Przejdź do zawartości

Iwan Szyszman: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Władca infobox}}
 
(Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 21 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Władca kraju infobox
{{Władca infobox
| król = Iwan Szyszman
|władca = Iwan Szyszman
|imiona =
| tytulatura = car Bułgarów i Wołochów
|grafika = Ivan Shishman 1.JPG
| grafika = [[Plik:shishman.jpg|180px]]
|opis grafiki =
⚫
| tytuł = [[Władcy Bułgarii|car Bułgarii]]
| od = [[1371]]
|herb =
| do = [[1393]]
|opis herbu =
|faksymile =
⚫
| poprzednik = [[Iwan Aleksander]]
| następca =
|opis faksymile =
|dewiza =
⚫
| dynastia = [[Szyszmanowicze]]
⚫
|1. tytuł = [[Władcy Bułgarii|car Bułgarii]]
| urodzony =
| zmarł = 1393
|1. sukcesja =
| ojciec = [[Iwan Aleksander]]
|1. od = 1371
| matka = Sara Teodora
|1. do = 1395
| żona = Maria • Dragana
|1. koronacja =
| dzieci = Frużin Władysław • Aleksander
|1. poprzednik = [[Iwan Aleksander]]
| commons =
|1. następca =
⚫
|dynastia = [[Szyszmanowicze]]
| source =
| quote =
|data urodzenia =
|miejsce urodzenia =
|data śmierci = [[1395]]
|miejsce śmierci =
|przyczyna śmierci =
|miejsce spoczynku =
⚫
|ojciec = [[Iwan Aleksander]]
|matka = Sara Teodora
|rodzeństwo =
|1. związek = żona
|1. związek z = Maria • Dragana
|1. związek od =
|1. związek do =
|1. dzieci = Frużin Władysław • Aleksander
|moneta =
|opis monety =
|odznaczenia =
|commons =
|wikiźródła =
|wikicytaty =
}}
}}
⚫
'''Iwan Szyszman''' ([[język bułgarski|bułg.]]: Иван Шишман, ''Iwan Sziszman'') – car [[Drugie państwo bułgarskie|bułgarski]] w latach [[1371]] – [[1395]]. Syn cara [[Iwan Aleksander|Iwana Aleksandra]].

⚫
'''Iwan Szyszman''' – ([[język bułgarski|bułg.]]: Иван Шишман, ''Iwan Sziszman''), car [[Drugie państwo bułgarskie|bułgarski]] w latach [[1371]] – [[1393]]. Syn cara [[Iwan Aleksander|Iwana Aleksandra]].


== Pochodzenie ==
== Pochodzenie ==
Iwan Szyszman był synem cara Iwana Aleksandra i jego drugiej żony Sary Teodory. W 1345 roku car zmusił swą pierwszą żonę Teodorę Wołoszkę do wstąpienia do klasztoru i ożenił się z Żydówką Sarą, która na chrzcie przyjęła również imię Teodory. Aby pozbawić syna z pierwszego małżeństwa, [[Iwan Stracimir|Iwana Stracimira]], praw do korony Iwan Aleksander nadał mu w 1355 roku władzę w prowincji [[widyń]]skiej<ref name="Giu98">{{cytuj książkę |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów |strony=101-103 |nazwisko r=Giuzelew |imię r= Wasyl |autor r link= Wasyl Giuzelew }}</ref>. W 1363 roku Iwan Aleksander podzielił swe państwo pomiędzy synów: starszy Iwan Stracimir otrzymał ziemię widyńską aż do Iskyru. Iwan Szyszman, ulubieniec ojca, został władcą większej części państwa ze stolicą Tyrnowem. Car rozporządził, że po jego śmierci starszy syn ma podlegać młodszemu<ref name="Was108">{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=108 }}</ref>.
Iwan Szyszman był synem cara Iwana Aleksandra i jego drugiej żony Sary Teodory. W 1345 roku car zmusił swą pierwszą żonę Teodorę Wołoszkę do wstąpienia do klasztoru i ożenił się z Żydówką Sarą, która na chrzcie przyjęła również imię Teodory. Aby pozbawić syna z pierwszego małżeństwa, [[Iwan Stracimir|Iwana Stracimira]], praw do korony Iwan Aleksander nadał mu w 1355 roku władzę w prowincji [[Widin|widyńskiej]]<ref name="Giu98">{{cytuj książkę |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów |strony=101-103 |nazwisko r=Gjuzelew |imię r= Wasił |autor r link= Wasił Gjuzelew}}</ref>. W 1363 roku Iwan Aleksander podzielił swe państwo pomiędzy synów: starszy Iwan Stracimir otrzymał ziemię widyńską aż do Iskyru. Iwan Szyszman, ulubieniec ojca, został władcą większej części państwa ze stolicą Tyrnowem. Car rozporządził, że po jego śmierci starszy syn ma podlegać młodszemu<ref name="Was108">{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=108}}</ref>.
== Objęcie władzy ==
== Objęcie władzy ==
Po śmierci [[Iwan Aleksander|Iwana Aleksandra]] Iwan Szyszman objął władzę w Tyrnowie. Wbrew rozporządzeniu ojca [[Iwan Stracimir]] natychmiast po śmierci ojca wypowiedział posłuszeństwo bratu i jeszcze w 1371 roku ogłosił się w Widyniu carem. Aby nie podlegać patriarsze w Tyrnowie podporządkował się patriarsze w Konstantynopolu. W obliczu inwazji tureckiej na Bałkany Bułgaria rozpadła się na dwa wrogie sobie państwa<ref name="Was108"/>.
Po śmierci [[Iwan Aleksander|Iwana Aleksandra]] Iwan Szyszman objął władzę w Tyrnowie. Wbrew rozporządzeniu ojca [[Iwan Stracimir]] natychmiast po śmierci ojca wypowiedział posłuszeństwo bratu i jeszcze w 1371 roku ogłosił się w Widyniu carem. Aby nie podlegać patriarsze w Tyrnowie podporządkował się patriarsze w Konstantynopolu. W obliczu inwazji tureckiej na Bałkany Bułgaria rozpadła się na dwa wrogie sobie państwa<ref name="Was108"/>.


Jeszcze w tym samym 1371 roku serbscy władcy z Macedonii [[Vukašin Mrnjavčević|Wukaszyn]] i [[Jovan Uglješa|Ugliesza]] podjęli wspólnie wyprawę przeciw Turkom, która zakończyła się [[Bitwa nad Maricą|klęską pod Czarnomenem]] na prawym brzegu [[Marica|Maricy]]. Po [[Bitwa nad Maricą|bitwie nad Maricą]] Turcy zajęli ziemie despoty Uglieszy z twierdzami [[Serres]] i [[Drama]]. Następca Wukaszyna, [[Królewicz Marko|książę Marek]] panujący nad [[Prilep]]em uznał się wasalem tureckim, podobnie jak władcy północno-wschodniej Macedonii, rezydujący w Welbużdzie bracia Dejanowicze. Pod pretekstem, że Iwan Szyszman nie dotrzymał zawartego z nimi układu Turcy w 1372 roku wtargnęli na ziemie bułgarskie i po kilku bitwach zajęli zamki w Rodopach i północno-wschodnią Trację, w tym bułgarskie miasta Kazałagacz (obec. Ełchowo), Jamboł i [[Karnobat]]. Wkrótce potem zdobyli na Bizancjum bułgarskie porty: Messembrię, Anchialos i Sozopol. Car Iwan Szyszman uznał się lennikiem tureckim i zobowiązał się do płacenia mu corocznej daniny. W 1375 roku oddał sułtanowi za żonę swą siostrę Tamarę (Marę)<ref name="Giu98" /><ref name="Was118">{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=118 }}</ref>. Wykorzystując niepowodzenie brata Iwan Stracimir najechał ziemie położone wokół [[Sofia|Sredca]]<ref name="Lan90">{{Cytuj książkę |nazwisko= Lang |imię=D. M. |autor link=David M. Lang |tytuł= Bułgarzy |strony=90–91 }}</ref>. W 1378 roku Turcy naruszyli pokój zawarty z Iwanem Szyszmanem i zaatakowali północno-zachodnie krańce jego państwa, próbując wbić klin między Bułgarię i Serbię. Zdobyli twierdze: Sztipone (obec.: Ichtiman) i Samokow. W 1382 roku po kilkuletnim oporze padł [[Sofia|Sredec]]<ref>Zdaniem W. Giuzelewa zdobycie przez Turków Sredca nastąpiło dopiero w 1383 roku</ref>. W 1386 roku po krwawych walkach zdobyli również [[Nisz]] i Pirot<ref name="Was118"/><ref name="Giu98" />.
Jeszcze w tym samym 1371 roku serbscy władcy z Macedonii [[Vukašin Mrnjavčević|Wukaszyn]] i [[Jovan Uglješa|Ugliesza]] podjęli wspólnie wyprawę przeciw Turkom, która zakończyła się [[Bitwa nad Maricą|klęską pod Czarnomenem]] na prawym brzegu [[Marica|Maricy]]. Po [[Bitwa nad Maricą|bitwie nad Maricą]] Turcy zajęli ziemie despoty Uglieszy z twierdzami [[Serres]] i [[Drama]]. Następca Wukaszyna, [[Królewicz Marko|książę Marek]] panujący nad [[Prilep]]em uznał się wasalem tureckim, podobnie jak władcy północno-wschodniej Macedonii, rezydujący w Welbużdzie bracia Dejanowicze. Pod pretekstem, że Iwan Szyszman nie dotrzymał zawartego z nimi układu Turcy w 1372 roku wtargnęli na ziemie bułgarskie i po kilku bitwach zajęli zamki w Rodopach i północno-wschodnią Trację, w tym bułgarskie miasta Kazałagacz (obec. Ełchowo), Jamboł i [[Karnobat]]. Wkrótce potem zdobyli na Bizancjum bułgarskie porty: Messembrię, Anchialos i Sozopol. Car Iwan Szyszman uznał się lennikiem tureckim i zobowiązał się do płacenia mu corocznej daniny. W 1375 roku oddał sułtanowi za żonę swą siostrę Tamarę (Marę)<ref name="Giu98" /><ref name="Was118">{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=118}}</ref>. Wykorzystując niepowodzenie brata Iwan Stracimir najechał ziemie położone wokół [[Sofia|Sredca]]<ref name="Lan90">{{Cytuj książkę |nazwisko= Lang |imię=D. M. |autor link=David Marshall Lang |tytuł= Bułgarzy |strony=90–91}}</ref>. W 1378 roku Turcy naruszyli pokój zawarty z Iwanem Szyszmanem i zaatakowali północno-zachodnie krańce jego państwa, próbując wbić klin między Bułgarię i Serbię. Zdobyli twierdze: Sztipone (obec.: Ichtiman) i Samokow. W 1382 roku po kilkuletnim oporze padł [[Sofia|Sredec]]<ref>Zdaniem W. Gjuzelewa zdobycie przez Turków Sredca nastąpiło dopiero w 1383 roku</ref>. W 1386 roku po krwawych walkach zdobyli również [[Nisz]] i Pirot<ref name="Was118"/><ref name="Giu98" />.


== Klęska koalicji państw bałkańskich ==
== Klęska koalicji państw bałkańskich ==
Celem Turków było wbicie klina między Bułgarię a najsilniejsze państwo serbskie księcia [[Lazar Hrebeljanović|Łazarza Hrebeljanovicia]]. Książę Łazarz, władca większości ziem serbskich, zagrożony przez Turków zawarł sojusz z władcami Zety, Kosowego Pola, potężnym królem bośniackim Twertkiem I i z Iwanem Szyszmanem. Kiedy jednak Turcy w 1387 roku zaatakowali Serbię, Iwan Szyszman nie pospieszył swemu sojusznikowi z pomocą<ref name="Was118"/>. Połączone siły serbskie i bośniackie rozbiły jednak sułtana Murada I pod Plocznikiem nad rzeką Toplicą. Iwan Szyszman zrzucił jarzmo tureckie i zamknął się w twierdzy [[Nikopol]] nad Dunajem Sułtan starannie przygotował się do następnej wyprawy – postanawiając najpierw rozprawić się z najsłabszym przeciwnikiem carem Iwanem Szyszmanem. W 1388 roku 30-tysięczna armia Alego-Paszy Czandarli nieoczekiwanie przekroczyła Starą Płaninę, spustoszyła północno-wschodnią Bułgarię i zdobyła Łowecz (obec. Prowadija), Szumen i Madarę. Trudny do zdobycia Łowecz Turcy zdobyli podstępem. Turecki oddział ekspedycyjny poprosił bułgarskiego komendanta o schronienie przed złą pogodą. W nocy Turcy wymordowali śpiących gospodarzy i przejęli fortecę<ref name="Lan90"/>. Obroniła się wówczas jedynie, znajdująca się w państwie dobrudżańskim Warna. Car Iwan Szyszman zamknął się w twierdzy Nikopol. Kiedy ataki Alego-Paszy nie mogły przełamać obrony bułgarskiej, z pomocą swemu wodzowi nadciągnął sułtan Murad I. Iwan Szyszman poprosił o pokój, obiecał uznać się wasalem sułtana i przekazać mu twierdzę [[Silistra|Drystrę]]. Gdy zwlekał z oddaniem twierdzy sułtan ponownie obległ Nikopol. Car skapitulował. W tym czasie zwierzchnictwo tureckie uznał również władca Dobroticy Iwanko<ref name="Was118"/>.
Celem Turków było wbicie klina między Bułgarię a najsilniejsze państwo serbskie księcia [[Łazarz I Hrebeljanović|Łazarza Hrebeljanovicia]]. Książę Lazar, władca większości ziem serbskich, zagrożony przez Turków zawarł sojusz z władcami Zety, Kosowego Pola, potężnym królem bośniackim Twertkiem I i z Iwanem Szyszmanem. Kiedy jednak Turcy w 1387 roku zaatakowali Serbię, Iwan Szyszman nie pospieszył swemu sojusznikowi z pomocą<ref name="Was118"/>. Połączone siły serbskie i bośniackie rozbiły jednak sułtana Murada I pod Plocznikiem nad rzeką Toplicą. Iwan Szyszman zrzucił jarzmo tureckie i zamknął się w twierdzy [[Nikopol (Bułgaria)|Nikopol]] nad Dunajem. Sułtan starannie przygotował się do następnej wyprawy, postanawiając najpierw rozprawić się z najsłabszym przeciwnikiem – carem Iwanem Szyszmanem. W 1388 roku 30-tysięczna armia Alego-Paszy Czandarli nieoczekiwanie przekroczyła Starą Płaninę, spustoszyła północno-wschodnią Bułgarię i zdobyła Łowecz (obec. Prowadija), Szumen i Madarę. Trudny do zdobycia Łowecz Turcy zdobyli podstępem. Turecki oddział ekspedycyjny poprosił bułgarskiego komendanta o schronienie przed złą pogodą. W nocy Turcy wymordowali śpiących gospodarzy i przejęli fortecę<ref name="Lan90"/>. Obroniła się wówczas jedynie, znajdująca się w państwie dobrudżańskim Warna. Car Iwan Szyszman zamknął się w twierdzy Nikopol. Kiedy ataki Alego-Paszy nie mogły przełamać obrony bułgarskiej, z pomocą swemu wodzowi nadciągnął sułtan Murad I. Iwan Szyszman poprosił o pokój, obiecał uznać się wasalem sułtana i przekazać mu twierdzę [[Silistra|Drystrę]]. Gdy zwlekał z oddaniem twierdzy sułtan ponownie obległ Nikopol. Car skapitulował. W tym czasie zwierzchnictwo tureckie uznał również władca Dobroticy Iwanko<ref name="Was118"/>.


[[Plik:BG-1371.jpg|thumb|300px|Bułgaria po 1371 roku]]
[[Plik:BG-1371.jpg|thumb|300px|Bułgaria po 1371 roku]]
W 1389 roku Murad I wtargnął z wielką armią poprzez ziemie macedońskie na Kosowe Pole. W dniu świętego Wita, 15 czerwca, pod [[Prisztina|Prisztiną]] rozegrała się wielka bitwa, która przesądziła o losach cesarstwa tyrnowskiego. W bitwie zginął wprawdzie sułtan Murad I. Jego syn Bajazyd I odniósł jednak zwycięstwo nad siłami serbskimi<ref name="Was118"/>, a książę Łazarz został wzięty do niewoli i ścięty. Serbia pozbawiona władcy przyjęła zwierzchnictwo sułtana. W 1391 roku Bajazyd spustoszył ziemie graniczącego z Bułgarią od północy hospodarstwa wołoskiego Iwana Mirczy, który rok wcześniej zdobył turecką Drystrę oraz dobrudżańskie księstwo Iwanki i ogłosił się „despotą ziem Dobroticy i hospodarem Drystry”. Po uporczywej obronie Iwan Mircza uznał zwierzchnictwo tureckie i oddał Turkom niedawno zdobyte: Drystrę i Dobrudżę<ref name="Was119">{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=119 }}</ref>.
W 1389 roku Murad I wtargnął z wielką armią poprzez ziemie macedońskie na Kosowe Pole. W dniu świętego Wita, 15 czerwca, pod [[Prisztina|Prisztiną]] rozegrała się wielka bitwa, która przesądziła o losach cesarstwa tyrnowskiego. W bitwie zginął wprawdzie sułtan Murad I. Jego syn Bajazyd I odniósł jednak zwycięstwo nad siłami serbskimi<ref name="Was118"/>, a książę Lazar został wzięty do niewoli i ścięty. Serbia pozbawiona władcy przyjęła zwierzchnictwo sułtana. W 1391 roku Bajazyd spustoszył ziemie graniczącego z Bułgarią od północy hospodarstwa wołoskiego Iwana Mirczy, który rok wcześniej zdobył turecką Drystrę oraz dobrudżańskie księstwo Iwanki i ogłosił się „despotą ziem Dobroticy i hospodarem Drystry”. Po uporczywej obronie Iwan Mircza uznał zwierzchnictwo tureckie i oddał Turkom niedawno zdobyte: Drystrę i Dobrudżę<ref name="Was119">{{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=T. |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |strony=119}}</ref>.


== Podbój Bułgarii ==
== Podbój Bułgarii ==
Wiosną 1393 roku Bajazyd I obległ z wielką armią Tyrnowo. Miasto broniło się przez 3 miesiące pod przewodem patriarchy Eutymiusza. Dopiero głód, a być może i zdrada oddały je 17 lipca Turkom. Zdobywcy zniszczyli cerkwie, wymordowali bojarów wraz z rodzinami, wywieźli z miasta patriarchę Eutymiusza i zamknęli w monasterze, a ludność przesiedlili do Azji Mniejszej. Po upadku Tyrnowa Bajazyd I obległ Nikopol, gdzie obwarował się Iwan Szyszman. W wyniku pertraktacji carowi udało się na pewien czas utrzymać w zdobytej już przez Turków twierdzy. Ostatni car tyrnowski został wtrącony do więzienia w Płowdiwie i tam zmarł<ref name="Was119"/><ref name="Giu98" />.
Wiosną 1393 roku Bajazyd I obległ z wielką armią Tyrnowo. Miasto broniło się przez 3 miesiące pod przewodem patriarchy Eutymiusza. Dopiero głód, a być może i zdrada oddały je 17 lipca Turkom. Zdobywcy zniszczyli cerkwie, wymordowali bojarów wraz z rodzinami, wywieźli z miasta patriarchę Eutymiusza i zamknęli w [[monaster Zaśnięcia Matki Bożej w Baczkowie|monasterze w Baczkowie]], a ludność przesiedlili do Azji Mniejszej. Po upadku Tyrnowa Bajazyd I obległ Nikopol, gdzie obwarował się Iwan Szyszman. W wyniku pertraktacji carowi udało się na pewien czas utrzymać w zdobytej już przez Turków twierdzy. Ostatni car tyrnowski został wtrącony do więzienia w Płowdiwie i tam zmarł<ref name="Was119"/><ref name="Giu98" />.


Według legendy Iwan Szyszman zbiegł z oblężonego Tyrnowa i przez pięć lat walczył z Turkami w ostępach górskich między Sredcem a Samokowem, aż padł w nierównym boju. Chociaż turecki żołnierz cięciem szabli odciął mu głowę rozpędzone ciało cara biegło dalej. W miejscu gdzie padło wytrysnęło siedem źródeł zwanych Carewi kładency (Carskie źródła). W ich pobliżu Bułgarzy wznieśli grób swego ostatniego cara, oczekując że któregoś dnia zmartwychwstanie i odbuduje swe państwo. Iwan Szyszman jest świętym kościoła bułgarskiego<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Zawilski |imię=Apoloniusz |autor link= |tytuł= Bułgaria trzynastu wieków |strony=63 }}</ref>.
Według legendy Iwan Szyszman zbiegł z oblężonego Tyrnowa i przez pięć lat walczył z Turkami w ostępach górskich między Sredcem a Samokowem, aż padł w nierównym boju. Chociaż turecki żołnierz cięciem szabli odciął mu głowę rozpędzone ciało cara biegło dalej. W miejscu gdzie padło wytrysnęło siedem źródeł zwanych Carewi kładency (Carskie źródła). W ich pobliżu Bułgarzy wznieśli grób swego ostatniego cara, oczekując że któregoś dnia zmartwychwstanie i odbuduje swe państwo. Iwan Szyszman jest świętym [[Bułgarski Kościół Prawosławny|Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko= Zawilski |imię=Apoloniusz |autor link= |tytuł= Bułgaria trzynastu wieków |strony=63}}</ref>.


== Rodzina ==
== Rodzina ==
Linia 59: Linia 77:
|- style="vertical-align:top"
|- style="vertical-align:top"
| colspan="3" | &nbsp;
| colspan="3" | &nbsp;
| colspan="2" | 1</br>[[Teodora Wołoszka]]
| colspan="2" | 1<br />[[Teodora Wołoszka]]
| colspan="1" | &nbsp;
| colspan="1" | &nbsp;
| colspan="2" | <big>'''[[Iwan Aleksander]]'''</big></br><small>(panował&nbsp;1331–1371)</small>
| colspan="2" | <big>'''[[Iwan Aleksander]]'''</big><br /><small>(panował&nbsp;1331–1371)</small>
| colspan="4" | 2</br>[[Sara (Teodora)]]
| colspan="4" | 2<br />[[Sara (Teodora)]]
| colspan="2" | &nbsp;
| colspan="2" | &nbsp;


Linia 85: Linia 103:
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | Michał Asen
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | Michał Asen
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | Kera Tamara
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | Kera Tamara
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | '''Iwan Szyszman'''<br /><small>(panował 1371–1393)</small>
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | '''Iwan Szyszman'''<br /><small>(panował 1371–1395)</small>
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | Iwan Asen
| colspan="2" style="border-right: solid black 1px" | Iwan Asen
| colspan="2" | Wasilisa
| colspan="2" | Wasilisa
Linia 96: Linia 114:
| colspan="2" | Desisława
| colspan="2" | Desisława
|}
|}
</div><div class="NavFrame" style="clear: none; display: none"></div></div>



⚫
{{Przypisy|2}}
== Przypisy ==
⚫
{{Przypisy}}


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę|tytuł=Medieval Lands |nazwisko=Cawley |imię=Charles |url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/BULGARIA.htm |wydawca=Foundation for Medieval Genealogy |data=2006–2007 }}
* {{cytuj książkę|tytuł=Medieval Lands |nazwisko=Cawley |imię=Charles |url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/BULGARIA.htm |wydawca=Foundation for Medieval Genealogy |data=2006–2007}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=Tadeusz |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |data=1988 |wydawca=Ossolineum |miejsce=Wrocław |isbn=83-04-02466-7|strony= }}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Wasilewski |imię=Tadeusz |autor link=Tadeusz Wasilewski |tytuł= Historia Bułgarii |data=1988 |wydawca=Ossolineum |miejsce=Wrocław |isbn=83-04-02466-7|strony=}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Ostrogorski |imię=Georg |autor link= Georg Ostrogorski |tytuł= Dzieje Bizancjum |data=2008 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |isbn=978-83-01-15268-0|strony=}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Ostrogorski |imię=Georg |autor link= Georg Ostrogorski |tytuł= Dzieje Bizancjum |data=2008 |wydawca= Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |isbn=978-83-01-15268-0|strony=}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. |autor link=Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |data=2000 |wydawca=Ossolineum |miejsce=Wrocław |isbn=83-04-04549-4|strony=}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Stawowy-Kawka |imię=I. |autor link=Irena Stawowy-Kawka |tytuł= Historia Macedonii |data=2000 |wydawca=Ossolineum |miejsce=Wrocław |isbn=83-04-04549-4|strony=}}
* {{Cytuj książkę |inni= I. Dymitrow (red.) |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów |wydawca= Książka i Wiedza |miejsce=Warszawa |rok=1986 |strony= |rozdział=''Bułgarskie średniowiecze'' |adres rozdziału= |nazwisko r=Giuzelew |imię r= W. |autor r link= Wasyl Giuzelew |isbn=83-05-11583-6 }}
* {{Cytuj książkę |inni= I. Dymitrow (red.) |tytuł= Bułgaria. Zarys dziejów |wydawca= Książka i Wiedza |miejsce=Warszawa |rok=1986 |strony= |rozdział=''Bułgarskie średniowiecze'' |adres rozdziału= |nazwisko r=Gjuzelew |imię r= W. |autor r link= Wasił Gjuzelew |isbn=83-05-11583-6}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Lang |imię=D. M. |autor link=David M. Lang |tytuł= Bułgarzy |data=1983 |wydawca=Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce=Warszawa |isbn=83-06-00831-6|strony= }}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Lang |imię=D. M. |autor link=David Marshall Lang |tytuł= Bułgarzy |data=1983 |wydawca=Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce=Warszawa |isbn=83-06-00831-6|strony=}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Zawilski |imię=Apoloniusz |autor link= |tytuł= Bułgaria trzynastu wieków |data=1979 |wydawca=Nasza Księgarnia |miejsce=Warszawa |isbn=|strony= }}
* {{Cytuj książkę |nazwisko= Zawilski |imię=Apoloniusz |autor link= |tytuł= Bułgaria trzynastu wieków |data=1979 |wydawca=Nasza Księgarnia |miejsce=Warszawa |isbn=|strony=}}




{{Władca-Bułgaria|urząd=car Bułgarii|lata=1371-1393|poprzednik=[[Iwan Aleksander]]|następca=ostatni car w Tyrnowie}}


{{Władcy drugiego państwa bułgarskiego}}
{{Władcy drugiego państwa bułgarskiego}}

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Szyszmanowicze]]
[[Kategoria:Szyszmanowicze]]
[[Kategoria:Bułgarzy pochodzenia żydowskiego]]
[[Kategoria:Urodzeni w XIV wieku]]
[[Kategoria:Urodzeni w XIV wieku]]
[[Kategoria:Zmarli w 1393]]
[[Kategoria:Zmarli w 1395]]

[[bg:Иван Шишман]]
[[ca:Ivan Segimon]]
[[de:Iwan Schischman]]
[[el:Ιβάν Σισμάν]]
[[en:Ivan Shishman of Bulgaria]]
[[es:Iván Shishman]]
[[fr:Ivan Chichman]]
[[it:Ivan Šišman di Bulgaria]]
[[he:איוון שישמן, קיסר בולגריה]]
[[hu:Iván Sisman bolgár cár]]
[[pt:João Šišman da Bulgária]]
[[ro:Ioan Șișman al Bulgariei]]
[[ru:Иоанн-Шишман]]
[[sk:Ivan Šišman]]
[[sl:Ivan Šišman]]

Aktualna wersja na dzień 13:47, 20 gru 2023

Iwan Szyszman
Ilustracja
podpis
car Bułgarii
Okres

od 1371
do 1395

Poprzednik

Iwan Aleksander

Dane biograficzne
Dynastia

Szyszmanowicze

Data śmierci

1395

Ojciec

Iwan Aleksander

Matka

Sara Teodora

Żona

Maria • Dragana

Dzieci

Frużin Władysław • Aleksander

Iwan Szyszman (bułg.: Иван Шишман, Iwan Sziszman) – car bułgarski w latach 1371 – 1395. Syn cara Iwana Aleksandra.

Pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Iwan Szyszman był synem cara Iwana Aleksandra i jego drugiej żony Sary Teodory. W 1345 roku car zmusił swą pierwszą żonę Teodorę Wołoszkę do wstąpienia do klasztoru i ożenił się z Żydówką Sarą, która na chrzcie przyjęła również imię Teodory. Aby pozbawić syna z pierwszego małżeństwa, Iwana Stracimira, praw do korony Iwan Aleksander nadał mu w 1355 roku władzę w prowincji widyńskiej[1]. W 1363 roku Iwan Aleksander podzielił swe państwo pomiędzy synów: starszy Iwan Stracimir otrzymał ziemię widyńską aż do Iskyru. Iwan Szyszman, ulubieniec ojca, został władcą większej części państwa ze stolicą Tyrnowem. Car rozporządził, że po jego śmierci starszy syn ma podlegać młodszemu[2].

Objęcie władzy

[edytuj | edytuj kod]

Po śmierci Iwana Aleksandra Iwan Szyszman objął władzę w Tyrnowie. Wbrew rozporządzeniu ojca Iwan Stracimir natychmiast po śmierci ojca wypowiedział posłuszeństwo bratu i jeszcze w 1371 roku ogłosił się w Widyniu carem. Aby nie podlegać patriarsze w Tyrnowie podporządkował się patriarsze w Konstantynopolu. W obliczu inwazji tureckiej na Bałkany Bułgaria rozpadła się na dwa wrogie sobie państwa[2].

Jeszcze w tym samym 1371 roku serbscy władcy z Macedonii Wukaszyn i Ugliesza podjęli wspólnie wyprawę przeciw Turkom, która zakończyła się klęską pod Czarnomenem na prawym brzegu Maricy. Po bitwie nad Maricą Turcy zajęli ziemie despoty Uglieszy z twierdzami Serres i Drama. Następca Wukaszyna, książę Marek panujący nad Prilepem uznał się wasalem tureckim, podobnie jak władcy północno-wschodniej Macedonii, rezydujący w Welbużdzie bracia Dejanowicze. Pod pretekstem, że Iwan Szyszman nie dotrzymał zawartego z nimi układu Turcy w 1372 roku wtargnęli na ziemie bułgarskie i po kilku bitwach zajęli zamki w Rodopach i północno-wschodnią Trację, w tym bułgarskie miasta Kazałagacz (obec. Ełchowo), Jamboł i Karnobat. Wkrótce potem zdobyli na Bizancjum bułgarskie porty: Messembrię, Anchialos i Sozopol. Car Iwan Szyszman uznał się lennikiem tureckim i zobowiązał się do płacenia mu corocznej daniny. W 1375 roku oddał sułtanowi za żonę swą siostrę Tamarę (Marę)[1][3]. Wykorzystując niepowodzenie brata Iwan Stracimir najechał ziemie położone wokół Sredca[4]. W 1378 roku Turcy naruszyli pokój zawarty z Iwanem Szyszmanem i zaatakowali północno-zachodnie krańce jego państwa, próbując wbić klin między Bułgarię i Serbię. Zdobyli twierdze: Sztipone (obec.: Ichtiman) i Samokow. W 1382 roku po kilkuletnim oporze padł Sredec[5]. W 1386 roku po krwawych walkach zdobyli również Nisz i Pirot[3][1].

Klęska koalicji państw bałkańskich

[edytuj | edytuj kod]

Celem Turków było wbicie klina między Bułgarię a najsilniejsze państwo serbskie księcia Łazarza Hrebeljanovicia. Książę Lazar, władca większości ziem serbskich, zagrożony przez Turków zawarł sojusz z władcami Zety, Kosowego Pola, potężnym królem bośniackim Twertkiem I i z Iwanem Szyszmanem. Kiedy jednak Turcy w 1387 roku zaatakowali Serbię, Iwan Szyszman nie pospieszył swemu sojusznikowi z pomocą[3]. Połączone siły serbskie i bośniackie rozbiły jednak sułtana Murada I pod Plocznikiem nad rzeką Toplicą. Iwan Szyszman zrzucił jarzmo tureckie i zamknął się w twierdzy Nikopol nad Dunajem. Sułtan starannie przygotował się do następnej wyprawy, postanawiając najpierw rozprawić się z najsłabszym przeciwnikiem – carem Iwanem Szyszmanem. W 1388 roku 30-tysięczna armia Alego-Paszy Czandarli nieoczekiwanie przekroczyła Starą Płaninę, spustoszyła północno-wschodnią Bułgarię i zdobyła Łowecz (obec. Prowadija), Szumen i Madarę. Trudny do zdobycia Łowecz Turcy zdobyli podstępem. Turecki oddział ekspedycyjny poprosił bułgarskiego komendanta o schronienie przed złą pogodą. W nocy Turcy wymordowali śpiących gospodarzy i przejęli fortecę[4]. Obroniła się wówczas jedynie, znajdująca się w państwie dobrudżańskim Warna. Car Iwan Szyszman zamknął się w twierdzy Nikopol. Kiedy ataki Alego-Paszy nie mogły przełamać obrony bułgarskiej, z pomocą swemu wodzowi nadciągnął sułtan Murad I. Iwan Szyszman poprosił o pokój, obiecał uznać się wasalem sułtana i przekazać mu twierdzę Drystrę. Gdy zwlekał z oddaniem twierdzy sułtan ponownie obległ Nikopol. Car skapitulował. W tym czasie zwierzchnictwo tureckie uznał również władca Dobroticy Iwanko[3].

Bułgaria po 1371 roku

W 1389 roku Murad I wtargnął z wielką armią poprzez ziemie macedońskie na Kosowe Pole. W dniu świętego Wita, 15 czerwca, pod Prisztiną rozegrała się wielka bitwa, która przesądziła o losach cesarstwa tyrnowskiego. W bitwie zginął wprawdzie sułtan Murad I. Jego syn Bajazyd I odniósł jednak zwycięstwo nad siłami serbskimi[3], a książę Lazar został wzięty do niewoli i ścięty. Serbia pozbawiona władcy przyjęła zwierzchnictwo sułtana. W 1391 roku Bajazyd spustoszył ziemie graniczącego z Bułgarią od północy hospodarstwa wołoskiego Iwana Mirczy, który rok wcześniej zdobył turecką Drystrę oraz dobrudżańskie księstwo Iwanki i ogłosił się „despotą ziem Dobroticy i hospodarem Drystry”. Po uporczywej obronie Iwan Mircza uznał zwierzchnictwo tureckie i oddał Turkom niedawno zdobyte: Drystrę i Dobrudżę[6].

Podbój Bułgarii

[edytuj | edytuj kod]

Wiosną 1393 roku Bajazyd I obległ z wielką armią Tyrnowo. Miasto broniło się przez 3 miesiące pod przewodem patriarchy Eutymiusza. Dopiero głód, a być może i zdrada oddały je 17 lipca Turkom. Zdobywcy zniszczyli cerkwie, wymordowali bojarów wraz z rodzinami, wywieźli z miasta patriarchę Eutymiusza i zamknęli w monasterze w Baczkowie, a ludność przesiedlili do Azji Mniejszej. Po upadku Tyrnowa Bajazyd I obległ Nikopol, gdzie obwarował się Iwan Szyszman. W wyniku pertraktacji carowi udało się na pewien czas utrzymać w zdobytej już przez Turków twierdzy. Ostatni car tyrnowski został wtrącony do więzienia w Płowdiwie i tam zmarł[6][1].

Według legendy Iwan Szyszman zbiegł z oblężonego Tyrnowa i przez pięć lat walczył z Turkami w ostępach górskich między Sredcem a Samokowem, aż padł w nierównym boju. Chociaż turecki żołnierz cięciem szabli odciął mu głowę rozpędzone ciało cara biegło dalej. W miejscu gdzie padło wytrysnęło siedem źródeł zwanych Carewi kładency (Carskie źródła). W ich pobliżu Bułgarzy wznieśli grób swego ostatniego cara, oczekując że któregoś dnia zmartwychwstanie i odbuduje swe państwo. Iwan Szyszman jest świętym Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego[7].

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]
                       
  1
Teodora Wołoszka 		  Iwan Aleksander
(panował 1331–1371) 		2
Sara (Teodora) 		 
   
  1 1 1 1 2 2 2 2 2
  Michał Asen Kera Tamara Iwan Szyszman
(panował 1371–1395) 		Iwan Asen Wasilisa
  Iwan Asen Iwan Stracimir
(panował 1371–1396) 		Keraca Maria
(ur. 1348, zm. 1390) 		Desisława


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Wasił Gjuzelew: Bułgaria. Zarys dziejów. s. 101-103.
  2. ↑ a b T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 108.
  3. ↑ a b c d e T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 118.
  4. ↑ a b D. M. Lang: Bułgarzy. s. 90–91.
  5. ↑ Zdaniem W. Gjuzelewa zdobycie przez Turków Sredca nastąpiło dopiero w 1383 roku
  6. ↑ a b T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 119.
  7. ↑ Apoloniusz Zawilski: Bułgaria trzynastu wieków. s. 63.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]


Władcy drugiego państwa bułgarskiego
Asenowicze
1185-1256
Władcy z różnych rodów
1256–1280
Terterowicze
1280–1323
Szyszmanowicze
1323–1396
  • * spoza dynastii
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iwan_Szyszman&oldid=72275300”