Tekst źródłowy strony Jan Matejko

{{wyróżnienie|DA}}
{{Artysta infobox
 |imię i nazwisko      = Jan Matejko
 |imię i nazwisko org  = 
 |pseudonim            = 
 |grafika              = Jan Matejko.JPG
 |opis grafiki         = Zdjęcie Jana Matejki (ok. 1891)
 |pełne imię i nazwisko = Jan Alojzy Matejko
 |alt grafiki          = 
 |data urodzenia       = 24 czerwca 1838
 |miejsce urodzenia    = [[Kraków]]
 |data śmierci         = 1 listopada 1893
 |miejsce śmierci      = Kraków
 |narodowość           = [[Polacy|polska]]
 |język                = polski
 |Alma Mater           = [[Akademia Sztuk Pięknych w Monachium]]
 |dziedzina sztuki     = malarstwo
 |epoka                = [[Realizm (malarstwo)|realizm]]
 |muzeum artysty       = [[Dom Jana Matejki]]
 |ważne dzieła         = * ''[[Bitwa pod Grunwaldem (obraz Jana Matejki)|Bitwa pod Grunwaldem]]''
* ''[[Konstytucja 3 Maja 1791 roku|Konstytucja 3 Maja]]''
* ''[[Stańczyk (obraz Jana Matejki)|Stańczyk]]''
 |faksymile            = 
 |opis faksymile       = 
 |odznaczenia          = {{order|OFJ|KO}} {{order|OŻK|2}} {{order|OHDSU}} {{order|LH}} {{order|OBP|III}}
 |nagrody              = 
 |commons              = Category:Jan Matejko
 |wikiźródła           = 
 |wikicytaty           = 
 |www                  = 
 |pełne imię i nazwisko org = 
}}
'''Jan Alojzy Matejko''' (ur. [[24 czerwca]]<ref group="uwaga">Dzienna data narodzin malarza nie jest pewna. Księga chrztów podaje 24 czerwca, akta cywilne 28 lipca (ASC Parafii Św. Krzyża w Krakowie, nr [https://szukajwarchiwach.pl/29/327/0/1/113/skan/full/yD_N2CH4hl_7FF3PNvsoAg 29/1838]). Matejko urodziny obchodził 30 czerwca. Za: {{odn|ref=nie|Słoczyński|2000|s=5}}.</ref> [[1838]] w [[Kraków|Krakowie]], zm. [[1 listopada]] [[1893]] tamże) – [[Polska|polski]] [[Malarstwo|malarz]], twórca obrazów historycznych i [[Batalistyka|batalistycznych]], [[Filozofia historii|historiozof]]. Jeden z najwybitniejszych polskich malarzy w historii<ref name=":3">{{Cytuj stronę|url=https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/aktualnosci/jan-matejko-zyciorys-i-tworczosc-mistrza-malarstwa-historycz|tytuł=Jan Matejko – życiorys i twórczość mistrza malarstwa historycznego|opublikowany=lazienki-krolewskie.pl|data dostępu=2019-04-27}}</ref>.

W latach 1852–1858 studiował u [[Władysław Łuszczkiewicz|Władysława Łuszczkiewicza]] i [[Wojciech Stattler|Wojciecha Stattlera]] w [[Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie|Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie]], której później był dyrektorem (od 1873). Jego uczniami byli m.in. [[Maurycy Gottlieb]], [[Jacek Malczewski]], [[Józef Mehoffer]], [[Jan Styka]] i [[Stanisław Wyspiański]]. Był autorem ponad trzystu obrazów olejnych oraz kilkuset rysunków i szkiców<ref name="culture2">{{Cytuj |tytuł = Jan Matejko |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Culture.pl |url = https://culture.pl/pl/tworca/jan-matejko |język = pl}}</ref>; jego dzieła to między innymi ''[[Stańczyk (obraz Jana Matejki)|Stańczyk]]'' (1862), ''[[Kazanie Skargi]]'' (1864), ''[[Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem]]'' (1874), ''[[Bitwa pod Grunwaldem (obraz Jana Matejki)|Bitwa pod Grunwaldem]]'' (1878), ''[[Hołd pruski (obraz Jana Matejki)|Hołd pruski]]'' (1880–1882), ''[[Wernyhora (obraz Jana Matejki)|Wernyhora]]'' (1883–1884).

Dzieła Matejki, rozpowszechniane przez tysiące reprodukcji, stały się standardowymi ilustracjami wielu kluczowych wydarzeń w [[Historia Polski|historii Polski]]. Malarstwo Matejki, umiejscawiane wśród czołowych dzieł epoki dziewiętnastowiecznego historyzmu, charakteryzowały precyzja konturu, dbałość o szczegóły oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska. Imieniem Matejki nazwana została [[Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie|Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie]], a w jego kamienicy na ul. Floriańskiej znajduje się oddział [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowego w Krakowie]] – [[Dom Jana Matejki w Krakowie|Dom Jana Matejki]].

== Życiorys ==
=== Młodość i wykształcenie ===
[[Plik:Rodzeństwo Matejki.jpeg|thumb|upright|left|''Portret Franciszka Matejki z dziećmi'' (u dołu Kazimierz, wyżej Jan i Marianna), 1853/54, obraz ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu w depozycie Domu Matejki]]
Ojciec malarza, [[Franciszek Ksawery Matejko]], właśc. František Xaver Matějka (Matieyka), był Czechem, urodzonym w [[Roudnice|Roudnicy]] koło [[Hradec Králové|Hradca Králové]] jako syn chłopski<ref name=":02">{{Cytuj |autor = Roman Baron |tytuł = Obraz Czecha w społeczeństwie polskim. Przykład Galicji |czasopismo = Prace Historyczne |data = 2009 |data dostępu = 2023-05-16 |issn = 0083-4351 |wolumin = 136 |s = 103 |url = http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-issn-2084-4069-year-2009-volume-136-article-344 |język = pl}}</ref>. Przybył do Galicji w charakterze guwernera i nauczyciela muzyki. Początkowo pracował u rodziny Wodzickich w [[Kościelniki (Kraków)|Kościelnikach]], a następnie przeniósł się do Krakowa<ref name="ulice2">Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: ''Kraków ulica imienia''. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, s. 148, {{ISBN|83-87023-08-6}}.</ref>. Wynajmował od Jana Piotra Rossberga część kamienicy przy ulicy Floriańskiej i prowadził tu „pensję uczniów”. Był także organistą w [[Kościół Świętego Krzyża w Krakowie|kościele Świętego Krzyża w Krakowie]]<ref name="gniezno2">''Muzeum w Gnieźnie. Jan Matejko, historiograf Polski''. Gniezno: Wydawnictwo Krajowa Agencja Wydawnicza. RSW – „Prasa – Książka – Ruch”, 1981.</ref>. Po śmierci Rossberga poślubił Joannę Karolinę Rossberg (1802–1845), jego najmłodszą córkę<ref name="floriańska2">Maria Przemecka-Zielińska: ''Dom Matejki. Przewodnik''. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 3, {{ISBN|83-7005-244-4}}.</ref>. Franciszek był katolikiem, Joanna – protestantką, która wywodziła się z polsko-niemieckiej rodziny zamożnych [[Rymarstwo|rymarzy]] mieszkających od dwóch pokoleń w Krakowie<ref name="ulice2" />. Matejkowie zamieszkali przy ulicy Floriańskiej 41<ref name="floriańska2" /> (w tamtym czasie Floriańska 363)<ref name="gniezno2" />. W 1829 roku Matejkowie spłacili resztę spadkobierców i zostali jedynymi właścicielami kamienicy<ref name="floriańska2" />.

Jan Matejko był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu, jakie mieli państwo Matejkowie (było wśród nich dziewięciu chłopców i dwie dziewczynki). Gdy Matejko miał siedem lat, zmarła jego matka; dziećmi zajęła się jej siostra, Anna Katarzyna Zamojska<ref name="ipsb2">{{Cytuj stronę|url=https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jan-alojzy-matejko-1838-1893-malarz|tytuł=Jan Alojzy Matejko|opublikowany=ipsb.nina.gov.pl|data dostępu=2022-11-11}}</ref>. Śmierć matki niewątpliwie wywarła wpływ na osobowość przyszłego malarza. Jego dzieciństwo ''obfitowało w lęki i przykrości''{{odn|Słoczyński|2000|s=11}}, nie zaznawał także raczej przesadnie starannej opieki (jego złamany nos nie zwrócił niczyjej uwagi i zrósł się krzywo){{odn|Słoczyński|2000|s=12}}. Ojciec nie okazywał dzieciom swoich uczuć, był surowy i pozbawiony akceptacji dla artystycznej pasji syna<ref>{{Cytuj |autor = Marta Kłak-Ambrożkiewicz |redaktor = Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak |tytuł = Kraj lat dziecinnych. Matejkowie |data = 2016 |data dostępu = 2023-05-16 |isbn = 978-83-8088-339-0 |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M |s = 200 |doi = 10.18778/8088-339-0.15 |url = http://hdl.handle.net/11089/42002}}</ref>. Upodobania syna do rysunku traktował jako słabość<ref>{{Cytuj |tytuł = Los nie oszczędzał Matejki. Życie w cieniu rodzinnych trosk – Dla Kultury |data = 2023-09-28 |data dostępu = 2024-02-20 |url = https://dlakultury.pl/los-nie-oszczedzal-matejki-zycie-w-cieniu-rodzinnych-trosk/ |język = pl}}</ref>. Brak rodzinnego ciepła po części rekompensowała Matejce przyjaźń z rodziną Giebułtowskich. O [[Paulina Giebułtowska|Paulinie Giebułtowskiej]] pisał później, że była dla niego jakby drugą matką<ref name="nsz2">{{Cytuj stronę|url=https://niezlasztuka.net/o-sztuce/milosc-zazdrosc-i-szalenstwo-jan-matejko-teodora-giebultowska/|data=2020-05-15|tytuł=Miłość, zazdrość i szaleństwo, czyli sekrety związku Jana Matejki i Teodory Giebułtowskiej|autor=Joanna Jaśkiewicz|opublikowany=niezlasztuka.net|data dostępu=2022-11-13}}</ref>. Często bywał u jej córki Joanny Serafińskiej w [[Nowy Wiśnicz|Wiśniczu]], a Stanisław przez długie lata był jego najlepszym przyjacielem<ref name="nsz2" />.

Od 1847 Jan Matejko uczęszczał do szkoły św. Barbary. Wkrótce został przeniesiony do [[I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie|Gimnazjum św. Anny]] (obecnie [[I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie]])<ref>{{Cytuj |autor = Marta Kłak-Ambrożkiewicz |redaktor = Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak |tytuł = Kraj lat dziecinnych. Matejkowie |data = 2016 |data dostępu = 2023-05-16 |isbn = 978-83-8088-339-0 |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M |s = 201 |doi = 10.18778/8088-339-0.15 |url = http://hdl.handle.net/11089/42002}}</ref>. Mimo zdradzanych od najmłodszych lat niepospolitych zdolności plastycznych, z pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem. Także koledzy nie byli dla niego wyrozumiali i, jak pisał [[Marian Gorzkowski (pisarz)|Marian Gorzkowski]], ''doświadczał od swych współtowarzyszy pewnego znęcania się nawet''{{odn|Słoczyński|2000|s=15}}. Choć Matejko i jego rodzeństwo z pochodzenia w połowie byli po ojcu Czechami, a po matce – spolonizowanymi Niemcami, rozmawiali w domu rodzinnym po polsku<ref name=":02" /><ref name="culture2" />. Dwaj starsi bracia Jana, [[Edmund Matejko|Edmund]] i Zygmunt, byli uczestnikami [[Powstanie węgierskie (1848–1849)|powstania węgierskiego]] (1848–1849)<ref name="culture2" />. Zygmunt poległ na polu walki<ref name="ipsb2" />.

W wieku trzynastu lat Jan Matejko został przyjęty do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych przy ulicy Wesołej, której dyrektorem był wówczas [[Wojciech Stattler]]<ref>{{Cytuj |autor = Marta Kłak-Ambrożkiewicz |redaktor = Jaroslaw Kita, Maria Korybut-Marciniak |tytuł = Modny artysta – moda na Matejkę |data = 2017 |data dostępu = 2023-05-16 |isbn = 978-83-8088-801-2 |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM |s = 177 |doi = 10.18778/8088-801-2.13 |url = http://hdl.handle.net/11089/41973}}</ref>. Przejawiał w szkole ogromną ambicję i pracowitość, choć także tam jego edukacja nie przebiegała gładko, na co zapewne wpływ miała antypatia, jaką darzył go początkowo Stattler, a także trudności finansowe i znaczna wada wzroku<ref>{{Cytuj |autor = Henryk Marek Słoczyński |tytuł = Matejko |data = 2000 |data dostępu = 2023-05-16 |isbn = 978-83-7023-820-9 |wydawca = Wydawn. Dolnośląskie |s = 22 |url = https://books.google.com/books?id=vUVMAAAAMAAJ&newbks=0&printsec=frontcover&dq=matejko+wada+wzroku&q=matejko+wada+wzroku&hl=pl |język = pl}}</ref>. Wpływ na młodego malarza wywarli natomiast inni nauczyciele: [[Józef Kremer]] i [[Władysław Łuszczkiewicz]], którzy zainspirowali go do szkicowania krakowskich zabytków, zbierania materiałów, studiowania detali i obrazów, tworząc tzw. ''Skarbczyk''<ref>{{Cytuj |tytuł = Jan Matejko, smutny wieszcz z Krakowa |data = 2020-08-20 |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Rzeczpospolita |url = https://www.rp.pl/historia/art567481-jan-matejko-smutny-wieszcz-z-krakowa |język = pl}}</ref>.

=== Kariera artystyczna ===
[[Plik:Atelier Jana Matejki. post 1906 (81857191) (cropped).jpg|thumb|Atelier Jana Matejki]]
W 1858, zyskawszy uznanie za pilną naukę, otrzymał stypendium austriackiego Ministerstwa Wyznań i Oświaty na studia w [[Monachium]]<ref>{{Cytuj |autor = Marta Kłak-Ambrożkiewicz |redaktor = Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak |rozdział = Kraj lat dziecinnych. Matejkowie |tytuł = Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Świat dziecka” |data = 2016 |data dostępu = 2023-08-01 |isbn = 978-83-8088-339-0 |wolumin = 5 |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M |s = 204 |doi = 10.18778/8088-339-0.15 |url = http://hdl.handle.net/11089/42002}}</ref>. Pod koniec grudnia 1858 zgłosił się do [[Akademia Sztuk Pięknych w Monachium|Akademii Sztuk Pięknych w Monachium]] (''Malklasse'' – immatrykulacja: 12 I 1859)<ref>{{Cytuj |autor = H. Stępień, M. Liczbińska |rozdział = I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych... |tytuł = Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe) |data = 1994 |isbn = 83-903086-1-4 |wydanie = II |miejsce = Kraków |wydawca = Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors |s = 7}}</ref>. Tu zetknął się z dziełami wybitnych malarzy dawnych i współczesnych. Cenił twórczość [[Paul Delaroche|Paula Delaroche’a]] i jego ucznia, [[Carl Theodor von Piloty|Carla von Piloty’ego]]{{odn|Słoczyński|2000|s=38}}, tworzących dzieła historyczne. Matejko przekonał się, że to właśnie temu gatunkowi pragnie się poświęcić; w 1853 namalował swój pierwszy obraz historyczny, ''Carowie Szujscy przed Zygmuntem III''<ref>{{Cytuj |autor = Grzegorz Wojturski |tytuł = Carowie Szujscy… |data = 2020-10-14 |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Muzeum Narodowe we Wrocławiu |url = https://mnwr.pl/carowie-szujscy/ |język = pl}}</ref>. Schemat Delaroche’a, oparty na wybraniu z historii dramatycznego momentu i przedstawieniu go w sposób teatralny i emocjonalny, młody Matejko zastosował w malowanym w Monachium i Krakowie ''Otruciu królowej Bony'' (1859), uznanym już ówcześnie za „dojrzały kompozycyjnie”<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Marta Kłak-Ambrożkiewicz |tytuł = Oto patrzcie, jaki ja byłem i co było we mnie – Jan Matejko |czasopismo = Biografistyka Pedagogiczna |data = 2016-11-30 |data dostępu = 2023-05-16 |issn = 2543-7399 |wolumin = 1 |numer = 1 |s = 236 |doi = 10.36578/BP.2016.01.14 |url = https://czaz.akademiazamojska.edu.pl/index.php/bp/article/view/922 |język = pl}}</ref>.
[[Plik:Walery Rzewuski - Jan Matejko przy kotarze - MNK IX-5809 (353129).jpg|mały|[[Walery Rzewuski]], ''Jan Matejko stojący przy kotarze'', 1863, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
W 1860 Matejko odbył krótkotrwałą podróż na studia do [[Wiedeń|Wiednia]]. Z powodu konfliktu z wiedeńskim profesorem sztuki Christianem Rubenem jeszcze w tym samym roku wrócił do Krakowa<ref name=":1" />. Wtedy wydał ''[[Ubiory w Polsce]]'' – publikację zawierającą ryciny z postaciami w historycznych strojach, świadectwo jego późniejszych zainteresowań historycznych<ref name=":1" />. Matejko następnie urządził pracownię malarską, początkowo w domu rodzinnym. W 1861 przeprowadził się do „[[Kamienica Pod Konikiem w Krakowie|Domu pod Konikiem]]” Fischerów w [[Rynek Główny w Krakowie|Rynku Głównym]] 39, gdzie pracownię dzielił z [[Florian Cynk|Florianem Cynkiem]]. Jeszcze w tym samym roku 1861 przeniósł się na [[Ulica Krupnicza w Krakowie|ulicę Krupniczą]] do pracowni przerobionej z zakładu fotograficznego [[Walery Rzewuski|Walerego Rzewuskiego]]<ref name="ipsb" />. Matejko wówczas był często przygnębiony, czego powodem była nieodwzajemniona miłość do Teodory Giebułtowskiej. Jedna z anegdot na ich temat dotyczy nieudanych zaręczyn Jana z Teodorą w 1862. Szesnastoletnia panna rzuciła pierścionkiem oferowanym przez malarza. Ostatecznie do zaręczyn doszło jednak w roku 1862<ref name="nsz2" />.
[[Plik:Rzewuski, Sebald - Jan Matejko w fotelu - MNK IX-5813 (40770).jpg|mały|[[Walery Rzewuski]], [[Józef Sebald]], ''Jan Matejko w fotelu'', 1865, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
W 1862 namalował między innymi obraz ''[[Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki]]'', który sprzedał w Warszawie za około 1000 [[Rubel|rubli]]<ref>{{Cytuj |autor = Jerzy Ramotowski |tytuł = Ludwik de Fleury – pasjonat z Kępy Giełczyńskiej |czasopismo = Studia Łomżyńskie |data = 2013 |wolumin = 24 |s = 288 |url = https://fbc.pionier.net.pl/details/nnxrXT9}}</ref>. W tym samym roku ukończył obraz ''[[Stańczyk (obraz Jana Matejki)|Stańczyk]]''<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Marta Kłak-Ambrożkiewicz |tytuł = Oto patrzcie, jaki ja byłem i co było we mnie – Jan Matejko |czasopismo = Biografistyka Pedagogiczna |data = 2016-11-30 |data dostępu = 2023-05-16 |issn = 2543-7399 |wolumin = 1 |numer = 1 |s = 237 |doi = 10.36578/BP.2016.01.14 |url = https://czaz.akademiazamojska.edu.pl/index.php/bp/article/view/922 |język = pl}}</ref>, którego bohaterem jest [[Stańczyk|tytułowy błazen]] rozmyślający o utracie [[Smoleńsk]]a. Stańczyk był jednym z wyrazicieli opinii Jana Matejki o historii Polski<ref name=":2" />. W kolejnym obrazie, ''[[Kazanie Skargi|Kazaniu Skargi]]'' (1864), Matejko nadał [[Piotr Skarga|tytułowej postaci]] własne rysy. ''Kazanie Skargi'' odniosło wielki sukces artystyczny; na wystawie w [[Paryż]]u malarz zdobył złoty medal, a hrabia [[Maurycy Eustachy Potocki]] z [[Zator (miasto)|Zatora]] zapłacił mu 10 000 [[Gulden austro-węgierski|guldenów]] za zakup ''Kazania Skargi''<ref name=":3" />. Sukces finansowy i artystyczny pozwolił Matejce założyć rodzinę<ref>{{Cytuj |autor = Marta Kłak-Ambrożkiewicz |tytuł = Oto patrzcie, jaki ja byłem i co było we mnie – Jan Matejko |czasopismo = Biografistyka Pedagogiczna |data = 2016-11-30 |data dostępu = 2023-05-16 |issn = 2543-7399 |wolumin = 1 |numer = 1 |s = 238 |doi = 10.36578/BP.2016.01.14 |url = http://www.biografistykapedagogiczna.pl/index.php/bp/article/view/65 |język = pl}}</ref>. W tym czasie jego dwaj bracia, Edmund i Kazimierz walczyli w [[Powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]]<ref>{{Cytuj |autor = Adam Świątek |tytuł = Lach serdeczny: Jan Matejko a Rusini |data = 2013-04-15 |data dostępu = 2023-05-16 |isbn = 978-83-233-8967-5 |wydawca = Wydawnictwo UJ |s = 25 |url = https://books.google.com/books?id=DkDyCwAAQBAJ&newbks=0 |język = pl}}</ref>. Jan nie wziął udziału w walkach, ponieważ nie potrafił posługiwać się bronią i był wątły fizycznie<ref name="nsz2" />. Woził natomiast broń i pomagał powstańcom materialnie<ref name="szkuriat">{{cytuj | autor = Ewa Szkuriat | tytuł = „Polonia” – obraz błotem malowany | data = 2018-11-11 | data dostępu = 2023-09-24 | opublikowany = Radio Kraków | url = https://www.radiokrakow.pl/audycje/polonia/polonia-obraz-blotem-malowany/ | język = pl}}</ref>.
[[Plik:Wesenberg - Portrait of Jan Matejko - MNK XX-f-42286 (305246).jpg|mały|Wesenberg & Co., ''Portret Jana Matejki'', fotografia, ok. 1875–1890, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
[[Plik:Izydor Jabłoński - Young Jan Matejko - MNK IX-4447 (174079).jpg|mały|[[Izydor Jabłoński]], ''Jan Matejko w młodzieńczym wieku'', 1875, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
Podobnie jak w przypadku ''Kazania Skargi'', w 1867 Matejko ponownie zdobył złoty medal za obraz ''[[Rejtan (obraz Jana Matejki)|Rejtan]]''<ref name="krajobraz" />, a władca austro-węgierski [[Franciszek Józef I]] zakupił dzieło za około 50 tys. [[Frank francuski|franków]]<ref>{{Cytuj |autor = Urszula Kozierowska, Stanisław Kocik |tytuł = Polska-Francja, więzi odległe i bliskie |data = 1978 |data dostępu = 2023-05-16 |wydawca = Interpress |s = 107 |url = https://books.google.com/books?id=eqsbAAAAMAAJ&newbks=0&printsec=frontcover&dq=REjtan+Franciszek+J%C3%B3zef+I+Matejko&q=REjtan+Franciszek+J%C3%B3zef+I+Matejko&hl=pl |język = pl}}</ref>. W 1870, po namalowaniu ''[[Unia lubelska (obraz Jana Matejki)|Unii lubelskiej]]'' (1867–1869), został udekorowany w Paryżu [[Legia Honorowa|Legią Honorową]]<ref name="ipsb" />. Następny obraz, ''[[Stefan Batory pod Pskowem]]'', został ukończony w 1871. W 1872, jeszcze przed podróżą do [[Stambuł]]u, Matejko rozpoczął prace nad obrazem ''[[Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem]]'', który został ukończony po powrocie do Krakowa<ref name=":4">{{Cytuj |autor = Karolina Dzimira-Zarzycka |tytuł = Jan Matejko, „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Culture.pl |url = https://culture.pl/pl/dzielo/jan-matejko-astronom-kopernik-czyli-rozmowa-z-bogiem |język = pl}}</ref>. Dzieło ze składek publicznych zakupił [[Uniwersytet Jagielloński]]<ref name=":4" />. W listopadzie 1873 przeprowadził się z powrotem na [[Ulica Floriańska w Krakowie|ulicę Floriańską]] 41, a po spłaceniu rodzeństwa stał się jedynym właścicielem nieruchomości<ref name="ipsb" />. W maju 1873 został dyrektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie zagrożonej zamknięciem, odrzucając przejęcie [[Akademia Sztuk Pięknych w Pradze|praskiej Akademii Sztuk Pięknych]]<ref name="ipsb" />. W 1876 zakupił dworek w Krzesławicach, który stał się letnią siedzibą rodziny. W 1878 namalował kolejny ceniony obraz, ''[[Bitwa pod Grunwaldem (obraz Jana Matejki)|Bitwę pod Grunwaldem]]''<ref>{{Cytuj |autor = Magdalena Wróblewska |tytuł = Jan Matejko, „Bitwa pod Grunwaldem” |data = 2010-07 |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Culture.pl |url = https://culture.pl/pl/dzielo/jan-matejko-bitwa-pod-grunwaldem |język = pl}}</ref>, wtedy też nagrodzono malarza w Paryżu honorowym złotym medalem<ref>{{Cytuj |autor = Adam Świątek |tytuł = Lach serdeczny: Jan Matejko a Rusini |data = 2013-04-15 |data dostępu = 2023-05-16 |isbn = 978-83-233-8967-5 |wydawca = Wydawnictwo UJ |s = 144 |url = https://books.google.com/books?id=DkDyCwAAQBAJ&newbks=0 |język = pl}}</ref>.

Artystę doceniła międzynarodowa społeczność, został honorowym członkiem Akademii paryskiej, berlińskiej, praskiej, wiedeńskiej, a także Akademii Rafaelowskiej w [[Urbino]]<ref name="ipsb" />. Poświęcał też czas Szkole Sztuk Pięknych oraz walczył o upiększanie Krakowa i zachowanie jego zabytków<ref name="ulice" />. Do końca życia cieszył się wielką sławą, tak w Polsce, jak na całym świecie, do czego przyczyniały się liczne nagrody (m.in. na wystawach w Paryżu). Nazywano go „mistrzem”. Swoim malarstwem przyczyniał się do upowszechnienia historii polskiej<ref name="ipsb" />. W 1883 roku ofiarował swój obraz ''[[Jan Sobieski pod Wiedniem]]'' papieżowi [[Leon XIII|Leonowi XIII]], który z wdzięczności uhonorował go [[Order Piusa IX|Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Piusa IX]]<ref>{{Cytuj |autor = Jerzy Pietrzak |tytuł = Podarowanie obrazu „Sobieski pod Wiedniem” papieżowi Leonowi XIII. Prawda i mity |czasopismo = Acta Universitatis Wratislaviensis |data = 1990 |data dostępu = 2023-05-19 |numer = 75 |s = 159-161 |url = https://repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=116601}}</ref>.

=== Działalność konserwatorska i pedagogiczna ===
[[Plik:Juliusz Mien - Jan Matejko wsparty o balustradę - MNK IX-5828 (356545).jpg|mały|Juliusz Mien, ''Jan Matejko wsparty o balustradę'', 1891, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
[[Plik:Juliusz Mien - Jan Matejko w pracowni, siedzący w fotelu z orłem w zaplecku - MNK IX-5831 (356912).jpg|mały|Juliusz Mien, ''Jan Matejko w pracowni, siedzący w fotelu z orłem w zaplecku'', 1892, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
Matejko angażował się w działalność konserwatorską. Miał wpływ na ratowanie zabytków Krakowa<ref>{{Cytuj |autor = Jerzy Remer |tytuł = Jan Matejko – znawca i opiekun zabytków historii i sztuki |czasopismo = Ochrona Zabytków |data = 1954 |data dostępu = 2023-05-19 |wolumin = 7 |numer = 1 |s = 20 |url = https://suw.biblos.pk.edu.pl/resourceDetailsBB&rId=13927}}</ref>. Uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania gotyckiego [[Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie|ołtarza Wita Stwosza]] w [[Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie|kościele Mariackim]] (1867–1869)<ref>{{Cytuj |autor = Jerzy Remer |tytuł = Jan Matejko – znawca i opiekun zabytków historii i sztuki |czasopismo = Ochrona Zabytków |data = 1954 |data dostępu = 2023-05-19 |wolumin = 7 |numer = 1 |s = 12 |url = https://suw.biblos.pk.edu.pl/resourceDetailsBB&rId=13927}}</ref>, restauracji gmachu [[Sukiennice w Krakowie|Sukiennic]] (1875–1879), [[Zamek Królewski na Wawelu|zamku na Wawelu]] (1886) oraz Kościoła Mariackiego (1889)<ref name="Remer-14">{{Cytuj |autor = Jerzy Remer |tytuł = Jan Matejko – znawca i opiekun zabytków historii i sztuki |czasopismo = Ochrona Zabytków |data = 1954 |data dostępu = 2023-05-19 |wolumin = 7 |numer = 1 |s = 14 |url = https://suw.biblos.pk.edu.pl/resourceDetailsBB&rId=13927}}</ref>. Brał udział w pracach naukowo-badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwarcia w katedrze wawelskiej grobów: [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] (1869), [[Jadwiga Andegaweńska|królowej Jadwigi]] (1887) i [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|kardynała Oleśnickiego]] (1887)<ref name="Remer-14" />. Uczestniczył w pracach komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków. Według projektu Matejki w latach 1889–1891 wykonana została polichromia wnętrz kościoła Mariackiego<ref name="Remer-14" />.

Wykształcił wielu malarzy. Najważniejszymi jego uczniami byli [[Józef Mehoffer]], [[Stanisław Wyspiański]], [[Jacek Malczewski]] i [[Leon Wyczółkowski]], czołowi przedstawiciele polskiego [[Modernizm (sztuka)|modernizmu]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie {{!}} Miejsce |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Culture.pl |url = https://culture.pl/pl/miejsce/akademia-sztuk-pieknych-im-jana-matejki-w-krakowie |język = pl}}</ref>.

== Życie prywatne ==
[[Plik:Jan Mieczkowski - Jan Matejko with his wife Teodora and their daughter Helena - MNK IX-5839 (360027).jpg|mały|[[Jan Mieczkowski]], ''Jan Matejko z żoną Teodorą i córką Heleną'', 1877, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
[[Plik:Lwowska Galeria Sztuki - Jan Alojzy Matejko - Portrait of the Artist's Children.jpg|mały|Jan Matejko, ''Portret dzieci artysty'', 1879, [[Lwowska Galeria Sztuki]]]]
W 1864, po sprzedaży ''Kazania Skargi'', mógł pozwolić sobie na małżeństwo z [[Teodora Matejko|Teodorą Giebułtowską]]. Ślub odbył się 21 listopada 1864, uroczystość odbyła się w [[Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (Na Piasku)|kościele karmelitów na Piasku]], w obecności najbliższej rodziny<ref>{{Cytuj |autor = Katarzyna Jaworska |tytuł = W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii |czasopismo = Techne. Seria Nowa |data = 2022-12-30 |data dostępu = 2023-08-01 |issn = 2720-149X |numer = 10 |s = 125 |doi = 10.18778/2084-851X.14.05 |url = https://czasopisma.uni.lodz.pl/tech/article/view/17409 |język = pl}}</ref>. Zachwyt budziła przede wszystkim suknia panny młodej, zaprojektowana przez artystę osobiście<ref name="nsz" />. Zamieszkali początkowo przy ulicy Krupniczej. Mieli razem pięcioro dzieci: Tadeusza (1865–1911), [[Helena Unierzyska|Helenę]] (1867–1932), Beatę (1869–1926), Jerzego (1873–1927) oraz Reginę (1878), która zmarła jako niemowlę. Katarzyna Jaworska pisze, że żona Matejki „była jego powierniczką, ostoją, duchową przyjaciółką. Dodawała mu energii, podtrzymywała na duchu, wciąż utwierdzała w miłości”<ref>{{Cytuj |autor = Katarzyna Jaworska |tytuł = W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii |czasopismo = TECHNE. Seria Nowa |data = 2022-12-30 |data dostępu = 2023-08-01 |issn = 2720-149X |numer = 10 |s = 128 |doi = 10.18778/2084-851X.14.05 |url = https://czasopisma.uni.lodz.pl/tech/article/view/17409 |język = pl}}</ref>. Po śmierci Reginy Teodora Matejko zaczęła zapadać na neurozę, donosiła o rzekomej niemoralności męża i groziła swojej rodzinie śmiercią. W 1882 została tymczasowo zamknięta w szpitalu psychiatrycznym<ref name=":6">{{Cytuj |autor = Katarzyna Jaworska |tytuł = W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii |czasopismo = TECHNE. Seria Nowa |data = 2022-12-30 |data dostępu = 2023-08-01 |issn = 2720-149X |numer = 10 |s = 130 |doi = 10.18778/2084-851X.14.05 |url = https://czasopisma.uni.lodz.pl/tech/article/view/17409 |język = pl}}</ref>, później przeniesiona do innej kamienicy na ul. Floriańskiej<ref name=":6" />. Do końca życia usiłowała bezskutecznie udowodnić, że uporała się z chorobą umysłową<ref>{{Cytuj |autor = Katarzyna Jaworska |tytuł = W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii |czasopismo = TECHNE. Seria Nowa |data = 2022-12-30 |data dostępu = 2023-08-01 |issn = 2720-149X |numer = 10 |s = 132 |doi = 10.18778/2084-851X.14.05 |url = https://czasopisma.uni.lodz.pl/tech/article/view/17409 |język = pl}}</ref>. Dzieci także przysparzały mu kłopotów. Synowie, Tadeusz i Jerzy, zupełnie nie byli zainteresowani nauką<ref name=":7">{{Cytuj |autor = Katarzyna Jaworska |tytuł = W cieniu wielkiego mistrza – Teodora Matejko. Zarys biografii |czasopismo = TECHNE. Seria Nowa |data = 2022-12-30 |data dostępu = 2023-08-01 |issn = 2720-149X |numer = 10 |s = 126–128 |doi = 10.18778/2084-851X.14.05 |url = https://czasopisma.uni.lodz.pl/tech/article/view/17409 |język = pl}}</ref>; więcej szczęścia Jan Matejko miał do córek. Helenę, swoją ulubienicę, wydał za mąż za malarza [[Józef Unierzyski|Józefa Unierzyskiego]]<ref name=":7" /><ref name="nsz" />; Beatę – za Wincenta Kirchmayera<ref name=":7" />.

Pogłębiające się z czasem problemy finansowe Matejki spowodowane były chorobą żony, a także nadmiernym szafowaniem własnym dorobkiem artystycznym. Kilka wielkich płócien podarował Narodowi Polskiemu, papieżowi przekazał ''Sobieskiego pod Wiedniem'', a Francja otrzymała od niego ''Joannę d’Arc''. Obdarowywał też obrazami swoich znajomych – ludzi zwykle bardzo bogatych. Nic nie wziął za portret od hr. [[Stanisław Kostka Tarnowski|Stanisława Tarnowskiego]], bezpłatnie podarował portret ks. [[Marcelina Czartoryska|Marcelinie Czartoryskiej]]. Nie szczędził też datków na wsparcie ubogich. Ofiarował m.in. na ich rzecz szkic olejny ''Zygmunt August w ogrodzie wileńskim'', który został następnie sprzedany do Warszawy<ref>Marek Żukow-Karczewski: ''Ile zarabiał Jan Matejko?'' „Echo Krakowa”, 12, 13, 14 V 1989 r., nr 93 (12902).</ref>.

[[Marian Trzebiński]] w latach 1891–1892 charakteryzował postać Matejki jako osobę niepozorną „niskiego wzrostu, z siwiejącą zaniedbaną brodą i takimiż włosami [...] Obserwując go na ulicy prawie uwierzyć nie mogłem, że ten mały człowieczek króluje niepodzielnie w sztuce naszej i że jest chlubą nie tylko Krakowa, ale i całej Polski”<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Marian Trzebiński |tytuł = Pamiętnik malarza |data = 1958 |miejsce = Wrocław |wydawca = Ossolineum |s = 41}}</ref>. Przy okazji wystąpienia Matejki na otwarciu roku szkolnego 1891/1892 w ówczesnej [[Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie|Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie]] Trzebiński dodawał, że Matejko przemawiał „z sensem, ale bez zacięcia krasomówczego”<ref name=":0" />. Trzebiński wspominał też, że zapadła mu w pamięć „drobna postać mistrza, człowieka przepracowanego, wycieńczonego do ostatnich granic, zaniedbanego, opuszczonego, z kościstymi palcami pożółkłymi od tytoniu. [[Tytoń (środek)|Tytoń]] bowiem i czarna [[kawa]] były to dwie rzeczy, którymi Matejko podtrzymywał swe siły”<ref name=":0" />.

== Śmierć ==
[[Plik:Rakowice Cemetery, tomb of Jan Matejko, 26 Rakowicka street, Kraków, Poland.jpg|240px|thumb|Grobowiec Matejków w głównej alei [[Cmentarz Rakowicki|cmentarza Rakowickiego]]]]
Jan Matejko zmarł po pęknięciu wrzodu żołądka 1 listopada 1893 w wieku 55 lat. W czasie jego pogrzebu bił [[dzwon Zygmunt]], a w ostatniej drodze towarzyszyły mu tysiące krakowian<ref name="pbc" /><ref name="onet" />. Jego ciało spoczęło w grobowcu rodzinnym w głównej alei na [[Cmentarz Rakowicki|cmentarzu Rakowickim]] w Krakowie{{refn|grupa="uwaga"|Z powodu konfliktu z władzami Krakowa odmówił pochowania na Skałce<ref name="onet" />}}. Grobowiec znajduje się w alei głównej, rząd: M. pas 43-45<ref name="zck" />.

== Styl artystyczny ==
[[Plik:Unknown - Fragment ekspozycji w Sukiennicach (sala Matejkowska) - MNK XX-k-2482 (262072).jpg|mały|Fragment ekspozycji w [[Sukiennice w Krakowie|Sukiennicach]] (sala Matejkowska, ok. 1900)]]
[[Plik:Sala Matejki Muzeum Narodowe w Warszawie 2014 01.JPG|240px|thumb|Obrazy w Sali Jana Matejki w [[Muzeum Narodowe w Warszawie|Muzeum Narodowym w Warszawie]]]]

=== Malarstwo jako interpretacja historii ===
Zalicza się go do najważniejszych polskich malarzy<ref name="culture2" />, uznawany jest za „największego polskiego malarza historycznego”<ref>{{Cytuj |autor = William Fiddian Reddaway |tytuł = The Cambridge History of Poland: From Augustus II to Pilsudski (1697-1935) |data = 1941 |data dostępu = 2023-05-16 |wydawca = CUP Archive |s = 547 |url = https://books.google.com/books?id=As43AAAAIAAJ&pg=PA547 |język = en}}</ref> lub za postać cieszącą się kultem wśród narodu polskiego<ref name=":5">{{Cytuj |tytuł = Matejko, Jan |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Grove Art Online |url = https://www.oxfordartonline.com/groveart/display/10.1093/gao/9781884446054.001.0001/oao-9781884446054-e-7000055919 |język = en}}</ref>. Głęboki wpływ na Matejkę wywarł [[Wilhelm von Kaulbach]] i jego styl „historycznego symbolizmu”. Nie chodziło tu o dokładne przedstawienie przeszłych wydarzeń, ale o artystyczną swobodę interpretacji, umożliwiającą umieszczanie danych historycznych w wybranej perspektywie. Technika Matejki, utrzymana w gatunku neoklasycznym, została doceniona za „jasność, szczegółowość i wyobraźnię”<ref name=":5" />.

Udało mu się rozpowszechnić wiedzę o historii Polski i podtrzymać pamięć o niegdyś historycznym państwie, które zniknęło z mapy po trzech rozbiorach i straciło możliwość politycznego samostanowienia<ref>{{Cytuj |tytuł = Reytan rwał szaty i krzyczał: "Po moim trupie!". Czy Matejko pokazał prawdę? |data = 2022-08-13 |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Onet Kultura |url = https://kultura.onet.pl/sztuka/rwal-szaty-i-krzyczal-po-moim-trupie-czy-matejko-pokazal-prawde/gq5rhqb |język = pl}}</ref>. Jego dzieła, rozpowszechniane przez tysiące reprodukcji, stały się standardowymi ilustracjami wielu kluczowych wydarzeń w historii Polski<ref>{{Cytuj |tytuł = Matejko. The painter and history |data dostępu = 2023-05-16 |opublikowany = Muzeum Narodowe w Krakowie |url = https://mnk.pl/exhibitions/matejko-the-painter-and-history}}</ref>.

=== Technika i cechy malarstwa Matejki ===
[[Plik:Juliusz Mien - Jan Matejko siedzący w pracowni przy obrazie Konstytucja 3 Maja 1791 r. - MNK IX-5824 (76784).jpg|mały|Juliusz Mien, ''Jan Matejko siedzący w pracowni przy obrazie Konstytucja 3 Maja 1791 r.'', 1891, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]]
{{Kategoria główna|Obrazy Jana Matejki}}
Tajemnicą popularności artysty jest nie tylko kunszt wykonania prac. Matejko był zafascynowany gotycką rzeźbą [[Wit Stwosz|Wita Stwosza]] i [[Renesans|późnorenesansowymi]] artystami włoskimi<ref name="culture2" />. Obrazy są kadrowane, spiętrzone i przepełnione namiętnością. Artysta komponował wielopostaciowe sceny, często rozwinięte panoramicznie. Jego utwory przenikała silna ekspresja na granicy patosu, wyrafinowana aranżacja całych scen, dynamika linii konturu, intensywne barwy oraz pełne ekspresji rysy fizjonomiczne i psychiczne<ref name="culture2" />.

Malarstwo Matejki charakteryzowały precyzja konturu, dbałość o szczegóły oraz starannie wygładzona powierzchnia malarska, uzyskana dzięki oszczędnemu nakładaniu farb. Z upływem czasu artysta nadawał osobiste cechy postaciom i portretował ich zmienne reakcje psychiczne, aby pogłębić dramaturgię przedstawianych scen<ref name="culture2" />.

=== Poglądy na sztukę ===
W 1882 Matejko zwracał się do uczniów [[Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie|krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych]] następująco: „Sztuka jest obecnie dla nas pewnego rodzaju orężem w ręku, oddzielać sztuki od miłości ojczyzny nie wolno”. W innych okolicznościach wyjaśniał: „Ja nie mogę robić tak, jakbym chciał, ja nie komponuję i nie maluję tak, jak rozumiem warunki artystycznej doskonałości obrazu. O rzeczy ważniejsze chodzi mi więcej niż o nią – o [[Ekspresja (psychologia)|wyraz postaci]] lub o wyrazistość grupy więcej jak o czystość linii, jak o piękność układu”<ref>{{Cytuj |autor = [[Stanisław Witkiewicz]] |redaktor = [[Jan Zygmunt Jakubowski]] |tytuł = Pisma wybrane |data = 1950 |wolumin = 3 |miejsce = Warszawa |wydawca = Książka i Wiedza |s = 30}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = [[Maciej Masłowski (historyk)|Maciej Masłowski]] |tytuł = Dzieje Polski w obrazach |data = 1962 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Wydawnictwo „Arkady”]] |s = 11}}</ref>.

Uzupełniając powyższe uwagi warto zapoznać się ze wspomnieniami  [[Włodzimierz Tetmajer|W.Tetmajera]] z  kontaktu z Matejką w 1892 roku, zanotowanymi przez malarza [[Leon Kowalski (malarz)|Leona Kowalskiego]]<ref>[[Leon Kowalski (malarz)|Leon Kowalski]]: Pędzlem i piórem, Kraków 1930, ss. 47-48, 52-53, 55-58, cyt za: [[Jan Gintel]] (oprac.): Jan Matejko – Wypisy biograficzne, Kraków 1955, [[Wydawnictwo Literackie]], s.375.</ref>

{{Cytat
|źródło=
|autor=[[Leon Kowalski (malarz)|Leon Kowalski]]
|treść=>>[[Włodzimierz Tetmajer|Włodzio Tetmajer]] opowiadał mi, że jak wrócił z zagranicy liznąwszy tam [[plener]]u i [[impresjonizm]]u francuskiego, malował w Krakowie na majsterszuli swoje ''[[Święconka|Święcone]]''. Bał się zaprosić Matejkę na korektę. Myślał właśnie, że odmienny sposób poglądów i inne zgoła pojęcie dyrektora mogą go do nowożytnego obrazu i do jego [[Autor|twórcy]] zrazić. ''Bałem się – mówił – że wyleje mnie z [[Atelier|pracowni]], zaprosiłem jednak''.
Przyszedł, siedział długo, patrzył na obraz, coś myślał, po czym powiedział:
''Widzi Pan, wielu ludzi sądzi,  że Matejko maluje [[Malarstwo historyczne|historyczne stare szmaty]], [[Kompozycja (sztuki wizualne)|kompozycje]] – malarz [[Atelier|pracowniany]] nie rozumie nowych prądów, nowego życia. A ja mój panie, jak jestem u siebie na wsi, nieraz obserwuję jak wczesnym rankiem obywatelki (chłopów nazywał obywatelami) idą z konwiami po wodę rzucając poza siebie głębokie niebieskie cienie. Ja widzę też i słońce i [[Kontrast (sztuka)|kontrasty]] cienia odbijającego niebo, tylko że tego nie potrafię zrobić... Mam inne zainteresowania – rzekł po chwili – do was należy powietrze i słońce, ja zaś pozostanę ze swoimi królami... Dobrze panie! Dobrze, że pan poszedł tą drogą, obraz mi się podoba, proszę go skończyć.''

''Ja, proszę pana, rzekł na odchodnym, doskonale widzę, kto studiuje [[Natura|naturę]] i ma coś do powiedzenia, a kto studiuje cudze obrazy''...

Byłem zdumiony – mówił [[Włodzimierz Tetmajer|Tetmajer]] – tym zrozumieniem i [[Tolerancja|tolerancją]] nowych kroków w sztuce.
Swoją wielką [[Intuicja|intuicją]] wyczuwał idące nowe zdobycze sztuki nowożytnej, nie stając w opozycji, jak to zwykle czynią ludzie starsi w stosunku do pokolenia następnego.<<}}

== Krytyka ==
W monografii Jana Matejki opublikowanej (1973) przez [[Juliusz Starzyński|Juliusza Starzyńskiego]] można przeczytać następujące uwagi<ref>{{Cytuj |autor = Juliusz Starzyński |tytuł = Jan Matejko |data = 1973 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo „Arkady” |s = 31}}</ref>:
{{Cytat
|źródło=
|autor=[[Juliusz Starzyński]]
|treść=Zwalczano Matejkę z bardzo różnych pozycji społecznych i ideologicznych. Zwalczała go [[arystokracja]] i [[burżuazja]], a zwłaszcza [[Konserwatyzm|konserwatyści]] z krakowskiej szkoły "[[Stańczycy|Stańczyków]]", za to, że nie był dość powolnym sługą i wyrazicielem ich [[Obskurantyzm|wstecznej]] [[Ideologia|ideologii]], zwalczał go obóz demokratyczno-mieszczański i wielu późniejszych bojowników postępu społecznego za to, że nazbyt wysoką rolę w historii przyznawał jednostce władczej i nie dość jasno dostrzegał twórczą i decydującą rolę mas ludowych. Zwalczali go idealiści za nazbyt [[Realizm (malarstwo)|realistyczną]] wymowę i dosadność jego płócien, zwalczali go [[Realizm (malarstwo)|realiści]] za [[Pobożność|religianctwo]] oraz [[Mistycyzm|mistyczne]], [[Symbolizm|symboliczne]] skłonności. Zwalczali go impresjoniści za surowość i unikanie subtelnych odcieni kolorystycznych, wytworni [[Estetyzm|esteci]] zarzucali mu nadmierną [[Ekspresjonizm (sztuka)|ekspresyjność]] [[Forma (sztuka)|formy]], a inni z kolei za to, że formę podporządkował [[Treść (estetyka)|treści]], chcąc z tzw. warsztatu artystycznego uczynić to właśnie, czym powinien być w istocie – narzędzie ideowego, społecznego oddziaływania sztuki. To jedno wszakże jest pewne: nie ma nikogo, a zwłaszcza nie ma chyba ani jednego Polaka, który wobec twórczości Matejki mógłby pozostać obojętny.}}

Było także wielu zwolenników twórczości Matejki. W latach 1884–1908 trwały spory wokół osoby i twórczości Matejki<ref>{{Cytuj |autor = Juliusz Starzyński |tytuł = Jan Matejko |data = 1973 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo „Arkady” |s = 7}}</ref>. Przykładowo malarz [[Stanisław Witkiewicz]] nazywał Matejkę „jedną z najoryginalniejszych postaci w sztuce, zjawiskiem tak niespodzianym i jedynym jak [[Arnold Böcklin|Bocklin]]”<ref>{{Cytuj |autor = [[Stanisław Witkiewicz]] |redaktor = [[Jan Zygmunt Jakubowski]] |tytuł = Pisma wybrane |data = 1950 |wolumin = 3 |miejsce = Warszawa |wydawca = Książka i Wiedza |s = 24}}</ref>. Historyk sztuki [[Maciej Masłowski (historyk)|Maciej Masłowski]] zauważał, że już wczesne prace malarskie Matejki były wierne „plamie i linii [[Eugène Delacroix|[Eugène’a Delacroix]]”<ref>{{Cytuj |autor = Maciej Masłowski |tytuł = Dzieje Polski w obrazach |data = 1962 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo „Arkady” |s = 12}}</ref>. [[Leon Chwistek]] wspominał, że „Matejko miał bardzo krótkie powodzenie za granicą, niemniej nikt z nas, nawet tak zdecydowany przeciwnik jego koncepcji sztuki jak ja – nie odmówi mu wielkości”<ref>{{Cytuj |autor = [[Leon Chwistek]] |tytuł = Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie |data = 1960 |miejsce = Warszawa |s = 148}} Cyt. za: {{Cytuj |autor = [[Juliusz Starzyński]] |tytuł = Jan Matejko |data = 1973 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo „Arkady” |s = 6}}</ref>.

Matejko narażał się na krytykę ze strony władz [[Carstwo Rosyjskie|carskich]] i [[Cesarstwo Niemieckie|niemieckich]]. Za ''[[Bitwa pod Grunwaldem (obraz Jana Matejki)|Bitwę pod Grunwaldem]]'' ówczesny car [[Aleksander II Romanow]] prewencyjnie zakazał reprodukcji dzieł malarza, a wystawienie ''[[Hołd pruski (obraz Jana Matejki)|Hołdu pruskiego]]'' w [[Berlińsko-Brandenburska Akademia Nauk|Königlich-Preußische Akademie der Wissenschaften]] w Berlinie wywołało sprzeciw kanclerza [[Otto von Bismarck|Ottona von Bismarcka]], który osobiście nie dopuścił do przyznania obrazowi rekomendacji. W trakcie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] [[Nazizm|naziści]] poszukiwali obrazów Matejki w celu ich bezpowrotnego zniszczenia; dzięki wysiłkom polskich konserwatorów udało się ukryć między innymi ''Bitwę pod Grunwaldem'' oraz ''Hołd pruski'', dzięki czemu przetrwały one do czasów współczesnych<ref>{{Cytuj |autor = Danuta Batorska |tytuł = The Political Censorship of Jan Matejko |czasopismo = Art Journal |data = 1992 |issn = 0004-3249 |wolumin = 51 |numer = 1 |s = 60–62 |doi = 10.2307/777255 |jstor = 777255}}</ref>.

=== Oskarżenia o antysemityzm ===
Rzadko odnotowywanym, w odróżnieniu od działalności artystycznej Matejki, elementem krytyki wobec Matejki był otwarcie wyrażany przezeń [[antysemityzm]]. Dariusz Konstantynów twierdzi, że ważną rolę w podsycaniu niechętnych Żydom poglądów u Matejki odegrał jego przyjaciel [[Marian Gorzkowski (pisarz)|Marian Gorzkowski]], który przyczynił się do ufundowania Szkoły Sztuk Pięknych<ref name="gorzkowski-184">{{cytuj |autor = Dariusz Konstantynów |tytuł = „Mistrz nasz Matejko” i antysemici |czasopismo = Kwartalnik Historii Żydów |data = 2007 |data dostępu = 2023-09-25 |wolumin = 222 |numer = 02 |s = 183 |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=13705}}</ref>. W 1882 Matejko, jako dyrektor uczelni, zwrócił się do studentów żydowskiego pochodzenia ze Szkoły Sztuk Pięknych następującymi słowy:
<blockquote>A wy, uczniowie hebrajczycy, którzy do naszej Szkoły Sztuk Pięknych przybywacie, pamiętajcie, że sztuka nie jest handlową spekulacyjną jakąś robotą, lecz pracą w wyższych celach ducha ludzkiego, w miłości Boga z miłością kraju złączoną. Jeśli wy chcecie tylko w naszym artystycznym naukowym zakładzie nauczyć się sztuk pięknych dla spekulacji, a nie czuć ani wdzięczności dla kraju, ani żadnych dla niego obowiązków, jeśli wy, hebrajczycy, żyjąc w naszym kraju od wieków nie poczuwacie się do szlachetniejszych dla kraju naszego uczynków ani też chcecie być Polakami, to wynoście się z kraju, idźcie od nas tam, gdzie nie ma żadnej ojczyzny, ni wyższych uczuć miłości kraju, ni wyższych cnót ludzkich w miłości ziemi poczętych<ref>{{Cytuj |autor = Dariusz Konstantynów |tytuł = „Mistrz nasz Matejko” i antysemici |czasopismo = Kwartalnik Historii Żydów |data = 2007 |data dostępu = 2023-09-25 |issn = 1899-3044 |wolumin = 222 |numer = 02 |s = 165 |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=13705}}</ref>.</blockquote>
Na wystąpienie Matejki, które ukazało się drukiem w piśmie „[[Czas (dziennik)|Czas]]”, z oburzeniem zareagowała krakowska gmina żydowska, oświadczając: „Słowa wychodzące z ust tak poważnych oddziaływają niekorzystnie i na młodzież całą, bo odbijając się tysiąckrotnym echem, każą pojęcia młodego pokolenia i sieją ziarno nienawiści i pogardy kolegów ku kolegom”<ref>{{Cytuj |autor = Dariusz Konstantynów |tytuł = „Mistrz nasz Matejko” i antysemici |czasopismo = Kwartalnik Historii Żydów |data = 2007 |data dostępu = 2023-09-25 |issn = 1899-3044 |wolumin = 222 |numer = 02 |s = 166 |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=13705}}</ref>. Jeden z sygnatariuszy gminy, adwokat Leon Eibenschütz, wdał się w sprzeczkę z Marianem Gorzkowskim. Matejko wytoczył pozew w imieniu Gorzkowskiego<ref>{{Cytuj |autor = Dariusz Konstantynów |tytuł = „Mistrz nasz Matejko” i antysemici |czasopismo = Kwartalnik Historii Żydów |data = 2007 |data dostępu = 2023-09-25 |issn = 1899-3044 |wolumin = 222 |numer = 02 |s = 167 |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=13705}}</ref>, zakończony skazaniem Eibenschütza na 10 dni aresztu i grzywnę 150 złotych reńskich dla ubogich; apelacja Eibenschütza zakończyła się tylko złagodzeniem kary<ref>{{Cytuj |autor = Dariusz Konstantynów |tytuł = „Mistrz nasz Matejko” i antysemici |czasopismo = Kwartalnik Historii Żydów |data = 2007 |data dostępu = 2023-09-25 |issn = 1899-3044 |wolumin = 222 |numer = 02 |s = 169–172 |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=13705}}</ref>. Matejko wygłaszał antysemickie wypowiedzi i później, np. w trakcie burzliwej wymiany zdań w prasie z ówczesnym właścicielem ''[[Bitwa pod Grunwaldem (obraz Jana Matejki)|Bitwy pod Grunwaldem]]'' Dawidem Rozemblumem – wymiany podsycanej przez dziennikarza [[Jan Jeleński (dziennikarz)|Jana Jeleńskiego]] z antysemickiego pisma „[[Rola (tygodnik)|Rola]]”<ref>{{Cytuj |autor = Dariusz Konstantynów |tytuł = „Mistrz nasz Matejko” i antysemici |czasopismo = Kwartalnik Historii Żydów |data = 2007 |data dostępu = 2023-09-25 |issn = 1899-3044 |wolumin = 222 |numer = 02 |s = 175–181 |url = https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=13705}}</ref>.

== Odznaczenia i wyróżnienia ==
* Krzyż Komandorski [[Order Franciszka Józefa|Orderu Franciszka Józefa]] (1867)<ref name="bcc">{{cytuj | autor = Barbara Ciciora-Czwórnóg | tytuł =Jan Matejko | data = 2005 | wydawca = Bosz | miejsce = Lesko | s = 56}}</ref>
* [[Legia Honorowa|Order Legii Honorowej]] (1870)<ref name="bosz-legia">{{cytuj |rozdział = Matejko, Jan |tytuł = Benezit Dictionary of Artists |data = 2011-10-31 |data dostępu = 2023-09-26 |opublikowany = Oxford University Press |doi = 10.1093/benz/9780199773787.article.b00118508 |url = https://www-oxfordartonline-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/benezit/display/10.1093/benz/9780199773787.001.0001/acref-9780199773787-e-00118508?rskey=Q8nVdh&result=1 |język = en}}</ref>
* Krzyż Komandorski [[Order Korony Żelaznej|Orderu Żelaznej Korony]]{{r|bcc}}
* Krzyż Komandorski z Gwiazdą [[Order Piusa IX|Orderu Piusa IX]] (1883)<ref>{{cytuj | autor = Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska | tytuł ='Malarstwo polskie w zbiorach za granicą | data = 2001 | wydawca = Kluszczyński | miejsce = Kraków | s = 12}}</ref><ref name="zpe">{{cytuj | tytuł = Jan Matejko – reprezentant nurtu historyzmu w malarstwie polskim (cz. 2). Chwile triumfu i chwały w dziełach artysty | data dostępu = 2023-09-26 | opublikowany = Zintegrowana Platforma Edukacyjna | url = https://zpe.gov.pl/a/jan-matejko---reprezentant-nurtu-historyzmu-w-malarstwie-polskim-cz-2-chwile-triumfu-i-chwaly-w-dzielach-artysty/DhYk2TmTR}}</ref>
* Złoty Medal papieża [[Leon XIII|Leona XIII]] (1883)<ref name="dp-Leon">{{cytuj | autor = Redakcja | tytuł = Mistrz Jan w Watykanie | data = 2008-02-28 | data dostępu = 2023-09-26 | opublikowany = Dziennik Polski | url = https://dziennikpolski24.pl/mistrz-jan-w-watykanie/ar/1278470 | język = pl}}</ref>
* [[Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności]] (1887)<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Telegramy biura koresp. |url = https://jbc.bj.uj.edu.pl/publication/623315 |czasopismo = [[Czas (dziennik)|Czas]] |wolumin = Nr 190 |strony = 3 |data = 21 sierpnia 1887}}</ref>
* Honorowy członek Towarzystwa Artystycznego w Wiedniu (1888)<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Kronika |url = http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=klw&datum=18881202&seite=4 |czasopismo = [[Kurier Lwowski|Kurjer Lwowski]] |wolumin = Nr 335 |strony = 4 |data = 2 grudnia 1888}}</ref>

== Dzieła ==
{| class="wikitable sortable"
!Tytuł
!Czas powstania
!Technika i wymiary
!Miejsce przechowywania
! class="unsortable" | Ilustracja
|-
|''Konarski torturowany w celi więziennej''
|1850
|akwarela na papierze
11,5 x 14&nbsp;cm
|[[Dom Jana Matejki w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Torturowanie Konarskiego - MNK IX-26 (33377).jpg|bezramki|146x146px]]
|-
| ''[[Carowie Szujscy przed Zygmuntem III (obrazy Jana Matejki)|Carowie Szujscy przed Zygmuntem III]]'' (''pierwszy obraz'') || 1853 || olej na płótnie<br>75,5 × 108&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe we Wrocławiu]]|| [[Plik:Carowie Szujscy by Jan Matejko 18th century painting.jpeg|150px]]
|-
|''Władysław Jagiełło z Witoldem modlący się przed bitwą pod Grunwaldem''
|1855
|olej na płótnie
79,5 x 62&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jagiello z Witoldem.jpg|bezramki|150px]]
|-
|''Święta Jadwiga wśród ubogich''
|1855
|akwarela na papierze
15,3&nbsp;x&nbsp;22,8 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Saint Jadwiga among the Poor MNK IX 36.jpg|bezramki|150x150px]]
|-
|''Portret chłopczyka''
|1855
|olej na płótnie
39,5&nbsp;x&nbsp;31,5 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of a Little Boy - MNK II-a-507 - National Museum Kraków.jpg|bezramki|183x183px]]
|-
|''Żydówka''
|1856
|akwarela na papierze
16,5&nbsp;x&nbsp;12,5 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jewess MNK IX 35.jpg|bezramki|200x200px]]
|-
|''Portret Kazimierza Stankiewicza''
|1857
|olej na płótnie
45 cm&nbsp;x&nbsp;35,5 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of Kazimierz Stankiewicz - MNK IX-19 (27973).jpg|bezramki|192x192px]]
|-
|''Piotr z Amiens – krzyżowiec''
|1858
|akwarela na papierze
21&nbsp;x&nbsp;14 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Peter of Amiens Crusader MNK IX 34.jpg|bezramki|234x234px]]
|-
|''Anna Jagiellonka (na tle renesansowego nagrobka Stefana Batorego)''
|1858
|akwarela na papierze
32&nbsp;×&nbsp;23,4&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Anna Jagiellon (Against the Background of the Renaissance Tombstone of Stephen Báthory) MNK IX 32.jpg|bezramki|208x208px]]
|-
|''[[Głowa starca z siwą brodą]]''
|1858
|olej na płótnie
62&nbsp;x&nbsp;44&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Glowa starca.jpg|bezramki|216x216px]]
|-
|''Zygmunt I nadaje szlachectwo profesorom Uniwersytetu Jagiellońskiego''
|1858
|olej na płótnie
82&nbsp;x&nbsp;101&nbsp;cm
|[[Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego]]
|[[Plik:Zygmunt I nadaje szlachectwo profesorom Uniwersytetu Jagiellońskiego.jpg|bezramki|150x150px]]
|-
|''[[Otrucie królowej Bony]]''
|1859
|olej na płótnie
77,5 x 62&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko-Poisoning of Queen Bona.jpg|bezramki|185x185px]]
|-
|''Portret Parysa Maurizio''
|1859
|olej na płótnie
77&nbsp;x&nbsp;61,3&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of Paris Maurizio - MNK IX-23 (30765).jpg|bezramki|191x191px]]
|-
|''Samuel Zborowski prowadzony na śmierć''
|1860
|akwarela na papierze
31,7&nbsp;×&nbsp;23,6 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Samuel Zborowski Led to his Death MNK IX 37.jpg|bezramki|204x204px]]
|-
|''Mikołaj Wolski''
|1860
|akwarela na papierze
17,2&nbsp;×&nbsp;12,3 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Mikolaj Wolski MNK IX 30.jpg|bezramki|230x230px]]
|-
|''Jan Zamoyski idący obwieścić wyrok śmierci Zborowskiemu''
|1860
|akwarela na papierze
32&nbsp;×&nbsp;23,5 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Zamoyski Goes to Announce Zborowski's Death Sentence MNK IX 38.jpg|bezramki|207x207px]]
|-
|''[[Zabicie Wapowskiego w czasie koronacji Henryka Walezego]]''
|1861
|olej na płótnie
132&nbsp;×&nbsp;101&nbsp;cm
|kolekcja prywatna
|[[Plik:Killing of Wapowski during the coronation of Henry of Valois.PNG|150px]]
|-
| ''[[Stańczyk (obraz Jana Matejki)|Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska]]''
| 1862 || olej na płótnie<br>120&nbsp;×&nbsp;88&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Warszawie]] || [[Plik:Jan Matejko, Stańczyk.jpg|150px]]
|-
|''[[Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki]]''
|1862
|drzeworyt
46&nbsp;×&nbsp;67,8&nbsp;cm
(oryginał olejny 98&nbsp;×&nbsp;122 cm)
|drzeworyt w [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowym w Krakowie]] (oryginał olejny zaginął)
|[[Plik:Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki.jpg|bezramki|150x150px]]
|-
|''Święty Kazimierz – królewicz polski''
|1863
|akwarela
25,5&nbsp;×&nbsp;21,2 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Saint Casimir Polish Crown Prince MNK IX 39.jpg|bezramki|166x166px]]
|-
| ''[[Kazanie Skargi]]''|| 1864 || olej na płótnie<br>224&nbsp;×&nbsp;397&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Warszawie]] (depozyt [[Zamek Królewski w Warszawie|Zamku Królewskiego w Warszawie]]). W 2021 roku Muzeum Narodowe w Warszawie zwróciło „Kazanie Skargi” Zamkowi Królewskiemu w Warszawie (długoletni depozyt)<ref name="radio" />. || [[Plik:Kazanie Skargi.jpg|150px]]
|-
|''Zygmunt August i Barbara Radziwiłłówna''
|1864
|olej na płótnie<br>122&nbsp;×&nbsp;100&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Sigismund Augustus and Barbara Radziwill - MNK IX-10 (21723).jpg|bezramki|181x181px]]
|-
| ''[[Polonia – Rok 1863]]''<br>(''Zakuwana Polska'') || 1864?<br>1879 || olej na płótnie<br>156&nbsp;×&nbsp;232&nbsp;cm || [[Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie]]|| [[Plik:Jan Matejko - Polonia 1863 (Poland Enchained) - MNK XII-453 - National Museum Kraków.jpg|150px]]
|-
|''Zygmunt August w ogrodzie wileńskim''
|1865
|olej na płótnie
31&nbsp;×&nbsp;38&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Sigismund Augustus in the Vilnius garden, sketch - MP 2554 MNW - National Museum in Warsaw.jpg|bezramki|150x150px]]
|-
|''[[Ociemniały Wit Stwosz z wnuczką]]''
|1865
|olej na płótnie
155,5&nbsp;x&nbsp;140&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Blind Veit Stoss with his granddaughter - MP 4350 - National Museum in Warsaw.jpg|bezramki|169x169px]]
|-
| ''[[Rejtan (obraz Jana Matejki)|Rejtan – Upadek Polski]]''|| 1866 || olej na płótnie<br>282&nbsp;×&nbsp;487&nbsp;cm || [[Zamek Królewski w Warszawie]]|| [[Plik:Rejtan at Sejm of 1773 by Jan Matejko, 1866.png|150px]]
|-
| ''[[Alchemik Sędziwój]]'' || 1867 || olej na desce<br>72,5&nbsp;×&nbsp;131&nbsp;cm || [[Muzeum Sztuki w Łodzi]] || [[Plik:Alchemik Sedziwoj Matejko.JPG|150px]]
|-
|''Zygmunt August i Barbara na dworze Radziwiłłowskim w Wilnie''
|1867
|olej na płótnie
127 x 107&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Zygmunt August z Barbarą.jpg|bezramki|180x180px]]
|-
|''[[Wskrzeszenie Łazarza (obraz Jana Matejki)|Wskrzeszenie Łazarza]]''
|1867
|olej na płótnie
|[[Parafia Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Nowym Wiśniczu]]
|[[Plik:Wskrzeszenie Lazarza Matejko 1867.jpeg|bezramki|236x236px]]
|-
|''[[Wyrok na Matejkę]]''
|1867
|olej na tekturze
56&nbsp;x&nbsp;45&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Wyrok na Matejkę.jpg|bezramki|176x176px]]
|-
| ''[[Unia lubelska (obraz Jana Matejki)|Unia lubelska]]'' || 1869 || olej na płótnie<br>298&nbsp;×&nbsp;512&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Lublinie]] || [[Plik:Lublin Union 1569.PNG|150x150px]]
|-
|''Portret Leonarda Serafińskiego''
|1870
|olej na płótnie
110,5&nbsp;×&nbsp;88,5&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of Leonard Serafiński - MNK II-a-995 - National Museum Kraków.jpg|bezramki|189x189px]]
|-
| ''[[Stefan Batory pod Pskowem]]''|| 1872 || olej na płótnie<br>322&nbsp;×&nbsp;545&nbsp;cm || [[Zamek Królewski w Warszawie]]|| [[Plik:Jan Matejko-Batory pod Pskowem.jpg|150px]]
|-
| ''[[Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem]]''|| 1873 || olej na płótnie<br>225&nbsp;×&nbsp;315&nbsp;cm || [[Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego]]|| [[Plik:Jan Matejko-Astronomer Copernicus-Conversation with God.jpg|150px]]
|-
| {{sortkey|Szzluby|visible=no}}''[[Portret Józefa Ciechońskiego]]'' || 1873 || olej na płótnie<br>174 × 126&nbsp;cm || [[Muzeum Śląskie w Katowicach]] || [[Plik:Mat-ciechonski.jpg|150px]]
|-
|''Portret Łukasza Dobrzańskiego''
|1873
|olej na desce
66&nbsp;×&nbsp;53&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of Lukasz Dobrzanski - MNK IX-4 (16897).jpg|bezramki|184x184px]]
|-
|''Portret Piotra Moszyńskiego''
|1874
|olej na płótnie
190&nbsp;×&nbsp;123&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of Piotr Moszyński - MNK II-a-937 - National Museum Kraków.jpg|bezramki|232x232px]]
|-
| ''[[Zawieszenie dzwonu Zygmunta]]''|| 1874 || olej na desce<br>94&nbsp;×&nbsp;189&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Warszawie]]|| [[Plik:Matejko Hanging of the Zygmunt bell.jpg|150px]]
|-
| {{sortkey|Szzluby|visible=no}}''[[Ostafi Daszkiewicz (obraz Jana Matejki)|Ostafi Daszkiewicz]]''|| 1874 || olej na tekturze<br>72,5 × 57,5&nbsp;cm || [[Muzeum Śląskie w Katowicach]]|| [[Plik:Muzeum Śląskie - Jan Matejko - Ostafi Daszkiewicz 1874.jpg|150px]]
|-
| {{sortkey|Szzmierć|visible=no}}''[[Śmierć Przemysława w Rogoźnie]]'' || 1875 || olej na desce<br>62&nbsp;×&nbsp;83&nbsp;cm || [[Galeria Nowoczesna w Zagrzebiu]] || [[Plik:Śmierć króla Przemysła II.jpg|150px]]
|-
|''Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny''
|1875
|olej na desce
45,5&nbsp;×&nbsp;24&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny.jpg|bezramki|305x305px]]
|-
|''[[Iwan Groźny (obraz Jana Matejki)|Iwan Groźny]]''
|1875
|olej na płótnie
121,5&nbsp;×88,5&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Ivan the Terrible - MNK II-a-964 - National Museum Kraków.jpg|150px]]
|-
|''Święty Ludwik, król francuski wybierający się na wyprawę krzyżową''
|1876
|olej na desce
52&nbsp;x&nbsp;26,5&nbsp;cm
|[[Muzeum Okręgowe w Toruniu]]
|[[Plik:Jan Matejko - Święty Ludwik, król francuski wybierający się na wyprawę krzyżową (szkic) 1876.jpg|bezramki|160x295px]]
|-
|''Portret Franciszka Matejki, ojca artysty''
|1877
|olej na desce
57&nbsp;×&nbsp;42&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of Franciszek Matejko, Artist's Father. - MNK IX-17 - National Museum Kraków.jpg|bezramki|198x198px]]
|-
| ''[[Bitwa pod Grunwaldem (obraz Jana Matejki)|Bitwa pod Grunwaldem]]'' || 1878 || olej na płótnie<br>426&nbsp;×&nbsp;987&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Warszawie]] || [[Plik:Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem.jpg|150px]]
|-
|''Portret Alfreda Potockiego''
|1879
|olej na płótnie
128,5&nbsp;×&nbsp;85,6&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:JanMatejko.AlfredPotocki.ws.jpg|bezramki|215x215px]]
|-
|''Utopiona w Bosforze''
|1880
|olej na płycie mahoniowej
88&nbsp;x&nbsp;134&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe we Wrocławiu]]
|[[Plik:Utopiona w Bosforze.jpeg|150px]]
|-
| ''[[Hołd pruski (obraz Jana Matejki)|Hołd pruski]]''|| 1880–1882 || olej na płótnie<br>388&nbsp;×&nbsp;875&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]|| [[Plik:Gallery of 19th-Century Polish Art in the Sukiennice, 2022, 07.jpg|150px]]
|-
|''Cesarz przed sarkofagiem króla Jana III Sobieskiego w krypcie św. Leonarda w katedrze na Wawelu''
|1881
|akwarela na papierze
39&nbsp;x&nbsp;57 cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - The Emperor in Front of the Sarcophagus of John III Sobieski - MNK III-r-a-12780 (310109).jpg|bezramki|150x150px]]
|-
|''[[Rzeczpospolita Babińska (obraz Jana Matejki)|Rzeczpospolita Babińska]]''
|1881
|olej na płótnie
96&nbsp;x&nbsp;200&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - The Babin Republic - MP 3013 - National Museum in Warsaw.jpg|bezramki|150x150px]]
|-
|''Królowa Jadwiga i Dymitr z Goraja''
|1881
|olej na tekturze
46&nbsp;x&nbsp;38&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Queen Jadwiga and Dymitr of Goraj - 128930 MNW - National Museum in Warsaw.jpg|bezramki|205x205px]]
|-
| ''[[Jan Sobieski pod Wiedniem]]''|| 1883 || olej na płótnie<br>458&nbsp;×&nbsp;894&nbsp;cm || [[Muzea Watykańskie]]|| [[Plik:King John III Sobieski Sobieski sending Message of Victory to the Pope, after the Battle of Vienna 111.PNG|150x150px]]
|-
| ''[[Wernyhora (obraz Jana Matejki)|Wernyhora]]''|| 1883–84 || olej na płótnie<br>290&nbsp;×&nbsp;204&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]|| [[Plik:Jan Matejko - Wernyhora - MNK II-a-433 - National Museum Kraków.jpg|150px]]
|-
| {{sortkey|Szzluby|visible=no}}''[[Wniebowstąpienie (obraz Jana Matejki)|Wniebowstąpienie]]''|| 1884 || olej na desce<br>103 × 67&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Warszawie]]|| [[Plik:Matejko Ascension of Christ.jpg|150px]]
|-
|''[[Bolesław Chrobry ze Świętopełkiem przy Złotej Bramie w Kijowie (obraz Jana Matejki)|Bolesław Chrobry ze Świętopełkiem przy Złotej Bramie w Kijowie]]''
|1884
|olej na desce
159&nbsp;×&nbsp;109&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Boleslaw Chrobry with Swietopelk near The Golden Gate in Kyiv MNK ND 11610.jpg|223x223px]]
|-
|''Bohdam Chmielnicki z Tuhaj-bejem pod Lwowem''
|1885
|olej na desce
130&nbsp;×&nbsp;79&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Bohdan Khmelnytsky with Tugay Bey at Lviv - MP 1244 - National Museum in Warsaw.jpg|bezramki|222x222px]]
|-
| ''[[Dziewica Orleańska (obraz Jana Matejki)|Wjazd Joanny d’Arc do Reims]]''|| 1886 || olej na płótnie<br>484&nbsp;×&nbsp;973&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Poznaniu]]|| [[Plik:Jan Matejko - The Maid of Orleans - MNK II-a-383 - National Museum Kraków.jpg|150px]]
|-
| {{sortkey|Zalzzozzzenie|visible=no}}''[[Założenie Akademii Lubrańskiego w Poznaniu]]''|| 1886 || olej na płótnie
105&nbsp;×&nbsp;125&nbsp;cm
| [[Muzeum Narodowe w Poznaniu]]|| [[Plik:JMatejko Akademia Lubrańskiego.JPG|150px]]
|-
|''Śmierć Zygmunta II Augusta w Knyszynie w 1572 roku''
|1886
|olej na desce
112&nbsp;×&nbsp;146&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Warszawie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Death of Sigismund Augustus in Knyszyn in 1572 - MP 4495 MNW - National Museum in Warsaw.jpg|bezramki|150x150px]]
|-
|''[[Portret Mikołaja Zyblikiewicza (obraz Jana Matejki)|Portret Mikołaja Zyblikiewicza]]''
|1887
|olej na płótnie
121,5&nbsp;×&nbsp;88,5&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Jan Matejko - Portrait of Mikołaj Zyblikiewicz - MNK II-a-523 - National Museum Kraków.jpg|bezramki|202x202px]]
|-
|''[[Biskup Iwo Odrowąż poświęcający kamień węgielny pod budowę kościoła w Iwoniczu w roku 1226]]''
|1887
|olej na płótnie
24,2&nbsp;×&nbsp;18&nbsp;cm
|[[Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej – Zamek książąt Sułkowskich|Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej]]
|[[Plik:02016 1768 Biskup Iwo Odrowąż poświęcający kamień węgielny pod budowę kościoła w Iwoniczu w roku 1226, Jan Matejko, 1887.jpg|bezramki|202x202px]]
|-
| ''[[Kościuszko pod Racławicami (obraz)|Kościuszko pod Racławicami]]''|| 1888 || olej na płótnie<br>465&nbsp;×&nbsp;897&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]|| [[Plik:Jan Matejko - Kościuszko at Racławice - MNK II-a-151 - National Museum Kraków.jpg|150px]]
|-
| cykl ''[[Dzieje cywilizacji w Polsce]]''|| 1888-1889 || dwanaście szkiców olejnych
| [[Zamek Królewski w Warszawie]]
|
|-
| ''[[Zaprowadzenie chrześcijaństwa]]''|| 1889 || olej na desce<br>79&nbsp;×&nbsp;120&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Warszawie]]|| [[Plik:Matejko Christianization of Poland.jpg|150px]]
|-
| ''[[Chrzest Litwy (obraz Jana Matejki)|Chrzest Litwy]]''|| 1889 || {{sortkey|olej na płótnie<br>060|visible=no}}olej na płótnie<br>60&nbsp;×&nbsp;115,5&nbsp;cm || [[Zamek Królewski w Warszawie]] || [[Plik:Baptism of Lithuania.PNG|150px]]
|-
| cykl ''[[Poczet królów i książąt polskich]]''|| 1890–1892 || czterdzieści cztery rysunki
| [[Muzeum Narodowe we Wrocławiu]]
|
|-
|''Ślub Kazimierza Jagiellończyka z arcyksiężniczką Elżbietą''
|1890
|olej na płótnie
250 x 173&nbsp;cm
|obraz zaginiony
|[[Plik:CasimirIVmarriage.jpeg|bezramki|213x213px]]
|-
| ''[[Konstytucja 3 Maja 1791 roku]]''|| 1891 || olej na płótnie<br>247&nbsp;×&nbsp;446&nbsp;cm || [[Zamek Królewski w Warszawie]]|| [[Plik:Konstytucja 3 Maja.jpg|150px]]
|-
| ''[[Carowie Szujscy przed Zygmuntem III (obrazy Jana Matejki)|Carowie Szujscy przed Zygmuntem III]]'' (''drugi obraz'') || 1892 || olej na desce<br>42&nbsp;×&nbsp;63&nbsp;cm || [[Dom Jana Matejki w Krakowie]]|| [[Plik:Jan Matejko - Carowie Szujscy na sejmie warszawskim MNK IX-1 (14811).jpg|150px]]
|-
| ''Król Władysław IV pod Smoleńskiem''|| 1892 || olej na płótnie<br>45 x 73&nbsp;cm || obraz zaginiony || [[Plik:Matejko King Wladyslaw IV Near Smolensk.jpg|150px]]
|-
| ''[[Zabójstwo św. Stanisława (szkic)|Zabójstwo św. Stanisława]]''|| 1892 || olej na desce<br>84 x 123&nbsp;cm || [[Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku]]|| [[Plik:Zabojstwo sw Stanislawa by Jan Matejko.jpg|150px]]
|-
| ''[[Autoportret (obraz Jana Matejki)|Autoportret]]''|| 1892 || olej na desce<br>160&nbsp;×&nbsp;110&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe w Warszawie]]|| [[Plik:Matejko Self-portrait.jpg|150px]]
|-
|''[[Wyjście żaków z Krakowa w roku 1549]]''
|1892
|olej na płótnie<br>97&nbsp;×&nbsp;114&nbsp;cm
|[[Muzeum Narodowe w Krakowie]]
|[[Plik:Kleparz w XVIw Wyjscie zakow z Krakowa.jpg|150px]]
|-
| ''[[Śluby Jana Kazimierza]]'' || 1893 || olej na płótnie<br>315 × 500&nbsp;cm || [[Muzeum Narodowe we Wrocławiu]] || [[Plik:Sluby Jana Kazimierza 2.jpg|150px]]

|}

== Upamiętnienie ==
[[Plik:Unknown - Album jubileuszowy ofiarowany J.Matejce przez profesorów Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie - MNK IX-3502 (449312).jpg|mały|''Album jubileuszowy ofiarowany J.Matejce przez profesorów Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie'', 1883, [[Muzeum Narodowe w Krakowie]]]][[Plik:Monument of Jan Matejko (Polish painter), 2013 design.Jan Tutaj, Planty Park, Basztowa street, Old Town, Kraków, Poland.jpg|240px|thumb|[[Pomnik Jana Matejki w Krakowie]], na [[Planty (Kraków)|Plantach]] obok Barbakanu]]Życie i twórczość Jana Matejki były wielokrotnie upamiętniane. Zabytkowa kamienica, w której urodził się, żył i umarł Jan Matejko na [[Ulica Floriańska w Krakowie|ulicy Floriańskiej]] 41, stała się [[muzeum]] [[Biografia|biograficznym]] malarza. Od 1904 [[Dom Jana Matejki w Krakowie|Dom Jana Matejki]] jest Oddziałem [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowego w Krakowie]]<ref name="mnk" />. [[Dworek Jana Matejki w Krzesławicach]], który malarz zakupił w 1876 jako letnią rezydencję, stał się kolejnym muzeum artysty w Krakowie (właścicielem obiektu jest [[Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie]]). Na ścianie frontowej dworku znajduje się tablica pamiątkowa z [[Relief|płaskorzeźbioną]] głową malarza (wmurowana w 1969), a w ogrodzie popiersie Jana Matejki<ref name="dworek" />. W wielu polskich miastach znajdują się ulice, których patronem jest Jan Matejko, m.in. w Warszawie<ref name="ulica1" />, Poznaniu<ref name="ulica2" />, Wrocławiu<ref name="ulica3" />, w Bochni<ref name="bochnia" />, w Słupsku<ref>[https://mapa.targeo.pl/matejki-jana-ul/slupsk-76-200/ulica Ulica Jana Matejki]</ref>. Imieniem Matejki nazwano [[Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie|Akademię Sztuk Pięknych]] w Krakowie<ref name="asp" />, plac w Starym Mieście na [[Kleparz]]u w Krakowie<ref name="ulice" />, park w Łodzi<ref name="park" />, liczne szkoły (między innymi Liceum Ogólnokształcące im. Jana Matejki w Wieliczce<ref name="liceum" />, Szkołę Podstawową nr 260 w Warszawie<ref name="szkołapodstawowa" />, Szkołę Podstawową nr 16 w Sosnowcu)<ref name="szkołasosnowiec" />.

Na cześć Jana Matejki powstawały pomniki: [[Pomnik Jana Matejki w Nowym Wiśniczu|w Nowym Wiśniczu]] na Rynku, koło Ratusza (projekt [[Czesław Dźwigaj|Czesława Dźwigaja]], 1993)<ref name="pomnikwiśnicz" />; [[Pomnik Jana Matejki w Warszawie|w Warszawie]] na [[Mokotów|Mokotowie]] przy [[Ulica Puławska w Warszawie|ulicy Puławskiej]] (projekt [[Marian Konieczny|Mariana Koniecznego]], 1994)<ref name="pomnikWarszawa" />; w Krakowie przy ulicy Ukrytej (projekt tego samego artysty, 2007)<ref name="konieczny" />; [[Pomnik Jana Matejki w Krakowie|w Krakowie]] na [[Planty (Kraków)|Plantach]], po zachodniej stronie [[Barbakan w Krakowie|Barbakanu]] (projekt [[Jan Tutaj|Jana Tutaja]], 2013)<ref name="pomnikKraków" />. Na ścianie [[Pałac Sztuki w Krakowie|Pałacu Sztuki]] w Krakowie od strony [[Plac Szczepański w Krakowie|Placu Szczepańskiego]] znajduje się popiersie Jana Matejki (rzeźba [[Antoni Madeyski|Antoniego Madeyskiego]], 1901)<ref name="pałacsztuki" />. Popiersia artysty są eksponowane też w sieni Domu Matejki pod tablicą fundacyjną (rzeźba [[Antoni Madeyski|Antoniego Madeyskiego]], 1900)<ref name="muzeumnarodowe" />, w [[Park im. Henryka Jordana w Krakowie|Parku Jordana w Krakowie]]<ref>{{Cytuj |autor = Aneta Żurek |tytuł = Kraków. Weekendowy spacer do parku im. Henryka Jordana |data = 2017-06-24 |data dostępu = 2023-08-01 |opublikowany = Nasze Miasto Kraków |url = https://krakow.naszemiasto.pl/krakow-weekendowy-spacer-do-parku-im-henryka-jordana/ar/c8-4162286}}</ref> oraz muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w [[Nowy Wiśnicz|Nowym Wiśniczu]]<ref name="muzeumwiśnicz" />. Na cześć artysty stawiano też tablice pamiątkowe, np. w domu Serafińskich w [[Bochnia|Bochni]]<ref name="bochnia" />, w [[Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie|kościele Mariackim w Krakowie]]<ref name="bazylika" />, na głazie w [[Waplewo Wielkie|Waplewie Wielkim]]<ref name="waplewo" />.

W 2002 r. [[Narodowy Bank Polski]] wydał upamiętniającą Matejkę srebrną [[Moneta kolekcjonerska|monetę kolekcjonerską]] o nominale 20 złotych oraz towarzyszącą jej [[Moneta okolicznościowa|monetę okolicznościową]] ze stopu [[nordic gold]] o nominale 2 złotych. Obie monety są częścią serii „[[Polscy Malarze XIX/XX wieku (seria monet)|Polscy Malarze XIX/XX wieku]]”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://nbp.pl/banknoty-i-monety/monety-okolicznosciowe/katalog/polscy-malarze-xix-xx-w-jan-matejko-1838-1893/ |tytuł = Polscy malarze XIX/XX w.: Jan Matejko (1838-1893) |opublikowany = nbp.pl |język = pl |data dostępu = 2024-05-17}}</ref>.

[[Patronat roku ustanowiony przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Uchwałą]] [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Senatu RP]] [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej X kadencji|X kadencji]] z 16 listopada 2022, rok 2023 ustanowiono „Rokiem Jana Matejki”<ref>{{Monitor Polski|2022|1123}}.</ref>. W myśl uchwały „konsekwentnie realizował misję artysty i prezentował postawę obywatelskiej służby narodowi”<ref>{{Cytuj |tytuł = Senat ustanowił 2023 Rokiem Jana Matejki |data dostępu = 2022-11-17 |opublikowany = dzieje.pl |url = https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/senat-ustanowil-2023-rokiem-jana-matejki |język = pl}}</ref>.

== Zobacz też ==
* [[Dworek Jana Matejki w Krzesławicach]]
* [[Zespół dworski w Przegini Narodowej|Dworek Matejkówka w Przegini Narodowej]]
* [[Pomnik Jana Matejki w Krakowie]]
* [[Pomnik Jana Matejki w Warszawie]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="szkołasosnowiec">{{Cytuj |autor = Adam Tobojka |tytuł = Uroczystość nadania patronatu Szkole Podstawowej nr 16 w Sosnowcu. Placówka zyskała imię wybitnego polskiego malarza, Jana Matejki |data = 2022-10-13 |data dostępu = 2022-11-05 |opublikowany = Dziennik Zachodni |url = https://dziennikzachodni.pl/uroczystosc-nadania-patronatu-szkole-podstawowej-nr-16-w-sosnowcu-placowka-zyskala-imie-wybitnego-polskiego-malarza-jana-matejki/ar/c1-16959435 |język = pl}}</ref>
<ref name="mnk">{{Cytuj stronę | url= https://mnk.pl/oddzial/dom-jana-matejki/o-oddziale | tytuł = Dom Jana Matejki do obuwia | opublikowany = mnk.pl/oddzial | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="dworek">{{Cytuj stronę | url= https://mnpe.pl/dworek-jana-matejki-w-krzeslawicach/# | tytuł = Dworek Jana Matejki w Krzesławicach | opublikowany = mnpe.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="pomnikKraków">{{Cytuj stronę | url= https://polska-org.pl/7315104,Krakow,Pomnik_Jana_Matejki.html | tytuł = Pomnik Jana Matejki | opublikowany = polska-org.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="pomnikWarszawa">{{Cytuj stronę | url= http://ekartkazwarszawy.pl/kartka/pomnik-jana-matejki-przy-pulawskiej/ | tytuł = Pomnik Jana Matejki przy Puławskiej | opublikowany = ekartkazwarszawy.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="pomnikwiśnicz">{{Cytuj stronę | url= https://bochnia.eu/turystyka/okolice-bochni/miejscowosci-atrakcyjne-turystycznie/nowy-wisnicz/wisnickie-pomniki/ | tytuł = Pomnik Jana Matejki w Nowym Wiśniczu | opublikowany = bochnia.eu | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="muzeumwiśnicz">{{Cytuj stronę | url= https://muzeum.tarnow.pl/zwiedzanie/oddzialy/muzeum-pamiatek-po-janie-matejce-koryznowka-w-nowym-wisniczu/ | tytuł = Muzeum pamiątek po Janie Matejce „Koryznówka” w Nowym Wiśniczu | opublikowany = muzeum.tarnow.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="bochnia">{{Cytuj stronę | url= https://www.czasbochenski.pl/portal/przewodnik-krajoznawczy/matejko-w-bochni-iii/17109/ | tytuł = Matejko w Bochni III | opublikowany = czasbochenski.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="ulica1">{{Cytuj stronę | url= https://mapa.targeo.pl/matejki-jana-ul/warszawa-00-481/ulica | tytuł = Ulica Jana Matejki | opublikowany = mapa.targeo.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="ulica2">{{Cytuj stronę | url= https://mapy.e-turysta.pl/wielkopolskie/poznan/ul-jana-matejki/#map=17/16.8938/52.4048 | tytuł = Ulica Jana Matejki | opublikowany = mapa.targeo.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="ulica3">{{Cytuj stronę | url= https://mapa.targeo.pl/matejki-jana-al/wroclaw-50-333/aleja | tytuł = Ulica Jana Matejki | opublikowany = mapa.targeo.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="asp">{{Cytuj stronę | url= https://www.asp.krakow.pl/ | tytuł = Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie | opublikowany = asp.krakow.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="szkołapodstawowa">{{Cytuj stronę | url= https://sp260.edupage.org/ | tytuł = Szkoła Podstawowa nr 260 im. Jana Matejki w Warszawie | opublikowany = sp260.edupage.org | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="liceum">{{Cytuj stronę | url= https://www.matejko.edu.pl/ | tytuł = Liceum Ogólnokształcące im. Jana Matejki w Wieliczce | opublikowany = matejko.edu.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="pałacsztuki">{{Cytuj stronę | url= http://palac-sztuki.krakow.pl/muzea/palac-sztuki/ | tytuł = TPSP. Pałac Sztuki | opublikowany = palac-sztuki.krakow.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="bazylika">Michał Rożek: ''Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa''. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 213, {{ISBN|83-01-10989-0}}</ref>
<ref name="park">{{cytuj stronę | url = https://uml.lodz.pl/czas-wolny/zielen-i-rekreacja/parki-i-zielence/ | tytuł = Parki i zieleńce | data dostępu = 2022-11-13 | opublikowany = uml.lodz.pl}}</ref>
<ref name="konieczny">{{Cytuj | url= https://www.weranda.pl/domy-i-mieszkania/atelier-artystow/giganty-pana-profesora | tytuł = Giganty pana profesora | autor = Dorota Morawetz | opublikowany = weranda.pl | data dostępu = 2022-11-13}}</ref>
<ref name="waplewo">{{Cytuj | url= https://www.gminastarytarg.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=75&strona=1&sub=8 | tytuł = Pałac w Waplewie Wielkim | opublikowany = gminastarytarg.pl | data dostępu = 2022-11-13}}</ref>
<ref name="ulice">Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: ''Kraków ulica imienia''. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, s.148, {{ISBN|83-87023-08-6}}</ref>
<ref name="ipsb">{{Cytuj stronę | url= https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jan-alojzy-matejko-1838-1893-malarz | tytuł = Jan Alojzy Matejko | opublikowany = ipsb.nina.gov.pl | data dostępu = 2022-11-11}}</ref>
<ref name="onet">{{Cytuj stronę | url= https://wiadomosci.onet.pl/115-rocznica-smierci-jana-matejki/09xzn | tytuł = 115. rocznica śmierci Jana Matejki | opublikowany = wiadomosci.onet.pl | data dostępu = 2022-11-13}}</ref>
<ref name="zck">{{Cytuj stronę | url= https://www.zck-krakow.pl/locator | tytuł = Internetowy lokalizator grobów Zarządu Cmentarzy Komunalnych w Krakowie Matejki | opublikowany = zck-krakow.pl | data dostępu = 2022-11-13}}</ref>
<ref name="pbc">{{Cytuj stronę | url= http://pbc.biaman.pl/Content/38908/Jan%20Matejko.pdf| tytuł = Jan Matejko | opublikowany = pbc.biaman.pl | data dostępu = 2022-11-13}}</ref>
<ref name="nsz">{{Cytuj stronę | url= https://niezlasztuka.net/o-sztuce/milosc-zazdrosc-i-szalenstwo-jan-matejko-teodora-giebultowska/| tytuł = Miłość, zazdrość i szaleństwo, czyli sekrety związku Jana Matejki i Teodory Giebułtowskiej | autor = Joanna Jaśkiewicz | opublikowany = niezlasztuka.net | data dostępu = 2022-11-13}}</ref>
<ref name="krajobraz">{{Cytuj |autor = Anna Klubówna |tytuł = Krajobraz z Tęczą |data = 1976 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Książka i Wiedza |s = 131–147}}</ref>
<ref name="muzeumnarodowe">Edward Łepkowski: ''Dom Jana Matejki''. Kraków: Wydawnictwo Muzeum Narodowe w Krakowie, 1965, s. 14,</ref>
<ref name="radio">{{Cytuj stronę | url= https://www.polskieradio.pl/8/2222/Artykul/2879090,Muzeum-Narodowe-w-Warszawie-XIX-wiek-w-nowej-aranzacji | tytuł = Muzeum Narodowe w Warszawie. XIX wiek w nowej aranżacji | opublikowany = polskieradio.pl | data dostępu = 2022-11-07}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |autor = [[Leon Chwistek]] |tytuł = Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, wybrał i przedmową opatrzył [[Karol Estreicher|K. Estreicher]] |wydawca = |miejsce = Warszawa|rok = 1960 |oclc =}}
* {{cytuj książkę |autor = [[Jan Gintel]] (oprac.)|tytuł = Jan Matejko – Wypisy biograficzne|miejsce = Kraków|wydawca = [[Wydawnictwo Literackie]]|rok = 1955}}
* {{cytuj książkę |autor = [[Leon Kowalski (malarz)|Leon Kowalski]]|tytuł = Pędzlem i piórem |miejsce = Kraków|wydawca = |rok = 1930}}
* {{cytuj książkę |autor = Jarosław Krawczyk |tytuł = Matejko i historia |miejsce = Warszawa |wydawca = Instytut Sztuki PAN |rok = 1990 |oclc = 30107718}}
* {{cytuj książkę |autor = [[Maciej Masłowski (historyk)|Maciej Masłowski]]|tytuł = Dzieje Polski w obrazach|wydawca = [[Wydawnictwo „Arkady”]]|rok = 1959}}
* {{cytuj książkę |autor = Stanisława Serafińska |tytuł = Jan Matejko: Wspomnienia rodzinne |miejsce = Kraków |wydawca = [[Wydawnictwo Literackie]] |rok = 1958}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Słoczyński |imię = Marek Henryk |tytuł = Matejko |miejsce = Wrocław |wydawca = Wydawnictwo Dolnośląskie |rok = 2000 |isbn = 83-7023-820-3 |odn = tak}}
* {{cytuj książkę |autor = [[Juliusz Starzyński]] |tytuł = Jan Matejko |wydawca = Wydawnictwo „Arkady”|miejsce = Warszawa|rok = 1973 |oclc =}}
* {{cytuj książkę |autor = [[Mieczysław Treter]] |tytuł = Matejko: Osobowość artysty, twórczość, forma i styl |miejsce = Lwów |wydawca = Książnica Atlas |rok = 1939}}
* {{cytuj książkę |autor = [[Marian Trzebiński]]|tytuł = Pamiętnik malarza. Opracował, wstępem i komentarzem opatrzył [[Maciej Masłowski (historyk)|Maciej Masłowski]] |miejsce = Wrocław |wydawca = Ossolineum|rok = 1958}}
* {{cytuj książkę |autor = [[Stanisław Witkiewicz]]|tytuł = Matejko, Lwów, 1908, Nakł. [[Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych]], wydawnictwo „Nauka i Sztuka” pod red. Tadeusza Piniego, t. IX. Warszawa [[Edward Wende (wydawca)|E. Wende]] i S-ka. [[Wacław Anczyc|Druk W.L. Anczyca i S-ki w Krakowie]] – przedruk opublikowany w opracowaniu: [[Stanisław Witkiewicz]], Pisma wybrane pod redakcją [[Jan Zygmunt Jakubowski|Jana Zygmunta Jakubowskiego]], Tom III, Matejko, |miejsce =Warszawa|rok =1950|wydawca = „[[Książka i Wiedza]]”}}

== Linki zewnętrzne ==
* {{Repozytorium|4173|Arcydzieła Matejki uratowane|Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego, WFDIF Kronika Filmowa 1945}}
* [http://www.o-nauce.pl/?p=2128 ''Dziewica Orleańska według Jana Matejki'' – film dokumentalny o historii i konserwacji obrazu Jana Matejki]
* [http://www.janmatejko.pl Jan Matejko]
* Krótki życiorys i galeria obrazów J. Matejki w: [http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Matejko/Matejko_bio.htm Witold Raczunas: ''Galeria Malarstwa Polskiego'']
* [http://www.niezlasztuka.net/artykuly-o-sztuce/stanczyk-jan-matejko-leon-wyczolkowski/ O „Stańczyku” Jana Matejki i jego wpływach na malarstwo innych malarzy]
* [https://krakowskidomaukcyjny.pl/aktualnosci/22/matejko-muzeum-narodowe Dwa portrety autorstwa Matejki przekazane przez kolekcjonera w depozyt do Domu Jana Matejki w Krakowie]
* [https://polona.pl/search/?filters=public:1,creator:%22Matejko,_Jan_(1838--1893)%22 Publikacje, zdjęcia i reprodukcje związane z Matejką] w bibliotece [[Polona]]
* ''[https://polona.pl/item/wokol-matejki-materialy-z-konferencji-matejko-a-malarstwo-srodkowoeuropejskie,MTQxMjA1MzIz/0/#info:metadata Wokół Matejki]'', red. Piotr Krakowski, Jacek Purchla, Kraków 1994
* [https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/181 Paleta artysty] w zbiorach Wirtualnego Muzeum Małopolski {{lang|en|pl}}

{{Rektorzy Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Matejko, Jan}}
[[Kategoria:Jan Matejko| ]]
[[Kategoria:Absolwenci i studenci Akademii Sztuk Pięknych w Monachium]]
[[Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego]]
[[Kategoria:Honorowi obywatele Brzeżan (zabór austriacki)]]
[[Kategoria:Honorowi obywatele Krakowa (zabór austriacki)]]
[[Kategoria:Honorowi obywatele Lwowa (zabór austriacki)]]
[[Kategoria:Honorowi obywatele Przemyśla (zabór austriacki)]]
[[Kategoria:Honorowi obywatele Stanisławowa (zabór austriacki)]]
[[Kategoria:Honorowi obywatele Stryja (zabór austriacki)]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Krakowie]]
[[Kategoria:Pochowani na cmentarzu Rakowickim]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Odznaką Honorową za Dzieła Sztuki i Umiejętności]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Piusa IX]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Korony Żelaznej]]
[[Kategoria:Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej]]
[[Kategoria:Polacy – odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Franciszka Józefa]]
[[Kategoria:Polacy pochodzenia czeskiego]]
[[Kategoria:Polacy pochodzenia niemieckiego]]
[[Kategoria:Polscy malarze XIX wieku]]
[[Kategoria:Polscy malarze polichromiści]]
[[Kategoria:Projektanci witraży]]
[[Kategoria:Rektorzy Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie]]
[[Kategoria:Malarze związani z Krakowem]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1838]]
[[Kategoria:Zmarli w 1893]]
[[Kategoria:Matejkowie|Jan]]