Aleksander Kostka-Napierski: Różnice pomiędzy wersjami

Aleksander Kostka-Napierski
Aleksander Leon Kostka-Napierski
Kostka-Napierski
	kapitan
Data i miejsce urodzenia	1617 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	18 lipca 1651 ; Kraków
	Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia koronna; Armia szwedzka
Główne wojny i bitwy	wojna trzydziestoletnia,; powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego w 1651
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 13:12, 7 cze 2024

Aleksander Kostka-Napierski (ur. 1617 w Warszawie^[1], zm. 18 lipca 1651 w Krakowie) – oficer wojsk koronnych, uczestnik wojny trzydziestoletniej i przywódca powstania chłopskiego na Podhalu w 1651.

Życiorys

Pochodził ze szlacheckiego rodu z Mazowsza, był wszechstronnie wykształcony i znał języki obce (łacinę, niemiecki i szwedzki). Według jednej z hipotez był szóstym synem króla Zygmunta III Wazy i przyrodnim bratem Władysława IV, według innej hipotezy nazywał się p.s: „Wojciech Stanisław Bzowski”. Wychowywał się najprawdopodobniej u starosty malborskiego Rafała Kostki.

Początkowo służył w rotach szlacheckich, a później w wojsku cudzoziemskim. W okresie wojny trzydziestoletniej służył w armii szwedzkiej w stopniu kapitana. Uczestniczył w działaniach zbrojnych w Niemczech^[2]. Przed 1648 wrócił do Polski, a w maju 1648 jako agent króla Władysława IV wyjechał do Anglii, Francji, Hiszpanii i Szwecji w celu uzyskania pomocy i wsparcia dla wojny z Turcją. Po śmierci króla Polski Władysława IV herbu Waza z upoważnienia nowego króla Jana II Kazimierza herbu Waza w 1650 zajmował się prawdopodobnie werbowaniem chorągwi^[3].

Na początku 1651 zorganizował zaciąg wojsk na Podhalu i Beskidzie Żywieckim w Żywcu (z udziałem Marcina Radockiego i Stanisława Łętowskiego), posługując się rozkazami królewskimi wydanymi na nazwisko ps. „Napierski” lub ps. „Kostka” (przedtem był znany jako Aleksander Kostka ze Szternberku).

W czerwcu 1651 na czele powstańców chłopskich zajął zamek w Czorsztynie. Tam 22 czerwca wydał uniwersały skierowane do chłopów w Polsce, wzywając ich do powstania antyszlacheckiego^[4]. W odezwie zapewniał, że król Jan Kazimierz solidaryzuje się z powstańcami oraz że gwarantuje chłopom wolność^[5]. Usiłował także zwerbować wojska na Śląsku. Przypuszczalnie spodziewał się pomocy ze strony księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego, która jednak nie nadeszła. Czorsztyn po dwudniowym oblężeniu został zdobyty przez wojska biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego, a przywódcy powstania, Aleksander Kostka-Napierski oraz Stanisław Łętowski, zostali pojmani^[6], a następnie przewiezieni do Krakowa. Tam Kostka-Napierski w czasie tortur wyznał jedynie, że jest biologicznym synem króla Władysława IV. Po torturach 18 lipca 1651 roku został nabity na pal. Następnie ciała (jego oraz Łętowskiego) powieszono na szubienicy^[7]. Po kilku dniach ciała zostały zabrane i pochowane w nieznanym miejscu^[8]. Przy Kostce-Napierskim znaleziono m.in. uniwersał Chmielnickiego gwarantujący chłopom zwolnienie z pańszczyzny w zamian za przystąpienie do buntu^{[potrzebny przypis]}.

Zdaniem profesorów Pawła Wieczorkiewicza i Janusza Tazbira, Aleksander Kostka-Napierski miał kontakty z emisariuszami Bohdana Chmielnickiego. Jednakże inni historycy, jak Adam Kersten, podchodzą ostrożnie do jego powiązań z królem szwedzkim, Bohdanem Chmielnickim czy dworem Rakoczych.

Postać Aleksandra Kostki-Napierskiego w kulturze

Bohater powieści Kazimierza Przerwy-Tetmajera Maryna z Hrubego, Władysława Orkana Kostka Napierski. Powieść z XVII wieku, Jalu Kurka Nad Czorsztynem się błyska. O Kostce Napierskim opowieść prawdziwa, dramatu Jana Kasprowicza Bunt Napierskiego, ballady Lucjana Siemieńskiego Napierski oraz filmu w reżyserii Jana Batorego Podhale w ogniu. Patron ulic m.in. w Szczecinie, Łodzi, Katowicach, Dąbrowie Górniczej, Gdyni i Warszawie.

Przypisy

↑ Roman Marcinek: Aleksander Kostka-Napierski. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. [dostęp 2015-07-23].
↑ Mała Encyklopedia 1970 ↓, s. 103.
↑ Lepszy 1968 ↓, s. 266.
↑ Piotr Greiner, Ewa Gronkowska, Ryszard Kaczmarek, Kazimierz Miroszewski, Marek Paździora Słownik historii Polski i świata, Katowice 2005, s. 125.
↑ Zbigniew Łotys, Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia, Olsztyn 2001, s. 51.
↑ Lepszy 1968 ↓, s. 267.
↑ Romuald Romański, Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich, Warszawa 2012, s. 69.
↑ Romuald Romański, Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich, Warszawa 2012, s. 70.

Bibliografia

Sława i niesława Kostki-Napierskiego – Janusz Tazbir, w: „Problemy” nr 3/1993
Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Koszalin 2010, s. 119
Kazimierz Lepszy: Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q), wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970 .

[1] Roman Marcinek: Aleksander Kostka-Napierski. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. [dostęp 2015-07-23].

[CITEREFMała_Encyklopedia1970103-2] Mała Encyklopedia 1970 ↓, s. 103.

[CITEREFLepszy1968266-3] Lepszy 1968 ↓, s. 266.

[4] Piotr Greiner, Ewa Gronkowska, Ryszard Kaczmarek, Kazimierz Miroszewski, Marek Paździora Słownik historii Polski i świata, Katowice 2005, s. 125.

[5] Zbigniew Łotys, Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia, Olsztyn 2001, s. 51.

[CITEREFLepszy1968267-6] Lepszy 1968 ↓, s. 267.

[7] Romuald Romański, Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich, Warszawa 2012, s. 69.

[8] Romuald Romański, Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich, Warszawa 2012, s. 70.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Żołnierz infobox
- |imię i nazwisko     =
+ |imię i nazwisko     = Aleksander Kostka-Napierski
  |imię i nazwisko org = Aleksander Leon Kostka-Napierski
- |pseudonim           =
+ |pseudonim           = Kostka-Napierski
  |rodzaj wojsk        = lądowe
  |zwycięstwa          =
  |grafika             =
  |opis grafiki        =
  |stopień grafika     =
- |stopień             = kapitan
+ |stopień             = [[Kapitan (ranga)|kapitan]]
  |data urodzenia      = 1617
- |miejsce urodzenia   =
+ |miejsce urodzenia   = [[Warszawa]]
  |data śmierci        = 18 lipca 1651
- |miejsce śmierci     = Kraków
+ |miejsce śmierci     = [[Kraków]]
  |lata służby         =
- |siły zbrojne        =
+ |siły zbrojne        = [[Armia koronna]]<br />[[Szwecja|Armia szwedzka]]
  |jednostki           =
  |stanowiska          =
- |wojny i bitwy       = [[wojna trzydziestoletnia]]<br />[[Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego w 1651]]
+ |wojny i bitwy       = [[wojna trzydziestoletnia]],<br />[[Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego|powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego w 1651]]
  |późniejsza praca    =
  |odznaczenia         =
- |commons             =
+ |commons             = Category:Aleksander Kostka-Napierski
 }}
+{{wikiźródła|Bunt Napierskiego}}
-'''Aleksander Kostka-Napierski''' (ur. [[1617]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.wilanow-palac.art.pl/aleksander_kostka_napierski.html | tytuł = Aleksander Kostka-Napierski | autor = Roman Marcinek | opublikowany = Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie | data dostępu = 2015-07-23}}</ref>, zm. [[18 lipca]] [[1651]] w Krakowie) – oficer wojsk koronnych, [[Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego w 1651|przywódca powstania chłopskiego na Podhalu w 1651]].
+'''Aleksander Kostka-Napierski''' (ur. [[1617]] w [[Warszawa|Warszawie]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.wilanow-palac.art.pl/aleksander_kostka_napierski.html |tytuł = Aleksander Kostka-Napierski |autor = Roman Marcinek |opublikowany = Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie |data dostępu = 2015-07-23}}</ref>, zm. [[18 lipca]] [[1651]] w [[Kraków|Krakowie]]) – oficer [[Armia koronna|wojsk koronnych]], uczestnik [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] i przywódca [[Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego|powstania chłopskiego na Podhalu w 1651]].
+== Życiorys ==
-Pochodził prawdopodobnie ze szlacheckiego rodu z Mazowsza. Według jednej z hipotez był naturalnym synem króla Władysława IV według innej nazywał się Wojciech Stanisław Bzowski<ref> Kazimierz Lepszy, ''Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia'', Warszawa 1968, s.266.</ref>
+Pochodził ze [[Szlachta|szlacheckiego]] rodu z [[Mazowsze|Mazowsza]], był wszechstronnie wykształcony i znał języki obce (łacinę, niemiecki i szwedzki). Według jednej z hipotez był szóstym synem króla [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazy]] i przyrodnim bratem [[Władysław IV Waza|Władysława IV]], według innej hipotezy nazywał się p.s: „Wojciech Stanisław Bzowski”. Wychowywał się najprawdopodobniej u starosty [[Malbork|malborskiego]] Rafała Kostki.
-Oficer, w okresie [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] kapitan w służbie szwedzkiej, uczestnik walk w Niemczech. Po śmierci [[Władysław IV Waza|Władysława IV Wazy]] wrócił do Polski. Przywódca chłopów podhalańskich, kontaktował się z [[Bohdan Chmielnicki|Bohdanem Chmielnickim]], chciał rozszerzyć [[Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego w 1651|powstanie]] na tereny polskie.
+Początkowo służył w rotach szlacheckich, a później w wojsku cudzoziemskim. W okresie [[wojna trzydziestoletnia|wojny trzydziestoletniej]] służył w armii [[Szwecja|szwedzkiej]] w stopniu [[Kapitan (ranga)|kapitana]]. Uczestniczył w działaniach zbrojnych w Niemczech{{odn|Mała Encyklopedia|1970|s=103}}. Przed 1648 wrócił do Polski, a w maju 1648 jako agent króla Władysława IV wyjechał do [[Anglia|Anglii]], [[Francja|Francji]], [[Hiszpania|Hiszpanii]] i Szwecji w celu uzyskania pomocy i wsparcia dla wojny z [[Turcja|Turcją]]. Po śmierci króla Polski Władysława IV herbu Waza z upoważnienia nowego króla [[Jan II Kazimierz Waza|Jana II Kazimierza herbu Waza]] w 1650 zajmował się prawdopodobnie werbowaniem [[Chorągiew (wojsko)|chorągwi]]{{odn|Lepszy|1968|s=266}}.
-Na początku 1651 zorganizował zaciąg wojsk na Podhalu (z udziałem [[Marcin Radocki|Marcina Radockiego]] i [[Stanisław Łętowski (sołtys)|Stanisława Łętowskiego]]) posługując się (najprawdopodobniej sfałszowanymi) rozkazami królewskimi wydanymi na nazwisko Napierski (przedtem był znany jako Aleksander Kostka ze Szternberku). Wydał uniwersały do chłopów w Polsce, wzywając ich do obalenia władzy panów i powołując się przy tym na rozkazy królewskie. Jego odezwa nie spotkała się z większym odzewem. Usiłował także zwerbować wojska na Śląsku.
+Na początku 1651 zorganizował zaciąg wojsk na [[Podhale|Podhalu]] i [[Beskid Żywiecki|Beskidzie Żywieckim]] w Żywcu (z udziałem [[Marcin Radocki|Marcina Radockiego]] i [[Stanisław Łętowski (sołtys)|Stanisława Łętowskiego]]), posługując się rozkazami królewskimi wydanymi na nazwisko ps. „Napierski” lub ps. „Kostka” (przedtem był znany jako Aleksander Kostka ze Szternberku).
-W czerwcu 1651 zajął zamek w Czorsztynie. Przypuszczalnie spodziewał się pomocy ze strony księcia siedmiogrodzkiego [[Jerzy II Rakoczy|Jerzego II Rakoczego]], która jednak nie nadeszła, więc Czorsztyn, po krótkim oblężeniu, poddał się wojskom biskupa krakowskiego [[Piotr Gembicki|Piotra Gembickiego]] a sam Napierski został wydany przez własnych żołnierzy. Znaleziono przy nim m.in. uniwersał Chmielnickiego gwarantujący chłopom zwolnienie z pańszczyzny w zamian za przystąpienie do buntu. Powstanie stłumiono, a Kostka-Napierski został skazany na karę śmierci. W zeznaniach podczas tortur twierdził, że jest nieślubnym synem [[Władysław IV Waza|Władysława IV Wazy]], a tuż przed wykonaniem wyroku jako swe prawdziwe nazwisko podał: Szymon Bzowski. 18 lipca 1651 roku w Krakowie został [[nabicie na pal|nabity na pal]], pozostali przywódcy chłopscy również zostali straceni.
+W czerwcu 1651 na czele powstańców chłopskich zajął [[zamek w Czorsztynie]]. Tam 22 czerwca wydał [[uniwersał]]y skierowane do chłopów w Polsce, wzywając ich do powstania antyszlacheckiego<ref>Piotr Greiner, Ewa Gronkowska, Ryszard Kaczmarek, Kazimierz Miroszewski, Marek Paździora ''Słownik historii Polski i świata'', Katowice 2005, s. 125.</ref>. W odezwie zapewniał, że król Jan Kazimierz solidaryzuje się z powstańcami oraz że gwarantuje chłopom wolność<ref>Zbigniew Łotys, ''Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia'', Olsztyn 2001, s. 51.</ref>. Usiłował także zwerbować wojska na [[Śląsk]]u. Przypuszczalnie spodziewał się pomocy ze strony księcia siedmiogrodzkiego [[Jerzy II Rakoczy|Jerzego II Rakoczego]], która jednak nie nadeszła. Czorsztyn po dwudniowym oblężeniu został zdobyty przez wojska biskupa krakowskiego [[Piotr Gembicki|Piotra Gembickiego]], a przywódcy powstania, Aleksander Kostka-Napierski oraz [[Stanisław Łętowski (sołtys)|Stanisław Łętowski]], zostali pojmani{{odn|Lepszy|1968|s=267}}, a następnie przewiezieni do Krakowa. Tam Kostka-Napierski w czasie tortur wyznał jedynie, że jest biologicznym synem króla Władysława IV. Po torturach 18 lipca 1651 roku został [[Nabicie na pal|nabity na pal]]. Następnie ciała (jego oraz Łętowskiego) powieszono na szubienicy<ref>[[Romuald Romański]], ''Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich'', Warszawa 2012, s. 69.</ref>. Po kilku dniach ciała zostały zabrane i pochowane w nieznanym miejscu<ref>[[Romuald Romański]], ''Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich'', Warszawa 2012, s. 70.</ref>. {{fakt|data=2016-08| Przy Kostce-Napierskim znaleziono m.in. uniwersał Chmielnickiego gwarantujący chłopom zwolnienie z pańszczyzny w zamian za przystąpienie do buntu}}.
-Zdaniem historyka prof. [[Paweł Wieczorkiewicz|Pawła Wieczorkiewicza]] Kostka-Napierski był na usługach Chmielnickiego.
-Podobne zdanie na temat Kostki-Napierskiego ma prof. [[Janusz Tazbir]].
-Jednakże inni historycy, jak [[Adam Kersten]], podchodzą ostrożnie do powiązań Kostki-Napierskiego z królem szwedzkim, Chmielnickim czy dworem [[Rakoczy]]ch.
+Zdaniem profesorów [[Paweł Wieczorkiewicz|Pawła Wieczorkiewicza]] i [[Janusz Tazbir|Janusza Tazbira]], Aleksander Kostka-Napierski miał kontakty z emisariuszami Bohdana Chmielnickiego. Jednakże inni historycy, jak [[Adam Kersten]], podchodzą ostrożnie do jego powiązań z królem szwedzkim, Bohdanem Chmielnickim czy dworem [[Rakoczowie|Rakoczych]].
 == Postać Aleksandra Kostki-Napierskiego w kulturze ==
-Bohater powieści [[Kazimierz Przerwa-Tetmajer|Kazimierza Przerwy-Tetmajera]] ''Maryna z Hrubego'' i [[Władysław Orkan|Władysława Orkana]] ''Kostka Napierski. Powieść z XVII wieku'', dramatu [[Jan Kasprowicz|Jana Kasprowicza]] ''Bunt Napierskiego'' oraz filmu w reżyserii [[Jan Batory|Jana Batorego]] ''[[Podhale w ogniu]]''. Patron ulic m.in. w Szczecinie, Łodzi, Katowicach, Dąbrowie Górniczej, Gdyni, Warszawie.
+Bohater powieści [[Kazimierz Przerwa-Tetmajer|Kazimierza Przerwy-Tetmajera]] ''Maryna z Hrubego,'' [[Władysław Orkan|Władysława Orkana]] ''Kostka Napierski. Powieść z XVII wieku'', [[Jalu Kurek|Jalu Kurka]] ''Nad Czorsztynem się błyska. O Kostce Napierskim opowieść prawdziwa'', dramatu [[Jan Kasprowicz|Jana Kasprowicza]] ''Bunt Napierskiego'', ballady [[Lucjan Siemieński|Lucjana Siemieńskiego]] [[Napierski (ballada)|''Napierski'']] oraz filmu w reżyserii [[Jan Batory|Jana Batorego]] ''[[Podhale w ogniu]]''. Patron ulic m.in. w Szczecinie, Łodzi, [[ulica Aleksandra Kostki-Napierskiego w Katowicach|Katowicach]], Dąbrowie Górniczej, Gdyni i Warszawie.
-== Zobacz też ==
-{{wikiźródła|Bunt Napierskiego}}
-* ''[[Napierski (ballada)]]''
-* [[ulica Aleksandra Kostki-Napierskiego w Katowicach]]
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
 == Bibliografia ==
-* Sława i niesława Kostki-Napierskiego – Janusz Tazbir, w: „[[Mówią Wieki]]” nr 3/1993
+* Sława i niesława Kostki-Napierskiego – Janusz Tazbir, w: „Problemy” nr 3/1993
 * Jerzy Antoni Kostka, ''Kostkowie herbu Dąbrowa. ''Wyd. Koszalin 2010, s. 119
+* {{cytuj książkę |autor = [[Kazimierz Lepszy]] |tytuł = Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia |wydawca = Wiedza Powszechna |miejsce = Warszawa |data = 1968 |odn = {{odn/id|Lepszy|1968}}}}
+* {{cytuj |tytuł = Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q) |wydanie = 1 |wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej |miejsce = Warszawa |data = 1970 |odn = {{odn/id|Mała Encyklopedia|1970}}}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
 {{SORTUJ:Kostka-Napierski, Aleksander}}
-[[Kategoria:Straceni w I Rzeczypospolitej]]
+[[Kategoria:Ludzie związani z Podhalem]]
+[[Kategoria:Ofiary tortur]]
 [[Kategoria:Powstańcy przeciw Rzeczypospolitej]]
 [[Kategoria:Polacy – wojskowi armii szwedzkiej]]
+[[Kategoria:Polacy w wojnie trzydziestoletniej]]
+[[Kategoria:Przywódcy powstań chłopskich]]
+[[Kategoria:Straceni w I Rzeczypospolitej]]
 [[Kategoria:Straceni przez nabicie na pal]]
-[[Kategoria:Ludzie związani z Podhalem]]
-[[Kategoria:Zmarli w 1651]]
 [[Kategoria:Urodzeni w 1617]]
 [[Kategoria:Wojskowi I Rzeczypospolitej]]
-[[Kategoria:Przywódcy powstań chłopskich]]
+[[Kategoria:Zmarli w 1651]]
+[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Warszawie]]