Supraśl: Różnice pomiędzy wersjami
Na mapach: 
53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500
53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Wycofane VisualEditor Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
dr. tech., sformatyzowanie przypisu, int. |
||
| (Nie pokazano 34 wersji utworzonych przez 26 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|dopełniacz nazwy = Supraśla |
|dopełniacz nazwy = Supraśla |
||
|zdjęcie = Supraśl Karczma 632981.jpg |
|zdjęcie = Supraśl Karczma 632981.jpg |
||
|opis zdjęcia = Supraśl – |
|opis zdjęcia = Supraśl – [[Dom Ogrodnika w Supraślu|dom ogrodnika]], w oddali [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|supraski monaster]] |
||
|herb = POL Supraśl COA.svg |
|herb = POL Supraśl COA.svg |
||
|flaga = POL Supraśl flag.svg |
|flaga = POL Supraśl flag.svg{{!}}border |
||
|dewiza = |
|dewiza = |
||
|województwo = podlaskie |
|województwo = podlaskie |
||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
|powierzchnia = 6 |
|powierzchnia = 6 |
||
|wysokość = |
|wysokość = |
||
|rok = 31.12. |
|rok = 31.12.2023 |
||
|liczba ludności = 4366 |
|||
|liczba ludności = 4621<ref name="Populacja2018">{{Polska w liczbach|id=Suprasl|nazwa=Supraśl w liczbach|data dostępu=11 stycznia 2016}}</ref><ref>[http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-roku,7,15.html Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.]</ref> |
|||
|gęstość zaludnienia = |
|gęstość zaludnienia = 767.3 |
||
|strefa numeracyjna = (+48) 85 |
|strefa numeracyjna = (+48) 85 |
||
|kod pocztowy = 16-030 |
|kod pocztowy = 16-030 |
||
|tablice rejestracyjne = BIA |
|tablice rejestracyjne = BIA |
||
|plan miasta = |
|||
|kod mapy = Supraśl (gmina) |
|kod mapy = Supraśl (gmina) |
||
|współrzędne = 53°12′40″N 23°20′15″E |
|współrzędne = 53°12′40″N 23°20′15″E |
||
| Linia 39: | Linia 40: | ||
'''Supraśl''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] położone w [[województwo podlaskie|województwie podlaskim]], w [[powiat białostocki|powiecie białostockim]], siedziba [[Supraśl (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Supraśl]]. Położone jest nad rzeką [[Supraśl (rzeka)|Supraślą]], na [[Wysoczyzna Białostocka|Wysoczyźnie Białostockiej]], jest otoczone [[Puszcza Knyszyńska|Puszczą Knyszyńską]]. Leży na obszarze dawnej [[ekonomia (dobra królewskie)|ekonomii]] [[Grodno|grodzieńskiej]]<ref>Iwona Borowik, Krzysztof Sztalt: ''Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny''. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 73. {{ISBN|978-83-229-2874-5}}.</ref>. Zaliczane do [[aglomeracja białostocka|aglomeracji białostockiej]]. |
'''Supraśl''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] położone w [[województwo podlaskie|województwie podlaskim]], w [[powiat białostocki|powiecie białostockim]], siedziba [[Supraśl (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Supraśl]]. Położone jest nad rzeką [[Supraśl (rzeka)|Supraślą]], na [[Wysoczyzna Białostocka|Wysoczyźnie Białostockiej]], jest otoczone [[Puszcza Knyszyńska|Puszczą Knyszyńską]]. Leży na obszarze dawnej [[ekonomia (dobra królewskie)|ekonomii]] [[Grodno|grodzieńskiej]]<ref>Iwona Borowik, Krzysztof Sztalt: ''Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny''. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 73. {{ISBN|978-83-229-2874-5}}.</ref>. Zaliczane do [[aglomeracja białostocka|aglomeracji białostockiej]]. |
||
Według danych z 31 grudnia 2023 Supraśl liczył 4366 mieszkańców<ref name="Populacja2018" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Supraśl (podlaskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia |data dostępu = 2024-09-12 |opublikowany = Polska w liczbach |url = https://www.polskawliczbach.pl/Suprasl |język = pl}}</ref>. |
|||
Według danych z 1 stycznia 2018 Supraśl liczył 4621 mieszkańców<ref name="Populacja2018" />. |
|||
W Supraślu znajduje się siedziba [[Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej|Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej]]. |
W Supraślu znajduje się siedziba [[Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej|Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej]]. |
||
| Linia 46: | Linia 47: | ||
Supraśl położony był w drugiej połowie XVI wieku w [[powiat grodzieński (I Rzeczpospolita)|powiecie grodzieńskim]] [[województwo trockie|województwa trockiego]] [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]<ref>Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.</ref>. |
Supraśl położony był w drugiej połowie XVI wieku w [[powiat grodzieński (I Rzeczpospolita)|powiecie grodzieńskim]] [[województwo trockie|województwa trockiego]] [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]<ref>Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.</ref>. |
||
== |
== Powierzchnia == |
||
Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosiła 6 km²{{r|autonazwa1}}. |
Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosiła 6 km²{{r|autonazwa1}}. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[Plik:Krzyż i tablica pamiątkowa między monasterem a rzeką w Supraślu (2010).jpg|thumb|Krzyż i tablica pamiątkowa między [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|klasztorem]] a [[Supraśl (rzeka)|rzeką]]]] |
|||
W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z [[Gródek (powiat białostocki)|Gródka]], [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|prawosławny monaster]], którego założycielem i głównym fundatorem był [[Województwo nowogródzkie (I Rzeczpospolita)|wojewoda nowogródzki]] [[Aleksander Chodkiewicz (wojewoda nowogródzki)|Aleksander Chodkiewicz]], przy późniejszym wsparciu [[prawosławie|prawosławnego]] biskupa smoleńskiego [[Józef Sołtan|Józefa Sołtana]]. Akta wydane przez królów [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]] w 1504 i [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]] w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza. |
W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z [[Gródek (powiat białostocki)|Gródka]], [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|prawosławny monaster]], którego założycielem i głównym fundatorem był [[Województwo nowogródzkie (I Rzeczpospolita)|wojewoda nowogródzki]] [[Aleksander Chodkiewicz (wojewoda nowogródzki)|Aleksander Chodkiewicz]], przy późniejszym wsparciu [[prawosławie|prawosławnego]] biskupa smoleńskiego [[Józef Sołtan|Józefa Sołtana]]. Akta wydane przez królów [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]] w 1504 i [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]] w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza. |
||
| ⚫ | |||
[[File:Supraśla, Sadovaja. Супрасьля, Садовая (H. Poddębski, 1936).jpg|thumb|240px|Główna ulica miasta ok 1936 roku]] |
|||
[[File:Budynek siedziba krajobrazowego parku narodowego puszczy knyszyńskiej 01.jpg|thumb|240px|Siedziba [[Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej|Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej]] przy ulicy Konarskiego 10]] |
|||
[[File:Pomnik Suprasl park 01.jpg|thumb|200px|Pomnik upamiętniający [[Wojna polsko-bolszewicka|zwycięstwo w 1920 roku nad bolszewikami]]]] |
|||
Najpierw powstała drewniana [[cerkiew (budynek)|cerkiew]] św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisze pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie [[monaster]]u zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego [[Patriarcha Konstantynopola|patriarchy Konstantynopola]]. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi ''tomos'' (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błogowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o renesansową cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady. |
Najpierw powstała drewniana [[cerkiew (budynek)|cerkiew]] św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisze pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie [[monaster]]u zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego [[Patriarcha Konstantynopola|patriarchy Konstantynopola]]. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi ''tomos'' (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błogowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o renesansową cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady. |
||
| Linia 72: | Linia 73: | ||
W 1834, po wprowadzeniu przez carskie władze ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski. |
W 1834, po wprowadzeniu przez carskie władze ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski. |
||
W latach 60 XIX wieku społeczność żydowska z wydatną pomocą przedsiębiorcy |
W latach 60 XIX wieku społeczność żydowska z wydatną pomocą przedsiębiorcy Buchholtza, zbudowała synagogę w pobliżu ul. Zgierskiej (obecnej ul. 11 Listopada)<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Synagoga przy ul. Zgierskiej {{!}} Wirtualny Sztetl |data dostępu = 2020-03-04 |opublikowany = sztetl.org.pl |url = https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/1049-suprasl/112-synagogi-domy-modlitwy-i-inne/89015-synagoga-przy-ul-zgierskiej}}</ref>. |
||
W 1875 w sąsiedztwie monasteru zbudowano cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – [[cerkiew św. Jana Teologa w Supraślu|św. Jana Teologa]], a w 1901 – [[Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy w Supraślu|kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy]] na cmentarzu w [[Podsupraśl]]u. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych [[fresk]]ów (zamalowanych przez bazylianów). |
W 1875 w sąsiedztwie monasteru zbudowano cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – [[cerkiew św. Jana Teologa w Supraślu|św. Jana Teologa]], a w 1901 – [[Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy w Supraślu|kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy]] na cmentarzu w [[Podsupraśl]]u. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych [[fresk]]ów (zamalowanych przez bazylianów). |
||
| Linia 82: | Linia 83: | ||
W okresie międzywojennym władze [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] przekazały opuszczony klasztor supraski [[Kościół łaciński|Kościołowi rzymskokatolickiemu]]. W 1937 [[salezjanie]] zdjęli belki z krzyży na [[cerkiew św. Jana Teologa w Supraślu|cerkwi św. Jana Teologa]]. |
W okresie międzywojennym władze [[II Rzeczpospolita|II Rzeczypospolitej]] przekazały opuszczony klasztor supraski [[Kościół łaciński|Kościołowi rzymskokatolickiemu]]. W 1937 [[salezjanie]] zdjęli belki z krzyży na [[cerkiew św. Jana Teologa w Supraślu|cerkwi św. Jana Teologa]]. |
||
W listopadzie 1942 suprascy [[Żydzi]] zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku, skąd trafili do [[Obóz zagłady w Treblince|obozu zagłady w Treblince]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Arad |imię = Yitzak |tytuł = Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps |wydawca = Indiana University Press |miejsce = Bloomington |data = 1999 |strony = 396 |isbn = 978-0-253-21305-1}}</ref>. Synagogę Niemcy zdewastowali wybuchami granatów, a następnie rozebrali, a z uzyskanego budulca obmurowali budynek żandarmerii<ref name=":0" />. |
W połowie września 1939 r. miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, a następnie, po tygodniu, przez Armię Czerwoną. Sowieci skonfiskowali budynki klasztorne, urządzając w nich koszary. W tym czasie zniszczyli wyposażenie świątyni, a po wybuchu wojny w czerwcu 1941 r. spalili też Pałac Opatów<ref>{{Cytuj |tytuł = Czerwony garnizon w Supraślu |data dostępu = 2021-03-18 |opublikowany = www.suprasl.pl |url = https://www.suprasl.pl/index.php/wiecej-uzdrowisko-i-turystyka/1050-czerwony-garnizon-w-supraslu}}</ref>. W listopadzie 1942 suprascy [[Żydzi]] zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku, skąd trafili do [[Obóz zagłady w Treblince|obozu zagłady w Treblince]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Arad |imię = Yitzak |tytuł = Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps |wydawca = Indiana University Press |miejsce = Bloomington |data = 1999 |strony = 396 |isbn = 978-0-253-21305-1}}</ref>. Synagogę Niemcy zdewastowali wybuchami granatów, a następnie rozebrali, a z uzyskanego budulca obmurowali budynek żandarmerii<ref name=":0" />. 23 lipca 1944 r. wojska niemieckie wysadziły w powietrze budynek cerkwi oraz spaliły niemal wszystkie fabryki włókiennicze. 24 lipca 1944 r. Supraśl został zajęty przez pododdziały 283 dywizji strzeleckiej Armii Czerwonej. |
||
W latach 1945–1946 staraniem inż. architekta Władysława Paszkowskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków odcięto wraz z tynkiem i zabezpieczono ocalałe fragmenty malowideł z wnętrza cerkwi. W 1970 roku zrekonstruowano bramę – dzwonnicę klasztoru. |
|||
W [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|Polsce Ludowej]] na gruzach zniszczonych przez |
W [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|Polsce Ludowej]] na gruzach zniszczonych przez niemieckich okupantów zakładów włókienniczych zbudowano zakład meblarski. Uruchomiono również fabrykę kołder i koców. Otwarta zostaje [[Szkoła tysiąclecia|szkoła-pomnik 1000-lecia]]. W tym czasie istniały w mieście dwie szkoły średnie: Technikum Mechanizacji Rolnictwa (w budynkach klasztoru bazylianów) i Liceum Sztuk Plastycznych (w pałacu Buchholtza). Rozpoczął działanie Dom Dziecka (w przedwojennym sanatorium przeciwgruźliczym). Zbudowano w 1971 roku dom wczasowy przy Alei Niepodległości. W tym też roku otwarto ośrodek wczasów niedzielnych i ośrodek sportów wodnych. Miejscowość stawała się miejscowością o charakterze turystycznym<ref>„Supraśl” M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, s. 8, 14, 17.</ref>. |
||
W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane [[Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny|Kościołowi Prawosławnemu]]. Na terenie monasteru, od 2004 r., mieści się siedziba [http://www.znadwiliiwilno.lt/wp-content/uploads/2020/04/Znad-Wilii-1-81m-1-1.pdf Akademii Supraskiej].<ref>{{Cytuj |tytuł = ZNAD WILII nr 1/81 |data dostępu = 2020-05-12 |opublikowany = Wilnoteka |url = http://wilnoteka.lt/artykul/znad-wilii-nr-181 |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Leonard Drożdżewicz |tytuł = Z DOLINY ŁOSOŚNY, Zasłyszane w Akademii Supraskiej, „Znad Wilii”, nr 1 (81) z 2020 r., s. 91-97, autor pisze o uczelni na pograniczu kultur, wyodrębniając sylwetkę wybitnego slawisty i badacza, prof. Aleksandra Naumowa |data = 2020}}</ref> |
W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane [[Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny|Kościołowi Prawosławnemu]]. Na terenie monasteru, od 2004 r., mieści się siedziba [http://www.znadwiliiwilno.lt/wp-content/uploads/2020/04/Znad-Wilii-1-81m-1-1.pdf Akademii Supraskiej].<ref>{{Cytuj |tytuł = ZNAD WILII nr 1/81 |data dostępu = 2020-05-12 |opublikowany = Wilnoteka |url = http://wilnoteka.lt/artykul/znad-wilii-nr-181 |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Leonard Drożdżewicz |tytuł = Z DOLINY ŁOSOŚNY, Zasłyszane w Akademii Supraskiej, „Znad Wilii”, nr 1 (81) z 2020 r., s. 91-97, autor pisze o uczelni na pograniczu kultur, wyodrębniając sylwetkę wybitnego slawisty i badacza, prof. Aleksandra Naumowa |data = 2020}}</ref> |
||
| Linia 93: | Linia 94: | ||
== Legenda == |
== Legenda == |
||
[[File:Rzeka Supraśl.jpg|thumb|240px|[[Supraśl (rzeka)|Rzeka Supraśl]], w oddali widoczny monaster]] |
|||
| ⚫ | |||
[[File:Rzeka Supraśl i Plaża Miejska 05.jpg|thumb|240px|Plaża w Supraślu nad rzeką]] |
|||
[[File:Suprasl July 2013 085.JPG|thumb|240px|Park]] |
|||
Legenda głosi, że mnisi z [[Gródek (powiat białostocki)|Gródka]], po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z [[relikwie|relikwiami]], prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego. Od 2012 roku w dniach 8–9 sierpnia jest organizowana przez Bractwo Cerkiewne Św. Mikołaja i Parafię Prawosławną z Gródka pielgrzymka kajakowa rzeką Supraśl jako nawiązanie do legendy założenia Monasteru. |
Legenda głosi, że mnisi z [[Gródek (powiat białostocki)|Gródka]], po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z [[relikwie|relikwiami]], prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego. Od 2012 roku w dniach 8–9 sierpnia jest organizowana przez Bractwo Cerkiewne Św. Mikołaja i Parafię Prawosławną z Gródka pielgrzymka kajakowa rzeką Supraśl jako nawiązanie do legendy założenia Monasteru. |
||
| ⚫ | |||
W 1770 w drukarni [[bazylianie|o.o. Bazylianów]] wydano po polsku na potrzeby [[konfederacja barska|konfederacji barskiej]] podręcznik [[taktyka|taktyki]] i wojny partyzanckiej [[Mihály Lajos Jeney|Louisa Jeneya]] ''Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego....'' |
|||
== Demografia == |
== Demografia == |
||
Według [[Pierwszy Powszechny Spis Ludności|Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku]] miasto zamieszkiwało 2.322 osoby, wśród których 1334 było wyznania rzymskokatolickiego, 364 prawosławnego, 234 ewangelickiego a 390 [[Judaizm|mojżeszowego]]. Jednocześnie 1.660 mieszkańców zadeklarowało [[Polacy|polską]] przynależność narodową, 145 białoruską, 149 niemiecką, 356 żydowską, 10 litewską, 1 estońską i 1 słowacką. Było tu 267 budynków mieszkalnych<ref name=":02">{{Cytuj |autor = |tytuł = Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. |data = 1924 |wolumin = T. 5, województwo białostockie |s = 10}}</ref>. |
Według [[Pierwszy Powszechny Spis Ludności|Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku]] miasto zamieszkiwało 2.322 osoby, wśród których 1334 było wyznania rzymskokatolickiego, 364 prawosławnego, 234 ewangelickiego a 390 [[Judaizm|mojżeszowego]]. Jednocześnie 1.660 mieszkańców zadeklarowało [[Polacy|polską]] przynależność narodową, 145 białoruską, 149 niemiecką, 356 żydowską, 10 litewską, 1 estońską i 1 słowacką. Było tu 267 budynków mieszkalnych<ref name=":02">{{Cytuj |autor = |tytuł = Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. |data = 1924 |wolumin = T. 5, województwo białostockie |s = 10}}</ref>. |
||
Według danych z |
Według danych z 31 grudnia 2023 miasto miało 4366 mieszkańców<ref name="autonazwa1">{{Cytuj |tytuł = Supraśl (podlaskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia |data dostępu = 2024-09-12 |opublikowany = Polska w liczbach |url = https://www.polskawliczbach.pl/Suprasl |język = pl}}</ref>. |
||
* Piramida wieku mieszkańców Supraśla w 2014 roku<ref name=" |
* Piramida wieku mieszkańców Supraśla w 2014 roku<ref name="Populacja2018" />. |
||
[[Plik:Piramida wieku Suprasl.png|690x480px]] |
[[Plik:Piramida wieku Suprasl.png|690x480px]] |
||
== Zabytki == |
== Zabytki == |
||
[[File:Supraśl, Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu uuo.jpg|thumb|240px|Cerkiew Zwiastowania NMP w zespole klasztornym bazylianów, wybudowana 1516 roku]] |
|||
| ⚫ | |||
* [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa]] |
* [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa]] |
||
* [[kościół św. Trójcy w Supraślu|Rzymskokatolicki kościół parafialny Świętej Trójcy]] – neobarokowy, wybudowany w latach 1861–1865. |
* [[kościół św. Trójcy w Supraślu|Rzymskokatolicki kościół parafialny Świętej Trójcy]] – neobarokowy, wybudowany w latach 1861–1865. |
||
* Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, pochodzący z 1870. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego [[Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Supraślu|kościoła parafialnego pw. NMP Królowej Polski]]. |
* Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, pochodzący z 1870. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego [[Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Supraślu|kościoła parafialnego pw. NMP Królowej Polski]]. |
||
* Zespół kaplicy cmentarnej pw. Wszystkich Świętych, składający się z murowanej wieży z pocz. XVIII w. oraz drewnianego korpusu z poł. XIX w., początkowo unicka, po 1839 prawosławna, współcześnie rzymskokatolicka. |
* Zespół kaplicy cmentarnej pw. Wszystkich Świętych, składający się z murowanej wieży z pocz. XVIII w. oraz drewnianego korpusu z poł. XIX w., początkowo unicka, po 1839 prawosławna, współcześnie rzymskokatolicka. |
||
* Cmentarz ewangelicki – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 według projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 według projektu architekta H. Zydoka. |
* Cmentarz ewangelicki (obecnie rzymskokatolicki) – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 według projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 według projektu architekta H. Zydoka. |
||
* [[Pałac Buchholtzów]] – obecnie siedziba [[Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu|Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu]]. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892–1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim). |
* [[Pałac Buchholtzów]] – obecnie siedziba [[Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu|Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu]]. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892–1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim). |
||
* Dom Ludowy – obecnie sala kinowo-koncertowa. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 według projektu architekta Jarosława Giryna. |
* Dom Ludowy – obecnie sala kinowo-koncertowa. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 według projektu architekta Jarosława Giryna. |
||
* [[Dom Ogrodnika w Supraślu|Dom Ogrodnika]] (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w. |
* [[Dom Ogrodnika w Supraślu|Dom Ogrodnika]] (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w. |
||
* Dwór Zacherta – [[klasycyzm|klasycystyczny]] dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w połowie XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988. |
* Dwór Zacherta – [[klasycyzm|klasycystyczny]] dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w połowie XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988. Obecnie mieści się w nim siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. |
||
* Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849. Także: Dom Jansena. |
* Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849. Także: Dom Jansena. |
||
* [[Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy w Supraślu|Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy]] na cmentarzu prawosławnym w [[Podsupraśl]]u – murowana, wybudowana w 1901. |
* [[Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy w Supraślu|Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy]] na cmentarzu prawosławnym w [[Podsupraśl]]u – murowana, wybudowana w 1901. |
||
| Linia 123: | Linia 127: | ||
| tytuł = Zabytki w Supraślu |
| tytuł = Zabytki w Supraślu |
||
| grafika1 = |
| grafika1 = Suprasl wejscie do cerkwi 15.07.09 pl.jpg |
||
| szerokość1 = {{#expr: ( |
| szerokość1 = {{#expr: (140 * 4400 / 4700) round 0}} |
||
| opis1 = |
| opis1 = Wiejśce do cerkwi Zwiastowania NMP |
||
| grafika2 = Suprasl kosciol sw Trojcy 1.jpg |
| grafika2 = Suprasl kosciol sw Trojcy 1.jpg |
||
| szerokość2 = {{#expr: ( |
| szerokość2 = {{#expr: (140 * 4400 / 2600) round 0}} |
||
| opis2 = [[Kościół św. Trójcy w Supraślu|Kościół św. Trójcy]] |
| opis2 = [[Kościół św. Trójcy w Supraślu|Kościół św. Trójcy]] |
||
| grafika3 = Suprasl Palac Buchholtzow 1.jpg |
| grafika3 = Suprasl Palac Buchholtzow 1.jpg |
||
| szerokość3 = {{#expr: ( |
| szerokość3 = {{#expr: (140 * 4400 / 2600) round 0}} |
||
| opis3 = Pałac Buchholtzów |
| opis3 = [[Pałac Buchholtzów]] |
||
| grafika4 = Dom Ludowy 1.JPG |
| grafika4 = Dom Ludowy 1.JPG |
||
| szerokość4 = {{#expr: ( |
| szerokość4 = {{#expr: (140 * 4400 / 2600) round 0}} |
||
| opis4 = Dom Ludowy |
| opis4 = Dom Ludowy |
||
| grafika5 = Suprasl Dom Ogrodnika.jpg |
| grafika5 = Suprasl Dom Ogrodnika.jpg |
||
| szerokość5 = {{#expr: ( |
| szerokość5 = {{#expr: (140 * 4400 / 2600) round 0}} |
||
| opis5 = Drewniane domy tkaczy – Domek Ogrodnika (''XIX w.'') |
| opis5 = Drewniane domy tkaczy – [[Dom Ogrodnika w Supraślu|Domek Ogrodnika]] (''XIX w.'') |
||
| grafika6 = Suprasl brama wejsciowa na komleks klasztorno - parkowy 15.07.09 pl.jpg |
|||
| szerokość6 = {{#expr: (110 * 4400 / 4900) round 0}} |
|||
| ⚫ | |||
}} |
}} |
||
[[Plik:Suprasl cerkiew sw Jana 4.jpg|thumb|Prawosławna cerkiew św. Jana w kompleksie klasztornym]] |
|||
== Gospodarka == |
== Gospodarka == |
||
| Linia 153: | Linia 153: | ||
== Transport == |
== Transport == |
||
| ⚫ | |||
'''Komunikacja samochodowa''' |
'''Komunikacja samochodowa''' |
||
* [[droga wojewódzka]] [[Droga wojewódzka nr 676|676]] [[Porosły]] – [[Białystok]] – Supraśl – [[Krynki]]. |
* [[droga wojewódzka]] [[Droga wojewódzka nr 676|676]] [[Porosły]] – [[Białystok]] – Supraśl – [[Krynki]]. |
||
== Religia == |
== Religia == |
||
[[File:Suprasl kosciol NMP Krolowej Polski 1.jpg|thumb|240px|[[Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Supraślu]]]] |
|||
* [[Kościół łaciński|Kościół Rzymskokatolicki]] |
* [[Kościół łaciński|Kościół Rzymskokatolicki]] |
||
** [[Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Supraślu|Parafia NMP Królowej Polski]] |
** [[Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Supraślu|Parafia NMP Królowej Polski]] |
||
| Linia 164: | Linia 164: | ||
** [[Parafia Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|Parafia Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa]] |
** [[Parafia Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|Parafia Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa]] |
||
** [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa]]; przy monasterze działa [[Akademia Supraska]] |
** [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa]]; przy monasterze działa [[Akademia Supraska]] |
||
== Cmentarze == |
|||
| ⚫ | |||
* [[Cmentarz prawosławny w Supraślu]] |
|||
* [[Cmentarz ewangelicki w Supraślu]] |
|||
* [[Cmentarz żydowski w Supraślu]] |
|||
{{Grafika rozwinięta |
{{Grafika rozwinięta |
||
| położenie = center |
| położenie = center |
||
| Linia 172: | Linia 178: | ||
| opis1 = [[Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy w Supraślu|Prawosławna kaplica cmentarna św. Jerzego]] w [[Podsupraśl]]u |
| opis1 = [[Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy w Supraślu|Prawosławna kaplica cmentarna św. Jerzego]] w [[Podsupraśl]]u |
||
| grafika2 = |
| grafika2 = Supraśl cm. ewangelicki kaplica Buchholzów 01 Al.JPG |
||
| szerokość2 = {{#expr: (110 * 5000 / 6000) round 0}} |
| szerokość2 = {{#expr: (110 * 5000 / 6000) round 0}} |
||
| opis2 = Kaplica Buchholtzów na cmentarzu ewangelickim w Supraślu |
| opis2 = Kaplica Buchholtzów na cmentarzu ewangelickim w Supraślu |
||
| Linia 182: | Linia 188: | ||
== Edukacja == |
== Edukacja == |
||
[[File:Suprasl July 2013 008.JPG|thumb|Rzeźba przed [[Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu|Liceum Plastycznym im. Artura Grottgera]]]] |
|||
* Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi w Supraślu, |
* Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi w Supraślu im. Jana Pawła II, |
||
* Szkoła Podstawowa im. Ferdynanda Mareckiego w Supraślu, |
|||
* |
* Sportowa Szkoła Podstawowa im. Ferdynanda Mareckiego w Supraślu, |
||
* Centrum Edukacji w Supraślu, |
* Centrum Edukacji w Supraślu (istniało do 2015 r.), |
||
* [[Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu]]. |
* [[Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu]]. |
||
| Linia 193: | Linia 199: | ||
== Życie kulturalne == |
== Życie kulturalne == |
||
[[Plik:Pałac Archimandrytów 01.jpg|thumb|Pałac |
[[Plik:Pałac Archimandrytów 01.jpg|thumb|[[Pałac Opatów w Supraślu|Pałac Opatów]], obecnie [[Muzeum Ikon w Supraślu|Muzeum Ikon]]]] |
||
Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. „UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką”, w ramach której corocznie w Supraślu odbywają się Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej<ref>{{Cytuj stronę |url = http://bialystok.onet.pl/suprasl-mistrzostwa-w-pieczeniu-kiszki-ziemniaczanej/zq5l75c |tytuł = Supraśl: mistrzostwa w pieczeniu kiszki i babki ziemniaczanej |autor = Andrzej Ciszewski |data = 2018-06-10 |opublikowany = [[onet.pl]] |archiwum = http://archive.is/9x20O |zarchiwizowano = 2019-11-02}}</ref>. |
Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. „UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką”, w ramach której corocznie w Supraślu odbywają się Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej<ref>{{Cytuj stronę |url = http://bialystok.onet.pl/suprasl-mistrzostwa-w-pieczeniu-kiszki-ziemniaczanej/zq5l75c |tytuł = Supraśl: mistrzostwa w pieczeniu kiszki i babki ziemniaczanej |autor = Andrzej Ciszewski |data = 2018-06-10 |opublikowany = [[onet.pl]] |archiwum = http://archive.is/9x20O |zarchiwizowano = 2019-11-02}}</ref>. |
||
Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny „Gloria” z repertuarem operowo – operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka [[Aleksander Teliga|Aleksandra Teligi]] i jego małżonki. Główne koncerty |
Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny „Gloria” z repertuarem operowo – operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka [[Aleksander Teliga|Aleksandra Teligi]] i jego małżonki. Główne koncerty odbywały się w ujeżdżalni koni Centrum Edukacji w Supraślu. |
||
W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu ''[[U Pana Boga za miedzą]]'', a także do serialu TVP ''[[Blondynka (serial telewizyjny)|Blondynka]]''. |
W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu ''[[U Pana Boga za miedzą]]'', a także do serialu TVP ''[[Blondynka (serial telewizyjny)|Blondynka]]''. |
||
[[Teatr Wierszalin]] – zespół teatralny założony w 1991 przez reżysera Piotra Tomaszuka oraz grupę współpracujących z nim aktorów. Siedzibą teatru jest miejscowość Supraśl pod Białymstokiem. |
[[Teatr Wierszalin]] – zespół teatralny założony w 1991 przez reżysera [[Piotr Tomaszuk|Piotra Tomaszuka]] oraz grupę współpracujących z nim aktorów. Siedzibą teatru jest miejscowość Supraśl pod Białymstokiem. |
||
W okresie Wielkanocy (prawosławnej) w monastyrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Dzwonów Cerkiewnych. |
W okresie Wielkanocy (prawosławnej) w monastyrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Dzwonów Cerkiewnych. |
||
Od 2017 roku w mieście odbywa się festiwal Podlasie SlowFest. |
|||
| ⚫ | |||
Przy [[Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa w Supraślu|monasterze Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy]] umiejscowione jest [[Prawosławie|prawosławne]] centrum konferencyjne, ośrodek szkoleniowy i oświatowy - Akademia [[Akademia Supraska|Supraska]]. |
|||
Collegium [https://www.collegiumsuprasliense.pl/onas/ Suprasliense] chroni i popularyzuje dziedzictwo kulturowe Supraśla, Podlasia oraz Kresów Wschodnich, współuczestniczy w ochronie zabytków i miejsc pamięci narodowej, prowadzi działalność badawczą i wydawniczą.<ref>{{Cytuj |tytuł = STOWARZYSZENIE KULTURALNE "COLLEGIUM SUPRASLIENSE" {{!}} Rejestr.io |data dostępu = 2024-03-12 |opublikowany = rejestr.io |url = https://rejestr.io/krs/99763/stowarzyszenie-kulturalne-collegium-suprasliense}}</ref> |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
* [[Muzeum Sztuki Drukienniczej i Papiernictwa]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Muzeum Sztuki Drukarskiej i Papiernictwa w Supraślu wznawia działalność |data dostępu = 2022-12-07 |opublikowany = druk.info.pl |url = http://druk.info.pl/art/20874-muzeum-sztuki-drukarskiej-i-papiernictwa-w-supraslu-wznawia-dzialalnosc.html |archiwum = https://web.archive.org/web/20201202155821/http://druk.info.pl/art/20874-muzeum-sztuki-drukarskiej-i-papiernictwa-w-supraslu-wznawia-dzialalnosc.html}}</ref> |
|||
== Części miasta == |
== Części miasta == |
||
[[Plik: |
[[Plik:Ratusz Supraśl.jpg|thumb|Ratusz w Supraślu]] |
||
| ⚫ | |||
Podział terytorialny kraju ([[TERYT]]) wymienia części miasta: Dębowik |
Podział terytorialny kraju ([[TERYT]]) wymienia części miasta: [[Dębowik]] i [[Podsupraśl]] (do 2011 także [[Pstrągownia]]). |
||
== Miasta partnerskie == |
== Miasta partnerskie == |
||
* {{flaga|CHE}} [[Balsthal]] ([[Szwajcaria]]) – od 1998 roku |
* {{flaga|CHE}} [[Balsthal]] ([[Szwajcaria]]) – od 1998 roku |
||
* {{flaga|DEU}} [[Großenkneten]] ([[Niemcy]]) – od 1999 roku |
* {{flaga|DEU}} [[Großenkneten]] ([[Niemcy]]) – od 1999 roku |
||
* {{flaga|WAL}} [[Porthcawl]] ([[Walia]]) – od 2001 roku |
* {{flaga|WAL}} [[Porthcawl]] ([[Walia]]) – od 2001 roku |
||
* {{flaga|POL}} [[Zgierz]] ([[Polska]]) – od 2001 roku |
* {{flaga|POL}} [[Zgierz]] ([[Polska]]) – od 2001 roku |
||
* {{Flaga|LTU}} [[Druskieniki|Druskienniki]] ([[Litwa]]) – od 2004 roku |
* {{Flaga|LTU}} [[Druskieniki|Druskienniki]] ([[Litwa]]) – od 2004 roku |
||
* {{Flaga|UKR}} [[Kamionka Bużańska]] ([[Ukraina]]) – od 2023 roku<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.suprasl.pl/index.php/wiecej-urzad-miejski/2876-kamionka-buzanska-na-ukrainie-nowa-gmina-partnerska |tytuł = Kamionka Bużańska na Ukrainie nową gminą partnerską |opublikowany = suprasl.pl |data = 2023-05-24 |data dostępu = 2024-10-29}}</ref> |
|||
== Ludzie związani z Supraślem == |
|||
{{Kategoria główna|Ludzie związani z Supraślem}} |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[Kopna Góra]] – mogiła i mauzoleum powstańców listopadowych |
|||
| ⚫ | |||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
<references> |
|||
{{Przypisy}} |
|||
<ref name="Populacja2018">{{Polska w liczbach|id=Suprasl|nazwa=Supraśl w liczbach|data dostępu=11 stycznia 2016}}</ref> |
|||
</references> |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
| Linia 228: | Linia 250: | ||
* [http://www.suprasl.podlasie.pl Strona o Supraślu] |
* [http://www.suprasl.podlasie.pl Strona o Supraślu] |
||
* {{SgKP|XI|590}} |
* {{SgKP|XI|590}} |
||
* Akademia [http://www.akademiasupraska.pl/ Supraska] |
|||
{{Miasta województwa podlaskiego}} |
{{Miasta województwa podlaskiego}} |
||
{{Supraśl}} |
|||
| ⚫ | |||
{{Gmina Supraśl}} |
{{Gmina Supraśl}} |
||
{{Powiat białostocki}} |
{{Powiat białostocki}} |
||
| ⚫ | |||
[[Kategoria:Uzdrowiska w Polsce]] |
[[Kategoria:Uzdrowiska w Polsce]] |
||
Aktualna wersja na dzień 15:10, 29 paź 2024
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Supraśl – dom ogrodnika, w oddali supraski monaster | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Burmistrz |
Radosław Dobrowolski | ||||
| Powierzchnia |
6 km² | ||||
| Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 85 | ||||
| Kod pocztowy |
16-030 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
BIA | ||||
Położenie na mapie gminy Supraśl  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu białostockiego  | |||||
| 53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500
| |||||
| TERC (TERYT) |
2002094 | ||||
| SIMC |
0923472 | ||||
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 5816-030 Supraśl | |||||
| Strona internetowa | |||||
Supraśl – miasto w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Supraśl. Położone jest nad rzeką Supraślą, na Wysoczyźnie Białostockiej, jest otoczone Puszczą Knyszyńską. Leży na obszarze dawnej ekonomii grodzieńskiej[1]. Zaliczane do aglomeracji białostockiej.
Według danych z 31 grudnia 2023 Supraśl liczył 4366 mieszkańców[2][3]. W Supraślu znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
Dzięki walorom ekologicznym miasta, czystości powietrza, brakowi ośrodków przemysłowych, mikroklimatowi oraz znajdującym się w pobliżu Supraśla bogatym złożom borowin, w 1999 Supraśl uzyskał status uzdrowiska[4].
Supraśl położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[5].
Powierzchnia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosiła 6 km²[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z Gródka, prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Akta wydane przez królów Aleksandra Jagiellończyka w 1504 i Zygmunta Starego w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza.
.jpg)
Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisze pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie monasteru zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego patriarchy Konstantynopola. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi tomos (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błogowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o renesansową cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady.
W XVI wieku monaster stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym ziem ruskich. O jego znaczeniu świadczy fakt, iż w 1582 odwiedził go arcybiskup ochrydzki Gabriel, a w 1590 – patriarcha Jeremiasz II. Zakonnicy zgromadzili m.in. bogatą bibliotekę z cennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.).
W 1609 mnisi przystąpili do unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1695 uruchomiono przyklasztorną drukarnię, a w 1711 pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Tłoczono tu książki świeckie w języku łacińskim i polskim oraz książki religijne w języku cerkiewnosłowiańskim. Bazylianie zamalowali ruskie freski z XVI wieku i postawili wokół cerkwi nowe budynki.
W 1796 władze pruskie skonfiskowały większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana została drukarnia. W 1807 Supraśl przestał być siedzibą biskupstwa unickiego, po pokoju w Tylży (1807) znalazł się pod zaborem rosyjskim.
Pod koniec XVIII w. w mieście wybudowano synagogę[7].
Mimo że w I połowie XIX w. Supraśl otrzymał prawa miejskie, to jednak w końcu tegoż stulecia utracił znaczenie na rzecz rozwijającego się Białegostoku.
W 1824 władze rosyjskie przekazały monaster supraski zakonnikom prawosławnym.
W 1834, po wprowadzeniu przez carskie władze ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski.
W latach 60 XIX wieku społeczność żydowska z wydatną pomocą przedsiębiorcy Buchholtza, zbudowała synagogę w pobliżu ul. Zgierskiej (obecnej ul. 11 Listopada)[8].
W 1875 w sąsiedztwie monasteru zbudowano cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – św. Jana Teologa, a w 1901 – kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu w Podsupraślu. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych fresków (zamalowanych przez bazylianów).
W wyniku działań I wojny światowej w 1915, w obliczu zbliżającego się frontu i wojsk niemieckich, mnisi prawosławni uciekli (jak wielu prawosławnych z terenów ziem polskich) z Supraśla w głąb Rosji (tzw. bieżenstwo), zabierając ze sobą cudowną ikonę Matki Boskiej Supraskiej.
Lata 1918–1924 to dobra koniunktura dla zakładów Supraśla, która kończy się wraz z reformą monetarną w Polsce. W latach kryzysu 1929 -1933 zakłady przemysłowe miasta ograniczają produkcję do kilku miesięcy w roku. W lipcu 1933 roku dochodzi do strajku. Od kul policji ginie 2 robotników, a 5 zostaje rannych[9].
W okresie międzywojennym władze II Rzeczypospolitej przekazały opuszczony klasztor supraski Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1937 salezjanie zdjęli belki z krzyży na cerkwi św. Jana Teologa.
W połowie września 1939 r. miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, a następnie, po tygodniu, przez Armię Czerwoną. Sowieci skonfiskowali budynki klasztorne, urządzając w nich koszary. W tym czasie zniszczyli wyposażenie świątyni, a po wybuchu wojny w czerwcu 1941 r. spalili też Pałac Opatów[10]. W listopadzie 1942 suprascy Żydzi zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku, skąd trafili do obozu zagłady w Treblince[11]. Synagogę Niemcy zdewastowali wybuchami granatów, a następnie rozebrali, a z uzyskanego budulca obmurowali budynek żandarmerii[8]. 23 lipca 1944 r. wojska niemieckie wysadziły w powietrze budynek cerkwi oraz spaliły niemal wszystkie fabryki włókiennicze. 24 lipca 1944 r. Supraśl został zajęty przez pododdziały 283 dywizji strzeleckiej Armii Czerwonej.
W latach 1945–1946 staraniem inż. architekta Władysława Paszkowskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków odcięto wraz z tynkiem i zabezpieczono ocalałe fragmenty malowideł z wnętrza cerkwi. W 1970 roku zrekonstruowano bramę – dzwonnicę klasztoru.
W Polsce Ludowej na gruzach zniszczonych przez niemieckich okupantów zakładów włókienniczych zbudowano zakład meblarski. Uruchomiono również fabrykę kołder i koców. Otwarta zostaje szkoła-pomnik 1000-lecia. W tym czasie istniały w mieście dwie szkoły średnie: Technikum Mechanizacji Rolnictwa (w budynkach klasztoru bazylianów) i Liceum Sztuk Plastycznych (w pałacu Buchholtza). Rozpoczął działanie Dom Dziecka (w przedwojennym sanatorium przeciwgruźliczym). Zbudowano w 1971 roku dom wczasowy przy Alei Niepodległości. W tym też roku otwarto ośrodek wczasów niedzielnych i ośrodek sportów wodnych. Miejscowość stawała się miejscowością o charakterze turystycznym[12].
W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane Kościołowi Prawosławnemu. Na terenie monasteru, od 2004 r., mieści się siedziba Akademii Supraskiej.[13][14]
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Legenda
[edytuj | edytuj kod]
Legenda głosi, że mnisi z Gródka, po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z relikwiami, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego. Od 2012 roku w dniach 8–9 sierpnia jest organizowana przez Bractwo Cerkiewne Św. Mikołaja i Parafię Prawosławną z Gródka pielgrzymka kajakowa rzeką Supraśl jako nawiązanie do legendy założenia Monasteru.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 2.322 osoby, wśród których 1334 było wyznania rzymskokatolickiego, 364 prawosławnego, 234 ewangelickiego a 390 mojżeszowego. Jednocześnie 1.660 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 145 białoruską, 149 niemiecką, 356 żydowską, 10 litewską, 1 estońską i 1 słowacką. Było tu 267 budynków mieszkalnych[15].
Według danych z 31 grudnia 2023 miasto miało 4366 mieszkańców[6].
- Piramida wieku mieszkańców Supraśla w 2014 roku[2].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa
- Rzymskokatolicki kościół parafialny Świętej Trójcy – neobarokowy, wybudowany w latach 1861–1865.
- Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, pochodzący z 1870. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego pw. NMP Królowej Polski.
- Zespół kaplicy cmentarnej pw. Wszystkich Świętych, składający się z murowanej wieży z pocz. XVIII w. oraz drewnianego korpusu z poł. XIX w., początkowo unicka, po 1839 prawosławna, współcześnie rzymskokatolicka.
- Cmentarz ewangelicki (obecnie rzymskokatolicki) – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 według projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 według projektu architekta H. Zydoka.
- Pałac Buchholtzów – obecnie siedziba Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892–1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim).
- Dom Ludowy – obecnie sala kinowo-koncertowa. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 według projektu architekta Jarosława Giryna.
- Dom Ogrodnika (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w.
- Dwór Zacherta – klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w połowie XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988. Obecnie mieści się w nim siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
- Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849. Także: Dom Jansena.
- Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu prawosławnym w Podsupraślu – murowana, wybudowana w 1901.
- Drewniane domy tkaczy (XIX w.), drewniany Domek Ogrodnika
Zabytki w Supraślu
Wiejśce do cerkwi Zwiastowania NMP
Dom Ludowy
Drewniane domy tkaczy – Domek Ogrodnika (XIX w.)
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Przemysł włókienniczy, odzieżowy, drzewny, ceramiczny (rzemiosło) oraz turystyka.
Transport
[edytuj | edytuj kod]Komunikacja samochodowa
- droga wojewódzka 676 Porosły – Białystok – Supraśl – Krynki.
Religia
[edytuj | edytuj kod]
Cmentarze
[edytuj | edytuj kod]- Cmentarz katolicki w Supraślu
- Cmentarz prawosławny w Supraślu
- Cmentarz ewangelicki w Supraślu
- Cmentarz żydowski w Supraślu
Wybrane obiekty sakralne w Supraślu
Kaplica Buchholtzów na cmentarzu ewangelickim w Supraślu
Kaplica grobowa rodziny Zachertów
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]
- Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi w Supraślu im. Jana Pawła II,
- Sportowa Szkoła Podstawowa im. Ferdynanda Mareckiego w Supraślu,
- Centrum Edukacji w Supraślu (istniało do 2015 r.),
- Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu.
Sport
[edytuj | edytuj kod]- Supraślanka Supraśl - klub piłkarski
Życie kulturalne
[edytuj | edytuj kod]
Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. „UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką”, w ramach której corocznie w Supraślu odbywają się Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej[16].
Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny „Gloria” z repertuarem operowo – operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka Aleksandra Teligi i jego małżonki. Główne koncerty odbywały się w ujeżdżalni koni Centrum Edukacji w Supraślu.
W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu U Pana Boga za miedzą, a także do serialu TVP Blondynka.
Teatr Wierszalin – zespół teatralny założony w 1991 przez reżysera Piotra Tomaszuka oraz grupę współpracujących z nim aktorów. Siedzibą teatru jest miejscowość Supraśl pod Białymstokiem.
W okresie Wielkanocy (prawosławnej) w monastyrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Dzwonów Cerkiewnych.
Od 2017 roku w mieście odbywa się festiwal Podlasie SlowFest.
Przy monasterze Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy umiejscowione jest prawosławne centrum konferencyjne, ośrodek szkoleniowy i oświatowy - Akademia Supraska.
Collegium Suprasliense chroni i popularyzuje dziedzictwo kulturowe Supraśla, Podlasia oraz Kresów Wschodnich, współuczestniczy w ochronie zabytków i miejsc pamięci narodowej, prowadzi działalność badawczą i wydawniczą.[17]
Muzea
[edytuj | edytuj kod]Części miasta
[edytuj | edytuj kod]
Podział terytorialny kraju (TERYT) wymienia części miasta: Dębowik i Podsupraśl (do 2011 także Pstrągownia).
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Balsthal (Szwajcaria) – od 1998 roku
Großenkneten (Niemcy) – od 1999 roku
Porthcawl (Walia) – od 2001 roku
Zgierz (Polska) – od 2001 roku
Druskienniki (Litwa) – od 2004 roku
Kamionka Bużańska (Ukraina) – od 2023 roku[19]
Ludzie związani z Supraślem
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Kopna Góra – mogiła i mauzoleum powstańców listopadowych
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Iwona Borowik, Krzysztof Sztalt: Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 73. ISBN 978-83-229-2874-5.
- ↑ a b Supraśl w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Supraśl (podlaskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-09-12] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania miasta Supraśl za uzdrowisko (Dz.U. z 2002 r. nr 1, poz. 5).
- ↑ Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.
- ↑ a b Supraśl (podlaskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-09-12] (pol.).
- ↑ Pierwsza synagoga w Supraślu | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-10].
- ↑ a b Synagoga przy ul. Zgierskiej | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04].
- ↑ „Supraśl” M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, s. 8.
- ↑ Czerwony garnizon w Supraślu [online], www.suprasl.pl [dostęp 2021-03-18].
- ↑ Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
- ↑ „Supraśl” M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, s. 8, 14, 17.
- ↑ ZNAD WILII nr 1/81 [online], Wilnoteka [dostęp 2020-05-12] (pol.).
- ↑ Leonard Drożdżewicz, Z DOLINY ŁOSOŚNY, Zasłyszane w Akademii Supraskiej, „Znad Wilii”, nr 1 (81) z 2020 r., s. 91-97, autor pisze o uczelni na pograniczu kultur, wyodrębniając sylwetkę wybitnego slawisty i badacza, prof. Aleksandra Naumowa, 2020.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10.
- ↑ Andrzej Ciszewski: Supraśl: mistrzostwa w pieczeniu kiszki i babki ziemniaczanej. onet.pl, 2018-06-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-02)].
- ↑ STOWARZYSZENIE KULTURALNE "COLLEGIUM SUPRASLIENSE" | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Muzeum Sztuki Drukarskiej i Papiernictwa w Supraślu wznawia działalność [online], druk.info.pl [dostęp 2022-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-02].
- ↑ Kamionka Bużańska na Ukrainie nową gminą partnerską. suprasl.pl, 2023-05-24. [dostęp 2024-10-29].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Strona Urzędu miejskiego w Supraślu
- Strona o Supraślu
- Supraśl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 590.
- Akademia Supraska
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Części miasta wg TERYT | |
|---|---|
| Inne | |
| Dawniej w granicach miasta |
|
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta | |
| Wsie | |
| Kolonia wsi | |
| Przysiółek wsi | |
| Kolonie | |
| Osady leśne | |
| Przysiółek |
