Tekst źródłowy strony Tadeusz Baird

{{Artysta muzyczny infobox
 |nazwa                 = Tadeusz Baird
 |nazwa oryginalna      = 
 |zdjęcie               = Tadeusz Baird.jpg
 |opis zdjęcia          = 
 |alt zdjęcia           = 
 |imię i nazwisko       = Tadeusz Aleksander Baird
 |pseudonim             = 
 |data urodzenia        = 26 lipca 1928
 |miejsce urodzenia     = [[Grodzisk Mazowiecki]]
 |data śmierci          = 2 września 1981
 |miejsce śmierci       = [[Warszawa]]
 |instrument            = 
 |typ głosu             = 
 |gatunek               = [[muzyka poważna]]
 |zawód                 = kompozytor, pedagog
 |aktywność             = 
 |wydawnictwo           = [[Acte Préalable]]
 |powiązania            = 
 |współpracownicy       = 
 |wyróżniony instrument = 
 |zespół                = 
 |odznaczenia           = {{order|OSP|1}} {{order|OSP|2}} {{order|OOP|KKO}} {{order|OOP|KK}} {{order|KZ|Z}} {{order|MKEN}}<br>{{order|PL-ONP}} {{order|PL-ONP}} {{order|PL-ONP}} {{order|PL-OHZMW|1}}
 |faksymile             = 
 |opis faksymile        = 
 |commons               = Category:Tadeusz Baird
 |www                   = http://www.baird.polmic.pl/index.php/pl/
}}
[[Plik:POL Tadeusz Baird plaque, Warsaw 01.jpg|thumb|240px|Płyta pamiątkowa na domu Tadeusza Bairda przy ul. Lipskiej w Warszawie]]
[[Plik:Tadeusz Baird - grób.jpg|mały|Grób Tadeusza Bairda na [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|cmentarzu Powązkowskim]]]]
'''Tadeusz Aleksander{{u|uwaga1}} Baird''' (ur. [[26 lipca]] [[1928]] w [[Grodzisk Mazowiecki|Grodzisku Mazowieckim]], zm. [[2 września]] [[1981]] w [[Warszawa|Warszawie]])<ref name=Cul>[http://www.culture.pl/baza-muzyka-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/eAN5/content/tadeusz-baird culture.pl – Tadeusz Baird] {{lang|pl}} [dostęp 2011-09-06].</ref> – polski kompozytor [[Muzyka współczesna|muzyki współczesnej]] oraz pedagog.

== Życiorys ==
Jego ojcem był [[Edward Jan Baird|Edward Baird]]. W czasie [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji]] uczył się pod kierunkiem [[Bolesław Woytowicz|Bolesława Woytowicza]] i [[Kazimierz Sikorski (kompozytor)|Kazimierza Sikorskiego]]. Po [[II wojna światowa|wojnie]] – w latach 1947–1951 – kontynuował studia u [[Piotr Rytel|Piotra Rytla]] i [[Piotr Perkowski|Piotra Perkowskiego]] w [[Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina|Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie]]. Ponadto studiował grę na fortepianie u [[Tadeusz Wituski|Tadeusza Wituskiego]] i przez trzy lata [[Muzykologia|muzykologię]] na [[Uniwersytet Warszawski|Uniwersytecie Warszawskim]].

Jako kompozytor zadebiutował wkrótce po wojnie. Wraz z [[Kazimierz Serocki|Kazimierzem Serockim]] i [[Jan Krenz (dyrygent)|Janem Krenzem]] stworzył tzw. „Grupę 49”, która postawiła sobie za cel komponowanie muzyki przeciwstawiającej się obowiązującej ówcześnie w krajach Bloku Wschodniego estetyce [[Realizm socjalistyczny|socrealistycznej]]. W połowie lat 50. [[XX wiek|XX w.]] stał się jednym z twórców przełomu w polskiej muzyce. Unowocześnił technikę kompozytorską: m.in. jako jeden z pierwszych stosował [[dodekafonia|dodekafonię]]. Jako działacz [[Związek Kompozytorów Polskich|Związku Kompozytorów Polskich]] był jednym z pomysłodawców i organizatorów festiwalu Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „[[Warszawska Jesień]]”, który po raz pierwszy odbył się 1956.

Od 1974 wykładał kompozycję w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina). W 1977 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego i objął katedrę kompozycji. Od 1976 był przewodniczącym polskiej sekcji International Society for Contemporary Music (ISMC/SIMC), a od 1979 – członkiem [[Akademie der Künste]] w [[Berlin]]ie. W 1981 został członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich.

Zmarł nagle 2 września 1981 w Warszawie w wyniku tętniaka mózgu i został pochowany na tamtejszym [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|cmentarzu Powązkowskim]] (kwatera 1-2-27)<ref>{{Cmentarze Warszawa|id=1982|cmentarz=Cmentarz Stare Powązki|osoba=TADEUSZ BAIRD|data dostępu=2019-10-29}}</ref>.

== Kompozytor ==
Baird – kompozytor współczesny – zachował duży szacunek do tradycji muzycznej, czego przejawem były nawiązania do muzyki minionych epok, spośród których Baird upodobał sobie przede wszystkim [[Muzyka romantyczna|romantyzm]], [[Muzyka barokowa|barok]] i [[Muzyka renesansu|renesans]]. Kompozytor stosował archaizację brzmienia, wykorzystywał dawne zwroty melodyczne, ale „oddziaływał również w sferach mniej uchwytnych – emocji, wrażeń, ekspresji”<ref name=Cul />. Jednocześnie wykorzystywał nowoczesne formy kompozytorskie, umiejętnie łącząc je z elementami tradycji. Muzyka Bairda „jest przeniknięta silnym pierwiastkiem lirycznym, który przejawia się najwyraźniej w rozwiniętej melodyce jego utworów”<ref name=Cul />. Zyskał miano „ostatniego polskiego romantyka” oraz kontynuatora [[Ekspresjonizm w muzyce|ekspresjonizmu]]. Sam wielokrotnie podkreślał, że jego utwory są „muzycznymi wyznaniami”, rodzajem „dziennika pisanego nutami” (np. ''[[Jutro (dramat muzyczny)|Jutro]]'', ''Erotyki'' i ''Ekspresje'').

Obok dzieł koncertowych komponował również muzykę do filmów i przedstawień [[Teatr Telewizji|Teatru Telewizji]].

Był jednym z inicjatorów i twórców odbywającego się od 1956 Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnych „Warszawska Jesień”.

Postać Bairda i jego muzyka znalazła oddźwięk w twórczości filmowej. Filmy dokumentalne o kompozytorze nakręcili L. Perski (1971) i E. E Nielsen (1972). W 1973 powstała filmowa wersja opery Jutro (reż. B. Hussakowski), która zdobyła Grand Prix na międzynarodowym festiwalu telewizyjnym w Pradze. W 1978 [[Krzysztof Zanussi]] zrealizował dla telewizji w Kolonii film ''3 portrety kompozytorów polskich'' (Lutosławski, Penderecki, Baird). W 1989 w Paryżu płyta Olimpii z utworami Bairda otrzymała Diapason d’Or.

Od 1990 imię Tadeusza Bairda nosi organizowany przez [[Związek Kompozytorów Polskich|ZKP]] [[Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda]]. Pierwszą nagrodę – im. Тadeusza Bairda – ufundowała żona kompozytora Alina Sawicka-Baird.

Kompozycje Bairda zajmują poczesne miejsce w repertuarze koncertowym i są przedmiotem badań muzykologów; jego twórczości poświęcone były sympozja i konferencje naukowe w Poznaniu (1982) i Warszawie (1982).

== Wybrane utwory koncertowe ==
* 1949 ''[[Koncert na fortepian i orkiestrę (Baird)|Koncert na fortepian i orkiestrę]]''
* 1950 ''Symfonia nr 1''
* 1952 ''Colas Breugnon (suita w dawnym stylu na orkiestrę smyczkową z fletem)''
:: ''Symfonia nr 2 (Sinfonia quasi una fantasia)''
* 1953 ''Suita liryczna (4 pieśni na sopran z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej do słów Juliana Tuwima)''
* 1954 ''Ballada o żołnierskim kubku (na baryton, głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę do słów [[Stanisław Strumph-Wojtkiewicz|Stanisława Strumph-Wojtkiewicza]])''
* 1956 ''Cztery sonety miłosne do słów Williama Szekspira (na baryton, orkiestrę smyczkową i klawesyn)'' (wersja I)

:: ''Cassazione per orchestra''
* 1957 ''Kwartet smyczkowy''
* 1958 ''Cztery eseje na orkiestrę''
* 1958–1959 ''Ekspresje na skrzypce i orkiestrę''
* 1959 ''Egzorta (do tekstów starohebrajskich na recytatora, chór mieszany i orkiestrę)''
* 1961–1962 ''Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną''
* 1964 ''Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną''
* 1966 ''[[Jutro (dramat muzyczny)|Jutro]]'' – dramat muzyczny w jednym akcie do [[libretto|libretta]] Jerzego Sity według ''Tomorrow'' [[Joseph Conrad|Josepha Conrada]]
* 1968 ''Sinfonia breve''
* 1969 ''Cztery sonety miłosne na baryton, smyczki i klawesyn do słów Williama Szekspira'' (wersja II)
:: ''III symfonia''
* 1970 ''Goethe-Briefe (kantata do fragmentów listów Goethego i Charlotty von Stein na baryton, chór mieszany i orkiestrę)''
* 1971 ''Play'' na [[kwartet smyczkowy]]
* 1972 ''Psychodrama na orkiestrę''
* 1973 ''Koncert na obój i orkiestrę''
:: ''Elegeia na orkiestrę''
* 1975 ''Concerto lugubre na altówkę i orkiestrę''
* 1977 ''Sceny na wiolonczelę, harfę i orkiestrę''
* 1978 ''Wariacje w formie ronda na kwartet smyczkowy''
* 1980 ''Canzona na orkiestrę''
* 1981 ''Głosy z oddali'' – trzy pieśni do słów [[Jarosław Iwaszkiewicz|Jarosława Iwaszkiewicza]]

== Muzyka filmowa i teatralna ==
{{col-begin}}

=== Film ===
* 1957 ''[[Pętla (film 1957)|Pętla]]''
* 1959 ''[[Lotna (film)|Lotna]]''
:: ''[[Kamienne niebo (film)|Kamienne niebo]]''
* 1960 ''[[Rok pierwszy (film 1960)|Rok pierwszy]]''
* 1961 ''[[Samson (film 1961)|Samson]]''
:: ''[[Ogniomistrz Kaleń]]''
:: ''[[Ludzie z pociągu]]''
:: ''[[Kwiecień (film 1961)|Kwiecień]]''
* 1962 ''[[Zerwany most]]''
:: ''[[Spóźnieni przechodnie]]''
:: ''[[Między brzegami (film)|Między brzegami]]''
* 1963 ''[[Pasażerka]]''
:: ''[[Naganiacz (film)|Naganiacz]]''
:: ''[[Ich dzień powszedni]]'' (wspólnie z [[Andrzej Trzaskowski|Andrzejem Trzaskowskim]])
* 1964 ''[[Nieznany]]''
:: ''[[Drewniany różaniec]]''
:: ''[[Agnieszka 46]]''
* 1965 ''Wizyta u królów'' (film TV)
:: ''Śmierć w środkowym pokoju'' (film TV)
:: ''[[Miejsce dla jednego]]''
:: ''Człowiek z kwiatem w ustach'' (film TV)
:: ''Dzień ostatni – Dzień pierwszy'' (cykl filmowy – nowele: ''Na melinę'', ''Nazajutrz po wojnie'', ''Wózek'', ''Buty'', ''Córeczka'', ''Nad Odrą'', ''Bigos'', ''Instrumentum mortis'')
{{col-break}}
* 1967 ''[[Zbrodnia lorda Artura Savile’a]]'' (film TV)
:: ''[[Przeraźliwe łoże]]'' (film TV)
:: ''[[Kiedy miłość była zbrodnią]]''
* 1969–1970 ''[[Gniewko, syn rybaka]]'' ([[serial]] TV)
* 1973 ''Jutro'' (film TV)

=== Teatr TV ===
* 1958 ''[[Dama kameliowa]]''
* 1961 ''Pan Pickwick w tarapatach''
* 1962 ''Polały się łzy''
* 1963 ''Miłość don Perlimplina do Belisy w jego ogrodzie''
* 1964 ''[[Wiele hałasu o nic]]''
* 1965 ''Stanisław i Bogumił''
* 1966 ''[[Warszawianka (dramat)|Warszawianka]]'' ([[Stanisław Wyspiański|S. Wyspiańskiego]])
:: ''Warszawianka'' ([[Jerzy Andrzejewski|J. Andrzejewskiego]])
:: ''Powrót do Lizbony''
:: ''[[Miarka za miarkę]]''
:: ''[[Fizycy]]''
* 1968 ''Yerma''
:: ''Mądremu biada''
* 1969 ''Niespodzianka''
:: ''[[Horsztyński]]''
* 1974 ''Pejzaże prowicjonalne''
:: ''Kroniki królewskie''
{{col-end}}

== Ordery i odznaczenia ==
* [[Order Sztandaru Pracy]] I klasy (pośmiertnie, 1981)<ref name="Cul" />
* [[Order Sztandaru Pracy]] II klasy (1974)<ref>{{Cytuj pismo|tytuł=Odznaczenia dla wybitnych twórców i działaczy kultury|url=http://mbc.malopolska.pl/publication/60210|czasopismo=[[Dziennik Polski]]|wolumin=Nr 175 (9456)|strony=2|data=26 lipca 1974}}</ref>
* Krzyż Komandorski [[Order Odrodzenia Polski|Orderu Odrodzenia Polski]] (1964)<ref>''Odznaczenia państwowe dla zasłużonych pracowników'' [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 169, 18-19 lipca 1964, s. 2.</ref>
* Krzyż Kawalerski [[Order Odrodzenia Polski|Orderu Odrodzenia Polski]] (15 lipca 1954)<ref>{{Monitor Polski|1954|105|1356}} „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.</ref>
* Złoty [[Krzyż Zasługi]] (22 lipca 1952)<ref>{{Monitor Polski|1952|70|1078}} „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.</ref>
* [[Medal Komisji Edukacji Narodowej]] (1979)<ref name="Cul" />
* Złota [[odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”]] (1967)<ref>Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 3, 10 marca 1967, s. 3.</ref>

== Nagrody ==
* 1951 [[Nagroda Państwowa III stopnia]] za ''I Symfonię''<ref>{{Cytuj pismo|tytuł=Nagrody państwowe za 1951 r. za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki|url=https://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/Content/2811/GK_1951_201.pdf|czasopismo=Głos Koszaliński|wolumin=Rok III, Nr 201 (822)|strony=6|data=26 lipca 1951|wydawca=KW PZPR|miejsce=Koszalin|data dostępu=2024-07-16}}</ref>
* 1959 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów [[UNESCO]] w [[Paryż]]u za ''Cztery eseje na orkiestrę''
* 1962 Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
* 1963 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za ''Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną''
* Nagroda Muzyczna Miasta Kolonii

* 1964 [[Nagroda Państwowa II stopnia]]<ref>Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.</ref>
* 1966 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za ''Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną''
* [[Doroczna Nagroda Związku Kompozytorów Polskich|Nagroda Związku Kompozytorów Polskich]]

* 1968 Nagroda im. Siergieja Kusewickiego
* 1970 [[Odznaka Nagrody Państwowej|Nagroda Państwowa]]
* 1971 Nagroda [[Fundacja Alfreda Jurzykowskiego|Fundacji Alfreda Jurzykowskiego]] w Nowym Jorku
*
:: Prix Arthur Honegger
:: Honorowe obywatelstwo Drezna
* 1975 Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia
* 1978 Medal im. Jeana Sibeliusa<ref name=PLIM>[http://www.polmic.pl/index.php?option=com_mwosoby&id=8&view=czlowiek&lang=pl Polskie Centrum Informacji Muzycznej – Tadeusz Baird] {{lang|pl}} [dostęp 2011-09-06].</ref>
:: Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia

== Upamiętnienie ==
[[Plik:Mural Tadeusza Bairda w Grodzisku Mazowieckim.jpg|mały|Mural Tadeusza Bairda w Grodzisku Mazowieckim]]
Jego imię noszą:
* [[Filharmonia Zielonogórska]]
* Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Grodzisku Mazowieckim
* Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w [[Iława|Iławie]]
* Ulica i [[Osiedle Tadeusza Bairda|osiedle]] w Grodzisku Mazowieckim<ref name=Zumi>{{Cytuj stronę | url = http://www.zumi.pl/namapie.html?qt=Grodzisk+mazowiecki+ul+Bairda&loc=Grodzisk+Mazowiecki,+Bairda+&cId=&sId=&moreCities= | tytuł = Zumi – Grodzisk Mazowiecki, ul. Bairda | opublikowany = zumi.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20140502000853/http://www.zumi.pl/namapie.html?qt=Grodzisk+mazowiecki+ul+Bairda&loc=Grodzisk+Mazowiecki,+Bairda+&cId=&sId=&moreCities= | zarchiwizowano = 2014-05-02 | język = pl}} [dostęp 2011-09-06].</ref>
* [[Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda]]

== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref group="uwaga" name="uwaga1">Na stronie internetowej ZAiKS (online.zaiks.org.pl) w wyszukiwarce utworów T. Bairda.</ref>
}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę | nazwisko = Dziębowska | imię = Elżbieta | autor link = Elżbieta Dziębowska | tytuł = Encyklopedia muzyczna PWM | url = | wydanie = | wydawca = Polskie Wydawnictwo Muzyczne | miejsce = Kraków | data = | rok = 1979 | strony = 163–168 | rozdział = Baird | adres rozdziału = | nazwisko r = Pociej | imię r = Bohdan | autor r link = | tom = 1 | tytuł tomu = ab część biograficzna | isbn = 83-224-0113-2 | oclc = 468356768 | język = pl}}
* Krystyna Tarnawska-Kaczorowska, ''Świat liryki wokalno-instrumentalnej Tadeusza Bairda'', Kraków 1982.
* Krystyna Tarnawska-Kaczorowska, ''Tadeusz Baird. Glosy do biografii'', Kraków 1997.
* {{cytuj książkę | nazwisko = Dziębowska | imię = Elżbieta | autor link = Elżbieta Dziębowska | tytuł = Encyklopedia muzyczna PWM | url = | wydanie = | wydawca = Polskie Wydawnictwo Muzyczne | miejsce = Kraków | data = | rok = 1998 | strony = 28 | rozdział = Tadeusz Baird | adres rozdziału = | nazwisko r = Podobińska | imię r = Klaudia | autor r link = | tom = | tytuł tomu = ab suplement | isbn = 978-83-224-0492-8 | oclc = 470131186 | język = pl}}
* Tadeusz Baird, Izabela Grzenkowicz. ''Rozmowy, szkice, refleksje'', Kraków 1998.
* {{Cytuj książkę|nazwisko=Literska|imię=Barbara|tytuł=Tadeusz Baird. Kompozytor, dzieło, recepcja|rok=2012|wydawca=|miejsce=Zielona Góra|strony=|isbn=978-83-7842-041-5}}

== Linki zewnętrzne ==
{{Wikiźródła|Encyklopedia Muzyczna PWM/Baird Tadeusz|Tadeusz Baird|tekst=nie}}
* {{filmpolski|osoba|5111923}}
* [http://www.baird.polmic.pl/index.php/pl/ POLMIC – Tadeusz Baird]
* [http://pwm.com.pl/pl/kompozytorzy_i_autorzy/4788/tadeusz-baird/index.html PWM – Tadeusz Baird]
* [https://polona.pl/search/?filters=keyword:Baird,_Tadeusz,public:1,hasTextContent:0 Tadeusz Baird na zdjęciach] w bibliotece [[Polona]]
* [http://www.culture.pl/baza-muzyka-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/eAN5/content/tadeusz-baird culture.pl – Tadeusz Baird]

{{Kierownicy Katedry Kompozycji UMFC}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Baird, Tadeusz}}
[[Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii]]
[[Kategoria:Członkowie honorowi Związku Kompozytorów Polskich]]
[[Kategoria:Laureaci Dorocznej Nagrody Związku Kompozytorów Polskich]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Grodzisku Mazowieckim]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Komisji Edukacji Narodowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy]]
[[Kategoria:Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie]]
[[Kategoria:Polacy pochodzenia szkockiego]]
[[Kategoria:Polscy kompozytorzy muzyki filmowej]]
[[Kategoria:Polscy kompozytorzy muzyki poważnej]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1928]]
[[Kategoria:Wykładowcy Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina]]
[[Kategoria:Zmarli w 1981]]