Aleksander Kostka-Napierski
| |
| kapitan | |
| Data i miejsce urodzenia |
1617 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 lipca 1651 |
| Przebieg służby | |
| Główne wojny i bitwy |
wojna trzydziestoletnia |
Aleksander Kostka-Napierski (ur. 1617[1], zm. 18 lipca 1651 w Krakowie) – oficer wojsk koronnych, przywódca powstania chłopskiego na Podhalu w 1651.
Biografia
Pochodził prawdopodobnie ze szlacheckiego rodu z Mazowsza. Według jednej z hipotez był naturalnym synem króla Władysława IV, według innej nazywał się Wojciech Stanisław Bzowski. Wychowywał się najprawdopodobniej u starosty malborskiego Rafała Kostki. Początkowo służył w rotach szlacheckich, a później w wojsku cudzoziemskim. W okresie wojny trzydziestoletniej służył w armii szwedzkiej w stopniu kapitana. Przed 1648 wrócił do Polski, a w maju 1648 jako agent króla Władysława IV wyjechał do Anglii, Francji, Hiszpanii i Szwecji w celu uzyskania pomocy i wsparcia dla wojny z Turcją. Po śmierci Władysława IV z upoważnienia nowego króla Jana Kazimierza w 1650 zajmował się prawdopodobnie werbowaniem chorągwi[2].
Na początku 1651 zorganizował zaciąg wojsk na Podhalu (z udziałem Marcina Radockiego i Stanisława Łętowskiego) posługując się (najprawdopodobniej sfałszowanymi) rozkazami królewskimi wydanymi na nazwisko Napierski (przedtem był znany jako Aleksander Kostka ze Szternberku).
W czerwcu 1651 na czele powstańców chłopskich zajął zamek w Czorsztynie. Tam 22 czerwca wydał uniwersały skierowane do chłopów w Polsce, wzywając ich do powstania antyszlacheckiego[3]. W odezwie zapewniał, że król Jan Kazimierz solidaryzuje się z powstańcami oraz że gwarantuje chłopom wolność[4]. Usiłował także zwerbować wojska na Śląsku. Przypuszczalnie spodziewał się pomocy ze strony księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego, która jednak nie nadeszła. Czorsztyn po dwudniowym oblężeniu został zdobyty przez wojska biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego a przywódcy powstania, Aleksander Kostka-Napierski oraz Stanisław Łętowski zostali pojmani[5]. Przy Kostce-Napierskim znaleziono m.in. uniwersał Chmielnickiego gwarantujący chłopom zwolnienie z pańszczyzny w zamian za przystąpienie do buntu[potrzebny przypis]. Powstanie stłumiono, a Aleksander Kostka-Napierski został skazany na karę śmierci przez nabicie na pal. Wyrok wykonano 18 lipca 1651 w Krakowie.
Opinia historyków
Zdaniem profesorów Pawła Wieczorkiewicza i Janusza Tazbira, Aleksander Kostka-Napierski miał kontakty z emisariuszami Bohdana Chmielnickiego. Jednakże inni historycy, jak Adam Kersten, podchodzą ostrożnie do powiązań Kostki-Napierskiego z królem szwedzkim, Chmielnickim czy dworem Rakoczych.
Postać Aleksandra Kostki-Napierskiego w kulturze
Bohater powieści Kazimierza Przerwy-Tetmajera Maryna z Hrubego i Władysława Orkana Kostka Napierski. Powieść z XVII wieku, dramatu Jana Kasprowicza Bunt Napierskiego oraz filmu w reżyserii Jana Batorego Podhale w ogniu. Patron ulic m.in. w Szczecinie, Łodzi, Katowicach, Dąbrowie Górniczej, Gdyni, Warszawie.
Zobacz też
- ↑ Roman Marcinek: Aleksander Kostka-Napierski. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. [dostęp 2015-07-23].
- ↑ Kazimierz Lepszy, Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia, Warszawa 1968, s.266.
- ↑ Piotr Greiner, Ewa Gronkowska, Ryszard Kaczmarek, Kazimierz Miroszewski, Marek Paździora Słownik historii Polski i świata, Katowice 2005, s.125.
- ↑ Zbigniew Łotys, Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia, Olsztyn 2001, s.51.
- ↑ Kazimierz Lepszy, Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia, Warszawa 1968, s.267.
Bibliografia
- Sława i niesława Kostki-Napierskiego – Janusz Tazbir, w: „Mówią Wieki” nr 3/1993
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Koszalin 2010, s. 119
- Kazimierz Lepszy: Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
