika, który odziedziczył ją po matce. Miasto miało wówczas 12 [[Łan (miara powierzchni)|łanów]] mieszczańskich, łan wójtowski oraz folwark szlachecki z dworem<ref name=SgKP />.

Od XV wieku następuje rozwój rzemiosła. Żabno ze względu na swoje położenie komunikacyjne, stało się miejscem jarmarków. Prawo do nich miasto otrzymało w 1487 roku, a ich tradycja przetrwała do dziś. W XV wieku w mieście znajdowały się dwa kościoły, pw. Świętego Ducha i pw. Świętego Krzyża. Obecnie w mieście istnieje jedna [[Kościół łaciński|parafia rzymskokatolicka]] pod wezwaniem [[Parafia Ducha Świętego w Żabnie|Ducha Świętego]], należąca do [[Dekanat Żabno|dekanatu Żabno]], [[Diecezja tarnowska|diecezji tarnowskiej]]<ref>{{Cytuj |url = http://www.zabno.diecezja.tarnow.pl/ |tytuł = Witamy na stronie startowej |archiwum = https://web.archive.org/web/20170321004001/http://www.zabno.diecezja.tarnow.pl/ |zarchiwizowano = 2017-03-21 |data dostępu = 2017-01-05}}</ref>.

Miasto było wielokrotnie niszczone, w 1501 roku zostało spalone przez [[Tatarzy|Tatarów]], a w 1655 roku przez [[Szwedzi|Szwedów]] i przez wojska [[Jerzy II Rakoczy|Rakoczego]].

Po [[Rozbiory Polski|rozbiorach Polski]] miejscowość znalazła się w [[Zabór austriacki|zaborze austriackim]]. W 1799 roku prawie całe miasto strawił pożar. W XIX-wiecznym [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego]] miejscowość wymieniona jest w powiecie tarnowskim w [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]]. Według austriackiego spisu powszechnego pod koniec XIX wieku we wsi było 178 domów, w których mieszkało 1341 mieszkańców w tym 656 mężczyzn i 685 kobiet. W miasteczku mieszkało wtedy 669 katolików oraz 672 izraelitów<ref name=SgKP />. W miejscowości znajdowała się 6-klasowa [[Towarzystwo Szkoły Ludowej|szkoła ludowa]], urząd podatkowy i pocztowy<ref name=SgKP />.

Miasto utraciło prawa miejskie w 1909 roku, a odzyskało je w 1934 roku już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę<ref>{{Cytuj |url = http://zabno.pl/pl/00299,historia-zabna |tytuł = Oficjalny portal internetowy miasta i gminy Żabno – Historia Żabna |opublikowany = zabno.pl |język = pl |data dostępu = 2020-07-09}}</ref>.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w maju 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 800 Żydów. We wrześniu 1942 roku zostali wywiezieni do getta w Tarnowie<ref>{{Cytuj |redaktor = Geoffrey P. Megargee |tytuł = Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945 |wolumin = II, part A |s = 597}}</ref>. 

W kwietniu 1943 roku opodal miasta doszło do starcia oddziału „Stacha” Gwardii Ludowej z Niemcami i granatową policją. Zginęło kilkunastu gwardzistów<ref>Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 365.</ref>. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[Województwo tarnowskie|województwa tarnowskiego]].

17 stycznia 1945 roku do Żabna wkroczyły oddziały przez oddziały [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]. Dwudziestu żołnierzy poległych w walkach zostało pochowanych w zbiorowej mogile na cmentarzu. W 1948 roku na mogile ustawiono pomnik<ref>Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 735</ref>.

== Zabytki ==
Obiekt wpisany do [[Rejestr zabytków (Polska)|rejestru zabytków]] [[Zabytek|nieruchomych]] województwa małopolskiego<ref name=":rejestr" />.
* [[Kościół Ducha Świętego w Żabnie|Kościół pw. Ducha Świętego]], otoczenie, drzewostan, wieża bramna;
* [[Cmentarz wojenny nr 253 – Żabno|cmentarz wojenny nr 253]];
* [[Cmentarz żydowski w Żabnie|cmentarz żydowski]], ul. Kościuszki.

== Gospodarka ==
W XIX wieku ludność trudniła się przeważnie rolnictwem oraz handlem. Pierwszym zakładem przemysłowym w Żabnie była cegielnia uruchomiona w 1905 roku. Obecnie Żabno jest ośrodkiem usługowym, z drobnym przemysłem m.in. metalowym i przetwórczym (przetwórstwo warzyw). Na terenie miasta znajdują się również dwie fabryki świeczek.

== Związani z miejscowością ==
W Żabnie urodził się pisarz [[Adolf Rudnicki]]<ref>{{Cytuj |autor = Author’s Name |tytuł = e-Kurier Dąbrowski – niezależny portal internetowy » Blog Archive » Adolf Rudnicki |data dostępu = 2020-05-25 |url = http://www.kurierdabrowski.pl/adolf-rudnicki |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Żydowski Instytut Historyczny |data dostępu = 2020-05-25 |opublikowany = www.jhi.pl |url = https://www.jhi.pl/psj/Rudnicki_Adolf |archiwum = https://web.archive.org/web/20200808030339/https://www.jhi.pl/psj/Rudnicki_Adolf |zarchiwizowano = 2020-08-08}}</ref>.

W Żabnie często bywał [[Stanisław Wyspiański]], w miejscowym kościele znajdują się witraże według jego projektu<ref>{{Cytuj |tytuł = Oficjalny portal internetowy miasta i gminy Żabno – Aktualności |data dostępu = 2020-05-25 |opublikowany = www.zabno.pl |url = https://www.zabno.pl/pl/00070,news,00379,aktualnosci}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Biografia w kamienie wpisana |data dostępu = 2020-05-25 |opublikowany = kwiatek.krakow.pl |url = http://kwiatek.krakow.pl/wyspianski/biografi.htm}}</ref>.

== Transport ==
Przez Żabno przebiegają drogi wojewódzkie [[Droga wojewódzka nr 973|nr 973]] oraz [[Droga wojewódzka nr 975|nr 975]].

W Żabnie znajduje się nieczynna dla ruchu pasażerskiego [[Żabno (stacja kolejowa)|stacja kolejowa]]. Przechodzi przez nią zbudowana w 1906 r. linia kolejowa [[Tarnów (stacja kolejowa)|Tarnów]] – [[Szczucin koło Tarnowa|Szczucin]], czyli tzw. [[Linia kolejowa nr 115|Szczucinka]]. Od 2000 roku po linii nie kursują rozkładowe pociągi pasażerskie<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Dawid Drwal |tytuł = 115 lat temu „Szczucinka” połączyła Powiśle z Tarnowem [ZDJĘCIA] |data = 2021-10-14 |data dostępu = 2022-09-30 |opublikowany = TEMI - Twoje Media Informacyjne |url = https://www.temi.pl/tarnow/historie-tarnowskie/115-lat-temu-szczucinka-polaczyla-powisle-z-tarnowem/ |język = pl}}</ref>. Współcześnie stacja w Żabnie jest ostatnim miejscem do którego mogą dojechać pociągi na linii kolejowej nr 115. Obecnie na żabnieńską stację sporadycznie przyjeżdżają pociągi towarowe<ref name=":0" />, a w latach 2019–2022 na żabnieńskiej stacji pojawiły się [[Pociąg retro|pasażerskie pociągi retro]] organizowane m.in. w ramach projektu „Małopolskie Szlaki Turystyki Kolejowej”<ref>{{Cytuj |tytuł = Fotogaleria: Parowozem z Tarnowa do Żabna {{!}} Małopolskie Szlaki Turystyki Kolejowej |data dostępu = 2020-10-13 |opublikowany = kolejegalicyjskie.pl |url = http://kolejegalicyjskie.pl/fotogaleria-parowozem-z-tarnowa-do-zabna/}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Pociągiem Retro na „Szczucince” z Tarnowa do Żabna (zdjęcia) |data dostępu = 2020-10-13 |opublikowany = www.rynek-kolejowy.pl |url = https://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/pociagiem-retro-na-szczucince-z-tarnowa-do-zabna-zdjecia-93807.html |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Paweł Chwał |tytuł = Tarnów. Sentymentalna podróż pociągiem retro do Tuchowa i Żabna. W weekend zabytkowy skład będzie kursował po torach w regionie |data = 2022-09-06 |data dostępu = 2022-09-30 |opublikowany = Tarnów Nasze Miasto |url = https://tarnow.naszemiasto.pl/tarnow-sentymentalna-podroz-pociagiem-retro-do-tuchowa-i/ar/c1-8982605 |język = pl}}</ref>.

== Media ==
* Nowa Gazeta Żabnieńska

== Edukacja ==
* Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego
* Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. ks. Janusza St. Pasierba
* Przedszkole Publiczne
* Niepubliczne Przedszkole <nowiki>''</nowiki>Smerfna Chata”

== Demografia ==
31 grudnia 2016 roku Żabno zamieszkiwało 4230 osób, w tym 2170 kobiet i 2060 mężczyzn. Średni wiek mieszkańców miasta wynosi 40,8 lat. Żabno ma&nbsp;dodatni&nbsp;przyrost naturalny (3,3&nbsp;na tysiąc mieszkańców).
* Piramida wieku mieszkańców Żabna w 2014 roku<ref name="populacja2016">{{Polska w liczbach|id=Zabno|nazwa=Żabno w liczbach|data dostępu=10 stycznia 2016}}</ref>.
<br />[[Plik:Piramida wieku Zabno.png|690x480px]]

== Sport ==
W Żabnie działa klub piłkarski MLKS Żabno, którego najwyższym osiągnięciem jest udział w rozgrywkach [[IV liga polska w piłce nożnej|IV ligi polskiej w piłce nożnej]]<ref>{{Cytuj |url = http://mlkspolanzabno.futbolowo.pl/ |tytuł = Oficjalny serwis MLKS Polan Żabno |archiwum = https://web.archive.org/web/20170105180737/http://mlkspolanzabno.futbolowo.pl/ |zarchiwizowano = 2017-01-05}}</ref>, natomiast w sezonie 2023/2024 występuje w [[Klasa okręgowa (grupa tarnowska II)|klasie okręgowej, gr. Tarnów II]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Skarb - MLKS Żabno |data dostępu = 2024-06-16 |opublikowany = www.90minut.pl |url = http://www.90minut.pl/skarb.php?id_sezon=83&id_klub=193}}</ref>.

== Współpraca międzynarodowa ==
Miasta i gminy partnerskie:
{{flaga|DEU}} [[Bad Berka]]<ref>[https://www.zabno.pl/index.php?news=04185 Trzeciego października nasz zachodni sąsiad obchodził dwudziestą piątą rocznicę Zjednoczenia – 2015-10-12 na str. www.zabno.pl].</ref>

== Zobacz też ==
* [[Parafia Ducha Świętego w Żabnie]]

== Przypisy ==
<references>
<ref name="SgKP">{{cytuj stronę |url = http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XIV/717 |tytuł = Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XIV, hasło „Żabno” |opublikowany = nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego |data = 1880 |strony = 717 |data dostępu = 2018-03-24}}</ref><ref name=":rejestr">{{Cytuj |url = https://www.wuoz.malopolska.pl/wp-content/uploads/2023/07/Rejestr-zabytk%C3%B3w-powiaty-lipiec-2023.pdf |tytuł = Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy |opublikowany = wuoz.malopolska.pl |data dostępu = 2024-01-01}}</ref>
</references>

== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę |url = http://www.osp.zabno.com/ |tytuł = Ochotnicza Straż pożarna w Żabnie |opublikowany = osp.zabno.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20090523101526/http://www.osp.zabno.com/ |zarchiwizowano = 2009-05-23}}
* [http://www.zabno.pl/ Urząd Miasta i Gminy w Żabnie]
* {{Cytuj stronę |url = http://ck.zabno.com/ |tytuł = Gminne Centrum Kultury w Żabnie |opublikowany = ck.zabno.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20090118011036/http://ck.zabno.com/ |zarchiwizowano = 2009-01-18}}
* {{SgKP|XIV|717|Żabno (1)}}
* [http://kolejegalicyjskie.pl/fotogaleria-parowozem-z-tarnowa-do-zabna/ Fotogaleria z przejazdu pociągu z Tarnowa do Żabna]

{{Miasta województwa małopolskiego}}
{{Żabno}}
{{Gmina Żabno}}
{{Powiat tarnowski}}
{{Powiat dąbrowski tarnowski (dawny)}}
{{Powiat tarnowski (dawny)}}

[[Kategoria:Żabno| ]]
[[Kategoria:Miasta w województwie małopolskim]]
[[Kategoria:Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku]]