Supraśl
53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Supraśl – dom ogrodnika, w oddali supraski monaster | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Burmistrz |
Radosław Dobrowolski | ||||
| Powierzchnia |
6 km² | ||||
| Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 85 | ||||
| Kod pocztowy |
16-030 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
BIA | ||||
Położenie na mapie gminy Supraśl  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu białostockiego  | |||||
| 53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500
| |||||
| TERC (TERYT) |
2002094 | ||||
| SIMC |
0923472 | ||||
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 5816-030 Supraśl | |||||
| Strona internetowa | |||||
Supraśl – miasto w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Supraśl. Położone jest nad rzeką Supraślą, na Wysoczyźnie Białostockiej, jest otoczone Puszczą Knyszyńską. Leży na obszarze dawnej ekonomii grodzieńskiej[1]. Zaliczane do aglomeracji białostockiej.
Według danych z 31 grudnia 2023 Supraśl liczył 4366 mieszkańców[2][3]. W Supraślu znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
Dzięki walorom ekologicznym miasta, czystości powietrza, brakowi ośrodków przemysłowych, mikroklimatowi oraz znajdującym się w pobliżu Supraśla bogatym złożom borowin, w 1999 Supraśl uzyskał status uzdrowiska[4].
Supraśl położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[5].
Powierzchnia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosiła 6 km²[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z Gródka, prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Akta wydane przez królów Aleksandra Jagiellończyka w 1504 i Zygmunta Starego w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza.
.jpg)
Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisze pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie monasteru zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego patriarchy Konstantynopola. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi tomos (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błogowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o renesansową cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady.
W XVI wieku monaster stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym ziem ruskich. O jego znaczeniu świadczy fakt, iż w 1582 odwiedził go arcybiskup ochrydzki Gabriel, a w 1590 – patriarcha Jeremiasz II. Zakonnicy zgromadzili m.in. bogatą bibliotekę z cennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.).
W 1609 mnisi przystąpili do unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1695 uruchomiono przyklasztorną drukarnię, a w 1711 pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Tłoczono tu książki świeckie w języku łacińskim i polskim oraz książki religijne w języku cerkiewnosłowiańskim. Bazylianie zamalowali ruskie freski z XVI wieku i postawili wokół cerkwi nowe budynki.
W 1796 władze pruskie skonfiskowały większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana została drukarnia. W 1807 Supraśl przestał być siedzibą biskupstwa unickiego, po pokoju w Tylży (1807) znalazł się pod zaborem rosyjskim.
Pod koniec XVIII w. w mieście wybudowano synagogę[7].
Mimo że w I połowie XIX w. Supraśl otrzymał prawa miejskie, to jednak w końcu tegoż stulecia utracił znaczenie na rzecz rozwijającego się Białegostoku.
W 1824 władze rosyjskie przekazały monaster supraski zakonnikom prawosławnym.
W 1834, po wprowadzeniu przez carskie władze ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski.
W latach 60 XIX wieku społeczność żydowska z wydatną pomocą przedsiębiorcy Buchholtza, zbudowała synagogę w pobliżu ul. Zgierskiej (obecnej ul. 11 Listopada)[8].
W 1875 w sąsiedztwie monasteru zbudowano cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – św. Jana Teologa, a w 1901 – kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu w Podsupraślu. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych fresków (zamalowanych przez bazylianów).
W wyniku działań I wojny światowej w 1915, w obliczu zbliżającego się frontu i wojsk niemieckich, mnisi prawosławni uciekli (jak wielu prawosławnych z terenów ziem polskich) z Supraśla w głąb Rosji (tzw. bieżenstwo), zabierając ze sobą cudowną ikonę Matki Boskiej Supraskiej.
Lata 1918–1924 to dobra koniunktura dla zakładów Supraśla, która kończy się wraz z reformą monetarną w Polsce. W latach kryzysu 1929 -1933 zakłady przemysłowe miasta ograniczają produkcję do kilku miesięcy w roku. W lipcu 1933 roku dochodzi do strajku. Od kul policji ginie 2 robotników, a 5 zostaje rannych[9].
W okresie międzywojennym władze II Rzeczypospolitej przekazały opuszczony klasztor supraski Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1937 salezjanie zdjęli belki z krzyży na cerkwi św. Jana Teologa.
W połowie września 1939 r. miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, a następnie, po tygodniu, przez Armię Czerwoną. Sowieci skonfiskowali budynki klasztorne, urządzając w nich koszary. W tym czasie zniszczyli wyposażenie świątyni, a po wybuchu wojny w czerwcu 1941 r. spalili też Pałac Opatów[10]. W listopadzie 1942 suprascy Żydzi zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku, skąd trafili do obozu zagłady w Treblince[11]. Synagogę Niemcy zdewastowali wybuchami granatów, a następnie rozebrali, a z uzyskanego budulca obmurowali budynek żandarmerii[8]. 23 lipca 1944 r. wojska niemieckie wysadziły w powietrze budynek cerkwi oraz spaliły niemal wszystkie fabryki włókiennicze. 24 lipca 1944 r. Supraśl został zajęty przez pododdziały 283 dywizji strzeleckiej Armii Czerwonej.
W latach 1945–1946 staraniem inż. architekta Władysława Paszkowskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków odcięto wraz z tynkiem i zabezpieczono ocalałe fragmenty malowideł z wnętrza cerkwi. W 1970 roku zrekonstruowano bramę – dzwonnicę klasztoru.
W Polsce Ludowej na gruzach zniszczonych przez niemieckich okupantów zakładów włókienniczych zbudowano zakład meblarski. Uruchomiono również fabrykę kołder i koców. Otwarta zostaje szkoła-pomnik 1000-lecia. W tym czasie istniały w mieście dwie szkoły średnie: Technikum Mechanizacji Rolnictwa (w budynkach klasztoru bazylianów) i Liceum Sztuk Plastycznych (w pałacu Buchholtza). Rozpoczął działanie Dom Dziecka (w przedwojennym sanatorium przeciwgruźliczym). Zbudowano w 1971 roku dom wczasowy przy Alei Niepodległości. W tym też roku otwarto ośrodek wczasów niedzielnych i ośrodek sportów wodnych. Miejscowość stawała się miejscowością o charakterze turystycznym[12].
W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane Kościołowi Prawosławnemu. Na terenie monasteru, od 2004 r., mieści się siedziba Akademii Supraskiej.[13][14]
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Legenda
[edytuj | edytuj kod]
Legenda głosi, że mnisi z Gródka, po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z relikwiami, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego. Od 2012 roku w dniach 8–9 sierpnia jest organizowana przez Bractwo Cerkiewne Św. Mikołaja i Parafię Prawosławną z Gródka pielgrzymka kajakowa rzeką Supraśl jako nawiązanie do legendy założenia Monasteru.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 2.322 osoby, wśród których 1334 było wyznania rzymskokatolickiego, 364 prawosławnego, 234 ewangelickiego a 390 mojżeszowego. Jednocześnie 1.660 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 145 białoruską, 149 niemiecką, 356 żydowską, 10 litewską, 1 estońską i 1 słowacką. Było tu 267 budynków mieszkalnych[15].
Według danych z 31 grudnia 2023 miasto miało 4366 mieszkańców[6].
- Piramida wieku mieszkańców Supraśla w 2014 roku[2].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa
- Rzymskokatolicki kościół parafialny Świętej Trójcy – neobarokowy, wybudowany w latach 1861–1865.
- Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, pochodzący z 1870. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego pw. NMP Królowej Polski.
- Zespół kaplicy cmentarnej pw. Wszystkich Świętych, składający się z murowanej wieży z pocz. XVIII w. oraz drewnianego korpusu z poł. XIX w., początkowo unicka, po 1839 prawosławna, współcześnie rzymskokatolicka.
- Cmentarz ewangelicki (obecnie rzymskokatolicki) – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 według projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 według projektu architekta H. Zydoka.
- Pałac Buchholtzów – obecnie siedziba Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892–1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim).
- Dom Ludowy – obecnie sala kinowo-koncertowa. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 według projektu architekta Jarosława Giryna.
- Dom Ogrodnika (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w.
- Dwór Zacherta – klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w połowie XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988. Obecnie mieści się w nim siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
- Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849. Także: Dom Jansena.
- Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu prawosławnym w Podsupraślu – murowana, wybudowana w 1901.
- Drewniane domy tkaczy (XIX w.), drewniany Domek Ogrodnika
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Przemysł włókienniczy, odzieżowy, drzewny, ceramiczny (rzemiosło) oraz turystyka.
Transport
[edytuj | edytuj kod]Komunikacja samochodowa
- droga wojewódzka 676 Porosły – Białystok – Supraśl – Krynki.
Religia
[edytuj | edytuj kod]
Cmentarze
[edytuj | edytuj kod]- Cmentarz katolicki w Supraślu
- Cmentarz prawosławny w Supraślu
- Cmentarz ewangelicki w Supraślu
- Cmentarz żydowski w Supraślu
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]
- Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi w Supraślu im. Jana Pawła II,
- Sportowa Szkoła Podstawowa im. Ferdynanda Mareckiego w Supraślu,
- Centrum Edukacji w Supraślu (istniało do 2015 r.),
- Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu.
Sport
[edytuj | edytuj kod]- Supraślanka Supraśl - klub piłkarski
Życie kulturalne
[edytuj | edytuj kod]
Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. „UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką”, w ramach której corocznie w Supraślu odbywają się Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej[16].
Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny „Gloria” z repertuarem operowo – operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka Aleksandra Teligi i jego małżonki. Główne koncerty odbywały się w ujeżdżalni koni Centrum Edukacji w Supraślu.
W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu U Pana Boga za miedzą, a także do serialu TVP Blondynka.
Teatr Wierszalin – zespół teatralny założony w 1991 przez reżysera Piotra Tomaszuka oraz grupę współpracujących z nim aktorów. Siedzibą teatru jest miejscowość Supraśl pod Białymstokiem.
W okresie Wielkanocy (prawosławnej) w monastyrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Dzwonów Cerkiewnych.
Od 2017 roku w mieście odbywa się festiwal Podlasie SlowFest.
Przy monasterze Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy umiejscowione jest prawosławne centrum konferencyjne, ośrodek szkoleniowy i oświatowy - Akademia Supraska.
Collegium Suprasliense chroni i popularyzuje dziedzictwo kulturowe Supraśla, Podlasia oraz Kresów Wschodnich, współuczestniczy w ochronie zabytków i miejsc pamięci narodowej, prowadzi działalność badawczą i wydawniczą.[17]
Muzea
[edytuj | edytuj kod]Części miasta
[edytuj | edytuj kod]
Podział terytorialny kraju (TERYT) wymienia części miasta: Dębowik i Podsupraśl (do 2011 także Pstrągownia).
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Balsthal (Szwajcaria) – od 1998 roku
Großenkneten (Niemcy) – od 1999 roku
Porthcawl (Walia) – od 2001 roku
Zgierz (Polska) – od 2001 roku
Druskienniki (Litwa) – od 2004 roku
Kamionka Bużańska (Ukraina) – od 2023 roku[19]
Ludzie związani z Supraślem
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Kopna Góra – mogiła i mauzoleum powstańców listopadowych
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Iwona Borowik, Krzysztof Sztalt: Współczesna socjologia miasta. Wielość oglądów i kierunków badawczych dyscypliny. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 73. ISBN 978-83-229-2874-5.
- ↑ a b Supraśl w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Supraśl (podlaskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-09-12] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie uznania miasta Supraśl za uzdrowisko (Dz.U. z 2002 r. nr 1, poz. 5).
- ↑ Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.
- ↑ a b Supraśl (podlaskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, wynagrodzenie, bezrobocie, zarobki, edukacja, tabele, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-09-12] (pol.).
- ↑ Pierwsza synagoga w Supraślu | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-10].
- ↑ a b Synagoga przy ul. Zgierskiej | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04].
- ↑ „Supraśl” M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, s. 8.
- ↑ Czerwony garnizon w Supraślu [online], www.suprasl.pl [dostęp 2021-03-18].
- ↑ Yitzak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press, 1999, s. 396. ISBN 978-0-253-21305-1.
- ↑ „Supraśl” M. Czajkowski, J. Zyskowski, H. Oldykowski, Wydawnictwo Artystyczno -Graficzne, s. 8, 14, 17.
- ↑ ZNAD WILII nr 1/81 [online], Wilnoteka [dostęp 2020-05-12] (pol.).
- ↑ Leonard Drożdżewicz, Z DOLINY ŁOSOŚNY, Zasłyszane w Akademii Supraskiej, „Znad Wilii”, nr 1 (81) z 2020 r., s. 91-97, autor pisze o uczelni na pograniczu kultur, wyodrębniając sylwetkę wybitnego slawisty i badacza, prof. Aleksandra Naumowa, 2020.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 10.
- ↑ Andrzej Ciszewski: Supraśl: mistrzostwa w pieczeniu kiszki i babki ziemniaczanej. onet.pl, 2018-06-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-02)].
- ↑ STOWARZYSZENIE KULTURALNE "COLLEGIUM SUPRASLIENSE" | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Muzeum Sztuki Drukarskiej i Papiernictwa w Supraślu wznawia działalność [online], druk.info.pl [dostęp 2022-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-02].
- ↑ Kamionka Bużańska na Ukrainie nową gminą partnerską. suprasl.pl, 2023-05-24. [dostęp 2024-10-29].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Strona Urzędu miejskiego w Supraślu
- Strona o Supraślu
- Supraśl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 590.
- Akademia Supraska
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
| Części miasta wg TERYT | |
|---|---|
| Inne | |
| Dawniej w granicach miasta |
|
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta | |
| Wsie | |
| Kolonia wsi | |
| Przysiółek wsi | |
| Kolonie | |
| Osady leśne | |
| Przysiółek |
