Tekst źródłowy strony Nortumbria

{{Państwo infobox
 |nazwa                  = Królestwo Nortumbrii
 |nazwa oryginalna       = Norþanhymbra Rīċe<br>Regnum Northanhymbrorum
 |dopełniacz nazwy       = 
 |lata istnienia         = 634–954
 |herb                   = 
 |godło                  = 
 |flaga                  = 
 |dewiza                 = 
 |hymn                   = 
 |hymn audio             = 
 |ustrój polityczny      = [[monarchia]]
 |konstytucja            = 
 |stolica                = [[Zamek Bamburgh]]
 |data powstania         = 634 / 653
 |data likwidacji        = [[954]]
 |władca                 = 
 |prezydent              = 
 |premier                = 
 |powierzchnia           = 
 |wysokość               = 
 |rok                    = 
 |liczba ludności        = 
 |gęstość zaludnienia    = 
 |ISO 3166               = 
 |waluta                 = [[sceatt]], [[styca]]
 |numer kierunkowy       = 
 |domena                 = 
 |kod samochodowy        = 
 |kod samolotowy         = 
 |strefa czasowa         = 
 |narodowości            = [[Anglosasi]]
 |język urzędowy         = [[Język staroangielski|staroangielski]]
 |religia dominująca     = [[Religia Anglosasów|pogaństwo]],<br>[[chrześcijaństwo]]
 |terytoria zależne      = 
 |terytoria autonomiczne = 
 |pkb rok                = 
 |pkb                    = 
 |pkb na osobę           = 
 |pkb psn rok            = 
 |pkb psn                = 
 |pkb psn na osobę       = 
 |mapa                   = Map of the Anglo-Saxon Kingdom of Northumbria around 700 AD orange on green with labels.png
 |alt mapy               = 
 |opis mapy              = 
 |kod mapy               = 
 |współrzędne            = 
 |opis miejsca           = 
 |commons                = Category:Northumbria
 |wikinews               = 
 |wikicytaty             = 
 |wikisłownik            = Nortumbria
}}
'''Nortumbria''' ({{w języku|ang|Norþanhymbra}}, {{łac.|Regnum Northanhymbrorum}}) – średniowieczne królestwo [[anglosasi|anglosaskie]], położone na terenie obecnej północnej [[Anglia|Anglii]] i południowo-wschodniej [[Szkocja|Szkocji]]. Powstało po zjednoczeniu dwóch królestw: [[Bernicja|Bernicji]] i [[Deira|Deiry]], do których następnie dołączono drobniejsze państwa [[celtowie|celtyckie]].

W połowie VI wieku Nortumbria została schrystianizowana, w VII wieku stanowiła główne królestwo [[Heptarchia|heptarchii anglosaskiej]]. Od VIII wieku nękana była stałymi najazdami [[Wikingowie|wikingów]], którzy w końcu zdołali ją podbić. W 867 roku została podzielona: dawna Deira weszła w skład obszaru pod jurysdykcją duńską, zwanego [[Danelagh]], natomiast reszta kraju zachowała względną autonomię najpierw jako królestwo, a później jako hrabstwo [[Northumberland]]. W X wieku włączono ją w skład Anglii.

== Nazwa ==
Nazwa ''Nortumbria'' (alternatywnie:''Northumbria'') związana jest z nazwą rzeki [[Humber]] (Northumberland – kraj na północ od Humber). Istnieje przypuszczenie, że jej autorem był [[Beda Czcigodny]], który spopularyzował ją w swej ''[[Historia ecclesiastica gentis Anglorum]]''.

== Historia ==
=== VII wiek ===
Królestwo Nortumbrii powstało na skutek zjednoczenia dwóch królestw anglosaskich: [[Bernicja|Bernicji]] i [[Deira|Deiry]], oraz wchłonięcia kilku drobnych królestw [[Brytowie|brytyjskich]].

{{Osobny artykuł|Deira|Bernicja}}

Pierwszym władcą, który zasiadł na tronach obu królestw był [[Ethelfrith z Nortumbrii|Etelfryd z Bernicji]], który w 604 roku najechał na Deirę, zabił jej króla [[Etelryk z Deiry|Etelryka]], wygnał prawowitego następcę tronu [[Edwin (król Nortumbrii)|Edwina]] i poślubił jego siostrę, [[Acha|Achę]]. Etelfryd zginął w [[Bitwa nad rzeką Idle|bitwie nad rzeką Idle]], co umożliwiło Edwinowi objęcie władzy. W 627 roku król przyjął religię [[chrześcijaństwo|chrześcijańską]]. Pod jego rządami kraj rozkwitał: Edwin opanował królestwo [[Gwynedd]]u oraz wyspy [[Wyspa Man|Man]] i został uznany za [[bretwald]]a [[Heptarchia|heptarchii anglosaskiej]]. Został pokonany przez połączonych sojuszem władców [[Cadwallon|Cadwallona z Gwyneddu]] i [[Penda|Pendy z Mercji]] w [[Bitwa pod Hatfield Chase|bitwie pod Hatfield Chase]] w 633 roku. Po jego śmierci zakończyła się unia Bernicji i Deiry.

Jednakże już w 634 roku sukcesorem w obu królestwach został [[Oswald z Nortumbrii|Oswald]]. Rok ten uważany jest przez część historyków za właściwy początek istnienia Nortumbrii. Oswald znacznie poszerzył swe królestwo, opanowując m.in. [[Gododdin]], [[Rheged]] i [[Strathclyde (królestwo)|Strathclyde]]. Ponownie sprowadził również chrześcijaństwo, sprowadzając [[Aidan (święty)|świętego Aidana]] i fundując [[Klasztor Lindisfarne|klasztor]] na wyspie [[Lindisfarne]].

Następcą Oswalda był jego brat, [[Oswiu z Nortumbrii|Oswiu]]. Początkowo był zależny od Pendy z Mercji, ale po [[bitwa pod Winwaed|zwycięstwie pod Winwaed]] został władcą samodzielnym, z czasem uzyskując tytuł bretwalda. Mimo intensywnych starań Oswiu nie zdołał połączyć Deiry i Bernicji. Przyczyną była niechęć Deirczyków, którzy nie zapomnielu mu zamordowania ich władcy [[Oswin z Deiry|Oswine]]. Aby nie zaostrzać sytuacji, Oswiu osadził na tronie Deiry władców zależnych: najpierw swego bratanka [[Etelwald z Nortumbrii|Etelwalda]], a następnie swego syna [[Alfrid z Nortumbrii|Alfrida]]. W 664 roku Oswiu zwołał [[Synod w Whitby|synod]] w [[Opactwo w Whitby|opactwie w Whitby]], który ujednolicił liturgię, doprowadzając do likwidacji [[kościół iroszkocki|obrządku iroszkockiego]].

{{Osobny artykuł|Synod w Whitby}}

Po śmierci Oswiu w 670 roku władzę przejęli jego synowie: [[Egfryt z Nortumbrii|Egfryt]] w Bernicji i [[Elfwine z Nortumbrii|Elfwine]] w Deirze, jako władca zależny. Kiedy Elfwine zginął w [[Bitwa nad rzeką Trent|bitwie nad rzeką Trent]], oba królestwa zostały ponownie zjednoczone i nigdy już nie miały osobnych władców. Egfryt zdołał ponownie podbić królestwo [[Rheged]] oraz [[Lothian]]. Zginął w [[Bitwa pod Dun Nechain|bitwie z Piktami pod Dun Nechain]]. Jego następcą został [[Aldfrith z Nortumbrii|Aldftith]], którego panowanie uważane jest za początek złotego wieku w dziejach Nortumbrii. W 705 roku do władzy doszedł uzurpator [[Edwulf z Nortumbrii|Eadwulf]], który jednak został przepędzony, a tron oddano małoletniemu wówczas synowi Aldfritha, [[Osred I z Nortumbrii|Osredowi]]. Osred był ostatnim władcą z dynastii Etelfryda, po jego zamordowaniu, władzę przejął jego daleki krewny z innej linii potomków [[Ida z Bernicji|Idy]].

Urodził się tutaj [[święty]] [[Wilibrord apostoł Fryzów]].

=== VIII wiek ===
Wzorce nortumbryjskiej władzy królewskiej w VIII wieku były odmienne od wcześniejszych: zamiast dominacji jednej dynastii, miała miejsce nieustanna rywalizacja różnych [[Aetheling|athelingów]], którzy mieli problemy z zapewnieniem sukcesji swym potomkom.

Następcą Osreda był [[Cenred z Nortumbrii|Cenred]], który po zaledwie dwóch latach rządów został zastąpiony przez brata Osreda, [[Osric z Nortumbrii|Osrica]], który na swego następcę wyznaczył brata Cenreda, [[Ceolwulf z Nortumbrii|Ceolwulfa]]. Ceolwulf w 731 roku został obalony i uwięziony w klasztorze Lindisfarne, a następnie przywrócony na tron. Abdykował w 737 roku na rzecz [[Eadbert z Nortumbrii|Eadberta]]. Panowanie Eadberta zapisało się w dziejach Nortumbrii jako okres rozkwitu gospodarczego. Zdołał on przeprowadzić reformę monetarną oraz (dzięki współpracy ze swym bratem, [[Egbert (biskup Yorku)|Egbertem]]) uporządkować nieco stosunki z kościołem. Niestety również za jego rządów doszło do konfliktu przygranicznego z [[Piktowie|Piktami]]: początkowo Eadbert podbił ich królestwo Strathclyde, jednak w 756 roku został pokonany w okolicach Govan. Dwa lata później Eadbert abdykował na rzecz swego syna, [[Oswulf z Nortumbrii|Oswulfa]].

W 759 roku Oswulf został zamordowany, a jego następcę, [[Etelwald Moll|Etelwalda Molla]], podejrzewano o zaangażowanie w spisek. Sześć lat później został obalony i zmuszony do wstąpienia do zakonu przez sojusz szlachty i duchowieństwa, który przekazał władzę w ręce [[Alhred z Nortumbrii|Alhreda]], męża [[Osgifu z Nortumbrii|Osgifu]], córki Oswulfa. W 774 roku Alhred został obalony, a władzę przejął [[Etelred I z Nortumbrii|Etelred]], syn Etelwalda Molla. Etelred musiał walczyć o swoje prawo do tronu, zlecając zabójstwa konkurencyjnych athelingów: [[Eardwulf z Nortumbrii|Eardwulfa]] (przeżył), [[Elf z Nortumbrii|Elfa]] i [[Elfwine z Nortumbrii|Elfwine]]. W 793 roku [[wikingowie]] dokonali najazdu na wybrzeże Nortumbrii, plądrując [[klasztor Lindisfarne]].

Po zamordowaniu Etelreda w 796 roku, nastąpiło zamieszanie w kwestii sukcesji, które wykorzystał [[Osbald z Nortumbrii|Osbald]]. Rządy Osbalda trwały zaledwie 27 dni, po których został opuszczony przez swych popleczników, zdetronizowany i zmuszony do ucieczki. Władzę objął Eardwulf.

=== IX wiek ===
Na początku IX wieku na tronie Nortumbrii zasiadał [[Eardwulf z Nortumbrii|Eardwulf]], który jednak w 806 roku został obalony i wygnany. Schronił się na dworze [[Karol Wielki|Karola Wielkiego]]. Jego następcą został [[Elfwald II z Nortumbrii|Elfwald II]], którego również obalono zaledwie po dwóch latach rządów. Kolejnym królem został [[Eanred z Nortumbrii|Eanred]]. W 829 roku na Nortumbrię najechał [[Egbert (król Anglii)|Egbert z Wessexu]]. W miejscowości Dore doszło do oddania przez Eanreda hołdu Egbertowi, co umożliwiło królowi Wessexu podporządkowanie sobie całej ówczesnej Brytanii i zostanie pierwszym władcą Anglii.

Po śmierci Eanreda w 840 roku, władzę przejął jego syn, [[Etelred II z Nortumbrii|Etelred II]]. Został on na krótko usunięty z tronu przez [[Redwulf z Nortumbrii|Redwulfa]], który jednak zginął w bitwie z wikingami, co umożliwiło Etelredowi powrót.

W 848 roku Etelred został w niejasnych okolicznościach zamordowany. Jego następcą został [[Osbert z Nortumbrii|Osbert]]. Został w 862 roku obalony przez [[Ella z Nortumbrii|Ellę]]. Nortumbria znalazła się wówczas na skraju wojny domowej, gdyż obaj władcy szykowali się do konfrontacji. Jednak w tym samym czasie na kraj po raz kolejny [[Wielka Armia Pogan|najechali wikingowie]]. W dniu Wszystkich Świętych 866 roku zaatakowali [[York]]. Aby stawić opór agresorom, obaj pretendenci do tronu Nortumbrii zdecydowali się zjednoczyć swe siły. Obaj zginęli w bitwie, 21 marca 867 roku, kiedy to wikingom udało się dokonać wyłomu w fortyfikacjach oblężonego Yorku, co umożliwiło im opanowanie miasta.

Po tej bitwie Nortumbria utraciła swą suwerenność i została podzielona: dawna Deira przeszła w ręce zwycięskich Normanów, zaś w Bernicji pozostawili oni marionetkowych lokalnych władców, którzy do 895 roku posiadali tytuł króla Nortumbrii, a później króla Yorku i ealdormana Yorku (od 927).

== Zobacz też ==
* [[władcy Nortumbrii]]

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |autor = Barbara Yorke |autor link = Barbara Yorke |tytuł = Królowie i królestwa Anglii w czasach Anglosasów |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2009 |język = pl |isbn = 978-83-01-16169-9}}
* {{cytuj książkę |autor = D.P. Kirby |tytuł = The earliest English kings |url = http://books.google.pl/books?id=jfyOVPgSdVsC&pg=PA163&dq=R%C3%A6dwulf&hl=pl&sa=X&ei=z8NwT7GqKszLswbKg4GLAg&ved=0CDkQ6AEwAg#v=onepage&q=R%C3%A6dwulf&f=false|wydawca = Routlege |data = 2000 |język = en |isbn = 9780415242110}}

{{Historia Wielkiej Brytanii}}
{{Heptarchia anglosaska}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Nortumbria]]
[[Kategoria:Państwa heptarchii anglosaskiej]]
[[Kategoria:Krainy geograficzno-historyczne Anglii]]