Wyszków: Różnice pomiędzy wersjami

Wyszków
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Klasycystyczny pałac z 1780
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	wyszkowski
Gmina	Wyszków
Prawa miejskie	1501-1870 i od 1919
Burmistrz	Grzegorz Nowosielski
Powierzchnia	20,78 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 27 074; 1302,9 os./km²
Strefa numeracyjna	29
Kod pocztowy	07-200, 07-202
Tablice rejestracyjne	WWY
	Położenie na mapie gminy Wyszków Wyszków
	Położenie na mapie Polski Wyszków
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Wyszków
	Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego Wyszków
	52°35′35″N 21°27′33″E/52,593056 21,459167
TERC (TERYT)	1435054
SIMC	0966470
	Urząd miejskiAleja Róż 2; 07-200 Wyszków
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Wiadomości w Wikinews
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 10:06, 28 paź 2022

Wyszków – miasto w Polsce w województwie mazowieckim. Siedziba powiatu wyszkowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wyszków. Był miastem duchownym^[3].

Prywatne miasto duchowne Wyszkowo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto liczyło 27 309 mieszkańców^[5].

Miasto jest położone nad Bugiem na skraju Międzyrzecza Łomżyńskiego i Doliny Dolnego Bugu, w pobliżu Puszczy Białej i Kamienieckiej^[1], 55 km na północny wschód od Warszawy, przy drodze krajowej nr 8 Warszawa – Białystok.

Od 1956 do 1975 i ponownie od 1999 r. Wyszków jest siedzibą powiatu^[1].

Położenie

Wyszków leży na wschodzie Polski w województwie mazowieckim, gminie Wyszków i powiecie wyszkowskim. Wyszków położony jest na północny wschód od Warszawy, nad rzeką Bug.

Historia

Wyszków jest wzmiankowany od 1203 r.^[1], najpierw pod nazwą Wyszkowo. Ośrodek starej parafii z XII w. związanej w początkowym okresie z grodem w Brańsku (obecny Brańszczyk). 26 marca 1501 biskup płocki Wincenty Przerębski uzyskał zgodę króla Jana Olbrachta na nadanie praw miejskich osadzie Wyszków i jako właściciel nadał je 11 marca 1502^[6]^[1]. Przed rozbiorami należał do biskupów płockich. W 1528 r. wybudowano most na Bugu, Wyszków stał się ważnym punktem handlowym na skrzyżowaniu dróg, budowa komory celnej przyśpieszyła rozwój miasta^[7]. Zniszczony w czasie wojen szwedzkich w połowie XVII wieku. W 1655 roku w tutejszym dworze biskupim zmarł Karol Ferdynand Waza. Od 1795 r. w zaborze pruskim, następnie od 1807 r. w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. w Królestwie Kongresowym (zaborze rosyjskim). W 1863 r. ożywiona działalność oddziałów powstańczych.

W ramach represji po powstaniu styczniowym 19 maja 1870 Wyszków stracił prawa miejskie i odzyskał je 4 lutego 1919. Szybki rozwój miasta po otwarciu w 1897 r. linii kolejowej Pilawa – Tłuszcz – Ostrołęka. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 stanowił ostatnie miejsce postoju Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (planowanego jako rząd marionetkowy Polskiej Republiki Rad) w czasie ofensywy Armii Czerwonej na Warszawę. Epizod ten uwiecznił Stefan Żeromski w opowiadaniu Na probostwie w Wyszkowie. 18 sierpnia 1920 miasto wyzwolili żołnierze 31 Pułku Strzelców Kaniowskich^[8].

Osobny artykuł: Bitwa pod Wyszkowem.

Przed II wojną światową liczył 12 tysięcy mieszkańców, z czego połowę stanowili Żydzi. W dniach 8–10 września 1939 toczyły się zacięte walki 1 Dywizji Piechoty Legionów z Grupy Operacyjnej „Wyszków” z Niemcami forsującymi Bug. W okresie okupacji niemieckiej mieścił się w mieście oddział roboczy obozu w Beniaminowie dla jeńców sowieckich (w 1984 r. przy ul. Okrzei ustawiono poświęcony ich pamięci głaz pamiątkowy)^[9]. Niemcy dokonywali w Wyszkowie masowych egzekucji, zamordowano ponad 7 tysięcy mieszkańców (300 zaraz po zajęciu miasta). 6 kwietnia 1944 r. rozstrzelano tu m.in. 14 członków PPR i żołnierzy AL^[9]. Podczas walk między nacierającymi oddziałami pancernymi a broniącą mostu dywizją niemiecką miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.

W latach 1946–1951 w okolicach m. Wyszkowa w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”. W Polsce Ludowej rozbudowano hutę szkła, w 1963 r. uruchomiono fabrykę mebli i urządzeń wyposażenia wnętrz. Od 1973 roku działa Wyszkowski Ośrodek Kultury „Hutnik”. W 1975 r. powstała filia FSO – Zakład Zespołów Napędowych, a rok później fabryka mebli kuchennych^[7]. W 1978 roku na pl. Daszyńskiego odsłonięto Pomnik Wdzięczności ku czci bojowników ruchu oporu, żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Czerwonej^[9]. Pomnik został zburzony w sierpniu 2011 r.^[10]

30 października 2018 r. w parku miejskim odsłonięto pomnik – ławeczkę matematyka i kryptologa Jerzego Różyckiego, absolwenta przedwojennego wyszkowskiego gimnazjum w 1926^[11].

Zmiany granic miasta

W 1939 do miasta została przyłączona część Rybienka Nowego (Wygoda i Zapole). W latach 1952–1954 do miasta należał Skuszew na lewym brzegu Bugu. W związku z powstaniem gromad w 1954 z granic miasta wyłączono Latoszek, który przyłączono znów w 1961, razem z Rybienkiem Leśnym i Rybienkiem Łochowskim.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Wyszkowa w 2014 roku^[2].

Gospodarka

Przemysł: dawniej meblarski (Wyszkowska Fabryka Mebli), samochodowy (filia FSO, Zakład Zespołów Napędowych) i browar (1860-2001)^[12], obecnie: szklarski (huta szkła Ardagh Glass), metalowy, węzeł drogowy, drukarnia amerykańskiej firmy Quad Graphics Europe^[13].

Transport

Przez miasto przechodzą drogi:

droga międzynarodowa E67 Helsinki – Kowno – Warszawa – Praga,
8 Kudowa-Zdrój – Wrocław – Piotrków Trybunalski – Wyszków – Warszawa – Białystok – Suwałki – Budzisko
62 Siemiatycze – Wyszków – Płock – Strzelno
618 Wyszków – Pułtusk – Gołymin-Ośrodek

Powstała też obwodnica Wyszkowa, która jest częścią drogi ekspresowej S8.

Przez Wyszków biegnie linia kolejowa nr 29 Tłuszcz – Ostrołęka^[14], łącząca Ostrołękę z Warszawą, z dworcem w Wyszkowie i przystankiem w Rybienku Leśnym.

13 grudnia 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Komisji Edukacji Narodowej.

Turystyka

Wypoczynek: na lewym brzegu Bugu ośrodek letniskowy – Rybienko Leśne, Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej.

Media

Nowy Wyszkowiak
Wyszkowiak
Wyszków Moje Miasto (portal turystyczny)
Kurier W
Wyszków 24
Tuba Wyszkowa
Stacja Wyszków – Serwis kolejowy
Portal regionu Wyszkowskiego

Oświata

Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Adama Mickiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego
- Szkoła Podstawowa Nr 3 im. Stanisława Wróbla „Jaskółki” w Wyszkowie-Rybienku Leśnym
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. Obrońców Westerplatte
- Szkoła Podstawowa Nr 5 im. Żołnierzy Armii Krajowej
Szkoły średnie
- Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida
- Zespół Szkół Nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie
- Centrum Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Kopernik (dawniej – Zespół Szkół Nr 2 im. Mikołaja Kopernika)
- Zespół Szkół Nr 3 im. Jana Kochanowskiego
- Zakład Doskonalenia Zawodowego w Warszawie Centrum Kształcenia w Wyszkowie
Uczelnie
- Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, filia w Wyszkowie

Zabytki

Obelisk Wazów wystawiony na polecenie króla Jana Kazimierza na cześć jego brata Karola Ferdynanda Wazy, który zmarł w Wyszkowie. Obelisk zaprojektował Giovanni Battista Gisleni.
Kościół św. Idziego z 1793 roku w stylu klasycystycznym. W 1884 roku dobudowano dwie kaplice. W 1939 roku kościół spłonął. W 1959 po odbudowie ponownie konsekrowany.
- obraz Najświętszej Maryi Panny w srebrnej sukience z XVII wieku
- plebania klasycystyczna, w której na zdobycie Warszawy w 1920 roku czekali m.in. Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński, Feliks Kon
- mur cmentarny
Pałac w Rybienku Starym, klasycystyczny z 1780 roku zbudowany dla biskupa inflanckiego Jana Stefana Giedroycia. Od 1831 roku w rękach Augusta Morzkowskiego. Od 1879 roku do 1945 roku właścicielami była rodzina Skarżyńskich. Przebudowany na początku XX wieku m.in. poprzez dobudowanie tarasu. Po usunięciu uszkodzeń z wojny 1920 roku umieszczono w nim pensjonat goszczący m.in. Kossaka, Kotarbińskiego, Aleksandra Zelwerowicza. W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku spłonęło poddasze. Od 1945 roku własność Ministerstwa Zdrowia, które ulokowało w nim m.in. sanatorium dziecięce. Od 1989 roku własność SARP. Obecnie własność prywatna.
- dwie oficyny
- we wnętrzu polichromie Jana Bogumiła Plerscha, konserwowane po 1953 roku
- park krajobrazowy
Stróżówka pałacowa w stylu neogotyckim z połowy XIX wieku. Dawniej w jej pobliżu znajdowała się rezydencja biskupów płockich.
Browar z XIX wieku, ul. 1 Armii WP nr 54.
Willa z okresu międzywojennego, ul. Zakolejowa/Pułtuska.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
Protestantyzm:
- Społeczność Chrześcijańska w Wyszkowie (należąca do Kościół Chrystusowy w RP)
Świadkowie Jehowy:
- zbór Wyszków Sala Królestwa, ul. Jagodowa 10^[15].

Sport

KS Camper Wyszków (siatkówka męska)
Bug Wyszków (piłka nożna męska)
UKS Loczki Wyszków (piłka nożna żeńska)
Rhinos Wyszków (futbol amerykański męski)

Wyszków w kulturze

W 2006 r. na moście kolejowym na rzece Bug Andrzej Wajda nakręcił początkowe sceny do filmu Katyń.
O wydarzeniach z 1920 roku Stefan Żeromski napisał opowiadanie pt. „Na probostwie w Wyszkowie”.
Wyszków gości plenery malarskie^[16].
Wyszków jest tematem piosenki Elektrycznych Gitar Wyszków tonie.

Upamiętnienie

Nazwę miasta nadano uniwersalnemu masowcowi m/s „Wyszków”, który pływał pod tą nazwą w latach 1979–2006^[17].

Współpraca międzynarodowa

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Ejszyszki	Litwa	2 września 2006^[18]
Kohtla-Järve	Estonia	2 września 2006^[18]^[19]
Wyszogród	Ukraina	2006^[18]
Winnica	Ukraina	luty 2013^[18]^[20]

Galeria zdjęć

Kościół św. Idziego w Wyszkowie
Obelisk Wazów (wystawiony po 1655 r. dla uczczenia biskupa płockiego Karola Ferdynanda Wazy)
Pomnik Cypriana Kamila Norwida w parku miejskim
Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w parafii Świętego Wojciecha
Pomnik ku pamięci Mordechaja Anielewicza
Pływalnia miejska „Błękitna”
Biblioteka miejska
Szkoła Podstawowa nr 1 i Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida
Filia Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica
Most na rzece Bug w Wyszkowie
Haubica nad brzegiem rzeki Bug
Rzeka Bug w Wyszkowie
Rzeka Bug w Wyszkowie
Most kolejowy na rzece Bug w Wyszkowie
Kościół św. Idziego i łęgi nadbużańskie
Osiedle Sowińskiego

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Wyszków, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-05-30] .
↑ ^a ^b Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, ISSN 2083-3342 .
↑ IreneuszI. Elward IreneuszI., Historia miasta [online], wyszkow.pl [dostęp 2022-01-26] .
↑ ^a ^b Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński: „Mazowsze, mały przewodnik”, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 248.
↑ Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, s. 30–31, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
↑ ^a ^b ^c Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 504.
↑ Rozbiórka Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej. wyszkow.pl, 2011-08-05. [dostęp 2019-03-18].
↑ Elżbieta Szczuka: Na ławeczce obok Różyckiego (foto). nowywyszkowiak.pl, 2018-10-30. [dostęp 2019-03-18].
↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983, ISBN 83-217-2329-2, s. 340.
↑ Quad/Graphics. wyszkow.pl. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
↑ HubertH. Waguła HubertH., SławomirS. Fedorowicz SławomirS., Linia kolejowa 29 (PL) • Tłuszcz – Ostrołęka / © Atlas Kolejowy Polski i Czech [online], pl.atlaskolejowy.net [dostęp 2017-04-29] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-01-22] .
↑ Marta Pietruszko: Wiktoria Tołłoczko-Tur zaprasza do Galerii im. Sleńdzińskich. poranny.pl.
↑ „Sider shine” – ten statek nazywał się kiedyś „Wyszków”. Viscobar – Wyszków. [dostęp 2016-12-13].
↑ ^a ^b ^c ^d Współpraca zagraniczna Gminy Wyszków. Tubawyszkowa.pl, 2012-12-07. [dostęp 2013-03-05].
↑ Delegaci miasta partnerskiego Kohtla – Jarve w Wyszkowie. Urząd Miejski w Wyszkowie, 2011-08-29. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-24)].
↑ WYSZKÓW ZACIEŚNIA WSPÓŁPRACĘ Z WINNICĄ ZAPRZYJAŹNIONYM MIASTEM NA UKRAINIE. Kurier W, 2013-02-12. [dostęp 2013-03-05].

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta
Wyszków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 147 .

[PWN-1] Wyszków, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-05-30] .

[populacja2016-2] Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[3] Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.

[4] Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

[Ludność2012-12-5] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, ISSN 2083-3342 .

[6] IreneuszI. Elward IreneuszI., Historia miasta [online], wyszkow.pl [dostęp 2022-01-26] .

[mazowsze-7] Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński: „Mazowsze, mały przewodnik”, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 248.

[8] Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, s. 30–31, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.

[:0-9] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 504.

[10] Rozbiórka Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej. wyszkow.pl, 2011-08-05. [dostęp 2019-03-18].

[11] Elżbieta Szczuka: Na ławeczce obok Różyckiego (foto). nowywyszkowiak.pl, 2018-10-30. [dostęp 2019-03-18].

[12] Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983, ISBN 83-217-2329-2, s. 340.

[13] Quad/Graphics. wyszkow.pl. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).

[14] HubertH. Waguła HubertH., SławomirS. Fedorowicz SławomirS., Linia kolejowa 29 (PL) • Tłuszcz – Ostrołęka / © Atlas Kolejowy Polski i Czech [online], pl.atlaskolejowy.net [dostęp 2017-04-29] .

[15] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-01-22] .

[16] Marta Pietruszko: Wiktoria Tołłoczko-Tur zaprasza do Galerii im. Sleńdzińskich. poranny.pl.

[viscobar.cba.pl-17] „Sider shine” – ten statek nazywał się kiedyś „Wyszków”. Viscobar – Wyszków. [dostęp 2016-12-13].

[tub-18] Współpraca zagraniczna Gminy Wyszków. Tubawyszkowa.pl, 2012-12-07. [dostęp 2013-03-05].

[19] Delegaci miasta partnerskiego Kohtla – Jarve w Wyszkowie. Urząd Miejski w Wyszkowie, 2011-08-29. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-24)].

[20] WYSZKÓW ZACIEŚNIA WSPÓŁPRACĘ Z WINNICĄ ZAPRZYJAŹNIONYM MIASTEM NA UKRAINIE. Kurier W, 2013-02-12. [dostęp 2013-03-05].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-{Wyszkow ma 500 lat{Inne znaczenia|miasta|[[Wyszków (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
+{{Inne znaczenia|miasta|[[Wyszków (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
 {{Polskie miasto infobox
  |nazwa                     = Wyszków

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Przytyk Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Miasta	Wyszków
Gminy miejsko-wiejskie	Wyszków
Gminy wiejskie	Brańszczyk Długosiodło Rząśnik Somianka Zabrodzie

Przynależność wojewódzka	gubernia łomżyńska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Nasielsk Pułtusk Serock (do 1870 i 1923–52 →) Wyszków (do 1870 i 1919–55 →)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Czajki (1867–1877) Gołębie (1867–1954) Gzowo (1867–1954) Gzy (od 1973) Kleszewo (1867–1954) Kozłowo (1867–1954) Leszczydół (1867–1870) Lubiel (1867–1877) Nasielsk (1867–1954 i od 1973) Obryte (1867–1954 i od 1973) Pokrzywnica (od 1973) Pułtusk (od 1973) Somianka (1867–1954) Świercze Koty (od 1973) Winnica (1867–1954 i od 1973) Wyszków (nad Bugiem) (1870–1954) Zatory (1867–1954 i od 1973) Zegrze (1867–1916 → i ← 1919–52 →)
Gromady (1954–72)	Bielino (1954–55 →) Borsuki (1954–59) Cegielnia Psucka (1954–61) Chmielewo k/Nasielska (1954–59) Chmielewo k/Pułtuska (1954–59) Chrcynno (1961–72) Ciski (1954–59) Dębinki (1954–61) Dzierżenin (1954–72) Gąsiorowo (1954–59) Glinice-Domaniewo (1954–59) Grochy Stare (1954–59) Gródek Rządowy (1954–59) Gzy (1954–72) ~~Kleszewo~~ (~~1959–60~~) Koźniewo Wielkie (1954–56 →) Kręgi (1954–55 →) Krzyczki (1959–61) Leszczydół Stary (1954–55 →) Lubiel Nowy (1954–55 →) Mazewo Dworskie (1954–59) Nasielsk (1960–72) Niestępowo Nowe (1954–59) Obryte (1954–72) Ochudno (1954–55 →) Pieścirogi Stare / Stare Pieścirogi (1954–72) Płocochowo (1954–59) Pniewo (1954–72) Pniewo k/Nasielska (1954–59) Pobyłkowo Duże (1954–59) Pokrzywnica (1954–72) Popowo Kościelne (1954–55 →) Przemiarowo (1954–59) Przewodowo Parcele (1954–61) Psary (1954–59) Pułtusk (1960–72) Rybienko Leśne (1954–55 →) Rybienko Nowe (1954–55 →) Rząśnik (1954–55 →) Smogorzewo Włościańskie (1954–59) Sokołowo Parcele (1954–59) Somianka (1954–55 →) Strzegocin (1954–72) Szyszki (1954–72) Świercze-Koty (1954–72) Wielątki Nowe (1954–55 →) Winnica (1954–72) Wola Mystkowska (1954–55 →) Zambski Kościelne (1954–59) Zatory (1954–72) Żabiczyn (1954–61)

Przynależność wojewódzka	woj. warszawskie
Miasta	Wyszków (← od 1956)
Gromady (1956-72)	Białebłoto-Kobyla (← 1956-72) Bielino (← 1956-59) Blochy (← 1956-59) Bosewo Stare (← 1956-61) Brańszczyk (← 1956-72) Budy Nowe (← 1956-59) Chrzczanka Włościańska (← 1956-72) Dalekie (← 1956-61) Długosiodło (← 1956-72) Gwizdały (← 1957-68) Kamieńczyk (← 1956-72) Kręgi (← 1956-68) Leszczydół Stary / Stary Leszczydół (← 1956-72) Lubiel Nowy / Nowy Lubiel (← 1956-72) Lucynów Mały (← 1956-61) Ochudno (← 1956-61) Popowo Kościelne (← 1956-72) Rybienko Leśne (← 1956-59) Rybienko Nowe (← 1956-59) Rząśnik (← 1956-72) Somianka (← 1956-72) Trzcianka (← 1956-61) Wielątki Nowe (← 1956-61) Wola Mystkowska (← 1956-72) Wyszków (1959-72)
Gminy wiejskie (1973-75)	Brańszczyk Długosiodło Rząśnik Somianka Wyszków