Herbert Spencer: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Linki zewnętrzne: kat. |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Biogram infobox}} |
||
(Nie pokazano 37 wersji utworzonych przez 19 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Biogram infobox |
|||
[[Plik:Herbert Spencer.jpg|thumb|Herbert Spencer]] |
|||
|imię i nazwisko = Herbert Spencer |
|||
'''Herbert Spencer''' (ur. [[27 kwietnia]] [[1820]], zm. [[8 grudnia]] [[1903]]) – [[Anglia|angielski]] [[filozofia|filozof]] i [[socjologia|socjolog]]. |
|||
|grafika = Herbert Spencer.jpg |
|||
|opis grafiki = |
|||
|alt grafiki = |
|||
|data urodzenia = 27 kwietnia 1820 |
|||
|miejsce urodzenia = [[Derby]] |
|||
|data śmierci = 8 grudnia 1903 |
|||
|miejsce śmierci = [[Brighton]] |
|||
|zawód = filozof, socjolog |
|||
|odznaczenia = |
|||
|commons = |
|||
|wikicytaty = Herbert Spencer |
|||
}} |
|||
'''Herbert Spencer''' (ur. [[27 kwietnia]] [[1820]] w [[Derby]], zm. [[8 grudnia]] [[1903]] w [[Brighton]]) – angielski [[filozofia|filozof]] i [[socjologia|socjolog]], jeden z twórców socjologii, przedstawiciel [[organicyzm]]u i [[ewolucjonizm (nauki społeczne)|ewolucjonizmu]]. Uchodzi za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli pierwszej formy [[pozytywizm]]u{{odn|Melwil|1969|s=513}}. |
|||
== Poglądy i koncepcje == |
== Poglądy i koncepcje == |
||
{{dopracować|sekcja|więcej przypisów = 2019-07}} |
|||
Herbert Spencer był przedstawicielem [[organicyzm]]u oraz [[ewolucjonizm (nauki społeczne)|ewolucjonizmu]] w [[nauki społeczne|naukach społecznych]]. W drugiej połowie [[XIX wiek]]u bardzo popularny, na początku XX coraz bardziej zapominany. Sporą popularność zyskał na kontynencie amerykańskim. Obecnie jego myśl przeżywa renesans w twórczości Jonathana H. Turnera. Wywarł też znaczący wpływ na myśl ewolucyjną [[Talcott Parsons|Talcotta Parsonsa]] i [[Gerhard Lenski|Gerharda Lenskiego]]. Jego koncepcja ewolucji społecznej jako procesu wzrastającej złożoności połączonej z integracją stanowi punkt wyjścia większości teorii neoewolucyjnych w socjologii. |
Herbert Spencer był przedstawicielem [[organicyzm]]u oraz [[ewolucjonizm (nauki społeczne)|ewolucjonizmu]] w [[nauki społeczne|naukach społecznych]]. W drugiej połowie [[XIX wiek]]u bardzo popularny, na początku XX coraz bardziej zapominany. Sporą popularność zyskał na kontynencie amerykańskim. Obecnie jego myśl przeżywa renesans w twórczości Jonathana H. Turnera. Wywarł też znaczący wpływ na myśl ewolucyjną [[Talcott Parsons|Talcotta Parsonsa]] i [[Gerhard Lenski|Gerharda Lenskiego]]. Jego koncepcja ewolucji społecznej jako procesu wzrastającej złożoności połączonej z integracją stanowi punkt wyjścia większości teorii neoewolucyjnych w socjologii. |
||
Wprowadził do socjologii takie terminy jak [[Funkcja społeczna|funkcja]], [[System społeczny|system]], [[Instytucja (socjologia)|instytucja]], spopularyzował inne terminy jak: [[społeczeństwo przemysłowe]], [[struktura społeczna]], [[organizacja]]. |
Wprowadził do socjologii takie terminy jak [[Funkcja społeczna|funkcja]], [[System społeczny|system]], [[Instytucja (socjologia)|instytucja]], spopularyzował inne terminy jak: [[społeczeństwo przemysłowe]], [[struktura społeczna]], [[organizacja]]. |
||
Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem [[Ewolucjonizm ( |
Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem [[Ewolucjonizm (nauki społeczne)|filozoficzną teorię ewolucji]]. Choć uznał, że odkrycia [[Charles Darwin|Karola Darwina]] w pełni potwierdzają jego koncepcje, nie zdecydował się na przejęcie sformułowań brytyjskiego biologa. Sam Darwin uznawał Spencera za najwybitniejszego filozofa angielskiego tej epoki. Jego zdaniem ewolucja przebiega na wszystkich poziomach rzeczywistości: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym (społeczeństwo), oraz wytworów życia nadorganicznego (kultura), przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się [[redukcjonizm|zredukować]] do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw: |
||
* Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej – zachodzi między nimi jedynie różnica stopnia złożoności. |
* Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej – zachodzi między nimi jedynie różnica stopnia złożoności. |
||
* Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem. |
* Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem. |
||
Ewolucja według Spencera polega na trzech zachodzących równocześnie procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach, gdyż każde społeczeństwo usiłuje lepiej lub gorzej dostosować się do odmiennych warunków (przyrodniczych i społecznych). Dopiero walka między społeczeństwami (militarna lub gospodarcza) prowadzi do wyselekcjonowania typów najsprawniejszych. Sama ewolucja następuje jednak naprzemiennie z dysolucją. |
Ewolucja według Spencera polega na trzech zachodzących równocześnie procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach, gdyż każde społeczeństwo usiłuje lepiej lub gorzej dostosować się do odmiennych warunków (przyrodniczych i społecznych). Dopiero walka między społeczeństwami (militarna lub gospodarcza) prowadzi do wyselekcjonowania typów najsprawniejszych. Sama ewolucja następuje jednak naprzemiennie z dysolucją. |
||
Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą [[prawo natury|prawa natury]] było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną [[etyka|etykę]] z teorii |
Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą [[prawo natury|prawa natury]] było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną [[etyka|etykę]] z teorii „walki o byt”: dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę. |
||
Spencer także zajął się badaniami nad rozwojem religii. Podobnie jak [[Edward Tylor]] uznawał jej stadialny rozwój. Uważał za pierwotną formę religii [[manizm]], czyli wiarę w dusze przodków. Poszukiwał źródeł religii u ludzi pierwotnych. Twierdził, że człowiek pierwotny zauważając dualizm wielu zjawisk występujących w naturze (np. wschody, zachody słońca, księżyca itp.) przeniósł ów dualizm na swoje życie (sen, marzenia senne). W ten sposób zdaniem Spencera wykształciła się wiara w istnienie ponadnaturalnej sfery, rządzonej siłami. Jest to nawiązanie do [[animizm]]u i [[animatyzm]]u [[Edward Tylor|Tylora]]. Spencer jest też nowożytnym odnowicielem [[euhemeryzm]]u, zgodnie z którym bogowie powstali w rezultacie [[Apoteoza|apoteozy]] wybitnych jednostek, która zwykle rozpoczynała się jeszcze za ich życia, a nasilała się po śmierci. |
Spencer także zajął się badaniami nad rozwojem religii. Podobnie jak [[Edward Tylor]] uznawał jej stadialny rozwój. Uważał za pierwotną formę religii [[manizm]], czyli wiarę w dusze przodków. Poszukiwał źródeł religii u ludzi pierwotnych. Twierdził, że człowiek pierwotny zauważając dualizm wielu zjawisk występujących w naturze (np. wschody, zachody słońca, księżyca itp.) przeniósł ów dualizm na swoje życie (sen, marzenia senne). W ten sposób zdaniem Spencera wykształciła się wiara w istnienie ponadnaturalnej sfery, rządzonej siłami. Jest to nawiązanie do [[animizm]]u i [[animatyzm]]u [[Edward Tylor|Tylora]]. Spencer jest też nowożytnym odnowicielem [[euhemeryzm]]u, zgodnie z którym bogowie powstali w rezultacie [[Apoteoza|apoteozy]] wybitnych jednostek, która zwykle rozpoczynała się jeszcze za ich życia, a nasilała się po śmierci. |
||
Ewolucjonizm Herberta Spencera miał istotny wpływ na poglądy [[Filozofia medycyny|filozofów medycyny]], utożsamianych ze |
Ewolucjonizm Herberta Spencera miał istotny wpływ na poglądy [[Filozofia medycyny|filozofów medycyny]], utożsamianych ze „starszą” [[Polska szkoła filozofii medycyny|polską szkołą filozofii medycyny]]<ref>[[Jan Zamojski (ur. 1956)|J. Zamojski]], Dlaczego wciąż warto badać polską myśl filozoficzno-lekarską, (w:) Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją [[Michał Musielak|Michała Musielaka]] i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010, s. 11.</ref>. |
||
== Wybrane prace == |
== Wybrane prace == |
||
* |
* "Social Statics" (1851) („Statyka społeczna”) |
||
* |
* "A System of Synthetic Philosophy" („Program systemu filozofii syntetycznej”, wydane w 10 tomach w latach 1862- 1893, z czego 3 najbardziej znane to: "Principles of Biology" (1864–1867), "Principles of Psychology" (1870–1872) oraz "Principles of Sociology" (1876–1896). |
||
* |
* "Education" (1861) |
||
* |
* "The Study of Sociology" (1873) |
||
* |
* "The Man Versus the State" (1884) |
||
* |
* "Autobiography" (1904) |
||
== Tłumaczenia na język polski == |
=== Tłumaczenia na język polski === |
||
* ''O wychowaniu umysłowym moralnym i fizycznym'', tł. Antoni Peretiatkowicz, wstępem i komentarzem opatrzył Ryszard Wroczyński, wyd. 1: Wrocław 1960, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd 2: Warszawa 2002, Wyd. |
* ''O wychowaniu umysłowym moralnym i fizycznym'', tł. [[Antoni Peretiatkowicz]], wstępem i komentarzem opatrzył [[Ryszard Wroczyński]], wyd. 1: Wrocław 1960, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd 2: Warszawa 2002, Wyd. „Żak”, {{ISBN|83-88149-79-2}} (''Education intelectual, moral and physical'') |
||
* ''Jednostka wobec państwa'', tł., uswpółcześnił, wstępem i przypisami opatrzył [[Adam Bosiacki]], Warszawa 2002, Wyd. |
* ''Jednostka wobec państwa'', tł., uswpółcześnił, wstępem i przypisami opatrzył [[Adam Bosiacki]], Warszawa 2002, Wyd. „Liber”, {{ISBN|83-7206-071-1}} (''Man versus the state [[1884]]'') |
||
* 1883, Szkice filozoficzne cz.I, II |
* 1883, Szkice filozoficzne cz.I, II, Warszawa, Wydawnictwo i. T.T.Jeża. |
||
* 1884, Fizjologia śmiechu, przeł. J. Goldszmit, Warszawa, Księgarnia G. Centnerszerwa. |
* 1884, Fizjologia śmiechu, przeł. J. Goldszmit, Warszawa, Księgarnia G. Centnerszerwa. |
||
* 1884, Wstęp do socyologii, przeł. H. Goldberg, Warszawa, Nakład Gebethnera i Wolffa. |
* 1884, Wstęp do socyologii, przeł. H. Goldberg, Warszawa, Nakład Gebethnera i Wolffa. |
||
* 1884, Zasady etyki [t.1], przeł. J. Karłowicz, Warszawa, Skład Główny w biurze i ekspedycyi Spółki Nakładowej. |
* 1884, Zasady etyki [t.1], przeł. J. Karłowicz, Warszawa, Skład Główny w biurze i ekspedycyi Spółki Nakładowej. |
||
* 1889, Pierwsze zasady |
* 1889, Pierwsze zasady, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu. |
||
* 1889-1891, Zasady socjologii, cz. I-VI, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu. |
* 1889-1891, Zasady socjologii, cz. I-VI, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu. |
||
* 1898, Zasady socjologii, cz.VII, Instytucje zawodowe, przeł. Jan Stecki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu. |
* 1898, Zasady socjologii, cz.VII, Instytucje zawodowe, przeł. Jan Stecki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu. |
||
* 1907, Zasady socjologii, streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA. |
* 1907, Zasady socjologii, streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA. |
||
* 1908, Zasady socjologii cz.IV streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA. |
* 1908, Zasady socjologii cz.IV streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA. |
||
* Leszek Kasprzyk ''Spencer'', Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria ''[[Myśli i Ludzie]]'' (zawiera wybór pism w tłumaczeniu Haliny Krahelskiej). |
* [[Leszek Kasprzyk]] ''Spencer'', Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria ''[[Myśli i Ludzie]]'' (zawiera wybór pism w tłumaczeniu [[Halina Krahelska|Haliny Krahelskiej]]). |
||
== |
== Zobacz też == |
||
{{Literatura}} |
|||
⚫ | * [http://www.amp.edu.pl/pol/files/20_2253_polska_szkoLa_filozofii_medycyny.pdf Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010.] |
||
⚫ | |||
⚫ | * |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
== Bibliografia == |
|||
⚫ | * [http://www.amp.edu.pl/pol/files/20_2253_polska_szkoLa_filozofii_medycyny.pdf Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010.] |
||
* {{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor = | autor link = | inni = Pod redakcją [[Michaił Iowczuk|M.T. Jowczuka]], [[Teodor Ojzerman|T.I. Ojzermana]], [[Iwan Szczipanow|I.J. Szczipanowa]]. Przeł. Marian Drużkowski i in | tytuł = [[Krótki zarys historii filozofii]] | url = | wydanie = II, poprawione i uzupełnione | wydawca = [[Książka i Wiedza]] | miejsce = [[Warszawa]] | rok = 1969 | miesiąc = listopad | seria = | rozdział = Puknk kulminacyjny pierwszej formy pozytywizmu. H. Spencer | imię r = Jurij | nazwisko r = Melwil | autor r = | autor r link = Jurij Melwil | strony = 513–517 | język = pl|odn=tak}} |
|||
⚫ | |||
⚫ | * „[[Przegląd Filozoficzny]]” 1904, R.7, z. 2 (numer poświęcony Spencerowi) w nim: I. Halpern „Herbert Spencer (27.4.1820- 8.12.1903)”; W.M. Kozłowski „Monizm Spencera”; Massonius Marjan „Agnostycyzm”; J. Nusbaum „Herbert Spencer jako biolog”; Krzywicki Ludwik „Socjologia Spencera”; St. Brzozowski „Etyka Spencera”; Kozłowski, Mieczysław „Psychologia Spencera”; Struve, Henryk „Notatki o Spencerze” („Pogrzeb Spencera”, „Testament Spencera”, „O trybie życia Spencera”); Demby „Spencer w piśmiennictwie polskim”. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
* Olgierd Górecki, „Obrona państwa ograniczonego. Polityczno-prawna doktryna Herberta Spencera”, Kraków 2013. |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
{{Wikinews|Stowarzyszenie Libertariańskie rozpoczyna publikację książki mówionej „Prawo do ignorowania państwa”}} |
|||
{{commonscat}} |
|||
* {{SEP | url = spencer/ | autor = David Weinstein | tytuł = Herbert Spencer | data = 2017-01-19 | data dostępu = 2017-12-30 }} |
|||
* [http://plato.stanford.edu/entries/spencer/ Herbert Spencer w Stanfordzkiej Encyklopedii Filozofii] {{lang|en}} |
|||
* [http://socrel.edu.pl/?menu=hsa Polskie przekłady dzieł socjologicznych Spencera] |
* [http://socrel.edu.pl/?menu=hsa Polskie przekłady dzieł socjologicznych Spencera] |
||
* [https://gazetakontrowersyjna.wordpress.com/2015/12/08/herbert-spencer-prawo-do-ignorowania-panstwa/ Polskie tłumaczenie artykułu |
* [https://gazetakontrowersyjna.wordpress.com/2015/12/08/herbert-spencer-prawo-do-ignorowania-panstwa/ Polskie tłumaczenie artykułu „Prawo do ignorowania państwa” (rozdział XIX książki „Statyka społeczna”)] |
||
* [http://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Fperson=165&Itemid=28 wybrane dzieła Spencera]{{lang|en}} |
* [http://oll.libertyfund.org/index.php?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Fperson=165&Itemid=28 wybrane dzieła Spencera]{{lang|en}} |
||
* {{IEP | url = spencer/ | autor = William Sweet | tytuł = Herbert Spencer | data dostępu = 2018-09-18 }} |
|||
{{Wikicytaty|dopełniacz=z filozofa}} |
|||
* [https://polona.pl/search/?query=Herbert_Spencer&filters=creator:%22Spencer,_Herbert_(1820--1903)%22,public:1,hasTextContent:0 Dzieła Herberta Spencera] w bibliotece [[Polona]] |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
||
{{SORTUJ:Spencer, Herbert}} |
{{SORTUJ:Spencer, Herbert}} |
||
[[Kategoria:Brytyjscy filozofowie]] |
[[Kategoria:Brytyjscy filozofowie XX wieku]] |
||
[[Kategoria:Brytyjscy socjolodzy]] |
[[Kategoria:Brytyjscy socjolodzy]] |
||
[[Kategoria:Pochowani na cmentarzu Highgate Cemetery w Londynie]] |
[[Kategoria:Pochowani na cmentarzu Highgate Cemetery w Londynie]] |
Aktualna wersja na dzień 11:05, 10 lis 2023
Data i miejsce urodzenia |
27 kwietnia 1820 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
8 grudnia 1903 |
Zawód, zajęcie |
filozof, socjolog |
Herbert Spencer (ur. 27 kwietnia 1820 w Derby, zm. 8 grudnia 1903 w Brighton) – angielski filozof i socjolog, jeden z twórców socjologii, przedstawiciel organicyzmu i ewolucjonizmu. Uchodzi za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli pierwszej formy pozytywizmu[1].
Poglądy i koncepcje
[edytuj | edytuj kod]Herbert Spencer był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych. W drugiej połowie XIX wieku bardzo popularny, na początku XX coraz bardziej zapominany. Sporą popularność zyskał na kontynencie amerykańskim. Obecnie jego myśl przeżywa renesans w twórczości Jonathana H. Turnera. Wywarł też znaczący wpływ na myśl ewolucyjną Talcotta Parsonsa i Gerharda Lenskiego. Jego koncepcja ewolucji społecznej jako procesu wzrastającej złożoności połączonej z integracją stanowi punkt wyjścia większości teorii neoewolucyjnych w socjologii. Wprowadził do socjologii takie terminy jak funkcja, system, instytucja, spopularyzował inne terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja.
Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem filozoficzną teorię ewolucji. Choć uznał, że odkrycia Karola Darwina w pełni potwierdzają jego koncepcje, nie zdecydował się na przejęcie sformułowań brytyjskiego biologa. Sam Darwin uznawał Spencera za najwybitniejszego filozofa angielskiego tej epoki. Jego zdaniem ewolucja przebiega na wszystkich poziomach rzeczywistości: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym (społeczeństwo), oraz wytworów życia nadorganicznego (kultura), przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw:
- Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej – zachodzi między nimi jedynie różnica stopnia złożoności.
- Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem.
Ewolucja według Spencera polega na trzech zachodzących równocześnie procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach, gdyż każde społeczeństwo usiłuje lepiej lub gorzej dostosować się do odmiennych warunków (przyrodniczych i społecznych). Dopiero walka między społeczeństwami (militarna lub gospodarcza) prowadzi do wyselekcjonowania typów najsprawniejszych. Sama ewolucja następuje jednak naprzemiennie z dysolucją.
Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą prawa natury było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii „walki o byt”: dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę.
Spencer także zajął się badaniami nad rozwojem religii. Podobnie jak Edward Tylor uznawał jej stadialny rozwój. Uważał za pierwotną formę religii manizm, czyli wiarę w dusze przodków. Poszukiwał źródeł religii u ludzi pierwotnych. Twierdził, że człowiek pierwotny zauważając dualizm wielu zjawisk występujących w naturze (np. wschody, zachody słońca, księżyca itp.) przeniósł ów dualizm na swoje życie (sen, marzenia senne). W ten sposób zdaniem Spencera wykształciła się wiara w istnienie ponadnaturalnej sfery, rządzonej siłami. Jest to nawiązanie do animizmu i animatyzmu Tylora. Spencer jest też nowożytnym odnowicielem euhemeryzmu, zgodnie z którym bogowie powstali w rezultacie apoteozy wybitnych jednostek, która zwykle rozpoczynała się jeszcze za ich życia, a nasilała się po śmierci.
Ewolucjonizm Herberta Spencera miał istotny wpływ na poglądy filozofów medycyny, utożsamianych ze „starszą” polską szkołą filozofii medycyny[2].
Wybrane prace
[edytuj | edytuj kod]- "Social Statics" (1851) („Statyka społeczna”)
- "A System of Synthetic Philosophy" („Program systemu filozofii syntetycznej”, wydane w 10 tomach w latach 1862- 1893, z czego 3 najbardziej znane to: "Principles of Biology" (1864–1867), "Principles of Psychology" (1870–1872) oraz "Principles of Sociology" (1876–1896).
- "Education" (1861)
- "The Study of Sociology" (1873)
- "The Man Versus the State" (1884)
- "Autobiography" (1904)
Tłumaczenia na język polski
[edytuj | edytuj kod]- O wychowaniu umysłowym moralnym i fizycznym, tł. Antoni Peretiatkowicz, wstępem i komentarzem opatrzył Ryszard Wroczyński, wyd. 1: Wrocław 1960, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd 2: Warszawa 2002, Wyd. „Żak”, ISBN 83-88149-79-2 (Education intelectual, moral and physical)
- Jednostka wobec państwa, tł., uswpółcześnił, wstępem i przypisami opatrzył Adam Bosiacki, Warszawa 2002, Wyd. „Liber”, ISBN 83-7206-071-1 (Man versus the state 1884)
- 1883, Szkice filozoficzne cz.I, II, Warszawa, Wydawnictwo i. T.T.Jeża.
- 1884, Fizjologia śmiechu, przeł. J. Goldszmit, Warszawa, Księgarnia G. Centnerszerwa.
- 1884, Wstęp do socyologii, przeł. H. Goldberg, Warszawa, Nakład Gebethnera i Wolffa.
- 1884, Zasady etyki [t.1], przeł. J. Karłowicz, Warszawa, Skład Główny w biurze i ekspedycyi Spółki Nakładowej.
- 1889, Pierwsze zasady, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
- 1889-1891, Zasady socjologii, cz. I-VI, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
- 1898, Zasady socjologii, cz.VII, Instytucje zawodowe, przeł. Jan Stecki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
- 1907, Zasady socjologii, streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA.
- 1908, Zasady socjologii cz.IV streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA.
- Leszek Kasprzyk Spencer, Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria Myśli i Ludzie (zawiera wybór pism w tłumaczeniu Haliny Krahelskiej).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Melwil 1969 ↓, s. 513.
- ↑ J. Zamojski, Dlaczego wciąż warto badać polską myśl filozoficzno-lekarską, (w:) Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010, s. 11.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010.
- Jurij Melwil: Puknk kulminacyjny pierwszej formy pozytywizmu. H. Spencer. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 513–517. (pol.).
- Tatarkiewicz Władysław: Historia Filozofii. T. III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 72-79. ISBN 83-01-13853-X.
- „Przegląd Filozoficzny” 1904, R.7, z. 2 (numer poświęcony Spencerowi) w nim: I. Halpern „Herbert Spencer (27.4.1820- 8.12.1903)”; W.M. Kozłowski „Monizm Spencera”; Massonius Marjan „Agnostycyzm”; J. Nusbaum „Herbert Spencer jako biolog”; Krzywicki Ludwik „Socjologia Spencera”; St. Brzozowski „Etyka Spencera”; Kozłowski, Mieczysław „Psychologia Spencera”; Struve, Henryk „Notatki o Spencerze” („Pogrzeb Spencera”, „Testament Spencera”, „O trybie życia Spencera”); Demby „Spencer w piśmiennictwie polskim”.
- Leszek Kasprzyk „Spencer”, Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria „Myśli i Ludzie”
- Sękowski Marek, „Spencer i pozytywizm warszawski”, Lublin 1986.
- Kaczmarek Kamil, „Herbert Spencer a problemy socjologii religii”, Poznań 2007.
- Olgierd Górecki, „Obrona państwa ograniczonego. Polityczno-prawna doktryna Herberta Spencera”, Kraków 2013.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- David Weinstein , Herbert Spencer, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 19 stycznia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30] (ang.).
- Polskie przekłady dzieł socjologicznych Spencera
- Polskie tłumaczenie artykułu „Prawo do ignorowania państwa” (rozdział XIX książki „Statyka społeczna”)
- wybrane dzieła Spencera(ang.)
- William Sweet , Herbert Spencer, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-09-18] (ang.).
- Dzieła Herberta Spencera w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000121000366
- VIAF: 27074806
- ULAN: 500261836
- LCCN: n80038441
- GND: 118616080
- NDL: 00457285
- LIBRIS: rp356z791r07n51
- BnF: 11999027x
- SUDOC: 028084675
- SBN: CFIV035863
- NLA: 35516271
- NKC: jn19990008102
- BNE: XX1721516
- NTA: 167731955, 068889771
- BIBSYS: 90589788
- Open Library: OL108123A
- PLWABN: 9810628165405606
- NUKAT: n97025894
- OBIN: 36208
- J9U: 987007307137705171
- PTBNP: 91903
- CANTIC: a10184107
- LNB: 000067963
- NSK: 000025753
- BNA: 000026260
- CONOR: 40798819
- BNC: 000061660
- ΕΒΕ: 102130
- BLBNB: 000362073
- KRNLK: KAC201418591
- LIH: LNB:V*147841;=BL