Świątynia Ateny Nike
 Świątynia Ateny Nike po gruntownej rekonstrukcji przeprowadzonej w 2010[1] | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Aten  | |
Położenie na mapie Grecji  | |
 37°58′17,40″N 23°43′29,64″E/37,971500 23,724900
| |
Świątynia Ateny Nike (Św. Nike Apteros, Św. Nike Bezskrzydłej, Św. Nike) – niewielka świątynia (amfiprostylos) w typie attycko-jońskiego tetrastylosu na Akropolu, na prawo od Propylejów, w południowo-zachodniej części wzgórza. Świątynię postawiono w V w p.n.e., choć jej zalążki sięgają okresu archaicznego. Projektantem był prawdopodobnie Kallikrates. Oddawano tam kult Atenie Zwycięskiej. Najlepiej zachowana świątynia jońska, trzykrotnie rekonstruowana[1].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]
Określenie "Nike" w Atenach nie było imieniem osobnej bogini, lecz funkcjonowało jedynie jako przydomek Ateny[2]. Pierwotnie świątynię poświęcono Atenie Nike, czyli Atenie Zwycięskiej. Z czasem posąg znajdujący się w przybytku zaczęto nazywać Nike Apteros, czyli Nike Bezskrzydłą, by odróżnić go od innych posągów Nike, stojących na Akropolu. Według legendy Ateńczycy oderwali bogini skrzydła, aby pozostała na zawsze w mieście[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Okres archaiczny
[edytuj | edytuj kod]W miejscu, gdzie postawiono świątynię, pierwotnie znajdował się dawny bastion mykeński (XIII w. p.n.e.). Ok. 550 r. p.n.e. oddawano tam kult Atenie Zwycięskiej. Za czasów Pizystrata wzniesiono skromne sanktuarium, które zburzono w 480 r. p.n.e. podczas oblężenia przez Persów[4].
Okres klasyczny
[edytuj | edytuj kod]Odbudowa zaczęła się w 478 r. p.n.e. od postawienia nowego ołtarza. W 448 r. p.n.e. cypel, na którym stała świątynia, obudowano porosem. Wkrótce prace wstrzymano, a cały wysiłek budowlany przerzucono na Partenon i Propyleje. W 445 r. p.n.e. taras świątynny obniżono do poziomu Propylejów i pokryto płytami. Ok. 432 r. p.n.e. prace wznowiono. Budowę samej świątyni zakończono w roku 421 p.n.e., prace zdobnicze trwały jeszcze do 413 r. p.n.e.[5]
Okres nowożytny
[edytuj | edytuj kod]W XIV w. Nerio I Accioiuoli, władca Księstwa Aten, wykorzystując część Propylejów i część św. Nike, wybudował wysoką, kwadratową wieżę zwaną Wieżą Franków. Wieża ta stanęła obok pałacu w stylu włoskim, w który przekształcone zostały Propyleje.
W XVIII w., z powodu budowy przez Turków bastionu na Akropolu, świątynię całkowicie rozebrano. Odbudowano ją w 1835 r. przy użyciu oryginalnych elementów i materiałów. W latach 1936–1940 dokonano gruntownej naprawy fundamentów, przy okazji ponownie rozbierając i dokładniej niż poprzednio rekonstruując samą świątynię[6].
Renowację świątyni przeprowadzono ponownie w latach 2000–2010, w sposób najdokładniejszy w jej historii, aby naprawić błędy poprzednich konserwacji[7]. Wykorzystano oryginalne fragmenty przez zastosowanie anastylozy będącej metodą konserwacji zabytków. Do uzupełnienia ubytków użyto białego marmuru pentelickiego, pochodzącego z tego samego źródła co w starożytności. Nowością w skali światowej było zastosowanie nieinwazyjnego lasera do czyszczenia marmuru z wielowiekowych zabrudzeń[8].
Bryła świątyni
[edytuj | edytuj kod]
Wejście na taras świątyni (pyrgos) stanowiły małe schody po prawej stronie Propylejów. Górna część pyrgosu była zdobiona i stanowiła miejsce zawieszania wotów. W fundamentach od strony Propylejów umieszczono dwie nisze wotywne.
Świątynię wybudowano z marmuru pentelickiego. Zaprojektował ją jeden z architektów Peryklesa, zapewne Kallikrates, w porządku attycko-jońskim jako czterokolumnowy amfiprostylos (tetrastylos). Posiada trzystopniową marmurową krepidomę. Odległości między kolumnami były jednakowe, co było charakterystyczne dla małych świątyń. Stylobat ma wymiary 8,27 × 5,64 m, cella natomiast 3,26 × 4,19 m. Wejście do celli, zamykane drzwiami, znajdowało się pomiędzy dwoma filarami. Przestrzeń między filarami a ścianami bocznymi chroniły metalowe kraty. Świątynię krył dwuspadowy dach[9].
Zdobienia
[edytuj | edytuj kod]Posąg bogini
[edytuj | edytuj kod]W celli znajdował się posąg Ateny Nike. Pierwotny posąg z czasów archaicznych spłonął w 480 r. p.n.e., jednak po odbudowaniu świątyni, został odtworzony. Bogini trzymała w prawej ręce owoc granatu, natomiast w lewej – hełm.
Fryz
[edytuj | edytuj kod]Ponad architrawem umieszczono fryz ciągły. Na podstawie techniki i stylu szat, jego powstanie datuje się na rok ok. 421 p.n.e. Reliefy zachowały się w złym stanie, dlatego ich interpretacja pozostaje niepewna. Relief centralny (wschodni) we frontonie świątyni przedstawia zebranie bogów, przyglądającym się wojnie (m.in. Atenę, Zeusa, Posejdona, Afrodytę, Ganimedesa). Reliefy południowy i zachodni opowiadały o walkach z Persami (przy czym południowy prawdopodobnie o bitwie pod Platejami). Płaskorzeźby północnej elewacji dotyczą bliżej nie sprecyzowanego konfliktu bądź z Persami, bądź wewnątrzgreckiego[10].
Balustrada
[edytuj | edytuj kod]Od strony urwiska plac świątynny otoczony był balustradą, podtrzymującą kratę, ozdobioną reliefami z wyobrażeniami Nike. Reliefy znajdowały się po zewnętrznej stronie balustrady i ustawione zostały ku czci zwycięstwa Alkibiadesa nad Spartanami. Tematem było składanie ofiary dziękczynnej oraz przemarsz z trofeami. Najsłynniejszą płaskorzeźbą tego cyklu jest przedstawienie Nike rozwiązującej sandał (obecnie w Muzeum Akropolis w Atenach).
Autorstwo dzieł nie jest jasne. Przyjmuje się, iż w pracach nad nim brało udział kilku rzeźbiarzy. Najczęściej wymienia się Alkamenesa, Kallimachosa i Pajonisa[11].
Posąg Hekate
[edytuj | edytuj kod]Przy schodach na pyrgos stał posąg bogini Hekate Epipyrgida (Hekate-strażniczki) dłuta Alkamenesa. Rzeźbę ustawiono po 432 r. p.n.e. Pewne pojęcie o jej wyglądzie daje kopia, znajdująca się w Wiedniu. Była to potrójna herma, wzbogacona w dolnej części trzema tańczącymi Charytami. Charakteryzuje ją celowa archaizacja przedstawienia i hieratyczny uśmiech[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Temple of Athena Nike. 2015-10-07. [dostęp 2017-03-06].
- ↑ Grimal, s. 251.
- ↑ Bernhard, s. 101-102.
- ↑ Bernhard, s. 101.
- ↑ Bernhard, s.101, 478; Parnicki Pudełko, s. 87.
- ↑ Bernhard, s. 458; Parnicki-Pudełko, s. 86.
- ↑ Temple of Athena Nike - Archaeology Magazine [online], www.archaeology.org [dostęp 2018-06-15] (ang.).
- ↑ Ancient Greek statues restored with laser developed in Crete [online], www.cretegazette.com [dostęp 2018-06-15] (ang.).
- ↑ Bernhard, s. 99-101.; Parnicki-Pudełko, s. 87-89; Koch, s. 19.
- ↑ Bernhard, s. 478-482, Parnicki Pudełko, s. 88.
- ↑ Bernhard, s. 482-484.
- ↑ Bernhard, s. 543.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- M.L. Bernhard, Sztuka grecka V w. p.n.e., PWN 1991.
- P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Ossolineum 1997.
- W. Koch, Style w architekturze, Świat Książki 2005.
- K. Michałowski, Akropol, [Sztuka i kultura świata starożytnego], Arkady 1983.
- S. Parnicki-Pudełko, Architektura starożytnej Grecji, Arkady 1985.
- L. Winniczuk (ed.), Słownik kultury antycznej – Grecja, Rzym, Wiedza Powszechna 1988, wydanie V.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Płaskorzeźby ze świątyni
- Komputerowe rekonstrukcje. reconstructions.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-27)].
