Tekst źródłowy strony Samorząd terytorialny w Polsce

{{Polityka Polski}}{{Wikicytaty|Samorząd terytorialny w Polsce}}
'''Samorząd terytorialny w Polsce''' – struktura [[samorząd terytorialny|samorządu terytorialnego]] zorganizowana w [[Polska|Polsce]].

== Wstęp ==
W Polsce (na wzór innych [[Państwo|państw]] [[Europa|europejskich]]) tylko część zadań lokalnych i regionalnych jest realizowana przez agendy administracji rządowej, które bezpośrednio (hierarchicznie) podlegają [[Rada Ministrów w Polsce|Radzie Ministrów]], [[prezes Rady Ministrów|Premierowi]] bądź poszczególnym [[Minister|ministrom]]. Zasadnicza część zadań administracyjnych, niemająca znaczenia ogólnokrajowego, jest realizowana przez samorząd terytorialny. Czynią to organy samorządowe, które są podporządkowane odpowiedniej wspólnocie lokalnej (gminnej, powiatowej) bądź regionalnej (wojewódzkiej) i które reprezentują jej interesy.

== Samorząd terytorialny w Konstytucji RP ==
Art. 163 [[Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej|Konstytucji RP]] stanowi, że „Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych”. W artykule tym wyrażono [[domniemanie kompetencji]] samorządu terytorialnego.

== Szczeble samorządu terytorialnego w Polsce ==
Od 1 stycznia 1999 obowiązuje w Polsce trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego:
* [[samorząd gminny]],
* [[samorząd powiatowy]],
* [[samorząd województwa]].

== Historia samorządu terytorialnego w Polsce ==
{{Osobny artykuł|Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej|Rada narodowa (Polska Ludowa)}}
W [[Polska|Polsce]] samorząd terytorialny we współczesnym rozumieniu ukształtował się w okresie zaborów i działał w okresie międzywojennym<ref>{{encyklopedia PWN|id=3971731|tytuł=samorząd terytorialny|data dostępu=2023-03-16}}</ref>, natomiast w okresie powojennym został początkowo nominalnie utrzymany na mocy dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 listopada 1944 r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego<ref>{{Dziennik Ustaw|1944|14|74}}.</ref>, zaś w 1950 r. został całkowicie zniesiony przez ustawę z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej<ref>{{Dziennik Ustaw|1950|14|130}}.</ref>.

W 1983 r. powołano w Polsce fasadowe struktury, jedynie nominalnie noszące nazwę samorządu terytorialnego, ale faktycznie pozbawione jego kluczowych cech, analogicznie do Francji okresu [[Napoleon Bonaparte|napoleońskiego]], kiedy to zniesiono faktycznie administrację samorządową, pozostawiając instytucje samorządowe z nazwy, ale będące w rzeczywistości instytucjami państwowymi<ref>Ustawa z dnia 20 lipca 1983 r. o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego ({{Dziennik Ustaw|1988|26|183}}).</ref>.

Samorząd terytorialny rozumiany współcześnie został przywrócony na poziomie gminnym w 1990 r. Od 27 maja 1990 do 31 grudnia 1998 samorząd terytorialny istniał tylko na szczeblu [[Gmina (Polska)|gminy]]<ref group="uwaga">W tym okresie istniały [[Sejmik samorządowy|sejmiki samorządowe]], będące wspólną reprezentacją gmin z obszaru województwa, składające się z delegatów wybieranych przez [[Rada gminy|rady gmin]] ({{Dziennik Ustaw|1990|16|95}}).</ref>. Następnie wraz z wprowadzeniem 1 stycznia 1999 r. trójstopniowego podziału administracyjnego, samorząd także stał się trójszczeblowy: [[gmina|gminny]], [[Powiat (Polska)|powiatowy]] i [[województwo|wojewódzki]]. Od 2002 r. [[wójt]]/[[burmistrz]]/[[prezydent miasta]] to [[funkcjonariusz publiczny]] będący zarazem organem monokratycznym wybieranym w wyborach powszechnych<ref name="dolnicki">{{Cytuj |autor = Bogdan Dolnicki (red.) |tytuł = Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz |wydanie = II |wydawca = Wolters Kluwer Polska}}</ref>.

Uchwałą z 3 grudnia 2014 [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Senat RP]] zdecydował o ustanowieniu roku 2015 [[Patronat roku ustanowiony przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej|Rokiem Samorządu Terytorialnego]]<ref>{{Monitor Polski|2014|1156}}.</ref>.

10 listopada 2017 do [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmu]] wpłynął poselski projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych w samorządach gmin, powiatów i województw pochodzących z wyborów powszechnych, a także kontroli tego procesu i organów odpowiadających za przygotowanie i przeprowadzenie wyborów<ref name=":1">{{Cytuj stronę |url = http://sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2001 |tytuł = Druk nr 2001 |opublikowany = sejm.gov.pl |data dostępu = 2018-01-16}}</ref>. 14 grudnia 2017 Sejm RP przyjął proponowaną ustawę<ref>{{Cytuj stronę |url = http://sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/agent.xsp?symbol=glosowania&nrkadencji=8&nrposiedzenia=54&nrglosowania=107 |tytuł = Głosowanie nr 107 na 54. posiedzeniu Sejmu |opublikowany = sejm.gov.pl |data dostępu = 2017-12-17}}</ref>, którą 21 grudnia 2017 przyjął Senat wraz ze zgłoszonymi poprawkami zaakceptowanymi przez Sejm w dniach 10 i 11 stycznia 2018<ref name=":1" />. 16 stycznia 2018 [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|prezydent Polski]] [[Andrzej Duda]] podjął decyzję o podpisaniu przyjętej ustawy z dnia 11 stycznia 2018, która wprowadza m.in. [[Nowelizacja|nowelizację]] [[Kodeks wyborczy|Kodeksu wyborczego]] i ustaw o samorządach<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-ministrow/art,1049,minister-mucha-nowela-kodeksu-wyborczego-zawiera-rozwiazania-ktore-prezydent-popiera.html |tytuł = Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej / Kancelaria / Aktywność ministrów / Minister Mucha: Nowela Kodeksu wyborczego zawiera rozwiązania, które Prezydent popiera |data = 2018-01-16 |opublikowany = www.prezydent.pl |data dostępu = 2018-01-16}}</ref><ref name=":0">Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych ({{Dziennik Ustaw|2018|130}}).</ref>. Ustawa wprowadza m.in. [[Kadencja (politologia)|dwukadencyjność]] [[wójt]]ów, [[burmistrz]]ów i [[Prezydent miasta|prezydentów miast]] licząc pierwszą kadencję od 2018 r., [[jednomandatowe okręgi wyborcze]] w gminach do 20 tys. mieszkańców i wydłuża kadencję organów samorządowych z 4 do 5 lat<ref name=":0" />.

W 2024 roku Polska dzieli się na 16 województw, 314 powiatów i 2477 gmin (302 miejskich w tym 66 miast na prawach powiatu, 711 miejsko-wiejskich oraz 1464 wiejskich)<ref>[https://www.gov.pl/web/mswia/baza-jst Samorząd terytorialny w Polsce].</ref>.

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* ''Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym'' ({{Dziennik Ustaw|2024|609}})
* ''Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym'' ({{Dziennik Ustaw|2024|107}})
* ''Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa'' ({{Dziennik Ustaw|2024|566}})
* [http://www.wspolnota.org.pl/index.php Pismo Samorządu Terytorialnego „Wspólnota”]
* [http://www.czasopisma.wolterskluwer.pl/oferta/samorzad-terytorialny Czasopismo „Samorząd Terytorialny”]

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Samorząd terytorialny w Polsce| ]]