Tekst źródłowy strony Język angielski

{{Dopracować|więcej przypisów=2024-05}}
{{Język infobox
 | nazwa oryginalna = {{j|en|English}}
 | obszar           = [[Afryka]], [[Ameryka Południowa]], [[Ameryka Północna]], [[Australia i Oceania]], [[Azja]], [[Europa]]
 | liczba mówiących = język ojczysty dla 527 mln, uczących się 1,5 mld<ref name="newsweek">{{Cytuj |url = https://www.newsweek.pl/swiat/najpopularniejsze-jezyki-swiata-ktorego-jezyka-warto-sie-uczyc/weg04zj |tytuł = 12 najważniejszych języków świata |opublikowany = Ringier Axel Springer Polska |data = 2015-04-28 |data dostępu = 2021-09-19}}</ref>
 | system pisma     = [[alfabet łaciński|łacińskie]]
 | klasyfikacja     = * [[Języki indoeuropejskie]]
* [[Języki germańskie]]
* [[Języki zachodniogermańskie]]
* [[Języki anglofryzyjskie]]
* {{link-interwiki |Języki angielskie |Q=Q1346342}}
* Język angielski
 | język urzędowy   = [[Antigua i Barbuda]], [[Bahamy]], [[Barbados]], [[Belize]], [[Botswana]], [[Dominika]], [[Eswatini]], [[Fidżi]], [[Filipiny]], [[Gambia]], [[Grenada]], [[Gujana]], [[Hongkong]], [[Indie]], [[Irlandia]], [[Jamajka]], [[Kamerun]], [[Kanada]], [[Kenia]], [[Kiribati]], [[Lesotho]], [[Liberia]], [[Malawi]], [[Malezja]], [[Malta]], [[Mauritius]], [[Mikronezja]], [[Namibia]], [[Nauru]], [[Nigeria]], [[Nowa Zelandia]], [[Pakistan]], [[Palau]], [[Papua-Nowa Gwinea]], [[Południowa Afryka]], [[Rwanda]], [[Saint Kitts i Nevis]], [[Saint Lucia]], [[Saint Vincent i Grenadyny]], [[Samoa]], [[Seszele]], [[Sierra Leone]], [[Singapur]], [[Somalia]], [[Sri Lanka]], [[Sudan]], [[Sudan Południowy]], [[Tonga]], [[Trynidad i Tobago]], [[Tanzania]], [[Tuvalu]], [[Uganda]], [[Vanuatu]], [[Wyspy Marshalla]], [[Wyspy Salomona]], [[Zambia]], [[Zimbabwe]], jeden z urzędowych w [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]], [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] oraz [[NATO|Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego]]
 | organ regulujący = Brak oficjalnego regulatora
 | iso1             = en
 | iso2             = eng
 | iso3             = eng
 | sil              = ENG
 | kod              = en
 | kod2             = simple
 | dialekty         = 
 | mapka            = Anglospeak (subnational version).svg
 | opis             = Kolor ciemnoniebieski – państwa, gdzie językiem angielskim posługuje się większość społeczeństwa. Kolor jasnoniebieski – państwa, w których angielski jest językiem oficjalnym mimo posługiwania się nim przez mniejszość społeczeństwa
 | wikisłownik      = Słownik języka angielskiego
}}
[[Plik:English language.svg|mały|200px|Połączenie [[Flaga Stanów Zjednoczonych|Flagi]] [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i [[Flaga Wielkiej Brytanii|flagi]] [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] symbolizujące język angielski]]
[[Plik:EN English Language Symbol ISO 639-1 IETF Language Tag Icon.svg|mały|100px|ikona symbolizująca język angielski według standardu [[ISO 639-1]]]]

'''Język angielski''', '''angielszczyzna''' (ang. {{k|en|English language}} {{IPA|'ɪŋglɪʃ 'læŋgwɪʤ|n=/}}, {{k|en|English}}) – [[język (mowa)|język]] z [[języki zachodniogermańskie|grupy zachodniej]] rodziny [[języki germańskie|języków germańskich]], powszechnie używany w [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]], jej [[Brytyjskie terytoria zależne|terytoriach zależnych]] oraz w wielu byłych [[kolonia (geografia polityczna)|koloniach]] i [[dominium brytyjskie|dominiach]], m.in. [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]], [[Irlandia|Irlandii]], [[Kanada|Kanadzie]], [[Południowa Afryka|RPA]], [[Australia|Australii]] i [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]]. Pełni funkcję języka oficjalnego bądź półoficjalnego w ponad 60 państwach<ref name=":0">{{Cytuj |autor = [[František Čermák (językoznawca)|František Čermák]] |tytuł = Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky |data = 2011 |isbn = 9788024623603 |wydanie = 4 |miejsce = Praha |wydawca = Karolinum Press |s = 78 |oclc = 878145746 |język = cs}}</ref>.

W Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych<ref>[http://www.usconstitution.net/consttop_lang.html ''Constitutional Topic: Official Language'' w serwisie „The US Constitution on line”].</ref> i Australii angielski jest ''de facto'' [[język urzędowy|językiem urzędowym]], choć formalnie państwa te nie objęły takim statusem żadnego języka. Angielszczyzna należy do oficjalnych języków [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]], a od XX wieku jest najczęściej używanym językiem w kontaktach międzynarodowych. Bywa określana jako pierwszy uniwersalny nowożytny język ludzkości<ref>[http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?Story_ID=883997 The Triumph of English] {{lang|en}}.</ref><ref name=":0" />. Stanowi główny język nauki, handlu i polityki, a w niektórych krajach także kształcenia wyższego<ref name=":0" />.

Angielszczyzna wykazuje silne zróżnicowanie na podłożu geograficznym i&nbsp;socjalnym. [[Dialekt]]y języka angielskiego częściowo różnią się [[fonetyka|fonetyką]], [[słownictwo|słownictwem]] i&nbsp;[[gramatyka|gramatyką]]. Rolę instytucjonalnej normy porozumiewawczej pełni różnie definiowany<ref>{{Cytuj |autor = Renata Vajdičková |redaktor = Alena Ďuricová |rozdział = Anglický odborný jazyk v globálnom kontexte a ako súčasť výučby na stredných odborných školách |tytuł = Od textu k prekladu |data = 2013 |isbn = 978-80-7374-095-5 |wolumin = VIII |miejsce = Praha |wydawca = Jednota tlumočníků a překladatelů |s = 186–198 |url = https://publikacie.umb.sk/humanitne-vedy/cudzie-jazyky/od-textu-k-prekladu-viii.html |język = sk |kropka = patrz s. 189}}</ref> [[Angielszczyzna standardowa|dialekt ogólnoangielski]] ({{k|en|Standard English}})<ref>{{Cytuj |autor = [[David Crystal]] |tytuł = What is Standard English? |czasopismo = Concorde |data = 1994 |wolumin = 24 |numer = 6 |s = 24–26 |url = http://www.davidcrystal.com/?fileid=-4008 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150923212843/http://www.davidcrystal.com/?fileid=-4008 |język = en}}</ref>, występujący w różnych podwariantach narodowych<ref>{{Cytuj | autor = [[Larry Trask|Robert Lawrence Trask]] |tytuł = Language: The Basics |data = 2004 |oclc = 263580081 |isbn = 0415340195 9781134635986 |wydanie = 2 |wydawca = Routledge| miejsce = London–New York |url = https://books.google.com/books?id=gnjjWgS8BMAC |s = 203 |język = en}}</ref>. Język angielski jest obecnie źródłem [[Zapożyczenie językowe|zapożyczeń]] prawie na całym świecie, ale wcześniej to angielszczyzna [[ewolucja języka|ewoluowała]] pod wpływem innych języków.

Język angielski to język ojczysty 527 mln ludzi. Zajmuje trzecie miejsce, za [[Język hindi|hindi]] lub [[Język urdu|urdu]] (jedna grupa, języki ojczyste 588 mln ludzi) oraz [[Język chiński|chińskim]] (1,39 mld). Uczy się go 1,5 mld osób, dla porównania chińskiego tylko 30 mln. Angielskim jako swoim pierwszym i głównym językiem posługują się obywatele 101 państw<ref name="newsweek" />.

== Historia ==
{{Osobny artykuł|Język staroangielski|Język średnioangielski|Język wczesny nowoangielski}}
[[Plik:Kierunki inwazji.png|mały|lewo|Wpływy germańskie w języku angielskim{{odn|Crystal|1995|s=6}}]]
Angielszczyzna jest [[Języki zachodniogermańskie|językiem zachodniogermańskim]], który wywodzi się z anglo-fryzyjskich i jutlandzkich [[narzecze|narzeczy]] przyniesionych do Brytanii przez germańskich osadników i [[Starożytny Rzym|rzymskie]] wojska z terenów obecnych północnych Niemiec i Holandii{{odn|Crystal|1995|s=6}}. Na początku [[język staroangielski]] był zróżnicowaną grupą [[dialekt]]ów, obrazującą różnorodne źródła [[Anglosasi|anglosaskiej]] ludności ówczesnej [[Anglia|Anglii]]. Jeden z tych dialektów, późny [[Dialekt zachodniosaski języka staroangielskiego|zachodniosaski]], w końcu zyskał przewagę. Pierwotny [[język staroangielski|staroangielski]] był następnie pod wpływem obcym ze względu na dwie fale inwazji. Pierwsza to inwazja [[Wikingowie|wikingów]], użytkowników [[Języki północnogermańskie|języków skandynawskich]]; zdobyli oni i skolonizowali część Brytanii w ósmym i dziewiątym wieku. Druga to inwazja [[Normanowie|Normanów]] w XI wieku. Mówili oni [[język starofrancuski|językiem starofrancuskim]] i rozwinęli [[Język anglo-normandzki|anglo-normańską]] odmianę języka angielskiego{{odn|Crystal|1995|s=7–9}}. Te dwie inwazje spowodowały, że angielszczyzna stała się do pewnego stopnia językiem mieszanym.

Współżycie ze [[Skandynawowie|Skandynawami]] zaowocowało zauważalnym gramatycznym uproszczeniem i leksykalnym wzbogaceniem anglo-fryzyjskiego rdzenia angielszczyzny; późniejsza normańska okupacja prowadziła ku przeszczepieniu do rdzenia germańskiego bardziej wyszukanej warstwy słów z romańskiej gałęzi języków europejskich{{odn|Crystal|1995|s=20–25}}. Ten wpływ normański wprowadził angielszczyznę do sądów i urzędów. W ten sposób angielszczyzna ewoluowała w „pożyczający” język o wielkiej elastyczności i bogatym słownictwie.

== Pisownia i fonetyka ==
{{Osobny artykuł|Fonologia i fonetyka języka angielskiego|Ortografia angielska}}
Współczesny [[alfabet angielski]] jest tożsamy z [[alfabet łaciński|alfabetem łacińskim]] i składa się z dwudziestu sześciu liter:

{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background:#F8F8EF"
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| A a
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| B b
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| C c
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| D d
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| E e
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| F f
|-
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| G g
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| H h
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| I i
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| J j
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| K k
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| L l
|-
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| M m
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| N n
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| O o
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| P p
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| Q q
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| R r
|-
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| S s
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| T t
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| U u
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| V v
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| W w
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| X x
|-
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| Y y
|style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;"| Z z
|
|
|
|
|}

Pisownia angielska, w szczególności pisownia [[samogłoska|samogłosek]], jest bardzo nieregularna. Dodatkowo występuje duże geograficzne zróżnicowanie wymowy. Dialekty różnią się na wiele sposobów, jedną z najbardziej znanych różnic jest występowanie lub niewystępowanie „r” przed spółgłoską i w absolutnym wygłosie. Dialekty różnią się też znacznie systemami samogłosek.

Jeśli chodzi o formę ortograficzną, statystycznie najczęściej występującymi [[litera]]mi są: „e” (występuje 56× częściej niż najrzadsze „q”), „a” (43×), „r” (39×), „i” (38×), „o” (36×), „t” (35×) i „n” (34×). Z kolei najczęściej występujące dwuliterowe zbitki to: „th”, „he”, „in”, „er”.

=== Samogłoski ===
[[Plik:RP English monophthongs chart.svg|mały|250px|Samogłoski angielskie na diagramie Jonesa]]
[[Plik:RP English diphthongs chart.svg|mały|250px|Dyftongi angielskie na diagramie Jonesa]]
[[Plik:Origins of English PieChart 2D.svg|mały|250px|Wpływ na słownictwo angielskie]]
Trudno jest ustalić dokładną liczbę samogłosek angielskich; różne analizy wykazały różną ich liczbę. Mnogość dialektów i różnice metodologiczne spowodowały, że wyniki różnią się znacznie{{odn|Kreidler|1989|s=}}. Ogólnie przyjmuje się, że na angielski system fonetyczny składa się 12 samogłosek ({{IPA|iː}}, {{IPA|ɪ}}, {{IPA|uː}}, {{IPA|ʊ}}, {{IPA|e}}, {{IPA|ɜː}}, {{IPA|ə}}, {{IPA|ɔː}}, {{IPA|æ}}, {{IPA|ʌ}}, {{IPA|ɑː}}, {{IPA|ɒ}})<ref>{{Cytuj |tytuł = International Phonetic Alphabet (IPA) for English: Vowels |data dostępu = 2017-06-18 |url = https://jakubmarian.com/international-phonetic-alphabet-ipa-for-english-vowels/ |język = en}}</ref> i 8 [[dyftong]]ów. W języku angielskim występuje zjawisko [[iloczas]]u, tzn. samogłoski dzielą się na długie i krótkie{{odn|Bałutowa|1991|s=33–39}}. Na długość samogłoski w wyrazie wpływają: naturalna długość samogłoski oraz jej kontekst: najdłuższe są samogłoski naturalnie długie przed spółgłoską dźwięczną, a najkrótsze – samogłoski krótkie przed spółgłoską bezdźwięczną. Ogólnie można wyróżnić 4 różne długości samogłosek{{odn|Bałutowa|1991|s=39–33}}.

Angielskie samogłoski w wymowie [[Received Pronunciation]] opisuje poniższa tabela:

{| class="wikitable"
|+ [[Monoftong]]i
!rowspan=2|
!colspan=2| Przednie
!colspan=2| Centralne
!colspan=2| Tylne
|-
! <small>długie</small>
! <small>krótkie</small>
! <small>długie</small>
! <small>krótkie</small>
! <small>długie</small>
! <small>krótkie</small>
|- align=center
! Przymknięte
| {{IPA|iː}}
| {{IPA|ɪ}}
|
|
| {{IPA|uː}}
| {{IPA|ʊ}}
|- align=center
! Średnie
|
| {{IPA|e}}
| {{IPA|ɜː}}
| {{IPA|ə}}
| {{IPA|ɔː}}
|
|- align=center
! Otwarte
|
| {{IPA|æ}}
|
| {{IPA|ʌ}}
| {{IPA|ɑː}}
| {{IPA|ɒ}}
|}

=== Spółgłoski ===
Angielski system spółgłoskowy jest bliższy polskiemu niż samogłoskowy, choć istnieją spółgłoski charakterystyczne dla tego języka oraz zbliżone, różniące się miejscem artykulacji w porównaniu np. z polskimi: /d/, /t/ i /n/ jest wymawiane z językiem przyciśniętym do [[wał dziąsłowy|wału dziąsłowego]], a nie zębów{{odn|Bałutowa|1991|s=87}}. Spółgłoski dźwięczne w zapisie są dźwięczne w wymowie, a ubezdźwięcznienie powoduje zmianę znaczenia wyrazu ([[para minimalna]]), np. /let/ – /led/.

{| class="wikitable"
! &nbsp;
! [[Spółgłoska wargowa|Dwuwargowe]]
! [[Spółgłoska wargowa|Wargowo-<br>zębowe]]
! [[Spółgłoska zębowa|Międzyzębowe]]
! [[Spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa|Dziąsłowe]]
! [[Spółgłoska zadziąsłowa|Zadziąsłowe]]
! [[Spółgłoska podniebienna|Podniebienne]]
! [[Spółgłoska miękkopodniebienna|Miękkopodniebienne]]
! [[Spółgłoska krtaniowa|Krtaniowe]]
|-
| '''[[Spółgłoska zwarta|zwarte]]'''
|style="text-align:center;"| {{IPA|p}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|b}}
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|t}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|d}}
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|k}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|ɡ}}
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska nosowa|nosowe]]'''
|style="text-align:center;"| {{IPA|m}}
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|n}}
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|ŋ}}
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska szczelinowa|szczelinowe]]'''
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|f}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|v}}
|style="text-align:center;"| {{IPA|θ}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|ð}}
|style="text-align:center;"| {{IPA|s}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|z}}
|style="text-align:center;"| {{IPA|ʃ}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|ʒ}}
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|h}}
|-
| '''[[Spółgłoska zwarto-szczelinowa|zwarto-<br>szczelinowe]]'''
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|tʃ}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|dʒ}}
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska półotwarta|półotwarte]]'''
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|ɹ}}
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|j}}
|style="text-align:center;"| {{IPA|w}}
| &nbsp;
|-
| '''[[Spółgłoska boczna|boczne]]'''
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
|style="text-align:center;"| {{IPA|l}}
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
| &nbsp;
|}

W języku angielskim nie wszystkie wyrazy wymawia się z jednakowym naciskiem, jak również wiele wyrazów brzmi w różny sposób w różnym kontekście w zdaniu. Istnieją tzw. formy słabe, które pojawiają się w nieakcentowanych pozycjach: inna jest np. wymowa: ''Yes, I could'' /jes aɪ 'kʊd/ i ''I could go there'' /aɪ kəd'gəʊ ðeə/. Osłabieniu ulegają zwłaszcza czasowniki modalne, zaimki, przyimki. Obecność form słabych jest o wiele częstsza w mowie potocznej, niż w języku mediów czy oficjalnych przemówień{{odn|Bałutowa|1991|s=134}}.

=== Uproszczona transkrypcja ===
[[Plik:English Proficiency Index by country as of 2014.svg|mały|250px|Odsetek ludności z krajów świata ze znajomością języka angielskiego:
{{Legenda|#225500|80-100%}}
{{Legenda|#44aa00|60-80%}}
{{Legenda|#66ff00|40-60%}}
{{Legenda|#99ff55|20-40%}}
{{Legenda|#ccffaa|0-20%}}]]
Wymowę RP można też zapisywać za pomocą uproszczonej transkrypcji IPA („{{J|en|simplified}}” lub „{{J|en|extra-broad}}”), wprowadzonej przez [[Daniel Jones (fonetyk)|Daniela Jonesa]]. Zapisuje się w niej {{IPA|r}} zamiast {{IPA|ɹ}} oraz stosuje następujące symbole samogłosek<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kirkpatrick |imię = E.M. |tytuł = Chambers universal learners’ dictionary |data = 1980 |wydawca = Chambers |miejsce = Edinburgh |isbn = 0-550-10633-2 |strony = xv-xvi}}</ref>:

{| class="wikitable"
|+ [[Monoftong]]i
!rowspan=2|
!colspan=2| Przednie
!colspan=2| Centralne
!colspan=2| Tylne
|-
! <small>długie</small>
! <small>krótkie</small>
! <small>długie</small>
! <small>krótkie</small>
! <small>długie</small>
! <small>krótkie</small>
|- align=center
! Przymknięte
| {{IPA|iː}}
| {{IPA|ɪ}}
|
|
| {{IPA|uː}}
| {{IPA|e}}
|- align=center
! Średnie
|
| {{IPA|e}}
| {{IPA|əː}}
| {{IPA|ə}}
| {{IPA|oː}}
|
|- align=center
! Otwarte
|
| {{IPA|a}}
|
| {{IPA|ʌ}}
| {{IPA|aː}}
| {{IPA|o}}
|}

{| class="wikitable" style="text-align: center"
|+ [[Dyftong|Dwugłoski]]
!rowspan=2| Dwugłoski
!colspan=2| Zamykające
|rowspan=5|
!rowspan=2| Centrujące
|-
! do /{{IPA|ɪ}}/
! do /{{IPA|ʊ}}/
|-
! Od wysokiego
| &nbsp;
| &nbsp;
| {{IPA|iə}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|uə}}
|-
! od średniego
| {{IPA|ei}}&nbsp;&nbsp;{{IPA|ɔi}}
| {{IPA|ou}}
| {{IPA|eə}}
|-
! od niskiego
| {{IPA|ai}}
| {{IPA|au}}
| &nbsp;
|}

=== Akcent ===
Akcent i intonacja to ważne cechy [[prozodia|prozodyczne]] języka angielskiego. Akcent wyrazowy jest niejednolity, jak również ma funkcję dystrybutywną{{odn|Bałutowa|1991|s=153}}; ''to produce'' /tə prɒd'juːs/ akcentowane na ostatnią sylabę oznacza „produkować”, podczas gdy ''some produce'' /sʌm ˈprɒdjuːs/ to produkty rolne (owoce i warzywa).

=== Intonacja ===
{{Osobny artykuł|Intonacja w języku angielskim}}
Intonacja języka angielskiego jest bogata w melodie i przy jej pomocy można wyrazić nieraz więcej niż przez treść samych wyrazów{{odn|Jassem|2011|s=114}}. Tak to ujął badacz angielskiej fonetyki [[Wiktor Jassem]]: ''Anglicy nie należą na ogół do ludzi wielosłownych. Fakt ten w pewnej mierze znajduje odbicie w tym, że zamiast szerszego objaśnienia Anglik wyraża często pewną myśl, nadając stosunkowo krótkiej wypowiedzi odpowiednią intonację''{{odn|Jassem|2011|s=114}}. Oto 9 sposobów na intonację słowa „Yes”:

[[Plik:Nine ways to say yes.png|centruj|300px]]
# najbardziej naturalny, zwykłe stwierdzenie faktu bez emocji{{odn|Crystal|1995|s=248}}
# wygłaszany z zaangażowaniem emocjonalnym, wyraża zdziwienie, zaskoczenie, irytację
# rutynowe, niezaangażowane
# zależy od wyrazu twarzy przy wypowiadaniu, jeśli twarz jest pogodna, wyraża współczucie i sympatię, jeśli wyraz twarzy jest ponury, brzmi złowieszczo
# wyraża szok i niedowierzanie
# zakłopotanie, lekkie zażenowanie tym, co właśnie zostało powiedziane
# znudzenie, ironia, sarkazm
# niepewność, zwątpienie
# silne zaangażowanie emocjonalne, w zależności od wyrazu twarzy może być to zachwyt, wyzwanie, samozadowolenie.

Intonacja zdań oznajmujących jest opadająca. Nieco inaczej jest w pytaniach. Intonacja wznosząca, charakterystyczna np. dla [[język polski|języka polskiego]], jest możliwa tylko w pytaniach o rozstrzygnięcie (''Yes/No questions''). W przypadku pytań o uzupełnienie, zwanych również szczegółowymi lub ''Wh- questions'', intonacja opada{{odn|Jassem|2011|s=120–129}}:

[[Plik:Was it funny.png|centruj|550px]]

== Gramatyka języka angielskiego ==
{{Główny artykuł|Gramatyka języka angielskiego}}

Język angielski jest [[języki pozycyjne|językiem pozycyjnym]] i [[Języki analityczne|analitycznym]] (duże znaczenie odgrywają [[czasownik posiłkowy|czasowniki posiłkowe]]), choć występują też pewne elementy [[języki fleksyjne|fleksji]]. Są to relikty indoeuropejskiego systemu deklinacji i koniugacji, w pełni zachowanego w [[języki słowiańskie|językach słowiańskich]] i [[łacina|łacinie]], a częściowo w [[język staroangielski|staroangielskim]]. Odmiana przez [[przypadek|przypadki]] dotyczy zaimków, rzeczowniki posiadają tylko [[dopełniacz (przypadek)|dopełniacz]] (''Saxon genitive''), tworzony z końcówką '''–’s'''.

W języku angielskim występują [[przedimek|przedimki]]: określony ''the'' i nieokreślony ''a(n)''. Formy ''an'' używa się przed wyrazami wymawianymi z nagłosową samogłoską – ''an hour'', ale ''a union''. Co niezwykłe wśród języków indoeuropejskich, nie istnieje kategoria [[rodzaj gramatyczny|rodzaju gramatycznego]], z wyjątkiem zaimków trzeciej osoby liczby pojedynczej.

=== Przedimek ===
{{Główny artykuł|Przedimek w języku angielskim}}
'''Przedimek w języku angielskim''' to nieodmienna część mowy determinująca rzeczownik. Przedimka zwykle nie tłumaczy się na język polski. Czasami można go oddać jako zaimek ten, ta, to (przedimek określony), jakiś, jakaś, jakieś (przedimek nieokreślony)<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Sprytny słownik angielsko-polski, polsko-angielski |wydawca = Lingea |miejsce = Kraków |data = 2010 |strony = 690 |isbn = 9788362169023}}</ref>.

Przedimkiem jest wyraz występujący przed rzeczownikiem albo frazą rzeczownikową (np. [[przymiotnik]] + [[rzeczownik]]). W języku angielskim rozróżnia się dwa rodzaje przedimków:
* '''a/an''' – nieokreślone;
* '''the''' – określony.

Przedimek (zwany ''article'' lub ''determiner'') określa, czy [[desygnat]]y są znane mówiącemu i rozmówcy. Jeśli są znane, używa się przedimka określonego. W przeciwnym wypadku stosowany jest przedimek nieokreślony. Przedimków ''a/an'' używa się wyłącznie przed [[rzeczowniki policzalne i niepoliczalne w języku angielskim|rzeczownikiem policzalnym]] w liczbie pojedynczej, Oznacza on dowolny element z danego zbioru, innymi słowy pojedynczy choć nie wyjątkowy element{{odn|Leech|2001|s=51–66}}: ''My father is '''a''' teacher'' → ''Mój ojciec jest nauczycielem''. Jest jednym ze zbioru nauczycieli.

* Używany jest, gdy dana osoba lub rzecz pojawia się w tekście, rozmowie itp. po raz pierwszy{{odn|Leech|2001|s=51–66}} – pozostaje ona dla rozmówcy bliżej nieokreślona. Jeśli zostanie wymieniona po raz kolejny, otrzymuje przedimek ''the'': ''Once we had '''a''' dog and '''a''' cat. But '''the''' dog was always eating '''the''' cat’s dinner. In the end, we gave '''the''' dog to '''a''' friend''.

Przedimek określony ''the'' jest najpopularniejszym słowem angielskim<ref name="ox">{{Cytuj stronę |url = https://en.oxforddictionaries.com/explore/what-can-corpus-tell-us-about-language |tytuł = What can the Oxford English Corpus tell us about the English language? |praca = The Oxford Dictionary |data dostępu = 2017-05-25}}</ref>. Kontrastuje z przedimkiem nieokreślonym ''a'' i z przedimkiem zerowym. ''The'' ma zawsze tę samą formę{{odn|Leech|2001|s=510–511}}. Przedimek określony stosuje się do opisu określonego przedmiotu, osoby bądź stanu. Zarówno mówiący, jak i jego rozmówca wiedzą o czym dokładnie jest mowa{{odn|Leech|2001|s=510–511}}: ''We left '''the''' car in '''the''' garage'' → ''Zostawiliśmy auto w garażu''. Mówiący wie, jakie to auto i zna (przynajmniej ze słyszenia) dom, w którym samochód zaparkowano. ''Have you visited the castle''? → ''Czy zwiedziłeś zamek''? Zarówno mówiący, jak i odbiorca komunikatu wiedzą, w jakim mieście zamek się znajduje.

Większość rzeczowników występuje z poprzedzającymi je przedimkami określonymi bądź nieokreślonymi. Brak przedimka określa się jako przedimek zerowy{{odn|Leech|2001|s=613–614}}.
Istnieją trzy podstawowe sytuacje, kiedy pojawia się przedimek zerowy{{odn|Leech|2001|s=613–614}}:

=== Rzeczownik ===
Rzeczownik angielski ma trzy formy gramatyczne: liczby pojedynczej, liczby mnogiej i (zwłaszcza rzeczowniki oznaczające osoby i zwierzęta) dopełniacza. Forma dopełniacza jest zawsze regularna, formy [[liczba mnoga|liczby mnogiej]] wykazują niekiedy pewne odstępstwa. Rzeczowniki dzielą się na dwie grupy: policzalne i niepoliczalne, a podział ten determinuje ich zachowanie się w zdaniu, zwłaszcza przyjmowanie odpowiedniego przedimka. Rzeczowniki angielskie mogą być proste lub złożone.

==== Rodzaj gramatyczny ====
{{Główny artykuł|Rodzaj angielskiego rzeczownika}}
W języku angielskim osoby płci męskiej przyjmują zaimek ''he'', żeńskiej ''she'', obiekty z nieistniejącą bądź nierozpoznaną płcią przyjmują zaimek nieokreślony ''it''{{odn|Swan|2015|s=197–198}}.

Istnieje możliwość nadania rodzaju gramatycznego rzeczom bądź zwierzętom, zwłaszcza jeśli przyjmuje się, że mają osobowość, [[Inteligencja|inteligencję]] bądź uczucia. Najczęściej spotyka się to w odniesieniu do zwierząt domowych: psów, [[kot domowy|kotów]], koni{{odn|Swan|2015|s=197–198}}: ''Find the cat and let '''her''' out'' → ''Znajdź kota i go wypuść''. Pociąga to również zmianę zaimka względnego: ''She’s an old dog, '''who''' likes to sleep much'' → ''To stara suka, która lubi dużo spać''.

==== Rzeczowniki policzalne i niepoliczalne ====
{{Główny artykuł|Rzeczowniki policzalne i niepoliczalne w języku angielskim}}
W języku angielskim rzeczowniki dzieli się na dwie grupy: policzalne (''countable'') i niepoliczalne (''uncountable''). Rzeczowniki z grupy policzalnych zasadniczo opisują [[desygnat]]y, które dadzą się policzyć. Przyjmują zarówno przedimek nieokreślony ''a''/''an'', jak i liczebniki: ''a cat'', ''three pigs''{{odn|Swan|2015|s=129}}. Rzeczowniki policzalne mają formę zarówno liczby pojedynczej, jak i [[liczba mnoga|mnogiej]]{{odn|Leech|2001|s=110–111}}: ''hand'' – ''hands'', ''a baby – babies''.

Rzeczowniki niepoliczalne (''uncountable'', ''mass nouns'') opisują desygnaty będące nazwami materiałów, [[ciecz]]y, pojęć abstrakcyjnych, [[zbiór|zbiorów]] i innych rzeczy postrzeganych jako masy bez konkretnych granic, a nie jako oddzielne obiekty. Z tymi rzeczownikami nie używa się liczby mnogiej ani liczebników (od tej zasady istnieje kilka wyjątków){{odn|Swan|2015|s=110–111}}: ''water'', ''weather'', ''wool'', ''money''.

==== Dopełniacz saksoński ====
{{Główny artykuł|Dopełniacz saksoński}}
W języku angielskim nie istnieje rozbudowany system przypadków, do dzisiejszych czasów zachował się jedynie [[dopełniacz (przypadek)|dopełniacz]].
Dopełniacz saksoński zapisuje się następująco{{odn|Swan|2015|s=414–415}}
{| class="wikitable"
|-
| liczba pojedyncza
| rzeczownik + '''’s'''
| ''my '''father’s''' car''
|-
| liczba mnoga
| '''’'''
| ''my '''parents’''' house''
|-
| nieregularna liczba mnoga
| rzeczownik + '''’s'''
| '''the children’s''' room
|}

* Dopełniacz saksoński używany jest najczęściej do mówienia o relacji własności i charakterystyce fizycznej, w szczególności, jeśli pierwszy wyraz oznacza osobę, zwierzę, firmę, kraj lub grupę osób{{odn|Swan|2015|s=414–415}}:
** ''That’s '''my father’s''' house'' → ''To dom mojego ojca''.
** '''''Mary’s''' brother is a lawyer'' → ''Brat Mary jest adwokatem''.
** '''''Poland’s''' climate is getting warmer'' → ''Klimat Polski się ociepla''.

==== Liczba mnoga ====
{{Główny artykuł|Liczba mnoga w języku angielskim}}
Liczbę mnogą w języku angielskim tworzy się w większości przypadków przez dodanie ''–s'' do [[forma słownikowa|formy słownikowej]]{{odn|Swan|2015|s=515–525}}:
* car → car'''s''',
* taxi → taxi'''s''',
* week → week'''s'''.

=== Zaimek ===
[[Zaimek]] to część mowy zastępująca rzeczownik albo frazę rzeczownikową. Zaimki mogą być określone lub nieokreślone{{odn|Leech|2001|s=436}}.

Formy angielskich zaimków osobowych{{odn|Sinclair|2011|s=32–34}}
{| class="wikitable"
|-
! &nbsp; || [[Mianownik (przypadek)|Mianownik]] || [[Dopełnienie (językoznawstwo)|Dopełnienie]] || [[Zaimki zwrotne w języku angielskim|Zaimki zwrotne]] || Przymiotniki dzierżawcze || Zaimki dzierżawcze
|-
| 1st pers. sing. || ''I'' || ''me'' || ''myself'' || ''my'' || ''mine''
|-
| 2nd pers. sing./pl. || ''you'' || ''you'' || ''yourself/yourselves'' || ''your'' || ''yours''
|-
| 3rd pers. sing. || ''she'', ''he'', ''they'', ''it'' || ''her'', ''him'', ''them'', ''it''&nbsp; || ''herself'', ''himself'', ''themself'', ''itself''&nbsp; || ''her'', ''his'', ''their'', ''its'' || ''hers'', ''his'', ''theirs'', ''its''
|-
| 1st pers. pl. || ''we'' || ''us'' || ''ourselves'' || ''our'' || ''ours''
|-
| 3rd pers. pl. || ''they'' || ''them'' || ''themselves'' || ''their'' || ''theirs''
|}

W języku angielskim używa się zaimka ''you'', który oznacza zarówno ''ty'', ''wy'', jak również ''pan'', ''pani'', ''państwo''. Można użyć jednak w zdaniu z ''you'' [[Tytuły i zwroty honorowe|zwrotów grzecznościowych]], np. ''sir'' czy ''madam''.

=== Przymiotnik ===
{{Główny artykuł|Przymiotnik w języku angielskim}}
W języku angielskim przymiotnik nie odmienia się przez liczby ani nie ma charakterystycznej końcówki, po której byłby rozpoznawalny, choć istnieją grupy przymiotników o charakterystycznych końcówkach{{odn|Leech|2001|s=15–19}}:
* '''–al:''' ''actual'', ''final'', ''general''
* '''–ed:''' ''confused'', ''surprised'', ''stoned''
* '''–ic:''' ''basic'', ''atomic'', ''generic''
* '''–ent:''' ''prominent'', ''efficient'', ''prurient''
* '''–ble:''' ''visible'', ''recognisable'', ''probable''
* '''–ing:''' ''amusing'', ''terrifying'', ''growing''
* '''–ive:''' ''deceptive'', ''attractive'', ''sensitive''
* '''–(l)y:''' ''angry'', ''dirty'', ''funny''
* '''–an:''' ''American'', ''human'', ''indian''
* '''–ous:''' ''cantankerous'', ''furious'', ''ominous''
* '''–ar:''' ''popular'', ''regular'', ''similar''
* '''–ful:''' ''colourful'', ''grateful'', ''respectful''
* '''–less:''' ''careless'', ''topless'', ''harmless''.

Przymiotnik może w zdaniu zajmować miejsce przydawki i orzecznika. Najczęstszą pozycją przymiotnika jest [[przydawka]] określająca rzeczownik. Istnieją przymiotniki, mogące wystąpić jedynie w tej pozycji, np. ''chief'', ''fellow'', ''utter'', ''upper''{{odn|Leech|2001|s=15–19}}: ''a '''main''' road'', ''the '''chief''' inspector''.
{| class="wikitable"
|-
! Mod
! Adj
! N
|-
| a
| '''young'''
| woman
|-
|
| '''tall'''
| trees
|-
| some
| '''hot'''
| water
|-
| our
| '''national'''
| sport
|-
| a
| '''tall young'''
| woman
|-
| a
| '''beautiful old'''
| town
|}

=== Przysłówek ===
{{Główny artykuł|Przysłówek w języku angielskim}}
[[Przysłówek]] angielski jest bardzo zróżnicowany. Może charakteryzować się końcówką ''–ly'', może mieć formę tożsamą z przymiotnikiem, a jego znaczenie determinuje wtedy miejsce w zdaniu.

Przysłówki można podzielić na następujące kategorie według ich znaczenia{{odn|Leech|2001|s=20–23}}:
* sposobu: ''well'', ''how'', ''quickly'', ''hard'', ''fast'',
* miejsca: ''up'', ''there'', ''above'', ''upstairs'',
* czasu: ''now'', ''then'', ''soon'', ''afterwards'', ''recently'',
* stopnia: ''quite'', ''much'', ''so'', ''too'', ''really'', ''pretty'', ''fairly'',
* częstotliwości: ''never'', ''always'', ''often'', ''seldom'', ''generally''.

=== Czasownik ===
{{Osobny artykuł|Czasowniki posiłkowe w języku angielskim}}
Czasownik angielski jest częścią mowy z największą liczbą form i zastosowań. Czasowniki pod względem zachowania w zdaniu dzielą się na trzy grupy: posiłkowe, modalne i zwykłe. Angielski czas ma dwie formy morfologiczne: czasy teraźniejszy i przeszły, pozostałe tworzy przy użyciu czasowników modalnych i posiłkowych. Czasownik angielski może występować w 4 czasach: teraźniejszym, przeszłym, przyszłym i przyszłym w przeszłości, 3 stronach: czynnej, biernej i zwrotnej oraz 4 trybach: orzekającym, rozkazującym, przypuszczającym i łączącym.

==== To be ====
{{Osobny artykuł|Czasowniki posiłkowe w języku angielskim}}
Czasownik ''to be'' („być”) używany jest w swym znaczeniu podstawowym oraz jako czasownik pomocniczy do tworzenia czasów ciągłych.
Odmienia się nieregularnie{{odn|Leech|2001|s=420–421}}:
{| class="wikitable"
|-
! Forma oznajmująca
! Forma pytająca
! Forma przecząca
|-
| I '''am''', I '''was'''
| am I?, was I?
| I am not, I was not
|-
| you '''are''', you '''were'''
| are you?, were you?
| you are not, you were not
|-
| he/she/it '''is''', he/she/it '''was'''
| is he/she/it?, was he/she/it?
| he/she/it is not, he/she/it was not
|-
| we '''are''', we '''were'''
| are we?, were we?
| we are not, we were not
|-
| you '''are''', you '''were'''
| are you?, were you?
| you are not, you were not
|-
| they '''are''', they '''were'''
| are they?, were they?
| they are not, they were not
|}

W języku mówionym stosuje się następujące skróty{{odn|Leech|2001|s=61–62}}:
* are + not → aren’t
* were + not → weren’t
* is + not → isn’t.

Forma imiesłowu przeszłego biernego: ''been''.
Czasownik ten nie tworzy również form z czasownikiem posiłkowym ''do''. W zdaniu przeczącym stawia się przeczenie bezpośrednio przy czasowniku głównym formie osobowej. W zdaniu pytającym następuje przestawienie podmiotu i orzeczenia. Na przykład: '''''I am not''' French.'' → ''Nie jestem Francuzem''. '''''Are you''' there?'' → ''Jesteś tam?''. ''Who '''are you?''''' → ''Kim jesteś?''

==== To have ====
Czasownik oznacza ''mieć'' i odmienia się nieregularnie{{odn|Leech|2001|s=189–193}}. W formie pytającej i przeczącej możliwe są dwa warianty: tworzenie pytań przez inwersję i (zwłaszcza w odmianie amerykańskiej) z operatorami ''do'', ''does'', ''did''.

Czasownika ''have'' używa się przede wszystkim do informowania o własności, stosunkach i innych stanach{{odn|Swan|2015|s=205}}: ''They '''have''' three cars'' → ''Oni mają trzy samochody''

==== Czasy morfologiczne ====
{{Wikibooks|Angielski:Czasy|Język angielski/Czasy}}
{{Osobny artykuł|Czas teraźniejszy w języku angielskim|Czas przeszły w języku angielskim|Czas przyszły w języku angielskim|Czas przyszły w przeszłości w języku angielskim}}
W języku angielskim występują dwa czasy morfologiczne – teraźniejszy i przeszły. Łącznie z konstrukcjami gramatycznymi można wyróżnić szesnaście czasów gramatycznych i konstrukcji osadzających czynności w odpowiednim [[czas]]ie. Wyróżnia się cztery kategorie czasowe:
* czas teraźniejszy,
* czas przeszły,
* czas przyszły,
* czas przyszły w przeszłości.

Każdy występuje w czterech aspektach precyzujących usytuowanie czynności w czasie: prostym, postępującym (zwanym niekiedy ciągłym), przeszłym i przeszłym ciągłym. Poniższa tabela przedstawia przykładowe zdanie w 16 czasach strony czynnej (Present Simple: ''I do'' → ''robię''):

{| class="wikitable" style="text-align:center"
! Czasy (Tense) / aspekty czasowe
! Simple
! Progressive
! Perfect
! Perfect Progressive
|-
! Present (teraźniejszy)
| I do
| I am doing
| I have done
| I have been doing
|-
! Past (przeszły)
| I did
| I was doing
| [[Czas zaprzeszły#Język angielski|I had done]]
| I had been doing
|-
! Future (przyszły)
| I will do
| I will be doing
| I will have done
| I will have been doing
|-
! Future in the past (Przyszły w przeszłości)
| I would do
| I would be doing
| I would have done
| I would have been doing
|}

Aspekty ''progressive'' (postępujący).
Wyboru czasu gramatycznego w zdaniu dokonuje się w zależności od sytuacji.

==== Strona bierna ====
{{Główny artykuł|Strona bierna w języku angielskim}}
Oznacza, że czynność jest wykonywana na podmiocie. Zasadniczą różnicą między angielskim i większością języków jest to, że podmiotem w [[zdanie|zdaniu]] w stronie biernej może stać się również dopełnienie dalsze:
* ''She was given a chance.'' – dano jej szansę.

Strona bierna nie może być utworzona w czasach z rodziny ''Perfect Progressive''.

==== Strona zwrotna ====
{{Osobny artykuł|Zaimki zwrotne w języku angielskim}}
Oznacza wykonywanie czynności przez [[podmiot (językoznawstwo)|podmiot]] na samym sobie. Używa się do tego celu partykuły o konstrukcji zaimek w formie dopełnienia + ''self'' w liczbie pojedynczej lub ''selves'' w liczbie mnogiej{{odn|Swan|2015|s=476–477}}.
{| class="wikitable"
| myself || ourselves
|-
| yourself || yourselves
|-
| himself herself itself || themselves
|}

Jest to jedyny przypadek w języku, gdy druga osoba [[liczba pojedyncza|liczby pojedynczej]] różni się od liczby mnogiej.
Strona zwrotna nie występuje w relacjach wzajemnych (''reciprocal''). Używa się wtedy ''each other'', w l.mn. ''one another''{{odn|Swan|2015|s=476–477}}.
* ''They washed themselves.'' – umyli się (każdy siebie),
* ''They washed each other.'' – umyli się (wzajemnie).

=== Składnia ===
Podstawowym szykiem zdania jest [[SVO (Subject Verb Object)|SVO]], podobnie jak w języku polskim. Wyrazy określające poprzedzają określane. Szyk zdania jest mniej swobodny niż w języku polskim.

{{osobny artykuł|Okresy warunkowe w języku angielskim}}
W języku angielskim istnieją tzw. okresy (tryby) warunkowe. Używa się ich, kiedy mówi się o jakiejś czynności, która może zostać wykonana (lub nie), jeśli zostanie spełniony jakiś warunek. Wyróżnia się następujące okresy warunkowe{{odn|Leech|2001|s=206–212}}:
Zdanie podrzędne warunkowe jest typem zdania podrzędnego okolicznikowego. Zdarzenie opisane w zdaniu głównym zajdzie, jeśli zostanie spełniony określony warunek, przy czym kolejność zdań jest dowolna{{odn|Leech|2001|s=97}}: '''''If it rains''', we’ll get wet'' → ''Jeśli będzie padać, zmokniemy''. ''The door opens if you press the button'' → ''Drzwi się otworzą, jeśli naciśniesz przycisk''. Zdanie warunkowe mogą wprowadzać{{odn|Swan|2015|s=238–240}}:
* ''if'' → „jeśli”
* ''unless'' (''if... not'' lub ''except... if'') → „o ile nie”
* ''provided that'', ''providing that'' → „pod warunkiem, że”, „zakładając, że”
* ''on condition that'' → „pod warunkiem, że”, określenie formalne
* ''Imagine'' → „wyobraź sobie”
* ''supposing'' → „zakładając”
* ''as long as'' → dosł. „tak długo jak...”.

Istnieją trzy (według niektórych podręczników gramatyki cztery) tzw. okresy warunkowe, czyli konstrukcje gramatyczne służące do określania związków między wydarzeniem i warunkiem. Oprócz tego istnieje kilka okresów mieszanych.

Przegląd form trybu warunkowego:
{| class="wikitable"
|-
! Okres
! Zdanie nadrzędne
! If
! Zdanie podrzędne
|-
| 0
| Present Simple, Present Progressive
| if
| Present Simple, Present Progressive
|-
| 1
| Future Simple, Future Progressive, czasowniki modalne
| if, unless
| Present Simple, Present Progressive
|-
| 2
| ''would'' + inf
| if
| Past Simple, Past Progressive
|-
| 3
| ''would'' + Past Participle
| if
| Past Perfect,. Past Perfect Progressive
|}

Przykłady na poszczególne okresy warunkowe:
* zero conditional, np. ''If she goes in the rain, she gets wet.'' → ''Jeśli wyjdzie w deszcz, to się zmoczy.'' (zdanie zawsze prawdziwe)
* first conditional, np. ''If he really loves Cindy, he will ask her to be his wife.'' → ''Jeśli naprawdę kocha Cindy, poprosi ją o rękę.'' (warunek możliwy do spełnienia)
* second conditional, np. ''If I were you, I would go to a doctor.'' → dosł. ''Gdybym był tobą, poszedłbym do lekarza.'' (''Na twoim miejscu poszedłbym do lekarza.'') (sytuacja hipotetyczna, nierealistyczna)
* third conditional, np. ''If she had come earlier, she would have met with Tom.'' → ''Gdyby (była) przyszła wcześniej, spotkałaby się (byłaby się spotkała) z Tomem.'' (warunek niemożliwy do spełnienia, bo dotyczy przeszłości)

'''Uwaga!''' Można łączyć m.in. zdania z II i III okresu warunkowego, powstaje wówczas ''mixed conditional'', np. ''If he wasn’t so shy, he would have told her it'' → ''Gdyby nie był tak nieśmiały, powiedziałby (był) jej to.''; ''If he hadn’t purchased this item, he wouldn’t get into trouble now.'' → ''Gdyby nie (był) kupił tej rzeczy, nie miałby teraz problemów.''

== Odmiany języka angielskiego ==
Ze względu na kolonialną historię Wielkiej Brytanii w czasach nowożytnych język angielski ma wiele [[angielszczyzna standardowa|terytorialnych standardów]] i [[dialekt niestandardowy|dialektów nieliterackich]], które dość znacznie różnią się od standardu brytyjskiego. Z uwagi na rozwój transportu, komunikacji i mediów formy literackie pozostają jednak [[wzajemna zrozumiałość języków|wzajemnie zrozumiałe]]. Do odmian terytorialno-etnicznych zaliczają się odmiany: [[amerykańska odmiana języka angielskiego|amerykańska]], [[australijska odmiana języka angielskiego|australijska]], [[południowoafrykańska odmiana języka angielskiego|południowoafrykańska]], [[indyjska odmiana języka angielskiego|indyjska]] i [[jamajska odmiana języka angielskiego|jamajska]]. Angielszczyzna w obrębie samych Wysp Brytyjskich również wykazuje wysoki stopień zróżnicowania.

=== Amerykańska odmiana języka angielskiego ===
{{Główny artykuł|Amerykańska odmiana języka angielskiego}}
Podstawowe cechy fonetyki amerykańskiej to [[rotacyzm]] (wymawianie /r/), występowanie /æ/ tam, gdzie Brytyjczycy wymawiają /ɑː/, i tak słowa ''after'', ''plant'' będą w RP wymawiane /ˈɑːftə/, /plɑːnt/, a w amerykańskim angielskim /ˈæːftər/, /plæːnt/, /ɒ/ rekompensowane przez /ɑː/, np. ''cod'', ''bottle'', ''spot'', ''pocket''.
[[Plik:Car part names.png|mały|350px|Różnice nazwy części samochodu w amerykańskiej i brytyjskiej angielszczyźnie]]
Istnieją znaczne różnice w słownictwach amerykańskim i brytyjskim; dotyczą one różnych dziedzin życia, zwłaszcza tych, które rozwinęły się stosunkowo niedawno, np. motoryzacja{{odn|Crystal|1995|s=308}}.

Istnieje kilka różnic w pisowni wyrazów o specyficznych cechach, takich jak końcówka{{odn|Crystal|1995|s=307}}:
* Wyrazy zakończone w brytyjskim języku na ''–our'', w amerykańskim kończą się na ''–or'': ''parlor'', ''color''.
* Wyrazy zapożyczone z łaciny, mające w temacie ''ae'' i ''oe'', w pisowni amerykańskiej pisane są przez ''e'': ''anemia'', ''fetus'', ''edema'', ''estrogen''.
* Wyrazy z podwójnym ''l'' mają tendencję do jego „gubienia” w amerykańskiej wersji języka: ''councilor'', ''chili'', ''libelous'', ''hosteler'', ''marvelous''.
* Słowa zakończone w brytyjskim na ''–ence'', zmieniają końcówkę na ''–ense'': ''pretense'', ''defense''.
* Brytyjskie ''–ise'' w języku amerykańskim pisane jest ''–ize'': ''recognize''.

=== Australijska odmiana języka angielskiego ===
{{Główny artykuł|Australijska odmiana języka angielskiego}}
Istnieją trzy rodzaje akcentu australijskiego: ''broad'', ''general'' i ''cultivated''<ref name="br">{{Cytuj stronę |url = http://clas.mq.edu.au/australian-voices/australian-accent |tytuł = accent a marker of national identity |praca = Macquarie University Sydney- Department pf Phonology |data dostępu = 2017-06-11 |język = en}}</ref>. ''Broad'' to kontinuum akcentów lokalnych, ''cultivated'' przypomina akcenty brytyjskie i jest ich naśladownictwem, natomiast ''general'' to wariant pośredni między obydwoma wersjami i jest najczęściej używany<ref name="br" />. Akcent ''broad'' ma tendencje przesuwania samogłosek do pozycji frontowej, w stronę /i/, /e/ i /æ/, podczas gdy pozostałe akcenty preferują wymowę tylną{{odn|Crystal|1995|s=351}}.

Odmiana [[Australijska odmiana języka angielskiego|australijska]] opiera się w głównej mierze na standardowej [[Brytyjska odmiana języka angielskiego|angielszczyźnie brytyjskiej]], ze znacznymi naleciałościami amerykańskiej odmiany tego języka, pewnymi elementami zapożyczonymi z języków europejskich oraz nielicznymi słowami zapożyczonymi z [[języki australijskie|języków aborygeńskich]]. Zapożyczeniem z języków aborygeńskich są słowa takie jak: „kangaroo” czy „boomerang” ([[bumerang]]){{odn|Crystal|1995|s=352–353}}.

== Wpływ na język polski ==
Z języka angielskiego do [[język polski|polskiego]] przechodzi duża liczba wyrazów ([[anglicyzm]]ów). Są to przeważnie terminy naukowo-techniczne, głównie o źródłosłowie grecko-łacińskim (np. [[skrótowiec|akronim]] „laser” itp.), a także określenia związane z kulturą masową (np. „baseball”, „jazz”, „football”)<ref>{{Cytuj |url = https://sjp.pwn.pl/sjp/futbol;2460449.html |tytuł = futbol |praca = Słownik języka polskiego |opublikowany = PWN |data dostępu = 2019-01-14}}</ref>.

Przyjęły się też pewne angielskie wyrażenia potoczne i wykrzykniki, jak np. „OK”, „sorry”, „oops”, „wow”. Zaobserwować można też zmianę sposobu wymawiania zapożyczeń z innych języków na rzecz ich wymowy w jęz. ang., np.: „image” czy „quiz”.

== Wpływ języka polskiego ==
Przykładem wpływu języka polskiego na język angielski jest pisownia przymiotnika i rzeczownika narodowego ”Czech” (Czech, czeski) i ”Czechoslovakia” (Czechosłowacja).

== Zobacz też ==
{{wikibooks|Angielski/Okładka|angielski}}
{{Wikiźródła kat|Przekłady z języka angielskiego}}
{{wikisłownik|angielski|angielszczyzna}}
* [[Toponimia w krajach anglojęzycznych]]
* [[Wulgaryzmy i przekleństwa w języku angielskim]]
* [[Wikipedia anglojęzyczna]]
* [[Business English]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Bałutowa |imię = Bronisława |tytuł = Wymowa angielska dla wszystkich |wydawca = [[Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”|Wiedza Powszechna]] |miejsce = Warszawa |data = 1991 |strony = 36 |isbn = 83-214-0446-4 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Cercignani |autor link = Fausto Cercignani |imię = Fausto |tytuł = Shakespeare’s Works and Elizabethan Pronunciation |wydawca = Clarendon Press |miejsce = Oxford |data = 1981 |strony = 432 |isbn = 978-0198119371 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |autor link = David Crystal |nazwisko = Crystal |imię = David |tytuł = The Cambridge Encyclopaedia of the English Language |wydawca = [[Cambridge University Press]] |miejsce = Cambridge |data = 1995 |strony = |isbn = 0-521-40179-8 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Cruttenden |imię = Alan |tytuł = Gimson’s Pronunciation of English |wydawca = Hodder Education |miejsce = Londyn |data = 2008 |wydanie = 7 |strony = |isbn = 978-0-340-958773 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |odn = tak| autor link = Wiktor Jassem |nazwisko = Jassem |imię = Wiktor |tytuł = Podręcznik wymowy angielskiej |wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN|Państwowe Wydawnictwo Naukowe]] |miejsce = Warszawa |data = 2011 |strony = |isbn = 8301073489}}
* {{Cytuj książkę |odn = tak | nazwisko = Kreidler | imię = Charles W. | tytuł = The Pronunciation of English | wydawca = Blackwell Publishing | miejsce = Oksford | data = 1989 | isbn = 9781405113359}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Leech |imię = Geoffrey |tytuł = An A – Z of English Grammar and Usage |wydawca = [[Longman|Longman Pearson]] |miejsce = Harlow |data = 2001 |strony = 61 |isbn = 0-582-40574-2 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = McMahon |imię = April |tytuł = An Introduction to English Phonology |wydawca = Edinburgh University Press |miejsce = Edinburgh |data = 2002 |strony = 302 |isbn = 0-7486-1251-3 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Newby |imię = Michael |tytuł = The Structure of English: A Handbook of English Grammar |wydawca = [[Cambridge University Press]] |miejsce = Cambridge |data = 1987 |strony = |isbn = 0-521-34996-6 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Prejbisz |imię = Antoni |nazwisko2 = Jasińska |imię2 = B. |nazwisko3 = Kryński |imię3 = S. |nazwisko4 = Gozdawa-Gołębiowski |imię4 = R. |tytuł = Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach |wydawca = Wydawnictwo Szkolne PWN |miejsce = Warszawa |data = 1997 |strony = |isbn = 83-7195-192-2 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Ritchie |imię = Harry |tytuł = English for the Natives |wydawca = John Murray |miejsce = London |data = 2013 |strony = 79 |isbn = 978-1-84854-837-4 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Sinclair (editor) |imię = John |tytuł = Collins Cobuild English Grammar |wydawca = [[HarperCollins]] |miejsce = Glasgow |data = 2011 |strony = 302 |isbn = 978-0-00-739364-0 |odn = {{odn/id|Sinclair|2011}}}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Swan |imię = Michael |tytuł = Practical English Usage |wydawca = [[Oxford University Press]] |miejsce = Oxford |data = 2015 |strony = 81 |isbn = 978-0-19-442098-3 |odn = tak}}

{{Języki germańskie}}
{{Języki Unii Europejskiej}}
{{Języki urzędowe Południowej Afryki}}
{{Języki Timoru Wschodniego}}
{{Gramatyka języka angielskiego}}
{{Odmiany terytorialne języka angielskiego}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Angielski}}
[[Kategoria:Język angielski| ]]
[[Kategoria:Języki anglo-fryzyjskie]]
[[Kategoria:Języki Australii]]
[[Kategoria:Języki Bahamów]]
[[Kategoria:Języki Belize]]
[[Kategoria:Języki Botswany]]
[[Kategoria:Języki Brunei]]
[[Kategoria:Języki Dominiki]]
[[Kategoria:Języki Eswatini]]
[[Kategoria:Języki Fidżi]]
[[Kategoria:Języki Filipin]]
[[Kategoria:Języki Gambii]]
[[Kategoria:Języki Ghany]]
[[Kategoria:Języki Gibraltaru]]
[[Kategoria:Języki Guamu]]
[[Kategoria:Języki Gujany]]
[[Kategoria:Języki Hongkongu]]
[[Kategoria:Języki Indii]]
[[Kategoria:Języki Irlandii]]
[[Kategoria:Języki Jamajki]]
[[Kategoria:Języki Kajmanów]]
[[Kategoria:Języki Kamerunu]]
[[Kategoria:Języki Kanady]]
[[Kategoria:Języki Kenii]]
[[Kategoria:Języki Kiribati]]
[[Kategoria:Języki Lesotho]]
[[Kategoria:Języki Liberii]]
[[Kategoria:Języki Malawi]]
[[Kategoria:Języki Malezji]]
[[Kategoria:Języki Malty]]
[[Kategoria:Języki Marianów Północnych]]
[[Kategoria:Języki Mauritiusa]]
[[Kategoria:Języki Mikronezji]]
[[Kategoria:Języki Namibii]]
[[Kategoria:Języki Nauru]]
[[Kategoria:Języki Nigerii]]
[[Kategoria:Języki Niue]]
[[Kategoria:Języki Norfolku]]
[[Kategoria:Języki Nowej Zelandii]]
[[Kategoria:Języki Pakistanu]]
[[Kategoria:Języki Palau]]
[[Kategoria:Języki Papui-Nowej Gwinei|*]]
[[Kategoria:Języki Pitcairn]]
[[Kategoria:Języki Portoryka]]
[[Kategoria:Języki Południowej Afryki]]
[[Kategoria:Języki Rwandy]]
[[Kategoria:Języki Saint Lucia]]
[[Kategoria:Języki Samoa]]
[[Kategoria:Języki Samoa Amerykańskiego]]
[[Kategoria:Języki Seszeli]]
[[Kategoria:Języki Sierra Leone]]
[[Kategoria:Języki Singapuru]]
[[Kategoria:Języki Stanów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Języki Sudanu Południowego]]
[[Kategoria:Języki Sudanu]]
[[Kategoria:Języki Tanzanii]]
[[Kategoria:Języki Tokelau]]
[[Kategoria:Języki Trynidadu i Tobago]]
[[Kategoria:Języki Turks i Caicos]]
[[Kategoria:Języki Tuvalu]]
[[Kategoria:Języki Ugandy]]
[[Kategoria:Języki Vanuatu| ]]
[[Kategoria:Języki Wielkiej Brytanii]]
[[Kategoria:Języki Wysp Cooka]]
[[Kategoria:Języki Wysp Marshalla]]
[[Kategoria:Języki Wysp Salomona| ]]
[[Kategoria:Języki Zambii]]
[[Kategoria:Języki Zimbabwe]]