Chanat Syberyjski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m robot dodaje: he:חאנות סיביר |
m Zamiana 1 czerwonych linków na szablon {{Link-interwiki}} |
||
| (Nie pokazano 41 wersji utworzonych przez 32 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Państwo infobox |
|||
[[Plik:Siberian Khanate map English.svg|300px|thumb|Chanat Syberyjski w XV-XVI wieku]] |
|||
|nazwa = Chanat Syberyjski |
|||
'''Chanat Syberyjski''' – państwo w dorzeczu [[Ob]]u. Utworzone w [[1490]] roku w wyniku rozpadu [[Złota Orda|Złotej Ordy]]. Założycielem był [[Ibak-Ibrahim]]. Jego stolicą była najpierw Czyngi-Tura (dzisiejszy [[Tiumień]]), a potem [[Kaszłyk]] (Sibir) nad [[Irtysz]]em. |
|||
|nazwa oryginalna = سبر خانلغی |
|||
|dopełniacz nazwy = Chanatu Syberyjskiego |
|||
|lata istnienia = 1490 – 1598 |
|||
|herb = |
|||
|godło = |
|||
|flaga = |
|||
|dewiza = |
|||
|hymn = |
|||
|hymn audio = |
|||
|hymn królewski = |
|||
|hymn królewski audio = |
|||
|ustrój polityczny = [[chanat]] |
|||
|konstytucja = |
|||
|stolica = [[Tiumień|Czyngi-Tura]], [[Kaszłyk]] |
|||
|data powstania = 1490 |
|||
|data likwidacji = 1598 |
|||
|władca = [[Kuczum]] |
|||
|prezydent = |
|||
|premier = |
|||
|powierzchnia = |
|||
|wysokość = |
|||
|rok = XVI wiek |
|||
|liczba ludności = 37 000 |
|||
|gęstość zaludnienia = |
|||
|ISO 3166 = |
|||
|waluta = |
|||
|numer kierunkowy = |
|||
|domena = |
|||
|kod samochodowy = |
|||
|kod samolotowy = |
|||
|strefa czasowa = |
|||
|narodowości = [[Chantowie]], [[Mansowie]] |
|||
|język urzędowy = |
|||
|religia dominująca = [[islam]] |
|||
|terytoria zależne = |
|||
|terytoria autonomiczne = |
|||
|pkb rok = |
|||
|pkb = |
|||
|pkb na osobę = |
|||
|pkb psn rok = |
|||
|pkb psn = |
|||
|pkb psn na osobę = |
|||
|mapa = Siberian Khanate map English.svg |
|||
|alt mapy = |
|||
|opis mapy = Chanat w XV–XVI wieku |
|||
|kod mapy = |
|||
|współrzędne = |
|||
|opis miejsca = |
|||
|commons = Category:Khanate of Sibir |
|||
|wikinews = |
|||
|wikicytaty = |
|||
|wikisłownik = |
|||
}} |
|||
[[Plik:Rus and Siberia Khanate.png|300px|thumb|Podbój Chanatu Syberyjskiego 1582–1585]] |
|||
'''Chanat Syberyjski''' – państwo w dorzeczu [[Ob]]u. Zostało utworzone w 1490 roku, w wyniku rozpadu [[Złota Orda|Złotej Ordy]], założycielem był [[Ibak-Ibrahim]]. Jego stolicą była najpierw Czyngi-Tura (dzisiejsza [[Tiumeń]]), a potem [[Kaszłyk]] (Sibir) nad [[Irtysz]]em. |
|||
== Historia == |
|||
W [[1555]], za panowania chana [[Jediger]]a chanat został [[wasal|zwasalizowany]] przez [[Rosja|Rosję]] i zmuszony do płacenia wielkiej daniny w skórkach sobolich. Jednak w [[1563]] ostatni chan - [[Kuczum]] zerwał tę zależność. Stało się to bezpośrednim powodem ataku Rosjan. |
|||
Chanat składał się z drobnych księstw tzw. [[Ułus|ułusów]], na czele których stali wasale chana. Rządy w chanacie sprawowali Tatarzy, którzy też zajmowali się rolnictwem i hodowlą. Większość mieszkańców chanatu stanowiły miejscowe plemiona [[Mansowie|Wogułów]] i [[Chantowie|Chantów]] (Ostiaków). W XVI wieku na terenie chanatu zamieszkiwało 37 tys. ludzi. |
|||
W 1555 roku chan {{link-interwiki|Jediger|Q=Q4173934}} w obawie przed wewnętrznymi konkurentami do władzy, poddał chanat pod zwierzchnictwo cara [[Iwan IV Groźny|Iwana Groźnego]]. Od 1556 roku płacił carowi wielkie [[danina|daniny]] w [[Futro|skórach]] [[Soból tajgowy|sobolich]], oczekując w zamian poparcia dla utrzymania swej władzy. Jediger został obalony w 1556 roku, a jego następca chan [[Kuczum]] w 1563 roku zerwał zależność od Rosji. Stało się to bezpośrednim powodem ataku Rosjan. Kuczum utrzymywał kontakty z chanem [[Chanat Buchary|Buchary]] Abdullachem, który przysłał misję religijną w celu krzewienia [[islam]]u. |
|||
Został przyłączony do [[Rosja|Rosji]] [[Iwan IV Groźny|Iwana Groźnego]] po ekspedycji [[Kozacy|Kozaków]] [[Jermak Timofiejewicz|Jermaka Timofiejewicza]] będącej częścią [[Rosja|rosyjskiej]] ekspansji i kolonizacji ziem zauralskich. Ekspedycja ta rozbiła Chanat Syberyjski i w październiku [[1582]] dotarła nad Irtysz, gdzie rozegrała się decydująca dla dalszych losów Chanatu [[bitwa na Przylądku Czuwaszskim]] wygrana przez mających przewagę technologiczną rosyjskich kozaków. Kuczum, po ciężkich walkach prowadzonych ze zmiennym powodzeniem do [[1589]], zmuszony został do ucieczki do [[Kazachstan]]u, gdzie zginął w [[1600]]. |
|||
We wrześniu 1582 roku wyruszyła ekspedycja 840 wojowników pod wodzą [[Jermak Timofiejewicz|Jermaka Timofiejewicza]]. Na terytorium chanatu przeprawiano się płynąc po rzekach. Pierwszą zwycięską bitwę stoczono u ujścia [[Tura (rzeka)|Tury]] do [[Toboł]]u, a następnie między ujściem Tury i [[Tawda (rzeka)|Tawdy]]. 26 października 1582 roku doszło do decydującej [[Bitwa na Przylądku Czuwaszskim|bitwy na Przylądku Czuwaskim]] pod grodem-stolicą Iskierem (Sibirem), a następnie wkroczono do grodu. Przez kilka lat trwały walki z Kuczumem, który chciał odzyskać Iskier. W 1583 roku Jermak podporządkował sobie kolejne grupy miejscowych Wogułów i Ostiaków. 5/6 sierpnia 1585 roku podczas podstępu przygotowanego przez Tatarów, Kozacy zostali wybici, a Jermak usiłując uciec utonął w rzece. Po opuszczeniu stolicy przez Kozaków, powrócił chan Kuczum. |
|||
== Lista chanów syberyjskich == |
|||
W celu zabezpieczenia swego panowania Rosjanie na miejscu swych zimowisk i osad kozackich budowali grody i w 1586 roku założyli [[Tiumeń]], a w 1587 roku w pobliży Iskieru, założyli [[Tobolsk]]. W sierpniu 1589 roku doszło do ostatecznej bitwy nad [[Ob]]em, w której Kuczum został pobity i wycofał się na teren [[Orda Nogajska|Ordy Nogajskiej]], gdzie został zamordowany przez Kałmuków. |
|||
Chanat Syberyjski został przyłączony do [[Rosja|Rosji]] po ekspedycji [[Kozacy|Kozaków]] pod wodzą [[Jermak Timofiejewicz|Jermaka Timofiejewicza]], będącej częścią [[Rosja|rosyjskiej]] ekspansji i kolonizacji ziem zauralskich. W procesie kolonizacji tych ziem założono kolejne miasta: Pełym (1592), Bieriezowo (1593), Sargut (1593), [[Tara (miasto w Rosji)|Tara]] (1594), [[Salechard|Obdorsk]] (1595), [[Naryn (rzeka w Kazachstanie)|Naryn]] (1596) i [[Wierchoturie]] (1598). Na te tereny przybywali wolni osadnicy, a także było to miejsce zsyłki dla skazańców. |
|||
== Chanowie syberyjscy == |
|||
* [[Ibak-Irahim]] |
* [[Ibak-Irahim]] |
||
* |
* {{link-interwiki |Jediger |Q=Q4173934}} |
||
* [[Kuczum]] |
* [[Kuczum]] |
||
== Bibliografia == |
|||
{{stub}} |
|||
* Zenon Kopański: ''Podbój Chanatu Syberyjskiego przez Rosję w końcu XVI wieku''. [[Słupskie Studia Historyczne]] T. 7: 1999, s. 39–50. [http://www.bazhum.muzhp.pl/media//files/Slupskie_Studia_Historyczne/Slupskie_Studia_Historyczne-r1999-t7/Slupskie_Studia_Historyczne-r1999-t7-s39-50/Slupskie_Studia_Historyczne-r1999-t7-s39-50.pdf] |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Chanat Syberyjski|*]] |
|||
[[Kategoria:Historia Rosji]] |
|||
[[Kategoria:Państwa historyczne w Azji]] |
|||
[[Kategoria:Historyczne państwa na terenie Rosji]] |
|||
[[af:Siberiese Khanaat]] |
|||
[[Kategoria:Chanat Syberyjski|*]] |
|||
[[ar:خانية سيبير]] |
|||
[[az:Sibir xanlığı]] |
|||
[[bg:Сибирско ханство]] |
|||
[[cs:Sibiřský chanát]] |
|||
[[de:Khanat Sibir]] |
|||
[[en:Khanate of Sibir]] |
|||
[[es:Kanato de Siberia]] |
|||
[[fr:Sibir]] |
|||
[[ko:시비르 한국]] |
|||
[[hr:Sibirski kanat]] |
|||
[[id:Kekhanan Siberia]] |
|||
[[it:Khanato di Sibir]] |
|||
[[he:חאנות סיביר]] |
|||
[[kk:Сібір хандығы]] |
|||
[[kv:Сибирса каналӧм]] |
|||
[[lt:Sibiro chanatas]] |
|||
[[nl:Kanaat van Sibir]] |
|||
[[ja:シビル・ハン国]] |
|||
[[no:Sibir-khanatet]] |
|||
[[pnb:خانان سائبیریا]] |
|||
[[pt:Canato da Sibéria]] |
|||
[[ru:Сибирское ханство]] |
|||
[[fi:Siperian kaanikunta]] |
|||
[[sv:Sibirkhanatet]] |
|||
[[tt:Себер ханлыгы]] |
|||
[[tr:Sibir Hanlığı]] |
|||
[[uk:Сибірське ханство]] |
|||
[[zh:西伯利亚汗国]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 12:34, 2 cze 2024
| 1490 – 1598 | |
| Ustrój polityczny | |
|---|---|
| Stolica | |
| Data powstania |
1490 |
| Data likwidacji |
1598 |
| Władca | |
| Populacja (XVI wiek) • liczba ludności |
|
| Narody i grupy etniczne | |
| Religia dominująca | |
 Chanat w XV–XVI wieku | |
Chanat Syberyjski – państwo w dorzeczu Obu. Zostało utworzone w 1490 roku, w wyniku rozpadu Złotej Ordy, założycielem był Ibak-Ibrahim. Jego stolicą była najpierw Czyngi-Tura (dzisiejsza Tiumeń), a potem Kaszłyk (Sibir) nad Irtyszem.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Chanat składał się z drobnych księstw tzw. ułusów, na czele których stali wasale chana. Rządy w chanacie sprawowali Tatarzy, którzy też zajmowali się rolnictwem i hodowlą. Większość mieszkańców chanatu stanowiły miejscowe plemiona Wogułów i Chantów (Ostiaków). W XVI wieku na terenie chanatu zamieszkiwało 37 tys. ludzi.
W 1555 roku chan Jediger w obawie przed wewnętrznymi konkurentami do władzy, poddał chanat pod zwierzchnictwo cara Iwana Groźnego. Od 1556 roku płacił carowi wielkie daniny w skórach sobolich, oczekując w zamian poparcia dla utrzymania swej władzy. Jediger został obalony w 1556 roku, a jego następca chan Kuczum w 1563 roku zerwał zależność od Rosji. Stało się to bezpośrednim powodem ataku Rosjan. Kuczum utrzymywał kontakty z chanem Buchary Abdullachem, który przysłał misję religijną w celu krzewienia islamu.
We wrześniu 1582 roku wyruszyła ekspedycja 840 wojowników pod wodzą Jermaka Timofiejewicza. Na terytorium chanatu przeprawiano się płynąc po rzekach. Pierwszą zwycięską bitwę stoczono u ujścia Tury do Tobołu, a następnie między ujściem Tury i Tawdy. 26 października 1582 roku doszło do decydującej bitwy na Przylądku Czuwaskim pod grodem-stolicą Iskierem (Sibirem), a następnie wkroczono do grodu. Przez kilka lat trwały walki z Kuczumem, który chciał odzyskać Iskier. W 1583 roku Jermak podporządkował sobie kolejne grupy miejscowych Wogułów i Ostiaków. 5/6 sierpnia 1585 roku podczas podstępu przygotowanego przez Tatarów, Kozacy zostali wybici, a Jermak usiłując uciec utonął w rzece. Po opuszczeniu stolicy przez Kozaków, powrócił chan Kuczum.
W celu zabezpieczenia swego panowania Rosjanie na miejscu swych zimowisk i osad kozackich budowali grody i w 1586 roku założyli Tiumeń, a w 1587 roku w pobliży Iskieru, założyli Tobolsk. W sierpniu 1589 roku doszło do ostatecznej bitwy nad Obem, w której Kuczum został pobity i wycofał się na teren Ordy Nogajskiej, gdzie został zamordowany przez Kałmuków.
Chanat Syberyjski został przyłączony do Rosji po ekspedycji Kozaków pod wodzą Jermaka Timofiejewicza, będącej częścią rosyjskiej ekspansji i kolonizacji ziem zauralskich. W procesie kolonizacji tych ziem założono kolejne miasta: Pełym (1592), Bieriezowo (1593), Sargut (1593), Tara (1594), Obdorsk (1595), Naryn (1596) i Wierchoturie (1598). Na te tereny przybywali wolni osadnicy, a także było to miejsce zsyłki dla skazańców.
Chanowie syberyjscy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zenon Kopański: Podbój Chanatu Syberyjskiego przez Rosję w końcu XVI wieku. Słupskie Studia Historyczne T. 7: 1999, s. 39–50. [1]
