Tekst źródłowy strony Waregowie

[[Plik:Варяги.jpg|thumb|300px|Waregowie [[Ruryk]]a przybywają do [[Stara Ładoga|Starej Ładogi]]. Obraz [[Wiktor Wasniecow|Wiktora Wasniecowa]] z ok. 1913 r.]]
[[Plik:Nicholas Roerich, Guests from Overseas (corrected colour).jpg|thumb|300px|''Goście zza morza''. Obraz [[Nikołaj Roerich|Nikołaja Roericha]] z 1901 r.]]

{{Dopracować|definicja}}
'''Waregowie''', '''Wariagowie''' – [[Skandynawia|skandynawscy]] [[wikingowie]] głównie pochodzący z obecnej [[Szwecja|Szwecji]], którzy w [[VIII wiek|VIII]] i [[IX wiek|IX]] wieku działali w rejonach obecnej [[Ukraina|Ukrainy]], [[Białoruś|Białorusi]] i [[Rosja|Rosji]], tworząc tam w późniejszym okresie [[Ruś Kijowska|Ruś Kijowską]].

== Etymologia ==
Nazwa pochodzi od staronordyckiego słowa ''var'' (ślub), tu używanego w rozumieniu przysięgi, w formie pośredniej ''vearing'' (towarzysz, sprzymierzeniec)<ref name="lechicki">{{cytuj książkę |nazwisko = Szajnocha |imię = Karol |tytuł = Lechicki początek Polski: szkic historyczny |data = 2009 |seria = Dzieła, t. 4}}</ref>. Niektórzy historycy wywodzą jednak nazwę od fińskiego słowa ''vara'' (straż) lub ''vaara'' (niebezpieczeństwo)<ref name="kuussaari">{{cytuj książkę |nazwisko = Kuussaari |imię = Eero |tytuł = Suomen Suvun Tiet |data = 1935}}</ref>. Od słowa ''wareg'', ''wariag'', według ludowej etymologii, pochodzi rosyjskie słowo ''wrag'', oznaczające [[przeciwnik|wroga]], nieprzyjaciela; jednakże słowo to ma pochodzenie prasłowiańskie, potwierdzone w innych rodzinach językowych. W XII wieku Waregami określano również katolików, wrogów i odstępców „prawdziwej” wiary chrześcijańskiej<ref>[[Zdzisław Skrok]]. ''Czy wikingowie stworzyli Polskę?''. 2013, s. 33.</ref>.

== Podróże i handel ==
[[Plik:Kaubateed varjaagide juurest kreeklasteni.gif|thumb|Droga [[od Waregów do Greków]]: szlak główny i szlaki alternatywne. Źródło: Marika Mägi ''In Austrvegr'' (2018).]]

[[Plik:Varangian routes.png|thumb|Szlak [[od Waregów do Greków]] – kolor niebieski, „szlak saraceński” – kolor czerwony.]]
{{Osobny artykuł|od Waregów do Greków}}
Pierwsi wikingowie zaczęli docierać na te tereny w pierwszej połowie [[VIII wiek|VIII]] wieku. W swoich podróżach na południe wykorzystywali sieć długich rzek. Tam, gdzie nie były one ze sobą połączone, a także w przypadku występowania szczególnie dużych progów wodnych, przetaczano łodzie lądem, wykorzystując belki. Najważniejszą trasą była ta wiodąca [[Dniepr]]em do [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] i dalej, do stolicy Bizancjum/[[Konstantynopol]]a, na który Waregowie kilkakrotnie napadali, w zamian za pokój wymuszając korzystne traktaty handlowe. Inni płynęli [[Wołga|Wołgą]] do [[Morze Kaspijskie|Morza Kaspijskiego]] (tzw. szlak saraceński)<ref>[[Richard Pipes]]: ''Rosja carów''. Warszawa: Magnum,2006, s. 29. {{ISBN|978-83-89656-20-9}}.</ref>, którędy docierali (później podróżując lądem) do [[Kalifat]]u [[Bagdad]]zkiego.

W przeciwieństwie do wikingów operujących na zachodzie, Waregowie częściej parali się kupiectwem niż rabunkiem. Handlowano głównie [[Futro|futrami]] i skórami, a także [[miód|miodem]], [[woski]]em i [[Niewolnictwo|niewolnikami]], wymieniając je na [[wino]], [[Przyprawa|przyprawy]], [[Kamienie szlachetne|klejnoty]] i różne tkaniny. Ich głównymi partnerami handlowymi byli ''[[Grecy]]'' z [[Cesarstwo Bizantyńskie|Cesarstwa Bizantyjskiego]] i [[Arabowie]].

== Stosunek do plemion słowiańskich ==
Początkowo Waregów nie interesował podbój ani rabunek ziem leżących pomiędzy ich ojczyzną a bogatymi ziemiami Bizancjum i Bliskiego Wschodu. Z czasem jednak podporządkowywali sobie wioski i grody leżące przy rzekach będących trasami ich wypraw. Nakładali także [[danina|daninę]] na okolicznych mieszkańców, opanowując kolejne tereny, wykorzystując albo walki międzyplemienne, albo zobowiązując się do ochrony ich przed [[Chazarowie|Chazarami]] z południa<ref>{{cytuj książkę |autor = [[Ludwik Bazylow]] |tytuł = Historia Rosji |wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]] |miejsce = Wrocław |rok = 2005 |strony = 24–25 |isbn = 83-04-04641-5}}</ref>.

W odróżnieniu od relacji z państw Europy Zachodniej, nie ma z ziem ruskich informacji o plądrowaniu tych terenów przez wyprawy łupieskie.

== Ekspansja terytorialna ==
Pierwsi Waregowie na terenach przyszłej Rusi pozostają bezimienni. Wiadomo, że w połowie IX wieku drużyny wareskie stacjonowały na terenach późniejszego księstwa Nowogrodu, a tamtejsze plemiona płaciły im daninę. Według [[Nestor (kronikarz)|Nestora]] w 862 roku Waregów tych wygnano, jednak niedługo po tym doszło ponownie do walk wewnętrznych, i wkrótce potem Waregowie powrócili. W tym samym roku Ruryk, Wareg z plemienia [[Rusowie|Rusów]], opanował te ziemie. Kuzyn i następca Ruryka, [[Oleg Mądry|Oleg]], opanował wszystkie tereny wschodniosłowiańskie i przeniósł stolicę z [[Nowogród Wielki|Nowogrodu]] do [[Kijów|Kijowa]] tworząc państwo, później zwane [[Ruś Kijowska|Rusią Kijowską]]. Część historyków [[Rosja|rosyjskich]] uważa to za początek rosyjskiej państwowości (dynastia założona przez Ruryka panowała w Wielkim Księstwie Moskiewskim i Carstwie Rosyjskim). Latopis Nestora podaje, że Waregowie pomogli wprawdzie [[Włodzimierz I Wielki|Włodzimierzowi]] opanować [[Kijów]], ale uznali metropolię za swą zdobycz, żądając oddania im miasta i okupu<ref>„Rocznik przemyski”. t. 12, 1968. s. 110.</ref>. W roku 1030 wareskie wojska Rurykowiczów zagarniają [[Bełz]], a w następnym roku inne grody Lachów aż po [[San]].

=== Waregowie a Polska ===
Według [[XIX wiek|XIX-wiecznego]] polskiego historyka, [[Karol Szajnocha|Karola Szajnochy]], imiona ''Lach'' i ''Wareg'' oznaczają w językach skandynawskich to samo – towarzysza bądź sprzymierzeńca. Forma ''Lach'' jest jednak starsza od ''Wareg'', która pochodzi z IX wieku<ref name="lechicki" />. [[Karol Szajnocha|Szajnocha]] był zwolennikiem tzw. teorii normańskiej, według której [[Polska wczesnopiastowska|państwo polskie]] miało powstać w wyniku najazdu z Północy, a [[Wikingowie|Mieszko I był wikingiem]]. Teoria ta ma nadal swoich zwolenników. Nie można wykluczyć, iż wojownicy warescy najmowani byli na służbę do [[Drużyna książęca|drużyny książęcej]], niemniej stanowili jedynie narzędzie w ręku [[Mieszko I|pierwszego historycznego władcy]] [[Polska|Polski]]<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.wprost.pl/71296/Mieszancy-Europy |tytuł = Mieszańcy Europy |nazwisko = Geremek |imię = Bronisław |nazwisko2 = Cieślik |imię2 = Mariusz |opublikowany = Wprost24 |data = 2004 |data dostępu = 2010-02-19}}</ref>. Również polscy archeolodzy badający w okresie międzywojennym zespoły [[cmentarz rzędowy|cmentarzysk rzędowych]] z grobami szkieletowymi w obstawach kamiennych na Mazowszu i Wielkopolsce stwierdzili, że użytkowane były w X i XI wieku przez ludność pochodzenia niesłowiańskiego. [[Jan Czekanowski]], profesor antropologii na Uniwersytecie Lwowskim, połączył wówczas odkrycia z [[Mazowsze|Mazowsza]] i [[Podlasie|Podlasia]], z podobnymi grobami zawierającymi wyposażenie skandynawskie, odkrytymi w Wielkopolsce. W jego ujęciu, pochowani w nich zostali germańscy tubylcy, Goci i [[Wandalowie]], mieszkający w dorzeczu [[Wisła|Wisły]] i Odry od kilku stuleci, którzy nie wywędrowali na południe i zachód u schyłku starożytności. Z czasem miejscowa ludność skandynawska zmieszała się z ludnością słowiańską. Czekanowski na podstawie własnych badań również uważał, że państwo polskie zawdzięczało swą genezę [[Goci|Gotom]]<ref>''Słownik starożytności słowiańskich''. Wyd. Komitet redakcyjny z ramienia Federacji Towarzystw Historycznych Europy Wschodniej. 1934, s. 19.</ref><ref>Jan Czekanowski. ''Człowiek w czasie i przestrzeni''. 1934.</ref><ref>Jan Czekanowski. ''Goci a Lechici i dowody antropologiczne''. 1934.</ref><ref>Zdzisław Skrok. ''Czy wikingowie stworzyli Polskę?'' s. 128.</ref>.

== Najemnicy ==
Waregowie byli znani ze swojej służby w wojskach zaciężnych. Nazywano tak wszelkich wojowników pochodzących z przeludnionej Skandynawii, którzy brali udział w walkach w całej Europie, a także na Bliskim Wschodzie. Byli postrzegani jako dobrzy najemnicy, gdyż z jednej strony cenili sobie złoto, z drugiej strony byli także bardzo honorowi, rzadko więc przechodzili na stronę przeciwnika.

=== Taktyka ===
Oddziały Waregów były najczęściej ciężkozbrojną piechotą, która w zwartych, zdyscyplinowanych formacjach, zwanych ''hirdami'' (były one podobne do [[falanga|falang]]) walczyła przy pomocy [[włócznia|włóczni]], [[topór|topora]] i ciężkich [[miecz]]y. Waregowie w tym sensie byli od [[IX wiek|IX]] do [[XI wiek|XI]] wieku bardzo często najbardziej wartościową, ale i najkosztowniejszą częścią wojsk, w skład których wchodzili, głównie ze względu na ponadprzeciętny wzrost i siłę, dzięki czemu mogli swobodnie władać swoimi ciężkimi toporami i mieczami, którym nie mogła się oprzeć żadna ówczesna zbroja. Sami zaś posiadali zazwyczaj najlepsze zbroje i tarcze, których nie imały się strzały ani lekkie miecze i szable. Ich legendarny „mur z tarcz” był niemal nie do przełamania przez żaden inny rodzaj oddziału wojskowego przez długi czas.

=== Działania ===
Waregowie występowali w tym czasie w wojskach praktycznie całej północnej i wschodniej Europy, a także w mniejszym stopniu na Bliskim Wschodzie. Często zdarzało się, że różne oddziały wareskie walczyły przeciw sobie, oraz że jeden i ten sam oddział służył najpierw jednemu państwu, a potem przechodził na służbę do ich bezpośrednich wrogów.

=== Schyłek ===
Dopiero pod koniec XI wieku ich supremacja na polach bitew skończyła się, na skutek rozwoju uzbrojenia i taktyki ciężkiej jazdy rycerzy, zdolnej do przełamania ich formacji za pomocą bezpośredniej szarży. Za symboliczną datę końca supremacji oddziałów wareskich w Zachodniej Europie przyjmuje się rok 1066, kiedy w [[Bitwa pod Hastings|bitwie pod Hastings]] ciężkozbrojni rycerze [[Wilhelm Zdobywca|Wilhelma Zdobywcy]] pokonali doborowe oddziały wareskie, zwane tam [[huskarl]]ami. Część z pokonanych znalazła później zatrudnienie w [[Gwardia wareska|gwardii wareskiej]], będącej jedną z elitarnych jednostek Bizancjum. Jedynie tam przez dłuższy czas (aż do upadku [[Konstantynopol]]a) utrzymała się tradycja gwardii wareskiej, jednak szybko zatraciła ona swój pierwotny, skandynawski charakter.

== Zobacz też ==
* [[Ruryk]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{commonscat|Varangians}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Waregowie}}
[[Kategoria:Ruś Kijowska]]
[[Kategoria:Waregowie| ]]