Salep: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 10:14, 19 sty 2023

Salep (tur. sahlep, arab. سحلب saḥlab, azer. səhləb) – napój przyrządzany ze sproszkowanych bulw storczyka męskiego, znany w kuchni tureckiej i w kuchni bałkańskiej. Nazwa pochodzi od arabskiego określenia ḥasyu al-tha`lab, oznaczającego lisie jądra (od charakterystycznego kształtu bulw storczyka).

W tradycji kulturowej

Napoje podobne do salepu były znane w starożytnym Rzymie pod nazwą satyrion i priapiscus. Upowszechnił się początkowo w Turcji i na Bliskim Wschodzie, a następnie także w krajach Europy Zachodniej, zanim upowszechniła się kawa i herbata. Salep podawano w kawiarniach, zwłaszcza w okresie zimowym, z uwagi na jego właściwości rozgrzewające. Napój był popularny w XVII i XVIII w. w Anglii – dr Percival zalecał, aby dodawać proszku salepowego do pieczenia słodkiego pieczywa^[1]. John Hill określał salep jako odpowiednik chińskiego żeńszenia, podając że ludzie Wschodu traktują go jako afrodyzjak i lek na regenerację organizmu^[2]. Według encyklopedii Willicha (1802) dodatek salepu miał hamować fermentację mleka i zapobiegać szkorbutowi.

W Anglii podawano salep (saloop) aromatyzowany kwiatem pomarańczy i wodą różaną. Sprzedawcy salepu byli powszechnym zjawiskiem w chłodne dni zarówno na ulicach Londynu, jak i Stambułu^[3]. Aytoun Ellis w swojej Historii kawiarni określa salep mianem „kawy dla ubogich”, cenionej przez tych, dla których cena filiżanki kawy była zbyt wysoka^[4]. Kiedyś za najbardziej aromatyczny uważano salep przygotowywany z dzikich storczyków; z czasem zaczęły dominować storczyki uprawiane. Szczególnie ceniono salep pochodzący z regionu Kahramanmaraş w Turcji, wyróżniający się specyficznym aromatem.

Współcześnie salep najczęściej jest przygotowany z proszku instant, z mlekiem i cynamonem. Proszek ten (zwany też mączką salepową) wykorzystuje się także do przyrządzania lodów i puddingów.

Przepis na salep

Zmieszaj dwie łyżeczki proszku salepowego z niewielką ilością wody. Mieszaj delikatnie, a następnie dodaj pintę wody i umieść płyn na ogniu. Pozwól, aby płyn gotował się przez pięć minut, wymieszaj go, a następnie dodaj do smaku skórki z cytryny. Dobrym dodatkiem do salepu jest wino lub mleko. Dodaj cukru do smaku^[5].

Walory zdrowotne

W Dykcyonarzu Roślinnym Krzysztofa Kluka z roku 1808 picie salepu zaleca się na biegunki, suchoty i dla wyniszczonych chorobą organizmów. Był także zalecany „dla oziębłych do sprawy małżeńskiej”.

W literaturze

W powieści Ismaila Kadare Pałac snów, urzędnicy osmańscy zatrudnieni w tytułowej instytucji, zajmującej się zbieraniem i analizą snów poddanych, podczas przerw w pracy piją salep, traktując go jako napój rozgrzewający.

Przypisy

↑ Arnold James Cooley: A Cyclopaedia of Six Thousand Practical Receipts, and Collateral Information in the Arts, Manufactures, and Trades: Including Medicine, Pharmacy, and Domestic Economy. Designed as a Compendious Book of Reference for the Manufacturer, Tradesman, Amateur, and Heads of Families. London 1850, s. 138.
↑ J. Hill: A history of the materia medica: containing descriptions of all the substances used in medicine. London 1751, s. 633.
↑ Alice Arndt: Seasoning Savvy: How to Cook with Herbs, Spices, and Other Flavorings. London 1999, s. 201.
↑ Aytoun Ellis: A History of the Coffee-houses. Secker & Warburg, 1956, s. 47-48.
↑ Lady Cust: The Invalid's Own Book: A Collection of Recipes from Various Books and Various Countries. London 1853, s. 44.

Bibliografia

Charles Knight: Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. London 1841, s. 345.
Anthony Willich: The domestic encyclopaedia: or, A dictionary of facts, and useful knowledge, comprehending a concise view of the latest discoveries, inventions, and improvements, chiefly applicable to rural and domestic economy. London 1802.

[1] Arnold James Cooley: A Cyclopaedia of Six Thousand Practical Receipts, and Collateral Information in the Arts, Manufactures, and Trades: Including Medicine, Pharmacy, and Domestic Economy. Designed as a Compendious Book of Reference for the Manufacturer, Tradesman, Amateur, and Heads of Families. London 1850, s. 138.

[2] J. Hill: A history of the materia medica: containing descriptions of all the substances used in medicine. London 1751, s. 633.

[3] Alice Arndt: Seasoning Savvy: How to Cook with Herbs, Spices, and Other Flavorings. London 1999, s. 201.

[4] Aytoun Ellis: A History of the Coffee-houses. Secker & Warburg, 1956, s. 47-48.

[5] Lady Cust: The Invalid's Own Book: A Collection of Recipes from Various Books and Various Countries. London 1853, s. 44.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-[[grafika:Sahlep.jpg|thumb|250px|Salep]]
+[[Plik:Sahlep.jpg|thumb|250px|Salep]]
-'''Salep''' ([[język turecki|tur.]] sahlep, [[język arabski|arabs.]] سحلب saḥlab, [[język azerski|azer.]] səhləb) - napój, przyrządzany ze sproszkowanych bulw [[storczyk męski|storczyka męskiego]], znany w [[kuchnia turecka|kuchni tureckiej]] i w kuchni bałkańskiej.
+'''Salep''' ([[język turecki|tur.]] ''sahlep'', [[język arabski|arab.]] سحلب ''saḥlab'', [[język azerski|azer.]] ''səhləb'') – napój przyrządzany ze sproszkowanych bulw [[storczyk męski|storczyka męskiego]], znany w [[kuchnia turecka|kuchni tureckiej]] i w kuchni [[Bałkany|bałkańskiej]]. Nazwa pochodzi od arabskiego określenia ''ḥasyu al-tha`lab'', oznaczającego ''lisie jądra'' (od charakterystycznego kształtu bulw storczyka).
+== W tradycji kulturowej ==
-Napoje podobne do salepu były znane w starożytnym Rzymie pod nazwą ''satyrion'' i ''priapiscus''. Salep był napojem, który upowszechnił się początkowo w Turcji i na Bliskim Wschodzie, a następnie także w krajach Europy Zachodniej, zanim upowszechniła się kawa i herbata, jednak nawet później salep był podawany w [[kawiarnia]]ch, zwłaszcza w okresie zimowym, z uwagi na jego właściwości rozgrzewające. Napój był popularny w XVII i XVIII w. w Anglii (określany jako saloop). W [[Anglia|Anglii]] podawano salep aromatyzowany kwiatem [[pomarańcza|pomarańczy]] i [[woda różana|wodą różaną]]. W tym czasie sprzedawcy salepu byli powszechnym zjawiskiem w chłodne dni zarówno na ulicach Londynu, jak i Stambułu.<ref>Alice Arndt, ''Seasoning Savvy: How to Cook with Herbs, Spices, and Other Flavorings'', London 1999, s.201.</ref> Kiedyś za najbardziej aromatyczny uważano salep przygotowywany z dzikich [[storczyk]]ów, z czasem zaczęły dominować storczyki uprawiane. Szczególnie ceniono salep pochodzący z regionu [[Kahramanmaraş]] w [[Turcja|Turcji]], wyróżniający się specyficznym aromatem.
+Napoje podobne do salepu były znane w [[Starożytny Rzym|starożytnym Rzymie]] pod nazwą ''satyrion'' i ''priapiscus''. Upowszechnił się początkowo w [[Turcja|Turcji]] i na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]], a następnie także w krajach Europy Zachodniej, zanim upowszechniła się [[kawa]] i [[herbata]]. Salep podawano w [[kawiarnia]]ch, zwłaszcza w okresie zimowym, z uwagi na jego właściwości rozgrzewające. Napój był popularny w XVII i XVIII w. w [[Anglia|Anglii]] – dr Percival zalecał, aby dodawać proszku salepowego do [[Pieczenie|pieczenia]] słodkiego pieczywa<ref>Arnold James Cooley: ''A Cyclopaedia of Six Thousand Practical Receipts, and Collateral Information in the Arts, Manufactures, and Trades: Including Medicine, Pharmacy, and Domestic Economy. Designed as a Compendious Book of Reference for the Manufacturer, Tradesman, Amateur, and Heads of Families''. London 1850, s. 138.</ref>. John Hill określał salep jako odpowiednik chińskiego [[Żeń-szeń|żeńszenia]], podając że ludzie Wschodu traktują go jako [[afrodyzjak]] i lek na regenerację organizmu<ref>J. Hill: ''A history of the materia medica: containing descriptions of all the substances used in medicine''. London 1751, s. 633.</ref>. Według encyklopedii Willicha (1802) dodatek salepu miał hamować [[Fermentacja mlekowa|fermentację mleka]] i zapobiegać [[szkorbut]]owi.
+W [[Anglia|Anglii]] podawano salep (''saloop'') aromatyzowany kwiatem [[pomarańcza|pomarańczy]] i [[woda różana|wodą różaną]]. Sprzedawcy salepu byli powszechnym zjawiskiem w chłodne dni zarówno na ulicach [[Londyn]]u, jak i [[Stambuł]]u<ref>Alice Arndt: ''Seasoning Savvy: How to Cook with Herbs, Spices, and Other Flavorings''. London 1999, s. 201.</ref>. Aytoun Ellis w swojej ''Historii kawiarni'' określa salep mianem „kawy dla ubogich”, cenionej przez tych, dla których cena filiżanki kawy była zbyt wysoka<ref>Aytoun Ellis: ''A History of the Coffee-houses''. Secker & Warburg, 1956, s. 47-48.</ref>. Kiedyś za najbardziej aromatyczny uważano salep przygotowywany z dzikich [[storczyk]]ów; z czasem zaczęły dominować [[Storczykowate|storczyki]] uprawiane. Szczególnie ceniono salep pochodzący z regionu [[Kahramanmaraş]] w [[Turcja|Turcji]], wyróżniający się specyficznym aromatem.
-Współcześnie salep najczęściej jest przygotowany z proszku instant, z mlekiem i [[cynamon]]em. Proszek do przygotowywania salepu (zwany też mączką salepową) służy do przyrządzania napojów, ale także wykorzystuje się go do przyrządzania lodów i [[budyń|budyniu]].
+Współcześnie salep najczęściej jest przygotowany z proszku [[instantyzacja|instant]], z [[mleko|mlekiem]] i [[Cynamonowiec|cynamonem]]. Proszek ten (zwany też mączką salepową) wykorzystuje się także do przyrządzania lodów i [[pudding]]ów.
 == Przepis na salep ==
+{{Cytat
-Zmieszaj dwie łyżeczki proszku salepowego z niewielką ilością wody. Mieszaj delikatnie, a następnie dodaj pintę wody i umieść płyn na ogniu. Pozwól, aby płyn gotował się przez pięć minut, wymieszaj go, a następnie dodaj do smaku skórki z cytryny. Dobrym dodatkiem do salepu jest wino lub mleko. Dodaj cukru do smaku.<ref>Lady Cust, ''The Invalid's Own Book: A Collection of Recipes from Various Books and Various Countries'', London 1853, s.44.</ref>
+ |treść = Zmieszaj dwie łyżeczki proszku salepowego z niewielką ilością wody. Mieszaj delikatnie, a następnie dodaj [[półkwarta|pintę]] wody i umieść płyn na ogniu. Pozwól, aby płyn gotował się przez pięć minut, wymieszaj go, a następnie dodaj do smaku skórki z [[Cytryna zwyczajna|cytryny]]. Dobrym dodatkiem do salepu jest wino lub mleko. Dodaj cukru do smaku<ref>Lady Cust: ''The Invalid's Own Book: A Collection of Recipes from Various Books and Various Countries''. London 1853, s. 44.</ref>.
+}}
 == Walory zdrowotne ==
-W ''Dykcyonarzu Roślinnym'' [[Krzysztof Kluk|Krzysztofa Kluka]] z roku 1808 picie salepu zaleca się na biegunki, suchoty i dla wyniszczonych chorobą organizmów. Był także zalecany ''dla oziębłych do sprawy małżeńskiej''.
+W ''Dykcyonarzu Roślinnym'' [[Jan Krzysztof Kluk|Krzysztofa Kluka]] z roku 1808 picie salepu zaleca się na [[biegunka|biegunki]], [[gruźlica człowieka|suchoty]] i dla wyniszczonych chorobą organizmów. Był także zalecany „dla oziębłych do sprawy małżeńskiej”.
-== Salep w literaturze ==
+== W literaturze ==
-W powieści [[Ismail Kadare|Ismaila Kadare]] - ''Pałac snów'', urzędnicy [[Imperium Osmańskie|osmańscy]] zatrudnieni w tytułowej instytucji, zajmującej się zbieraniem i analizą snów poddanych w czasie przerw w pracy piją salep, traktując go jako napój rozgrzewający.
+W powieści [[Ismail Kadare|Ismaila Kadare]] ''[[Pałac snów]]'', urzędnicy [[Imperium Osmańskie|osmańscy]] zatrudnieni w tytułowej instytucji, zajmującej się zbieraniem i analizą snów poddanych, podczas przerw w pracy piją salep, traktując go jako napój rozgrzewający.
+== Przypisy ==
+{{Przypisy}}
 == Bibliografia ==
-* Charles Knight, ''Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge'', London 1841, s.345.
+* Charles Knight: ''Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge''. London 1841, s. 345.
+* Anthony Willich: ''The domestic encyclopaedia: or, A dictionary of facts, and useful knowledge, comprehending a concise view of the latest discoveries, inventions, and improvements, chiefly applicable to rural and domestic economy''. London 1802.
+{{Kontrola autorytatywna}}
-== Przypisy ==
-<references/>
 [[Kategoria:Kuchnia bałkańska]]
+[[Kategoria:Kuchnia azerska]]
 [[Kategoria:Kuchnia turecka]]
-[[Kategoria:Napoje]]
+[[Kategoria:Napoje bezalkoholowe]]
-[[az:Səhləb]]
-[[de:Salep]]
-[[es:Salep]]
-[[fa:آرد ثعلب]]
-[[it:Salep]]
-[[he:סחלב (משקה)]]
-[[la:Satyrion]]
-[[sv:Salep]]
-[[tr:Salep]]